Midtown

Austan við Theater District tekur við hið eiginlega Midtown, miðbær skýjakljúfa, glæsilegra verzlana, lúxushótela og frægra veitingahúsa. Það nær frá 42nd Street norður að 59th Street og austur að East River, þar sem eru aðalstöðvar Sameinuðu þjóðanna.

Midtown

Hér er alltaf verið að rífa og byggja. Þar, sem í fyrra var fimm hæða borgarhús, er nú risinn áttatíu hæða skýjakjúfur, og keppir við hina í sérkennilegu útliti. Hér er saga skýjakljúfanna skráð, allt frá Chrysler, yfir Rockefeller, Seagram og Lever til Citicorp, Trump og AT&T.

Hér glitrar allt í auði og velsæld á dýrustu fermetrum jarðarinnar. Hér er hraðinn meiri á fólki en annars staðar í borginni. Og hér er allt dýrara og fínna en annars staðar. Þetta er sá staður, sem kemst næst því að vera nafli alheims.

Þetta er svæðið, sem flestir ferðamenn kynnast bezt, því að hér eru nærri öll hótel borgarinnar. Það er einstaklega auðvelt yfirferðar, bæði vegna þess að það er allt á háveginn og vegna hins skipulega gatnakerfis. Avenues liggja suður-norður, númeraðar frá suðri. Streets liggja austur-vestur, númeraðar í báðar áttir frá 5th Avenue og hlaupa á hundrað við hverja númeraða Avenue. Flestar gönguleiðirnar, sem lýst er í næsta kafla þessara bókar, liggja um þetta hverfi.

Næstu skref

Times Square

Theater District

Times Square

Við hlaupum yfir hverfin Chelsea, Garment District og Murray Hill, sem ná frá 14th Street norður að 42nd Street, því að þau eru ekki áhugaverð fyrir ferðamenn.

En við 42nd Street byrjar miðbærinn Midtown. Vesturhluti hans er Theater District, stundum kallað Broadway. Það nær norður að 59th Street og Central Park. Suðurhluti þess nær austur að 6th Avenue, en norðurhlutinn að 7th Avenue. Vesturmörkin eru við 8th Avenue. Ás hverfisins er Broadway og þungamiðja ássins er Times Square.

Við fyrstu sýn er þetta fremur leiðinlegt hverfi neonljósa og klámstofnana, gleðikvenna og fíkniefnasala, sóðalegra kaffihúsa og lélegra veitingastofa. En dýrðin leynist rétt að baki, því að hér eru 42 leikhús á litlu svæði —mesta samþjöppun leikhúsa í heiminum — auk fjölmargra kvikmyndahúsa. Þetta hefur í heila öld verið miðstöð bandarískrar leiklistar.

Næstu skref

Washington Square, Greenwich Village

Greenwich Village

Washington Square

Fyrir norðan SoHo, handan við Houston Street, tekur við Greenwich Village, gamalkunnugt háskóla- og menningarhverfi umhverfis Washington Square. Það nær frá Houston Street norður til 14th Street og frá Broadway vestur til Hudson River.

Greenwich Village er alveg sér á parti í borginni, hverfi gamalla og lágreistra íbúðarhúsa við undnar götur, sem erfitt er að rata um, rétt eins og í London. Hér er borgarháskólinn, miðstöð nýtízkulegrar leiklistar og jazzmiðja heimsins.

Greenwich Village er notalegasta hverfi borgarinnar. Bóhemar Bandaríkjanna byrjuðu að flytjast til hverfisins á fjórða áratug aldarinnar og í stríðum straumum eftir síðari heimsstyrjöldina, þegar Greenwich Village varð að eins konar Vinstri bakka Signu. Síðar komu hommarnir og bítlakynslóðin. Hommarnir halda sig vestast í hverfinu, vestan við 7th Avenue og niður að Hudson River.

Ræflarokkið fór til East Village og framúrstefnu-myndlistin til SoHo, svo að Greenwich Village hefur staðnað sem virðulegt hverfi miðaldra bítla  eða skallapoppara og þykir raunar mjög fínt nú til dags. Þorpsbúarnir eru félagslega meðvitaðir og standa vel saman, þegar á reynir.

Washington Square er sunnudagsstofa þorpsbúa, eins konar St Germain des Prés. Þar kaupa þeir fíkniefni, tefla skák, renna sér á hjólabrettum, hlusta á farand-tónlistarmenn og ræða um, hvernig verjast megi geðbiluðum skipulagsyfirvöldum, sem vilja láta rífa allt gamalt og gott.

East Village

East Village er við hlið Greenwich Village, handan við Broadway, stundum kallað NoHo eða North of Houston Street. Það nær frá Houston Street norður til 14th Street og frá Broadway til East River, gamalt hverfi landnema frá Úkraínu og Póllandi, sem nú er orðin miðstöð ræflarokks í Bandaríkjunum.

Síðan húsaleiga fór að hækka í TriBeCa hafa margir myndlistarmenn flúið til East Village, þar sem verðlag er lægra. En nú eru menn farnir að átta sig á, að hafa má peninga upp úr þessu fátæktarhverfi, svo að húsaleiga er byrjuð að rísa og sýningarsalir að skjóta rótum.

Ræflarokkið er mest á Astor Place og St Mark´s Place. Þar ber fólk marglitt hár, leðurföt og stálkeðjur. Og þangað fara ferðamenn til að stara úr sér augun.

Næstu skref

Loiasada

Gyðingakaupmaður, Orchard Street

Loiasada heitir fullu nafni Lower East Side. Það er við hlið Little Italy, austan við Bowery og nær milli Canal og Houston Streets, allt til East
River.

Um aldamótin var þetta stærsta nýlenda gyðinga í heim
inum og eitt mesta fátæktarbæli borgarinnar, þéttbýlla en Kalkútta. Þar hafa vaxið úr grasi margir andans menn og kaupsýslumenn. Gyðingarnir eru flestir fluttir á brott og hafa skilið eftir niðurníddar synagógur. Í staðinn hafa komið svertingjar, Kínverjar og einkum þó Puertoricanar, svo að þetta er enn fátæktarhverfi.

Gyðingar stunda enn kaupsýslu í Orchard Street eða koma þangað á sunnudögum til að verzla ódýrt og fá sér að borða rétttrúnaðarfæði. Það eru ekki neinar hátízkuvörur, sem þar eru seldar, en verðið er oft ótrúlega lágt.

Orchard Street

Orchard Street er eins og austurlenzkur bazar. Þar er prúttað fullum hálsi og með miklu handapati. Vasa- og veskjaþjófar leika þar lausum hala. Að öðru leyti er óhætt að fara um hverfið, ef fólk hættir sér ekki austur fyrir Essex Street.

Næstu skref

Little Italy

Gennaro-hátíð, Little Italy

Við hliðina á SoHo og beint norðan við Chinatown er Little Italy, hverfi innflytjenda frá Sikiley og Napólí. Það nær frá Canal Street norður til Houston Street og frá Lafayette Street austur til Bowery. Þungamiðjan er Mulberry Street, sem liggur eftir hverfinu endilöngu. Á síðustu árum hafa Kínverjar gert innrás í hverfið og hrakið Ítalina á undanhald.

Á sunnudögum koma Ítalir úr úthverfunum til að kaupa pasta og salami og fá sér ítalskan mat í veitingahúsi. Þá flytja kaupmennirnir vörur sínar út á gangstétt og veitingamennirnir borð og stóla, svo að hverfið minnir á Ítalíu. Ilmurinn af expresso-kaffinu vefur sig um þröngar göturnar.

Mest er um að vera á tveimur vikulöngum hátíðum, hátíð St Antonio í júní og St Gennaro í september. Þá breytist Little Italy í hálfgert tívolí.

Næstu skref

SoHo

Steypustál í Green Street, SoHo

Norðan við Canal Street taka við þrjú kunn hverfi. Þeirra vestast er SoHo, fullu nafni South of Houston Street. Það markast af Canal Street, 6th Avenue, Houston Street og Broadway.

Það er enn eindregnara dæmi en TriBeCa um hverfi vandaðra og skrautlegra steypujárnshúsa fyrir léttan iðnað, sem átti að rífa fyrir aldarfjórðungi, en var í þess stað blessunarlega breytt í hverfi listvinnustofa, sýningarsala, léttvínsbara og veitingahúsa. Þar búa þekktir listamenn, sem hafa efni á að borga háa húsaleigu.

Mest er um að vera í sýningarsölunum á laugardögum. Að öðru leyti er fjörugast í hverfinu á sunnudögum, en þá eru salirnir yfirleitt lokaðir.

Sýningarsalirnir eru einkennistákn SoHo. Þar gerist tízkan í myndlist. Öll París er hreinasta sveitaþorp í samanburði við SoHo á því sviði. Í myndlist er SoHo nafli alheimsins.

Næstu skref

Chinatown

Chinatown

Norðan við bankahverfið taka við tvö hverfi. Austan megin er Chinatown, sem áður var talið markast af götunum Bowery, Mulberry, Worth og Canal Streets, en hefur síðar flætt inn í nálægar götur. Hjarta þess er í Mott og Pell Streets.

Hverfið ber kínverskan svip. Auglýsingaskilti eru á kínversku og símaklefarnir eru með kínverskum pagóðu-turnum. Á götuhornum eru seld sjö blöð á kínversku.

Helzta aðdráttarafl hverfisins eru 150 kínversku veitingahúsin, sem eru meðal hinna ódýrustu í borginni og bjóða sum hver upp á mjög góðan mat. Frá veitingahúsunum og matvöruverzlununum leggur notalega austrænan ilm um göturnar. Mest er um að vera í hverfinu á sunnudögum, þegar Kínverjar úr öðrum hverfum koma til að verzla og borða.

Chinatown er fátækt hverfi. Í kjöllurunum spila Kínverjar fjárhættuspil og uppi á hæðunum þræla þeir í fataiðnaði. Glæpaflokkar kreista verndarfé af eigendum verzlana og veitingahúsa. En ferðamenn verða ekki varir við þessa skuggahlið

TriBeCa

Vestan megin er hverfið TriBeCa. Nafnið er stytting á Triangle Below Canal Street, en hverfið myndar einmitt þríhyrning  eða trapizu milli Canal Street, West Broadway, Barclay Street og Hudson-ár. Stundum er hverfið kallað SoSo, sem þýðir South of SoHo, enda er það eins konar framlenging af SoHo til suðurs.

Áður var þetta hverfi vandaðra og skrautlegra, nokkurra hæða vöruskemma og léttiðnaðarhúsa úr steypujárni, sem komið var í niðurníðslu. Þegar húsaleiga fór að rjúka upp úr öllu valdi í SoHo, uppgötvuðu listamennirnir stóru salina í TriBeCa og fluttu vinnustofur sínar suður fyrir Canal Street.

Nú hafa þeir endurlífgað hverfið svo gersamlega, að húsaleigan er farin að stíga ört og hrekja þá til annarra hverfa. Barir, veitingahús, diskó og tízkuverzlanir hafa sprottið eins og gorkúlur.

Næstu skref

American Museum of Natural History

Náttúrugripasafn borgarinnar er hinum megin við Central Park, í austurhlið Upper West Side. Það er afar stórt um sig og er ein allsherjar ruslakista hinna fróðlegustu hluta, allt yfir í 30 metra langt líkan af hval. Safngripirnir eru rúmlega 34 milljónir talsins.

Næstu skref

Frick Collection

Frick Collection

Við 5th Avenue, þar sem hún liggur meðfram Central Park, eru fleiri kunn söfn en Guggenheim og Metropolitan. Frick Collection er mjög vinsælt safn, því að það er í heimilislegum stíl. Þar hanga listaverk eldri tíma fyrir ofan virðuleg húsgögn í gömlu höfðingjasetri.

Cooper-Hewitt Museum

Cooper-Hewitt Museum

Rétt hjá Guggenheim-safninu er nytjalistasafnið Cooper-Hewitt, meðal annars með teikningum eftir Rembrandt og Dürer.

Whitney Museum

Whitney Museum

Helzta safn bandarískrar listar er á svipuðum slóðum, þótt það sé ekki við 5th Avenue sjálfa. Það er Whitney Museum of American Art, mikið listaverk út fyrir sig, hannað af Marcel Breuer og Hamilton Smith og minnir dálítið á miðaldakastala, þótt það sé í rauninni nýtízkulegt.

Skemmtilegastur er höggmyndagarðurinn að húsabaki. Þar og í glersal kjallarans eru samtals um 50 verk eftir Alexander Calder. Safnið hefur löngum verið umdeilt, því að stjórnendur þess hafa oft tekið mikla áhættu í kaupum á listaverkum. Það er eitt hið athyglisverðasta í borginni.

Næstu skref

Dendur-musteri í Metropolitan Museum

Metropolitan Museum of Art

Eitt af allra stærstu söfnum heims er Metropolitan Museum of Art í austurhlið Central Park. Það á rúmlega þrjár milljónir sýningargripa. Nauðsynlegt er að skoða það eftir fyrirfram ákveðnu skipulagi. Þeir, sem ætla að skoða það allt, eiga á hættu að ruglast í ríminu á rölti um endalausa röð sýningarsala.

Venjulega er boðið upp á gagnmerkar sýningar tímabundnar. Þegar við vorum þar síðast, var verið að loka sýningu um upphaf nútímalistar í Sovétríkjunum og opna sýningu á fornum listmunum Landsins helga.

Metropolitan er listasafn, nytjalistasafn og fornminjasafn. Einna athyglisverðasti hlutinn er egypzka fornminjadeildin, þar sem meðal annars hefur verið endurreist musterið í Dendur. En líklega er vikuverk að skoða allt.

Næstu skref

Guggenheim Museum

Hitt fræga safn listaverka 20. aldar er líklega ekki síður kunnugt vegna hönnunar arkitektsins Frank Lloyd Wright. Hann teiknaði snigil eða spíral. Við förum upp í lyftu og göngum svo niður snigilinn. Á leiðinni lítum við inn í hliðarsali á 6., 4. og 2. hæð, sem fjalla hver um sig um ákveðið stef. Í sniglinum sjálfum eru tímabundnar sýningar.

Þegar við vorum þar síðast, var verið að setja upp verk, aðallega ljósmyndir af gerningum eftir Richard Long. Mest er um Kandinsky, Mondrian, Klee, Braque og Picasso og aðra slíka, en Calder er ef til vill einna skemmtilegastur. Safnið er norðarlega við austurhlið Central Park.

Næstu skref

Dansinn eftir Matisse, Museum of Modern Art,

Ungfrúrnar frá Avignon eftir Picasso, Museum of Modern Art

Museum of Modern Art

Að ganga í gegnum Museum of Modern Art er eins og að fletta kynningarbók um listaverk 20. aldar. Við könnumst við málverkin af myndum úr bókum. MoMA, eins og safnið er kallað, hefur einmitt á veggjum sínum frægustu einkennisverk heimsmeistarnna í myndlist.

Broadway Boogie Woogie eftir Mondrian, Museum of Modern Art

Samt er MoMA ekki nema rúmlega hálfrar aldar gamalt safn. Það var nýlega stækkað um helming, svo að stoltarverk þess njóta sín betur en áður. Tímabilið, sem safnið spannar bezt, er 1880-1960, það er að segja blæstílinn og tjástílinn, auk hliðargreina á borð við kúbisma.

Christina´s World eftir Wyeth, Museum of Modern Art

Í MoMA eru svo mörg heimsfræg verk, að þau verða ekki talin hér. Aðeins má minnast á Dansinn eftir Matisse, Ungfrúrnar frá Avignon eftir Picasso, Broadway Boogie Woogie eftir Mondrian, Christina´s World eftir Wyeth og One eftir Pollock.

One eftir Pollock, Museum of Modern Art

Ekki má heldur gleyma, að loftkælt safnið er hin notalegasta vin fyrir þá, sem koma sveittir úr mannhafi verzlunarhverfisins í kring. Yndislegastur er höggmyndagarðurinn að baki, bezti staður borgarinnar til að hvíla lúin bein.

Næstu skref

Safngarðurinn, Museum of Modern Art

Leo Castelli

Listsýningasalir

Í engri grein menningar eru yfirburðir Manhattan meiri en í myndlist. París hefur fyrir löngu orðið að víkja úr forustuhlutverkinu. Það er á Manhattan, sem allir myndlistamenn heimsins vilja sýna, enda eru þar peningarnir, sem borga listaverkin. Þar slá í gegn óþekktir listamenn og selja verk sín fyrir stjarnfræðilegar upphæðir. Hefðbundnu salirnir eru flestir við 57th Street, en nútímalistin blómstrar í sýningarsölunum í SoHo  og nú orðið einnig í TriBeCa. West Broadway og Wooster Street eru aðalgötur þessarar greinar.

Næstu skref

Broadway

Broadway leikhús

Leikhúshverfið á Manhattan er kennt við Broadway, sem sker hverfið sundur að austanverðu. Á þessu svæði í kringum Times Square eru 42 leikhús. Þetta er mesta leikhússvæði heims, næst á undan Covent Garden svæðinu í London. Í heila öld hefur það verið þungamiðja bandarískrar leiklistar. Þar eru beztu leikararnir, leikstjórarnir og gagnrýnendurnir. Og þar eru flestir áhorfendurnir.

Á síðari árum hefur Broadway vikið fyrir Covent Garden með þeim hætti, að sífellt er meira um, að verk, sem fyrst slá í gegn í London, séu síðan flutt yfir hafið til New York. Einnig er áberandi, hvernig dýrir söngleikir hafa orðið sífellt fyrirferðarmeiri á Broadway. Miðaverð er orðið þar mjög hátt, oft um USD 45. En vinnubrögð eru alltaf jafnvönduð á leiksviðinu, jafnvel í gamanleik á borð við Blúndur og blásýru, sem við sáum þar síðast.

Til að komast að raun um, hvað er á dagskrá í leikhúsunum 42, er bezt að skoða skrána í vikuritinu New York. Á miðju Father Duffy Square, sem er norðurendi Times Square, er TKTS, þar sem hægt er að fá leikhúsmiða fyrir hálfvirði á sýningardegi. Þar eru oft langar biðraðir. Nánari upplýsingar fást í síma 354 5800. Auk þess eru púrtnerar hótela lagnir við að útvega miða að hverju sem er

Off Broadway

Nútímaleiklist er meira stunduð í því, sem kallað er Off Broadway, um 200 leikhúsum úti um allan bæ, flestum þó í Greenwich Village. Þar eða í London eru frumflutt verk, sem síðar eru tekin upp á Broadway. Þessi þróun hefur nú staðið í tæpa fjóra áratugi. Við sáum síðast söngleikinn Angry Housewives í Minetta Lane leikhúsinu, frábæra sýningu aðeins átta leikara.

Í vikuritunum New York og Village Voice má sjá, hvað helzt er á boðstólum í Off Broadway. Annars er sú leiklist orðin svo sígild, að farið er að tala um Off Off Broadway sem staðinn, þar sem hlutirnir gerist.

Næstu skref

Alice Tully Hall

Carnegie Hall

Gengið er frá Broadway inn í Alice Tully Hall, aðalstöðvar kammertónlistar í New York, heimili Chamber Music Society of Lincoln Center, sem notar salinn, er tekur 1.096 í sæti, október-maí. Í september er hann notaður fyrir kvikmyndahátið borgarinnar. Á sumrin er Alice Tully Hall notað af gestkomandi listamönnum.

Carnegie Hall

Áður en Lincoln Center kom til sögunnar var Carnegie Hall helzta tónlistarhöll borgarinnar, vel í sveit sett í miðbænum, rétt sunnan við Central Park. Þar leika heimsfrægar sinfóníuhljómsveitir og jafnfrægir einleikarar, ekki aðeins sígilda tónlist, heldur einnig jazz. Tóngæðin eru nánast fullkomin í 2.784 manna salnum.

Þegar Lincoln Center komst í gagnið, stóð til að rífa Carnegie Hall. Ekki varð af því og nú hefur húsið verið endurnýjað að frumkvæði hóps borgarbúa undir forustu fiðluleikarans Isaac Stern. Því verki var einmitt að ljúka, þegar við vorum síðast í New York.

Næstu skref