San Marco

Við byrjum á því að skoða Markúsarkirkju.

Ævintýrahöll úr Þúsund og einni nótt, austræn kirkja í vestrænni kristni, reist 1063-1094 í býzönskum stíl, jafnarma kross að grunnfleti, með fimm hvelfingum á þaki. Hún er bezta dæmi Feneyja um hin miklu og aldalöngu sambönd borgríkisins við hinn gríska eða býzanska heim, löndin um austanvert Miðjarðarhaf og Miðausturlönd.

Öldum saman var hún hlaðin skarti og dýrgripum að innan sem utan. Þó varð hún ekki dómkirkja Feneyja fyrr en 1807, en hafði fram að því verið einkakirkja hertogans, oft notuð við móttöku sendiherra og annarra borgaralegra athafna. Í henni var val nýs hertoga kynnt fyrir borgurunum og frá henni var farið í skrúðgöngur um víðáttumikið Markúsartorg.

Steinfellumyndir einkenna kirkjuna að utan og innan, í veggjum, lofti og jafnvel gólfi. Þær eru frá ýmsum tímum, en flestar þó frá miðöldum, yfirleitt eftir óþekkta listamenn. Núverandi útlit fékk kirkjan á síðari hluta 15. aldar og fyrri hluta 16. aldar. Fræg eru bronzhrossin, sem voru áður yfir aðalinngangi, en eru nú geymd í hliðarsal að baki núverandi eftirlíkinga.

Næstu skref

Matreiðsla

Útlendingar halda oft, að ítölsk matreiðsla felist aðallega í pöstum á pöstur ofan. Í rauninni er málið flóknara. Ítalir tala ekki um ítalska eldamennsku, heldur feneyska, toskanska, lígúrska, latneska og svo framvegis. Feneyska eldamennskan leggur mikla áherzlu á hrísgrjón og sjávarfang og er undir meiri austrænum áhrifum en önnur eldamennska á Ítalíu.

Pescheria, fiskmarkaðurinn

Matseðlar

Dæmigerður ítalskur matseðill er í fimm köflum: Antipasti = forréttir; pasti eða asciutti eða primi piatti = pastaréttir eða hrísgrjónaréttir; secundi piatti = fiskur eða kjöt; contorni eða verdure = grænmeti og salöt; dolci og frutti og formaggi = eftirréttir, ávextir og ostar.

Engar reglur eru um fjölda eða röð rétta á matseðli. Sumir fá sér forrétt og síðan tvær pöstur, hverja á fætur annarri. Venjulegastir eru þrír réttir. Er þá til dæmis byrjað á forrétti eða pöstu og endað á síðari rétti með hliðarrétti. Eða byrjað á pöstu og endað á síðari rétti með hliðarrétti. Eða byrjað á pöstu, farið í síðari rétt og endað á eftirrétti.

Verð forréttar, pöstu eða flösku af víni hússins er yfirleitt nálægt því að vera tvöfalt verð hliðarréttar eða eftirréttar; og verð aðalréttar er venjulega þrefalt verð þeirra rétta. Verðið hér er yfirleitt miðað við forrétt, aðalrétt, hliðarrétt, eftirrétt, flöskuvatn og kaffi. Allt verð er gefið upp fyrir tvo.

Sérgreinar

Sjávarfang er merkilegast í matreiðslu Feneyinga. Að öðru leyti er ein helzta matarsérgreinin Polenta = maísþykkni, oft skorið í sneiðar og grillað. Önnur er Fegato alla veneziana = pönnusteikt kálfalifur með lauk. Vinsælt er Carpaccio = næfurþunnar sneiðar af hráu nautakjöti með olífuolíu og salati. Sígilt er Insalata mista = blandað hrásalat, yfirleitt frábært.

Frægasti eftirréttur Feneyja er Tiramisù, eins konar ostatertubúðingur, kryddaður með kaffi og súkkulaði. Hann kemur frá Miklagarði og hefur breiðst frá Feneyjum út um Evrópu. Ostar frá héraðinu eru Asiago, Fontina og Montasio. Flest veitingahús hafa líka Grana, Taleggio og Gorgonzola á boðstólum.

Sjávarréttir

Mörg feneysk veitingahús leggja áherzlu á Antipasto di frutti di mare = blandaða sjávarrétti í forrétt. Þar er hægt að bragða ýmislegt frábært, svo sem Aragosta = humar; Calamari og Seppie = smokkfisk; Cappe og Vongole = skelfisk; Cappesante = hörpufisk; Folpi og Polipo = kolkrabba; Gamberi = mjög stórar rækjur; Granceola = kóngulóarkrabba; og Scampi = stórar rækjur.<P>

Vinsæll af heimamönnum er Baccalà mantecata = plokkaður saltfiskur, vel útvatnaður og blandaður olífuolíu, steinselju og hvítlauk.

Algengir fiskar úr Adríahafi eru Branzino = barri; Rospo = skötuselur; Orata = brassi; Rombo = þykkvalúra; San Pietro = Pétursfiskur; Sogliola = koli; og Spigola = barri. Yfirleitt eru þeir beztir grillaðir.

Kaffi

Ítalir eru fremstu kaffimenn heims. Þeir drekka kaffið nýmalað úr espresso vélum. Oftast drekka þeir það espresso eða caffé = mjög sterkt, eða doppio = tvöfalt magn af mjög sterku kaffi. Á morgnana drekka sumir þeirra cappucino = espresso blandað loftþeyttri mjólk. Slæmt kaffi fyrir ferðamenn er kallað americano. Ítalir drekka kaffið standandi við barinn.

Vín

Vín hússins eru yfirleitt vel valin og hagkvæm, annað hvort bianco eða rosso, hvít eða rauð. Vínáhugafólk getur litið í vínlistann til a
ð leita að einhverju nýstárlegu, því að ekkert land í heimi hefur eins mörg mismunandi merki. Ítalskt vín er yfirleitt gott, heilbrigt og einfalt, en nær sjaldnast frönskum upphæðum. Ítalir taka vín ekki eins alvarlega og Frakkar.

Vínhéruðin norðan og vestan Feneyja eru Veneto og Friuli. Beztu vínin tilgreina vínsvæði og þrúgutegund á flöskumiða. Á Colli Euganei svæðinu er ræktað mikið af Merlot. Önnur góð svæði í Veneto eru Breganze, Gambellara, Pramaggiore, Conegliano-Valdobbiadene og Piave. Í Friuli eru Aquileia, Collio Goriziano, Colli Orientali, Grave del Friuli, Isonzo og Latisana.

Aðeins vestar, í hæðunum við Verona eru enn þekktari vínsvæði, svo sem Bardolino, Valpolicella, Soave og innan þeirra enn þrengri og betri svæði, kölluð Superiore og Classico, þar sem bezt er.

Og þá er loksins kominn tími til að skoða Feneyjar.

Markúsartorg

Veitingar

Hádegisverðartími er 12:30-14, kvöldverðartími 19:30-22. Yfirleitt skilur eigandinn eða einhverjir þjónar ensku. Feneysk veitingahús eru yfirleitt lítil og hreinleg, stundum tilviljanalega innréttuð. Þau hafa yfirleitt lín á borðum og línþurrkur, oftast hvítar.

La Caravella, restaurant

Hvergi í heiminum er þjónusta betri en á Ítalíu. Þjónar eru yfirleitt fljótir og afkastamiklir. Þeir fylgja vel eftir með nýjum réttum, þangað til þú ert kominn í síðasta rétt. Þá hægir á öllu. Ítalir virðast vilja snæða hratt og fara sér síðan hægt yfir vínglasi eða kaffi. Snör þjónusta þýðir ekki, að þjónninn vilji losna við þig.

Matarvenjur

Ítalir borða ekki mikið á morgnana. Þeir fá sér espresso eða cappucino og cornetto smjördeigshorn á kaffihúsi götuhornsins. Hádegismatur í Feneyjum hefst oftast kl. 13 og kvöldverður kl. 20. Bæði hádegisverður og kvöldverður eru heitar máltíðir og jafn mikilvægar. Ítölum geðjast að mat og innbyrða hann svikalaust.

Þeir fara hins vegar varlega með vín og sumir drekka aðeins vatn. Kranavatn er drykkjarhæft í Feneyjum. Í veitingahúsum drekka samt flestir vatn af flöskum, aqua minerale, kallað frizzante, ef það er sódavatn.

Sjá meira

Danieli hótel, gestamóttaka

Hótel í Feneyjum eru yfirleitt hrein og vel við haldið, þar á meðal pípulagnir, ef þau hafa þrjár stjörnur eða fleiri. En tveggja stjörnu hótel geta líka verið mjög góð, þótt þau hafi ef til vill ekki sjónvarpstæki á herbergjum. Einka baðherbergi er talið sjálfsagt. Sum hótel hafa verið innréttuð í frægum höllum, sem eru enn innréttaðar í gömlum stíl.<

Dýrara er að gista í Feneyjum en annars staðar á Ítalíu. Þú getur þess vegna gist uppi í landi og farið á morgnana með lest eða bíl í bæinn, en það kostar auðvitað bæði tíma og peninga. Morgunverður á ítölskum hótelum er yfirleitt nauðaómerkilegur, svipað og á frönskum hótelum. Betra er að fá sér ferskt pressaðan safa, nýbakað brauð og kaffi úti á horni.

Sjá meira

Gondólar við Harry’s Bar

Gondólar

Gondólar eru eitt helzta einkennistákn Feneyja, smíðaðir í 1000 ára gömlum stíl, breiðari öðrum megin til að vega upp á móti einni ár. Gondólarnir eru allir svartir, 11 metra langir, vandlega smíðaðir úr níu viðartegundum og kosta yfir eina milljón króna hver. Þegar þeir voru helzta samgöngutæki borgarinnar, voru þeir um 10.000, en núna eru þeir 400.

Þegar Feneyjar urðu ferðamannaborg, breyttust gondólarnir úr hversdagslegu samgöngutæki yfir í rómantískan unað, þar sem ræðarinn söng aríur fyrir ástfangin farþegapör. Þriðja stigið kom svo með japönskum ferðamönnum, sem fara fjölmennir saman í gondólum um Canal Grande og hafa með sér harmoníkuleikara og aríusöngvara. Sú er helzt notkun gondóla nú á tímum.

Kjötkveðjuhátíð

Karnívalið í Feneyjum er elzta og sögufrægasta kjötkveðjuhátíð heims og hófst á 11. öld. Framan af var það tveggja mánaða veizla, en stendur núna í tíu daga fyrir föstubyrjun í febrúar. Fólk klæðist grímubúningum, fer í skrúðgöngur og reynir að sleppa fram af sér taumunum. Margir búningarnir eru stórkostlegir og grímurnar eru ein helzta ferðamannavara borgarinnar.

Sjá meira

Accademia: Tintoretto

Feneyskir málarar, fæddir þar eða búsettir, voru allar aldir meðal fremstu listamanna Ítalíu. Þeir kynntu ekki nýjungar á borð við gotneskan stíl og endurreisnarstíl, en þeir tóku þær upp og gerðu þær að hefð. Róm og Flórenz eru frægari fyrir einstök tímabil ítalskrar listar, en Feneyjar eiga mikla listamenn frá öllum þessum tímabilum. Og málverk þeirra eru enn í Feneyjum.

Feneysk list fæddist af meiði Miklagarðs og blandaði saman býzönskum stíl og gotneskum. Mósaík og gullinn litur einkennir fyrstu listamenn Feneyja, svo sem frændurna Paolo og Lorenzo Veneziano. Síðan komu Jacopo Bellini, bræðurnir Gentile og Giovanni Bellini, Andrea Mantegna, Bartolomeo Vivarini og Vittoro Carpaccio með skarpar myndir á frumskeiði endurreisnartímans.

Háskeið endurreisnartímans endurspeglast svo í leik ljóss og skugga í málverkum Tiziano, Tintoretto og Paolo Veronese. Helztu fulltrúar Feneyja frá tímum hlaðstíls og svifstíls voru svo Canaletto, Pietro Longhi og frændurnir Giambattista og Giandomenico Tiepolo. Í nánast hverri af hinum mörgu kirkjum Feneyja má finna málverk eftir þessa heimsfrægu meistara.

Sjá meira

Palazzo Ducale, fremst Colonne di San Marco e San Teodoro

Hundruð halla þekja síkisbakka Feneyja. Þær snúa yfirleitt fögrum framhliðum að vatninu og einföldum bakhliðum að göngugötum. Oftast eru þær fjórar hæðir. Neðst voru vörugeymslur og skrifstofur. Þar fyrir ofan voru stofur á helztu glæsihæðinni, piano nobile. Þriðja hæðin var íbúðarhæð fjölskyldunnar og á fjórðu
hæð bjuggu þjónarnir.

Elztu og fegurstu hallir Feneyja eru frá 13. öld. Þær eru í býzönskum stíl með léttum og háum bogariðum á grönnum súlum, sem ná þvert yfir veizlustofuhæð framhliðarinnar. Palazzo Loredan er gott dæmi. Flestar eru gotnesku hallirnar, frá 13.-15.öld og einkennast of oddbogum, oddmjóum gluggum og blúndugluggum. Palazzo Foscari er gott dæmi um þennan stíl.

Frá 15.-16.öld eru þyngri hallir í endurreisnarstíl, samhverfar og mælirænar, með riffluðum súlum og kórinþskum súluhöfðum. Ca’Grande er gott dæmi. Frá 17. öld eru svo þunglamalegar hlaðstílshallir með ýktu skrautflúri og djúpum gluggum á framhliðum. Ca’Pesaro er gott dæmi um þann stíl.

Sjá meira

Grand Canale, Santa Maria della Salute fyrir miðju

Feneyjar hafa verið að síga í sæ, aðallega á síðustu áratugum. Stafar það einkum af uppþurrkun lands vegna útþenslu iðnaðar í nágranna-borgunum Mestre og Porto Marghera og vegna óhóflegrar notkunar á tilbúnum áburði í Pó-dal. Þá hefur notkun vélbáta valdið ókyrrð í síkjum og veikt undirstöður húsanna. Með ýmsum aðgerðum hefur landsigið hægt á sér, en alls ekki stöðvazt.

Eldhætta er mikil í borginni vegna hins takmarkalitla kæruleysis, sem einkennir borgarstjórnina eins og fleiri slíkar á Ítalíu. Ómetanleg listaverk, margra alda og þúsund ára gömul eru í stöðugri hættu vegna afleitra eldvarna í borginni. Þetta kom vel í ljós, þegar óperuhúsið Fenice brann í ársbyrjun 1996.

Sjá meira

Campanile & Palazzo Ducale

Feneyingar eru að stofni afkomendur Veneta, sem bjuggu á óshólmum Pó-dals á valdatíma Rómverja. Árásir þjóðflutninga-tímans hröktu fólkið út á fenjamiðju, þar sem borgin var stofnuð á rúmlega hundrað hólmum, árið 421 samkvæmt bókum Feneyinga. Þeir ráku staura niður í leðjuna, reistu hús sín á þ
eim og tengdu smám saman tugi hólma með skurðum og brúm, sem æ síðan hafa einkennt borgina.

Feneyingar horfðu út á hafið og urðu smám saman miklir sjómenn og kaupsýslumenn. Ófærir óshólmar vörðu borgina landmegin og skipakostur þeirra sjávarmegin. Þeir hófu snemma viðskipti við Miklagarð, helztu stórborg þess tíma og urðu fyrir miklum áhrifum frá býzanskri list. Á miðöldum juku þeir sæveldi sitt um austanvert Miðjarðarhaf og unnu sigur á Miklagarði 1204.

Meðan aðrar borgir Ítalíu sættu borgarastyrjöldum á endurreisnartíma, bjuggu Feneyingar við vel skipulagt lýðveldi um það bil 2000 höfðingja, sem kusu sér hertoga. Þetta höfðingjaveldi stóðst áfallalítið í ellefu aldir, unz Napóleon batt enda á það án vopnaviðskipta í lok 18. aldar. Feneyjum byrjaði að hnigna á 16. öld, þegar Atlantshafið tók við af Miðjarðarhafi sem heimshafið.

Sjá meira

Russborough House

Russborough

Við förum R756 frá Glendalough yfir Wicklow-skarð til Hollywood, þar sem við beygjum til hægri á N81 og síðan til vinstri afleggjara til Russborough.

Russborough House er höll í palladískum endurreisnarstíl, reist 1740-1750, formföst að utan og ofurskreytt að innan. Gott málverkasafn er í höllinni. Aðgangur £2,50.

Powerscourt

Powerscourt

Við förum aftur inn á N81, beygjum af honum til hægri R759 til Sally Gap, þar sem útsýni er gott í góðu skyggni, og fylgjum síðan vegvísum krókótta leið til Powerscourt Waterfall og Powerscourt Gardens.

Powerscourt Waterfall er tæpast foss samkvæmt íslenzkri skilgreiningu, heldur brattar flúðir, 122 metra háar. Hægt er að aka beint að fossinum. Aðgangur £1.

Powerscourt Gardens eru ræktaðir stallagarðar í formföstum stíl með gosbrunnum og terrazzo-tröppum í hlíð á móti suðri. Þetta eru einna þekktustu garðar Írlands. Höllin við garðana brann 1974. Aðgangur £2,50 (I2).

Frá Powerscourt ökum við stytztu leið til Dublin.

Lokið er ferð okkar um eitthundrað af helztu ferðamannastöðum Írlands. Við höfum þrætt þá upp á perlufesti, sem nær hringinn kringum landið. Og þar með lýkur leiðsögn.