Tilraun til hallarbyltingar var gerð í Sovétríkjunum á valdaskeiði Gorbatsjovs. Hann var settur í stofufangelsi við Svartahafið og afturhvarfssinnaðir byltingarstjórar settust að sumbli. Herinn brást þeim og stakk þeim dauðadrukknum í fangelsi, en Jeltsín komst til valda.

Drykkjuskapur hefur löngum verið þjóðarböl Rússa. Vesturlandamenn, þar á meðal Íslendingar, sem verið hafa í viðskiptaerindum í Moskvu, segja tröllasögur af óhóflegri áfengisneyzlu, sem gjarna hefst strax að morgni dags og truflar dómgreind manna við samningagerð.

Gorbatsjov reyndi að hamla gegn ölæðinu með því að takmarka sölu brennivíns. Hann bakaði sér óvinsældir róna á hæstu og lægstu stöðum, enda er talið, að hann eigi enga möguleika, ef hann býður sig fram til forseta, þegar kjörtímabili Jeltsíns lýkur í sumar.

Andstaða við fyllirí hefur raunar víðar dregið úr pólitískum frama manna. Þekktur íslenzkur stjórnmálamaður hraktist fyrir nokkrum árum úr stóli forsætisráðherra af því að “hann vildi ekki drekka með strákunum”, eins og kona eins ráðherrans orðaði það.

Ástandið á Íslandi er þó margfalt betra en í Rússlandi. Hér hefur hetjudýrkun rónans aldrei náð þeirri ýktu mynd, sem sést hjá valdamönnum í Rússlandi. Hér hvolfa menn ekki í sig úr heilum brennivínsglösum í einu og eru yfirleitt ekki að drekka á vinnutíma.

Sendiherra Rússlands á Íslandi hefur fengið íslenzka utanríkisráðuneytið til að tuða út af leiðurum í DV, þar sem látið var í ljós álit á augljósri ofdrykkju Rússlandsforseta. Nær væri fyrir sendiherrann að útvega íslenzka aðstoð við að kenna Rússum að hætta að drekka.

Eins og Bandaríkjamenn hafa Íslendingar náð góðum árangri við að þurrka róna og koma þeim aftur til athafna og álits í þjóðfélaginu. Sennilega er árangurinn betri á Íslandi en í Bandaríkjunum, þar sem aðferðirnar urðu til. Rússar geta margt af okkur lært í þessu efni.

Raunar ætti þurrkun róna að geta orðið margfalt meiri útflutningsgrein af hálfu Íslands en hún er núna. Það dylst engum Íslendingi, sem gengur um götur Kaupmannahafnar og London, að ótrúlega margir eru þar rúnum ristir af völdum langvinns bjórþambs.

Eðlismunur er á drykkjuskap rússneskra og vestrænna róna. Á Vesturlöndum er drykkjan aðallega stunduð undir yfirskini félagslífs og lýtur ýmsum hamlandi lögmálum á borð við að drekka ekki fyrr en eftir vinnu, ekki eftir kvöldmat og mest létt með mat.

Mesti munurinn felst í, að á Vesturlöndum er talið við hæfi, að róninn haldi haus og sé viðmælandi. Íslenzkir fyrirmenn hafa tamið sér svipaðar siðareglur, þótt almúginn veltist um á svonefndum skemmtistöðum. En í Rússlandi sést vín greinilega á háum sem lágum.

Þetta er ekki fagurfræðilegt áhyggjuefni, heldur fyrst og fremst stórpólitískt. Það er alvarlegt, að stjórnsýsla Rússlands skuli fljóta í brennivíni. Það er áhyggjuefni, að þar taka valdamenn ákvarðanir í annarlegu ástandi, svo sem skýrt sést í sjónvarpi á Rússlandsforseta.

Efnahagshnignun Rússlands á síðustu árum tengist drykkjuskap og röngum ákvörðunum, sem teknar eru á fylliríi. Þannig hefur forsetinn hrakið burt alla umbótamenn og látið afturhvarfsmenn fylla stöður þeirra. Og ríkið er orðið ótraust í erlendum samskiptum.

Afleiðingar stórkarlalegra drykkjusiða í Rússlandi eru orðnar að fjölmiðlaefni víðar en á Íslandi og munu verða það áfram, unz rússneska yfirstéttin tekur sér tak.

Jónas Kristjánsson

DV

Engin haldbær skýring hefur fengizt á launamun starfsfólks í fiskvinnslu á Íslandi og í Danmörku. Íslendingar halda áfram að streyma til Danmerkur til að lifa eðlilegu lífi af venjulegum daglaunum í fiskvinnslu. Þar eru launin tvöfalt hærri en þau eru hér á landi.

Ekki stafar munurinn af því, að Íslendingar séu svo latir eða þannig gerðir af náttúrunnar hendi, að þeir geti ekki unnið í verksmiðjum. Þeir hafa getið sér gott orð í fiskvinnslu í Danmörku og vakið athygli ráðningarstjóra á, að gott sé að hafa Íslendinga við störf.

Þegar sama fólkið fær svona misjöfn laun eftir því, í hvaða landi það starfar, hlýtur orsakanna að vera leita annars staðar en hjá starfsfólkinu. Ef afköst í íslenzkri fiskvinnslu eru eins lítil og látið er í veðri vaka, hlýtur orsökin að felast í misheppnaðri stjórn á vinnunni.

Lauslegar athuganir benda ekki til, að dönsk fiskvinnsla geti borgað svona há laun af því að hún fái fiskinn inn í hús á lægra verði en íslenzk fiskvinnsla fær hann. Þvert á móti er ástæða til að ætla, að danska vinnslan verði að greiða heldur hærra verð.

Ýmsar ytri aðstæður vinnslunnar eru sennilega betri í Danmörku en hér. Frægt varð til dæmis fyrir nokkrum árum, þegar kom í ljós, að rafmagn var dýrara í vatnsorkulandinu Íslandi heldur en í Danmörku, sem verður að kaupa mikið af sinni raforku frá útlöndum.

Raunar er verðugt verkefni fyrir samtök atvinnulífsins að láta mæla þennan mismun á ýmsum sviðum. Slíkt getur aukið þrýsting á viðkomandi stjórnvöld og þjónustuaðila að bæta rekstur sinn til þess að ná samanburðarhæfni gagnvart hliðstæðum aðilum erlendis.

Meðan þetta hefur ekki verið rannsakað á fullnægjandi hátt verður haft fyrir satt, að samanlögð áhrif slíkra ytri aðstæðna fiskvinnslunnar í landinu, eins og raunar annars atvinnulífs, séu ekki svo mikil, að þau geti skýrt tvöfalt hærri laun í Danmörku en hér á landi.

Ekki hefur heldur verið sýnt fram á, að skattar fyrirtækja séu hærri hér á landi en í Danmörku. Því er raunar haldið fram, að samanlagðir skattar á atvinnurekstur vegi léttar hér á landi, alveg eins og skattar á almenning. Dönsk skattheimta sé nokkru meiri en íslenzk.

Þegar frá eru taldir þeir áhrifavaldar, sem hér hafa verið raktir, hlýtur athyglin að beinast að stjórn og skipulagi fiskvinnslu. Eðlilegt er að telja íslenzk fiskvinnslufyrirtæki vera mun lakar rekin en dönsk og því ekki geta keppt við hin dönsku í launakjörum starfsfólks.

Ef vandinn er greindur og staðsettur, er unnt að ráðast til atlögu gegn hinum gölluðu þáttum. Þá er til dæmis hægt að bæta skipulag fiskvinnslufyrirtækja eða breyta fjárfestingar- og skuldsetningarstefnu þeirra eða skipta út aðferðum við yfirstjórn og verkstjórn.

Ekki þarf að útskýra, hversu mikilvægt það er fyrir þjóðfélagið, að skýringar finnist á lélegum kjörum í fiskvinnslu og raunar öðrum atvinnugreinum. Eina leiðin fyrir Ísland til að vera samkeppnishæft við útlönd er að hafa svipaða framleiðni vinnu og fjármagns og þau.

Vaxandi landflótti sýnir berlega, að töluvert skortir á, að Ísland sé samkeppnishæft við útlönd. Fólk greinir hins vegar á um, hvernig á þessu standi. Við þurfum að komast af þessu frumstigi ágreinings um orsakir og komast í aðstöðu til að leysa skilgreind verkefni.

Atvinnuvegir og þjóðmálaöfl þurfa að taka saman höndum við að finna aðgerðir til að gera Ísland samkeppnishæft og draga þannig úr líkum á landflótta.

Jónas Kristjánsson

DV

Hreyfing er að komast á framboð forsetaefna um þessar mundir. Stuðningsmenn að minnsta kosti eins þeirra, sem til greina eru talin koma, eru farnir að hittast á reglubundnum fundum. Nokkur önnur forsetaefni eru komin á fremsta hlunn með að ákveða, hvort þeir leggi í hann.

Þetta gerist með óvenjulega góðum fyrirvara að þessu sinni. Næstum hálft ár er enn til kosninga. Í rauninni liggur ekkert enn á því, að forsetaefnin ákveði sig. En stuðningsmenn eru oft hræddir um að missa flugið, ef bíða þarf eftir formlegri ákvörðun um framboð.

Af skoðanakönnun DV, sem birt var í gær, má ráða, að viðhorf fólks til hugsanlegra forsetaefna hafi lítið breytzt. Tilnefnt var að mestu sama fólkið og tilnefnt hafði verið í skoðanakönnunum blaðsins í október og desember og að mestu í svipuðum hlutföllum.

Af þeim mörgu, sem nefndir hafa verið í fjölmiðlum að undanförnu, eru aðeins sjö, sem náðu frambærilegum árangri í könnuninni. Þrjú efstu sætin eru raunar eins skipuð og áður, með Pálma Matthíasson efstan, Guðrúnu Agnarsdóttur aðra og Davíð Oddsson hinn þriðja.

Í þessum sjö manna hópi eru einnig Ólafur Ragnar Grímsson, Ellert B. Schram, Guðrún Pétursdóttir og Steingrímur Hermannsson. Telja verður, að annað fólk, sem nefnt hefur verið í fjölmiðlum, en ekki komizt í þennan sjö manna hóp, muni ekki láta verða af framboði.

Hitt er aftur á móti hugsanlegt, að enn hafi ekki verið tilnefndir allir þeir, sem verða í framboði í forsetakosningunum. Það gerðist einu sinni, að nafn Kristjáns Eldjárns kom óvænt upp fremur seint í aðdraganda kosningaundirbúnings og sló eigi að síður í gegn.

Ennfremur er líklegt, að töluvert grisjist úr þeim sjö manna hópi, sem enn stendur eftir af öllum þeim, sem tilnefndir hafa verið. Sumir þessara sjö hafa raunar ekki svarað spurningum á þann veg, að ætla megi, að þeir hafi umtalsverðan áhuga á embættinu að þessu sinni.

Ekki er fráleitt að ætla, að frekari athuganir á stuðningi, bæði óformlegar athuganir og formlegar skoðanakannanir, leiði til þess, að um það bil helmingur þessara sjö forsetaefna telji líkur á árangri ekki nægja til að það svari fyrirhöfn að ganga til hins erfiða leiks.

Ef þrír standa eftir af hópnum og einn bætist við, þegar til kastanna kemur, er það sama tala frambjóðenda og var síðast, þegar kosið var í alvöru. Mörgum fannst nóg um fjöldann þá. Síðan hefur ekkert gerzt, sem breytir þeirri skoðun, að bezt sé, að þeir séu sem fæstir.

Því fleiri sem frambjóðendur eru, þeim mun meira dreifast atkvæðin og þeim mun færri atkvæði eru beinlínis að baki þess, sem verður fyrir valinu sem forseti. Reynslan sýnir þó, að slíkt skerðir hvorki vinsældir hans né skerðir getu hans til að njóta sín í embætti.

Þannig er það betra, en samt ekki meginatriði málsins, að frambjóðendur verði sem fæstir. Engin formúla er fyrir því, að forseti sé ekki jafngildur í vali, þótt hann hafi ekki fengið nema 30% atkvæða, 20% eða þaðan af minna. Það er nóg að vera fremstur meðal jafningja.

Auk alvöruframboða má búast við tilraunum til sérvizkuframboða. Slík framboð eru ágæt með öðrum, því að þau staðfesta þá sjálfsmynd Íslendinga, að þeir séu nánast konungbornir og hæfir til að axla hvaða ábyrgð sem er. Sérvitringar eru nauðsynlegir í bland.

Engin hætta er á öðru en að þjóðin muni finna sér hæfan forseta í sumar. Hún mun fara sínu fram og ekki fara að neinum fyrirmælum. Þetta er hennar val.

Jónas Kristjánsson

DV

Sumum deildum sjúkrahúsa er lokað um tíma til sparnaðar, en öðrum ekki. Á sumum sviðum skurðlækninga eru biðlistar, en ekki á öðrum sviðum. Sumir fá ókeypis aðgang að sjúkrahúsum, en aðrir taka þátt í kostnaði við þjónustu, sem þeir fá utan sjúkrahúsa.

Orðið er deginum ljósara, að margvísleg skömmtun hefur verið tekin upp í heilbrigðismálum þjóðarinnar. Augljósust er sú, sem tengd er samdrætti í rekstri sjúkrahúsa, en hún einkennir líka önnur svið heilbrigðismála. Ríkisfjárlög fela til dæmis í sér forgangsröðun.

Skömmtunin og forgangsröðunin stafa af, að þjóðfélagið telur sig ekki lengur geta staðið undir sjálfvirkri stækkun heilbrigðisgeirans á kostnað annarra þátta í rekstri þjóðfélagsins. Á sama tíma fjölgar stöðugt ýmsum kostnaðarsömum, en freistandi lækningamöguleikum.

Deilan um rekstur og kostnað hundrað milljón króna segulómsjár er angi þessum vanda. Enn fremur umræða um notkun á nýju lyfi, þar sem hver skammtur kostar tugi þúsunda króna. Víða er verið að taka erfiðar ákvarðanir, sem verða örlagavaldar í lífi einstaklinga.

Skömmtunin hefur magnað baráttu innan kerfisins um skiptingu hins takmarkaða fjármagns. Einn yfirlæknirinn fullyrti nýlega, að lokanir kæmu óeðlilega hart niður á geðdeildum. Á öðrum stað var sagt, að barnadeildum væri lokað til að auglýsa vandamál sjúkrahúsa.

Hreinsa þarf andrúmsloftið og búa til skilgreindar forsendur fyrir skömmtun og annarri forgangsröðun í heilbrigðisgeiranum. Skilgreina þarf almenn þjónustumarkmið og ýmis sérhæfð þjónustumarkmið og reyna að mæla nýtingu fjármagns út frá slíkum markmiðum.

Okkur vantar skilgreindar forsendur fyrir hlutföllum fjármagns til einstakra höfuðþátta heilbrigðismála, svo sem milli forvarna og sjúkrahúsmeðferðar. Okkur vantar líka skilgreinar forsendur fyrir slíkum hlutföllum milli mismunandi þjónustufrekrar sjúkrahúsmeðferðar.

Smíði slíkra forsendna hlýtur fyrst og fremst að vera heilsupólitískt verkefni, þar sem ráðuneyti og þingnefnd heilbrigðismála hafa frumkvæði og kalla til sérfræðilega kunnáttu eftir þörfum, ekki bara læknisfræðilega, heldur líka hagfræðilega, stærðfræðilega og siðfræðilega

Forsendurnar þurfa að vera svo víðtækar, að þær taki ekki aðeins mið af fjárhagsdæmi ríkissjóðs, heldur heildardæmi þjóðfélagsins. Forvarnir eru til dæmis þjóðfélaginu mikilvægar, þótt erfitt sé að skilgreina hag ríkissjóðs af þeim, nema þá að litið sé til langs tíma.

Framkvæmd þessara forsendna í formi forgangsröðunar og skömmtunar getur verið blanda af pólitísku og faglegu verkefni eftir umfangi og aðstæðum hverju sinni. Það getur til dæmis aðeins verið faglegt verkefni að velja milli sjúklinga, þegar forgangsröðunin er framkvæmd.

Öll er þessi hugsun nýstárleg og óþægileg, en nauðsynleg eigi að síður. Liðin er sú tíð, að þjóðarbúið stækkaði svo ört, að það gat rúmað ört vaxandi kostnað heilbrigðismála. Að undanförnu hefur ríkt efnahagsleg stöðnun og á næstu árum verður hagvöxtur afar hægur.

Skömmtun í heilbrigðismálum er raunveruleiki líðandi stundar, hvort sem fólki líkar betur eða verr. Vont er, að hún verði áfram tilviljanakennd og umdeilanleg eins og nú er. Betra er, að hún hvíli á skilgreindri forgangsröðum, sem eigi sér skilgreindar forsendur.

Mikil mannaskipti hafa orðið í heilbrigðisráðuneytinu. Þar með er komið tækifæri til að móta þar vettvang fyrir frumkvæði að eðlilegri framvindu þessa máls.

Jónas Kristjánsson

DV

Undir forustuleysi Jeltsíns forseta er Rússland á leið afturhvarfs í átt til Sovétríkjanna. Hann er orðinn fangi flokka kommúnista og þjóðernissinna, sem eru stærstir á rússneska þinginu. Til þess að geðjast þeim hefur hann skipað Nikolaj Jegorov sem starfsmannastjóra sinn.

Sem ráðherra þjóðabrota bar Jegorov ábyrgð á blóðbaðinu í Tsjetsjeníu fyrir rúmu ári og aðgerðunum vegna gíslatöku tsjetsjenskra skæruliða í sunnanverðu Rússlandi fyrir hálfu ári. Hann klúðraði báðum þessum málum og var í sumar vikið úr starfi af þeim sökum.

Fyrir nokkrum dögum skipaði Jeltsín forseti Jevgení Primakov sem utanríkisráðherra sinn. Primakov var áður yfirmaður leyniþjónustunnar. Hann er einn af leifum kalda stríðsins og hefur í aldarfjórðung verið í vinfengi við Saddam Hussein, slátrarann mikla í Bagdað.

Þessir tveir menn bætast nú í hóp valdamestu manna Rússlands, þar sem fyrir voru foringi lífvarðar forsetans, sem sér um að koma sauðdrukknum forsetanum í rúmið á morgnana, og forsætisráðherrann, sem hefur skipulagt almennan stuld á fyrirtækjum ríkisins.

Tsjernomyrdin forsætisráðherra hefur staðið þannig að málum, að stóru ríkisfyrirtækin í Rússlandi eru komin í eigu forstjóra þeirra. Hann hefur séð um, að einkavæðingin væri framkvæmd sem einkavinavæðing í þágu hinnar gömlu valdastéttar í Sovétríkjunum sálugu.

Með því að reka umbótamennina, sem áður studdu hann, og raða fortíðarsinnum í kringum sig er Jeltsín að undirbúa framboð sitt í forsetakosningunum í sumar og reyna um leið að lesa í úrslit þingkosninganna, þar sem kommúnistar og þjóðernissinnar fengu mest fylgi.

Þetta er vonlaus barátta langt gengins drykkjumanns með skerta dómgreind. Jeltsín nýtur hvorki trausts þings né þjóðar. Hann velkist um í atburðarásinni og safnar um sig óhæfu liði, sem hann telur njóta trausts hjá kjósendum flokka kommúnista og þjóðernissinna.

Þetta er sorgarsaga fyrrverandi þjóðhetju, sem nú velkist um ýmist timbraður eða kófdrukkinn á almannafæri heima fyrir og í útlöndum, leikandi fárveikur hlutverk fíflsins úti um víðan völl, rekandi og ráðandi sama manninn í beinni útsendingu frá blaðamannafundum.

Ástand forsetans var berlega komið í ljós fyrir löngu, þegar hann gat ekki látið styðja sig niður tröppurnar úr flugvél sinni á flugvellinum í Shannon, þegar forsætisráðherra og aðrir fyrirmenn Írlands biðu á rauða dreglinum fyrir neðan flugvélina til að taka á móti honum.

Jeltsín ræður ekki lengur ferðinni í Sovétríkjunum. Afturhaldssinnaðir harðlínumenn og kaldastríðsmenn hafa tekið völdin úr höndum hans. Á Rússlandsþingi bíða svo aðrir afturhaldsmenn eftir valdaskiptum. Á götunum fyrir utan ráða mafíuforingjar ferðinni.

Rússland er í rústum eftir stuttan valdaferil forsetans. Engar horfur eru á frekari umbótum í efnahagsmálum. Þvert á móti er líklegt, að eymdin haldizt áfram og verði vatn á myllu afturhaldssinnaðra öfgaflokka, sem kenna umbótastefnutilraunum síðustu ára um ástandið.

Þetta þýðir um leið, að Rússland verður þjóðernissinnaðra og ofbeldishneigðara ríki. Næstu mánuðina og sennilega misserin verður það hættulegt umhverfi sínu. Spenna mun óhjákvæmilega fara vaxandi í samskiptum þess við nágrannaríkin og við Vesturlönd.

Koma þeirra Primakovs og Jegorovs í innsta valdahring Rússlands á síðustu dögum er ömurleg staðfesting á hröðu afturhvarfi landsins til fortíðarinnar.

Jónas Kristjánsson

DV

Íslenzkir skipstjórar og útgerðarmenn verða að fara eftir settum reglum við úthafsveiðar eins og veiðar á heimamiðum. Íslenzk stjórnvöld gæta hagsmuna þessara aðila út á við nánast eftir pöntun og verða að geta treyst því, að íslenzkir eftirlitsmenn komist um borð.

Sjávarútvegsráðuneytið mótmælti skipan Fiskveiðinefndar Norður-Atlantshafs á veiðum á Flæmska hattinum við Nýfundnaland fyrir áramót og gerði þannig íslenzkum rækjutogurum kleift að stunda þar veiðar. Á móti verður að koma, að togararnir fari að reglum.

Íslendingar eru aðilar að samkomulagi Fiskveiðinefndar Norður-Atlantshafs um, að eftirlitsmenn skuli vera um borð í fiskiskipum. Íslenzkir hagsmunaaðilar, sem stunda veiðar á Flæmska hattinum í skjóli íslenzkra stjórnvalda, verða að fara eftir þessu samkomulagi.

Vel getur verið, að stakir skipstjórar og útgerðarmenn telji henta sér að stunda sjórán á úthafsmiðum. En þá verða þeir líka að taka því, að slíkt gerist ekki í skjóli íslenzkra stjórnvalda. Ef þeir eru þar í skjóli íslenzkra stjórnvalda, verða þeir að hlýða fyrirmælum.

Veiðar íslenzkra togara á Flæmska hattinum eru ótryggar. Þær eru háðar fjölþjóðlegu þjarki, þar sem íslenzka sjávarútvegsráðuneytið reynir meðal annars að sýna fram á, að veiðihugmyndir þess séu marktækar. Íslenzkir langtímahagsmunir eru þar í húfi.

Verr er af stað farið en heima setið, ef íslenzkir hagsmunaðilar þakka fyrir með því að hafa í hótunum við ráðuneytið og segjast neita að taka við íslenzkum eftirlitsmönnum um borð, fara með rangt mál um kostnað við eftirlitið og grafa þannig undan ráðuneytinu.

Útilokað er, að íslenzk stjórnvöld geti áfram stutt við bakið á hagsmunaaðilum, sem fara sínu fram í trássi við það, er þau telja vera langtímahagsmuni þjóðarinnar. Sjávarútvegsráðuneytið verður þá að hætta að halda uppi hagsmunagæzlu fyrir þessa óstýrilátu aðila.

Útgerðin greiðir allan kostnað við eftirlit af hálfu íslenzkra stjórnvalda á heimamiðum samkvæmt lögum um stjórn fiskveiða. Eftirlitið, sem íslenzk stjórnvöld hafa samþykkt á Flæmska hattinum, er fyrirferðarmeira og dýrara, enda er þar um úthafsveiðar að ræða.

Útgerðarmenn rækjuskipa óttast réttilega, að væntanlegt lagafrumvarp um stjórn úthafsveiða muni fela í sér svipuð ákvæði um, að þeir borgi það eftirlit eins og eftirlitið á heimamiðum. Þeir munu tæpast koma í veg fyrir slíkt og alls ekki með hótunum og yfirgangi.

Hagsmunaaðilar hafa haldið fram, að þetta eftirlit kosti 100 milljónir á Flæmska hattinum. Því fer víðs fjarri. Eftirlitið á íslenzkum heimamiðum kostar þessa peninga á hverju ári. Eftirlit á Flæmska hattinum mun ekki kosta nema lítið brot af þessari upphæð.

Til bráðabirgða greiðir Fiskistofa þetta eftirlit, nema fæðiskostnað eftirlitsmanna um borð í skipunum. Þann kostnað greiðir sjávarútvegsráðuneytið til bráðabirgða. Óeðlilegt er, að skattgreiðendur haldi lengi áfram að greiða þennan kostnað fyrir óstýrilátar útgerðir.

Að gefnu tilefni er brýnt, að lagafrumvarp um stjórn úthafsveiða líti dagsins ljós strax á þessu þingi. Enn fremur er brýnt, að það feli ekki í sér neitt undanhald frá þeirri reglu, að útgerðir fiskiskipa, en ekki skattgreiðendur, beri kostnað við eftirlit með þessum veiðum.

Farsælast er fyrir alla íslenzka málsaðila að skipa sér þétt saman og bíta ekki í höndina á þeim eina aðila, sem getur gætt íslenzkra hagsmuna utan íslenzkrar lögsögu.

Jónas Kristjánsson

DV

Hagsmunum Reykvíkinga verður bezt þjónað í raforkumálum á þann hátt, að borgin losni úr viðjum Landsvirkjunar og geti sjálf virkjað jarðhita í landi sínu við Nesjavelli í Grafningi. Líklegt má telja, að slík framkvæmd muni lækka raforkukostnað Reykvíkinga.

Til þess að svo megi verða, þarf Alþingi að breyta lögum um einokun Landsvirkjunar. Nokkur fyrirstaða mun verða á þingi, einkum af hálfu ríkisdýrkenda Sjálfstæðisflokksins utan af landi, sem enn vilja halda uppi sovézku efnahagskerfi hér á landi við upphaf 21. aldar.

Næstbezti kostur Reykvíkinga er, að borgin losni úr viðjum Landsvirkjunar og geti notað peningana til að eyða skuldum sínum. Af 11 milljarða eign í Landsvirkjun fær borgin aðeins 241 milljón króna í arð, en borgar 700 milljón króna vexti af 12 milljarða skuldum sínum.

Ef unnt er að skipta út þessum tölum, situr borgin eftir með aðeins eins milljarðs skuld og 70 milljón króna ársvexti í stað 460 milljón króna núverandi munar á Landsvirkjunararði og öllum ársvöxtum. Það jafngildir tæplega 400 milljón króna sparnaði á hverju ári.

Reikningsdæmin líta svona út, af því að Landsvirkjun hefur verið illa rekin áratugum saman. Hún hefur gert óhagstæða samninga um orkuverð til stóriðju, hagað sér eins og fíkniefnasjúklingur í virkjanabrölti og stundað stórfelldan lúxus í rekstri aðalskrifstofunnar.

Að nokkrum hluta hefur ruglið í rekstri Landsvirkjunar stafað af þjónustu við ríkið, sem hefur haft hagsmuni af lágu orkuverði til Áburðarverksmiðjunnar og Járnblendifélagsins og reynt að ná hingað stóriðju með lágu orkuverði til Ísals og annarra lysthafa á því sviði.

Þessi óhæfilega þjónusta við ríkið kemur auðvitað niður á arðgreiðslum til eignaraðilanna, þar á meðal til Reykjavíkur. Þjónustan leiðir jafnframt til hærra raforkuverðs í landinu en annars þyrfti að vera. Það kemur niður á Reykvíkingum eins og öðrum landsmönnum.

Ekki er hægt að verja Landsvirkjun með því að segja hana hafa óvart lent í að eiga heilt orkuver við Blöndu afgangs og með öllu óarðbært. Margir urðu til að vara við þeirri virkjun á opinberum vettvangi. Meðal annars var í leiðurum þessa blaðs varað við Blöndusukkinu.

Ótímabær virkjun Blöndu hefur kostað Landsvirkjun milljarða króna í óþörfum vaxtagreiðslum, rýrt möguleika hennar til að greiða eignaraðilum sínum eðlilegan arð og til að hafa á boðstólum orku á sambærilegu verði við það, sem gildir í nágrannaríkjum okkar.

Ráðamenn Akureyrar eru í svipuðum hugleiðingum og ráðamenn Reykjavíkur, enda eru aðstæður svipaðar, þótt í smærri stíl sé. Akureyri lagði Laxárvirkjun inn í Landsvirkjun á sínum tíma eins og Reykjavík lagði til Sogsvirkjanir og hefur líka tapað á þeim gerningi.

Gallinn við hugsanlegt brotthvarf Reykjavíkur og Akureyrar úr samstarfi við ríkið um Landsvirkjun er, að hvorki hún né ríkið geta leyst út eignaraðila eftir sukk undanfarinna tveggja áratuga. Það er tómt mál að tala um, að bæjarfélögin geti náð út fé sínu.

Hugsanlegt er, að Landsvirkjun geti leyst hluta vandans með því að afhenda bæjarfélögunum hluta af orkuverum sínum. Það er tæknilega erfitt, en áreiðanlega framkvæmanlegt. Þar með væri lokið langri harmsögu einokunar Landsvirkjunar á orkuöflun í landinu.

Á einhvern slíkan hátt þurfum við að losna úr klóm Landsvirkjunar, til þess að fá orku á verði, sem er sambærilegt við lönd, er verri hafa náttúruskilyrði.

Jónas Kristjánsson

DV

Stjórnvöldum ber að stinga við fótum og fara varlega, þegar hafðar eru uppi kröfur um að auka veiðiheimildir á grundvelli frétta af aukinni fiskgengd. Þar sem hagsmunaaðilar eiga í húfi, ber að taka fréttunum með varúð og hafa hefðbundin langtímasjónarmið í heiðri.

Rannsóknaskip er nú í leiðangri á þorskmiðum Vestfjarða til að kanna málið. Leiðangursmenn hafa þegar fundið stóra og þétta torfu, svo að eitthvað kann að vera til í fréttum um aukna þorskgengd. Þar með er ekki sagt, að tímabært sé að leyfa aukna þorskveiði á svæðinu.

Ekki er hlaupið upp til handa og fóta, þegar minna veiðist en búizt er við. Yfirleitt er beðið til næsta veiðitímabils. Nýjar ákvarðanir um kvóta eru helzt ekki teknar nema einu sinni á ári. Ekki er ástæða til að breyta þessu, þá sjaldan sem meira finnst af fiski.

Veiðikvótasagan í heild sýnir, að yfirleitt hafa veiðiheimildir verið of miklar og fiskistofnar hafa minnkað. Þorskgengd hefur farið síminnkandi á tveimur síðustu áratugum þessarar aldar. Það stafar einfaldlega af ofveiði. Takmarkanir hafa ekki náð fyrirhuguðum árangri.

Hagsmunaaðilar játa þetta óvart, þegar þeir segja núna, að naumur þorskkvóti hafi leitt til svo mikillar ofveiði á karfa og grálúðu, að stofnarnir séu í hættu. Það er nefnilega almenn regla, að kvótar eru yfirleitt of miklir vegna þrýstings frá skammsýnum hagsmunaaðilum.

Ekkert öfugt samband á að vera milli þorskkvóta annars vegar og kvóta á karfa og grálúðu hins vegar. Þótt þorskkvóti minnki, er ekki ástæða til að hleypa hagsmunaaðilum í meiri veiði á karfa og grálúðu. Og ofveiði á karfa og gráðlúðu má ekki leiða til aukins þorskkvóta.

Veiðiheimildir á hverri tegund verða að fara eftir ástandi hennar sjálfrar, en ekki eftir breytingum á heildarkvótum hagsmunaðaaðila. Og veiðiheimildirnar verða að fara eftir langtímasjónarmiðum, sem tryggja frambúðarverðmæti og hámarksafrakstur auðlindarinnar.

Hagsmunaaðilar hafa haldið mörgu fram um ástand fiskistofna og æskilega veiði. Oft hefur verið hlaupið á eftir slíkum fullyrðingum og yfirleitt til skaða. Við skulum því fagna fréttum af auknum þorski og fá stöðuna metna fyrir næsta kvótaár, ekki þetta kvótaár.

Við höfum árum saman mátt þola, að Hafrannsóknastofnun hefur mælt með kvótum, sem eru meiri en sem nemur langtímahagsmunum þjóðarinnar, og að sjávarútvegsráðuneytið hefur síðan gefið út kvóta, sem eru nokkru meiri en þeir, sem stofnunin lagði til.

Mál er, að óhóflegri bjartsýni og áhættuspili fari að linna. Þrátt fyrir þrýsting hagsmunaaðila verða fræðimenn og stjórnmálamenn að hafa bein í nefinu til að hafa árlega veiðikvóta ekki meiri en svo, að stofnar nái að vaxa í þá stærð, sem gefur mestan afrakstur.

Hitt er svo annað mál, að langt er síðan öll rök hnigu að því, að leggja beri niður kvótakerfi og taka upp annars konar skömmtun, með auðlindaskatti eða veiðileyfagjaldi. Leidd hafa verið rök að því, að slík aðferð skili sjávarútveginum meiri arði en kvótakerfið gerir.

Meðan kvótakerfið ríkir er samt nauðsynlegt að fara eftir lögmálum þess og hafa vaðið jafnan fremur fyrir neðan sig en ofan. Þess vegna ber yfirvöldum að vera fljótari að skerða veiðiheimildir en auka þær, þegar breytingar verða á mati fræðimanna á stofnstærðum.

Ekki er því ástæða til að láta taka sig á taugum og auka þorskveiðikvóta, þótt torfur mælist á Vestfjarðamiðum. Betra er að bíða til næsta kvótatímabils.

Jónas Kristjánsson

DV

Andstæðingum skrifstofumannanna í stjórn Dagsbrúnar hefur tekizt að bjóða fram lista gegn lista stjórnarinnar í kosningum, sem verða 19. og 20. janúar. Þetta er töluvert afrek, því að kosningareglur Dagsbrúnar eru sérstaklega sniðnar til að hamla gegn nýjum framboðum.

Til þess að bjóða fram í Dagsbrún nægir ekki að bjóða fram fólk til setu í fámennri stjórn, heldur þarf að bjóða fram í hundrað sæti trúnaðarmanna og tuttugu sæti varamanna þeirra. Það er eins erfitt og að bjóða fram þúsund manna framboðslista í almennum kosningum.

Við slíkar aðstæður er ekki hægt að bjóða fram lista gegn stjórninni nema útbreidd ónáægja sé með störf hennar. Hitt kemur svo ekki í ljós fyrr en í kosningunum, hvort óánægjan er nógu mikil til að velta stjórninni úr sessi. En efni standa til tvísýnna kosninga.

Núverandi stjórn Dagsbrúnar hefur reynt að leggja fleiri steina í götu mótframboðsins. Greinilegt er, að skipulögð hefur verið persónuleg rógsherferð gegn oddamönnum mótframboðsins. Stjórn Dagsbrúnar telur sig ekki koma þar nærri, en herferðin er samt staðreynd.

Þá hefur núverandi stjórn Dagsbrúnar beitt hártogunum til að fresta því, að mótframboðið fengi aðgang að félagaskránni. Það fékkst ekki fyrr en tveimur vikum fyrir kosningar og vantaði þá í skrána símanúmer, sem mótframoðið telur vera í félagaskrá stjórnarinnar.

Einnig stóð stjórnin ekki við samkomulag um, að mótframboðið fengi aðgang að sameiginlegu blaði framboðslistanna. Bar hún því við, að hugmyndir væru uppi um að hafa blöðin tvo, eitt fyrir hvort framboð. Þetta kom ekki í ljós, fyrr en við lok skilafrests á greinum.

Ekki er ljóst, hvernig stjórnin hefur hugsað sér að fjármagna leigu á húsnæði og símum úti í bæ, sem eru í nafni Dagsbrúnar og ætlað til kosningabaráttu lista stjórnarinnar. Efnt var til þessa kostnaðar í nafni Dagsbrúnar, eins og ætlað væri að láta félagið borga.

Allt eru þetta tilraunir til að draga úr líkum á árangri mótframboðsins, sem eru umfram það, er tíðkast í öðrum félögum með strangari siðareglur stjórnar og eru umfram þá aðstöðu, sem felst í að hafa betri aðgang en hinir að starfsliði og starfsaðstöðu á skrifstofum félagsins.

Hinar einstöku aðgerðir stjórnarinnar gegn mótframboðinu kunna sumar hverjar að eiga sér eðlilegar skýringar. En málin eru samanlagt svo mörg, að erfitt er að verjast þeirri hugsun, að stjórnin fari meira eða minna offari í því, sem venjulega eru kölluð bolabrögð.

Ljóst má vera, að stjórn Dagsbrúnar tekur mótframboðið alvarlega og seilist róttækt til aðgerða við að hindra árangur þess. Enda eru miklir hagsmunir í húfi á skrifstofunni. Það er stórbissness að reka verkalýðsfélag og ýmssar stofnanir og sjóði, sem eru á vegum þeirra.

Dagsbrún hefur eins og önnur stéttarfélög og samtök þeirra mátt sæta nokkurri gagnrýni fyrir lélegan árangur á undanförnum árum. Hinn sérstæði stíll formannsins, sem nú er raunar ekki lengur í framboði, hefur ekki borið neinn árangur umfram vinnubrögð annarra.

Í samanburði við aðra hefur staða láglaunafólks haldið áfram að versna að undanförnu. Þeir aðilar, sem tekið hafa að sér að gæta hagsmuna þess fólks, og er Dagsbrún þar engan veginn ein um hituna, hafa ekki fundið eða ekki viljað finna leið til að laga stöðuna.

En það segir nokkra sögu, að Dagsbrún er fyrsta stéttarfélag láglaunafólks, þar sem gerð er markviss tilraun til að velta gamalli valdastétt félagsins úr sessi.

Jónas Kristjánsson

DV

Einkavæðing á Íslandi hefur hingað til fremur líkzt einkavinavæðingu og vekur engar vonir um, að rétt verði staðið að einkavæðingu Búnaðarbankans og Landsbankans. Frægustu dæmin um rangsnúna einkavæðingu eru Bifreiðaskoðun Íslands og Lyfjaverzlun Íslands.

Grunsamleg er kenning sumra, sem hafa hagnazt á fyrri einkavinavæðingu ríkisfyrirtækja, að bankarnir séu of litlir og þarfnist sameiningar. Þvert á móti eru bankarnir svo fáir, að milli þeirra er afar lítil samkeppni um þjónustu. Bankarnir eru skólabókardæmi um fáokun.

Augljóst er, að bankarnir eru svo stórar stofnanir, að afar fáir aðilar hafa ráð á að kaupa umtalsverðan hlut í þeim. Líklegast verða stórfyrirtæki og samtök að leggja saman í tilboðspakka. Það þýðir, að tilboðin verða ekki mörg, svo að eðlileg samkeppni tilboða næst ekki.

Útboð á hlutafé mun leiða til of lágra tilboða, þannig að bankinn eða bankarnir munu seljast á lægra verði en eðlilegt má telja. Markaðurinn fyrir banka er einfaldlega of þröngur hér innanlands til þess að hægt sé að nýta viðurkennda kosti einkavæðingarstefnunnar.

Hamla má á móti þessari fáokun með því að selja bankana á alþjóðlegum markaði. Ef útboðið er þannig úr garði gert, að útlendir aðilar megi bjóða og sjái sér fært að uppfylla skilmála, er hugsanlegt, að tilboðin verði svo mörg, að sanngjarnt verð fáist fyrir bankana.

Margir verða hins vegar ekki sáttir við, að bankarnir lendi í eigu erlendra aðila, þannig að alls er óvíst, að pólitísk samstaða náist um þá lausn, sem gefur meira í aðra hönd. Einkavinavæðingin er umdeild, en þó ekki eins umdeild og útlendingavæðing mundi verða.

Til er önnur leið úr þessum vanda. Hana hafa farið ríki, sem að mörgu leyti líkjast Íslandi í miklum ríkisumsvifum, en hafa náð árangri í að steypa sér út í einkavæðingu. Þetta eru nokkur ríki í Austur-Evrópu, sem eru um það bil að verða vestrænni en við á þessu sviði.

Þessi fáu ríki forðuðust rússnesku einkavinavæðinguna, sem felst í, að stórforstjórar ríkisfyrirtækja og sérfræðingar kommúnistaflokksins í fjárhagslegum reddingum og millifærslum hafa eignazt mikinn hluta efnahagslífs Rússlands fyrir lítinn sem engan pening.

Aðferðin felst einfaldlega í, að kjósendum eru send hlutabréfin í pósti. Þeir eru hinir raunverulegu eigendur þess, sem ríkið er skráð fyrir. Með því að færa eignarhaldið frá ríkinu yfir til kjósendanna er verið að einkavæða án þess að þurfa að meta, hvert verðgildi bréfanna sé.

Með þessu vinnst margt. Í fyrsta lagi raskar þessi aðferð ekki fjármálum ríkisins, sem ella mundi nota andvirði bankanna til að búa til þarfir, sem ekki verður hægt að standa undir, þegar andvirðið er upp urið. Skyndileg og tímabundin aukning ríkistekna hefur skaðleg áhrif.

Í öðru lagi næst rekstrarbati einkavæðingar. Sem hlutafélög án ríkisábyrgðar verða bankarnir aðnjótandi flests þess, sem gerir einkarekstur hagkvæmari en ríkisrekstur. Hagnaður þjóðarinnar felst einmitt í varanlegum rekstrarbata, en ekki í tímabundnum tekjuauka ríkis.

Í þriðja lagi fá kjósendur í hendur pappíra, sem þeir eiga og geta ráðskazt með. Margir þeirra munu telja sig neydda til að fara að kynna sér þessa hlutabréfaeign og fara að hugsa um fjármálamarkaðinn. Það mun leiða til aukins kapítalisma í hugarfari þjóðarinnar.

Við erum farin að dragast aftur úr Austur-Evrópu og höfum því gott tækifæri til að læra af reynslunni, sem þar er bezt af einkavæðingu opinberra fyrirtækja.

Jónas Kristjánsson

DV

Lögreglustjóraembættið í Reykjavík hefur sent þau hættulegu skilaboð til erlendra fíkniefnasmyglara, að óhætt sé að flytja slík efni til Íslands, því að ekkert sé gert í málinu, þótt upp komist. Um áramótin lét embættið lausa ítalska konu, sem staðin hafði verið að verki.

Konan flutti nærri hálft kíló af hassi landsins á leið sinni frá Indlandi um Amsterdam til Íslands. Starfsmenn tollgæzlunnar á Keflavíkurvelli gripu konuna, sem var úrskurðuð í rúmlega viku gæzluvarðhald. Við yfirheyrslur sagðist hún hafa ætlað að nota allt hassið sjálf.

Erfitt er að sjá fyrir sér slíka stærðargráðu í einkaneyzlu af hálfu ferðamanns. Samt var konunni sleppt úr haldi hjá embætti lögreglustjórans í Reykjavík án dóms, án frávísunar og án kyrrsetningar. Hún var einfaldlega látin sleppa og tók fyrsta flug til Amsterdam.

Konan var ekki afhent ítölskum yfirvöldum, svo að marklítið er að segja, að mál hennar verði sent til Ítalíu til refsiákvörðunar. Það er einsdæmi, að glæpamönnum, sem staðnir hafa verið að verki í einu landi, sé sjálfum falið að skila sér til yfirvalda í allt öðru landi.

Þótt málið sé upplýst, er ekki vitað, að málsskjöl séu komin frá lögreglustjóranum til ríkissaksóknara. Virðist svo sem það eigi að gerast eftir dúk og disk og að síðan eigi að senda niðurstöðuna í pósti til yfirvalda á Ítalíu, sem þurfa þá að byrja á að reyna að finna konuna.

Erfitt er að sjá fyrir sér, að yfirvöld á Ítalíu muni leggja mikla áherzlu á að reyna að hafa hendur í hári konu, sem smyglaði fíkniefnum milli Amsterdam og Íslands og sem vafalaust verður ekki tagltæk á Ítalíu fyrr en mál þetta er fyrir löngu gleymt og grafið.

Ríkisvaldið á Íslandi hefur ekkert betra við peninga sína að gera en að nota þá til að fylgja stranglega eftir gildandi lögum og reglum um fíkniefnasmygl. Afgreiðsla lögreglustjóraembættisins í Reykjavík byggist því annað hvort á greindarskorti eða á hagsmunaárekstri.

Dómsmálaráðuneytinu ber nú að rannsaka meðferð lögreglustjóraembættisins á málinu. Mikilvægt er að finna, hvers eðlis mistökin eru, svo að unnt sé að koma í veg fyrir endurtekningu. Og mikilvægt er að láta embættið skilja, að svona getur það ekki hagað sér.

Mikilvægast af öllu er þó, að dómsmálaráðuneytið eyði á tvímælalausan hátt þeim misskilningi, sem lögreglustjóraembættið hefur stofnað til, að erlendum fíkniefnasmyglurum sé óhætt að smygla fíkniefnum til Íslands. Brýnt er að eyða þeim misskilningi strax.

Slík aðgerð ráðuneytisins mundi líka eyða þeirri tilfinningu tollvarða á Keflavíkurvelli, að tilgangslaust sé að leita þar að fíkniefnum, af því að ekkert sé gert með niðurstöðuna. Nauðsynlegt er þvert á móti að efla varnir, sem hafa hingað til verið allt of litlar þar.

Athygli hefur vakið, hversu lítið hefur verið tekið af fíkniefnum á Keflavíkurvelli undanfarin misseri. Það stafar ekki af litlum innflutningi, því að nóg er til af eitrinu í þjóðfélaginu, heldur af of litlum áherzlum á varnir í flugstöðinni. Nýja málið bætir sízt úr þeirri skák.

Bæta þarf leitartækjakostinn á Keflavíkurvelli, nota leitarhunda í auknum mæli og auka þjálfun starfsliðs, um leið og fylgt verði í kerfinu vel eftir þeim árangri, sem þar næst. Við megum til með að senda skýr og hörð skilaboð til glæpahringja fíkniefnaheimsins.

Fíkniefnaneyzla er mikið og vaxandi vandamál hér á landi, enda þótt við búum á eylandi, sem gerir landamæravörzlu auðveldari hér en hún er annars staðar.

Jónas Kristjánsson

DV

Deilan í Langholtskirkju bendir eindregið til þess, að málsaðilar séu lítt færir um að stunda mannleg samskipti með venjulegum hætti. Í daglega lífinu lendir venjulegt fólk í margs konar árekstrum, sem yfirleitt eru leystir strax. Úlfaldar eru ekki gerðir úr mýflugum.

Deilurnar í Langholtskirkju eru efnislega ómerkilegar og lítt áhugaverðar þeim, sem horfa á málið að utan. Þær hafa samt hlaðið svo utan á sig, að þjóðkirkjan er komin í hár saman við sjálfa sig út af þeim. Skilin milli deiluaðila á þeim vettvangi eru vel þekkt frá fyrri tíð.

Fyrir öðrum flokknum fara formaður Prestafélags Íslands og vígslubiskupinn í Skálholtsstifti, sem finna biskupnum yfir Íslandi flest til foráttu, þar á meðal afskiptum hans af deilunni í Langholtskirkju. Orðalagið í gagnrýni þeirra er einnig gamalkunnugt af fyrri deilumálum.

Þannig segir formaðurinn til dæmis um biskupinn: “Ég veit ekki, hvað hann er að hugsa, blessaður maðurinn.” Í þessum orðum og ýmsum fleirum kemur greinilega fram, að hluti prestastéttarinnar er algerlega andvígur biskupnum og er ekki að spara lítilsvirðingarorðin.

Þjóðkirkjan er orðin að þjóðarvandamáli. Prestar eiga í útistöðum hver við annan. Þeir eiga í útistöðum við safnaðarnefndir og starfsmenn á vegum safnaðarnefnda og ekki bara organista. Einkum þó og sér í lagi eiga þeir í útistöðum um sjálfa yfirstjórn þjóðkirkjunnar.

Hluti prestastéttarinnar getur ekki sætt sig við niðurstöðu síðasta biskupskjörs og getur ekki dulið gremju sína. Hvað eftir annað hafa fjölmiðlar neyðzt til að ritskoða orðbragð presta, þegar þeir ræða þetta hjartans mál sitt, svo að ummæli þeirra verði prenthæf.

Í framhaldi af fyrri deilum innan þjóðkirkjunnar hafa prestar verið hvattir til að gæta hófs í framgöngu sinni. Ljóst er, að ekkert mark hefur verið tekið á þessum ábendingum. Enn einu sinni er allt komið á hvolf innan þjóðkirkjunnar og í þetta sinn af litlu tilefni.

Tímabært er orðið, að ríkið hætti að bera fjárhagslega ábyrgð á sundurþykkri stofnun skapstyggra manna og gefi kirkjunni sjálfstæði. Kirkjan er ekki lengur kirkja þjóðarinnar, heldur vettvangur alls konar deilna, þar á meðal deilna um rétta trú og rétta kirkjusiði.

Þau atriði, sem starfsmenn þjóðkirkjunnr og einstakra safnaða hennar finna til að gera sér að ágreiningsefni, eru flest svo fjarlæg áhugasviðum skattgreiðenda, að eðlilegt er, að hinir síðastnefndu fari að efast um, að stofnunin eigi yfirleitt að vera á fjárlögum ríkisins.

Eðlilegt er, að söfnuðir velji sér presta og aðra starfsmenn til langs eða skamms tíma og beri á þeim fjárhagslega ábyrgð. Aðskilnaður ríkis og kirkju er að verða óhjákvæmilegur, enda er ekki hægt að segja, að trúfrelsi ríki hér á landi, þegar ríki og kirkja eru samgróin.

Með aðskilnaði fá söfnuðir það kristnihald, sem þeir sækjast eftir, og sértrúarsöfnuðir úti í bæ fá samkeppni frá lúterskri trú. Tímabært er orðið, að þjóðkirkjan fái tækifæri til að endurvekja sig til trúarlífs á slíkan hátt, áður en innviðir hennar hrynja í innra ósamkomulagi.

Með fjárhagslegri ábyrgð safnaða á starfsmönnum sínum fá kennimenn þjóðarinnar kjörið tækifæri til að afla sér umboðs, myndugleika og andlegs styrks úr grasrótinni í stað þess að hanga í innihaldsrýru umboði mánaðarlegs launaumslags úr fjármálaráðuneytinu.

Vænta má, að starfsmenn sjálfstæðrar kirkju hafi nóg að gera við lifandi safnaðarstarf og hafi þar af leiðandi ekki tíma aflögu til þrasgefins iðjuleysis.

Jónas Kristjánsson

DV

Héraðsdómur Reykjavíkur hefur úrskurðað, að Heilbrigðiseftirlit Reykjavíkur hafi farið offari árið 1992, þegar það stöðvaði kleinubakstur í bílskúr einbýlishúss. Var eftirlitið dæmt til að greiða baksturskonunni tæplega tvær milljónir króna, að vöxtum á tímabilinu meðtöldum.

Skaðabætur og miskabætur konunnar nægja þó ekki til að bæta henni upp fjárhagstjón, sem hlauzt af aðgerðum eftirlitsins. Mál hennar lenti í hefðbundnum seinagangi kerfisins og verzlanir þorðu ekki að taka vöru hennar, þegar hún gat loksins byrjað bakstur að nýju.

Konan lenti í fjárhagsvandræðum og missti húsið á þessu tímabili. Ekki er því hægt að segja, að litli maðurinn hafi unnið sigur á kerfinu í máli þessu, þótt niðurstaða dómsins feli í sér nokkrar sárabætur fyrir dólgslega framgöngu Heilbrigðiseftirlits Reykjavíkur.

Kerfið á Íslandi starfar samkvæmt þeirri sannfæringu, að matur verði að koma úr flóknum verksmiðjum til þess að vera söluhæfur. Að mati eftirlitsins er heimabakstur svo hættuleg iðja, að ætla mætti, að það hefði upplýsingar um fjöldaandlát í heimahúsum um hver jól.

Dæmi eftirlitsins sýnir, hvernig fer, þegar fullkomnum bjálfum er falið fullkomið vald. Og verra er, að hrokinn er svo fullkominn á þeim sama bæ, að dómsniðurstaðan í kleinumálinu hefur engin áhrif á gang mála. Eftirlitið segir bara, að dómarinn hafi rangt fyrir sér.

Heilbrigðisreglur eru öfgafullar hér á landi og sömuleiðis eftirlit með framgangi þeirra. Til dæmis er ekki hægt að fá í verzlunum alvörumjólk, sem súrnar með aldrinum, heldur verður fólk að kaupa hitaða og gerilsneydda verksmiðjumjólk, sem fúlnar með aldrinum.

Ekki er heldur unnt að kaupa hér osta, nema þeir séu gerilsneyddir. Slíkir ostar eru aðeins léleg eftirlíking alvöruosta, alveg eins og gerilsneydd mjólk er léleg eftirlíking alvörumjólkur. Eðlilegt væri, að fólk mætti hafna gerilsneyddu verksmiðjuvörunni, ef það kærði sig um.

Til skamms tíma var bannað að selja hér á landi ófrysta kjúklinga, sem eru mun betri matur en freðfuglinn. Auðvitað kallar sala ferskrar vöru á meiri tilfinningu fyrir hreinlæti, en erfitt er að sjá, að Íslendingar geti ekki verið eins hreinlátir og til dæmis Frakkar.

Sem dæmi um markleysi heilbrigðisreglna hér á landi er, að reglur um frágang veitingahúsa eru hertar að miklum mun, ef þar á að selja vín. Svo virðist, sem kerfið telji tappatogun og glasahellingar vera mun alvarlegra heilbrigðisvandamál en meðhöndlun matvælanna.

Einu sinni amaðist heilbrigðiskerfið við fögrum antikhúsgögnum, sem voru í setustofu sveitahótels, og krafðizt þess, að í stað þeirra kæmu samstæð verksmiðjuhúsgögn. Bréf eftirlitsins komst í fjölmiðla, en kerfið skildi samt aldrei, hvers vegna það varð að athlægi.

Það er raunar mjög líkt kerfinu að fara hamförum, þegar kona bakar heima hjá sér kleinur, sem verða svo vinsælar, að þær komast út fyrir hóp ættingja og vina og komast í almenna sölu. Verksmiðju- og gervivöruáráttan lýsir sér vel í baráttu þess gegn heimabakstri.

Heilbrigðiseftirlitið lætur hins vegar sér vel líka, að matvöruverzlanir eru fullar af óætu rusli, svo sem niðursneiddu, vatnskenndu og bragðlausu hlaupi, sem framleitt er í verksmiðjum í áleggssneiðum og selt undir villandi nöfnum á borð við skinku og hangikjöt.

Hérlendar reglur um heilbrigðiseftirlit og framkvæmd þeirra eru sumpart óviðkomandi heilbrigðu og náttúrulegu mataræði og sumpart í beinni andstöðu við það.

Jónas Kristjánsson

DV

Evrópusambandið og Evrópska efnahagssvæðið eru eindregið okkar mestu og beztu viðskiptasvæði. Tveir þriðju útflutnings okkar fara þangað og rúmlega tveir þriðju innflutningsins koma þaðan. Þessi sambönd hafa styrkzt við aukna aðild okkar að evrópsku samstarfi.

Þegar Vestur-Evrópu sleppir, eru Bandaríkin og Japan okkar beztu viðskiptasvæði. Japan er raunar komið upp fyrir Bandaríkin. 13% útflutnings okkar fara til Japans og 12% til Bandaríkjanna. Aðeins 10% útflutnings okkar fara til annara svæða, en hér hafa verið nefnd.

Þetta þýðir, að utanríkisviðskipti okkar eru fyrst og fremst við auðþjóðir heimsins. Það er eðlilegt og gott, því að þær einar hafa ráð á að greiða það verð fyrir afurðir okkar, sem við teljum okkur þurfa að fá. Skynsamlegt er fyrir okkur að rækta ríku samböndin sem bezt.

Japan hefur reynzt okkur góður markaður. Þangað fer einkum vara, sem aðrir markaðir vilja ekki eða vilja ekki greiða nógu háu verði. Útflutningurinn til Japan dregur því ekki frá öðrum markaði, heldur er að miklu leyti hrein viðbót við annan útflutning okkar.

Japönum líkar ýmis sérhæfð vara, sem er ný í útflutningi. Einkum er það sjávarfang, svo sem loðnuhrogn og ígulker. En svo sérstakur er japanski markaðurinn, að þangað er hægt að selja án útflutningsstyrkja allt það feita hrossakjöt, sem við getum aflað í landinu.

Vestur-Evrópa er sjálfvirkur segull, sem dregur til sín utanríkisviðskipti okkar. Við þurfum að hafa fleiri stoðir undir útflutningsverzlun okkar. Bandaríkin og Japan eru augljós markaðssvæði okkar utan Evrópu. Við þurfum að halda áfram að rækta viðskipti við bæði löndin.

Í því skyni væri gagnlegt að leggja niður fáránlegt sendiráð í Kína og verja peningunum til sendiráðs í Japan. Kínverjar eru siðlausir í viðskiptum og beita aflsmun ríkisvaldsins í samskiptum við erlend fyrirtæki, en Japanir fara eftir leikreglum viðskiptalífsins.

Um Kína gildir í meira mæli en um önnur svæði þriðja heimsins, að þangað er hægt að selja þekkingu á ýmsum sviðum, þar sem við höfum sérhæfingu, svo framarlega sem því fylgir engin áhætta í fjárfestingum, svo sem sýnir dæmið um íslenzku lakkrísverksmiðjuna í Kína.

Við eigum ekki að vera að eyða opinberu fé og opinberum tíma í að magna viðskipti við ríki, sem hvorki geta né vilja borga það, sem við þurfum að fá. Allra sízt eigum við að eyða orku í þá, sem virða ekki leikreglur. Og Kína gengur lengra í því en önnur ríki þriðja heimsins.

Í löndum á borð við Japan og Bandaríkin höfum við mörgum tugum sinnum meiri markað en við munum nokkru sinni geta notað að fullu. Miklu vitlegra er að verja tíma og fé til að stækka markað okkar í slíkum löndum, sem fara að reglum og borga viðskiptaskuldir.

Þegar ferðaglaðir stjórnmálamenn okkar koma úr hópferðum sínum til Kína, fjölyrða þeir mikið um þúsund milljón manna markað í Kína. Við þurfum bara engan þúsund milljón manna markað, því að við ráðum ekki einu sinni við hundrað milljón manna markað.

Við eigum að afmarka sölumennsku okkar við svæði, þar sem við getum náð umtalsverðri markaðshlutdeild og góðu verði. Vestur-Evrópa, Bandaríkin og Japan eru samanlagt miklu meira en nógu stór og nógu rík fyrir okkur og verða svo áfram um ófyrirsjáanlegan aldur.

Þrífótur utanríkisviðskiptanna er í þremur heimsálfum. Markaðssvæðin þrjú eigum við að rækta og ekki eyða kröftunum í að reyna að gleypa heiminn.

Jónas Kristjánsson

DV