Alþingi lauk störfum með brauki og bramli í þessari viku. Undir lokin voru uppákomur orðnar daglegt fyrirbæri, margar hverjar til lítils sóma. Mest réðist þetta af óskum um afgreiðslu 30 stjórnarfrumvarpa á mun styttri tíma en þarf til skynsamlegrar umfjöllunar.

Hin vafasömustu af þessum stjórnarfrumvörpum náðu flest að verða að lögum, þrátt fyrir rökstuddar aðvaranir. Þannig eru komin ný lög um Framleiðsluráð landbúnaðarins, Framkvæmdasjóð, Byggðasjóð og nafnlausa þróunarstofnun, svo að nefnd séu nokkur verstu málin.

Þingmenn stjórnarliðsins og í sumum tilvikum einnig þingmenn stjórnarandstöðunnar sporðrenndu ýmsum slíkum lagabálkum á færibandi. Tímanum undir lokin vörðu þeir hins vegar til langvinnra skrípaláta út af ýmsum málum, sem flest hafa verið lengi á döfinni.

Stjórnarandstaðan og tveir þingmenn Framsóknarflokksins fluttu tvö aðskilin, en samhljóða frumvörp um húsnæðismál. Í báðum urðu þau mistök, að niður féll sjálft markmiðið, jafnstaða íbúðalána til Búseta við núgildandi forgangslán til verkamannabústaða.

Frumvörpin urðu þannig í anda þeirra þingmanna sjálfstæðisflokksins, sem vilja ekki, að Búsetalán fái forgang umfram almenn íbúðalán. Flutningsmenn urðu því að leggja fram ný og leiðrétt frumvörp. Í svona ógöngum lenda menn, þegar þeir hafa ekki tíma til að lesa eigin mál.

Síðan urðu auðvitað harðvítugar deilur um, hvort hin nýju og leiðréttu frumvörp mættu vera á sömu þingskjalanúmerum og hin gölluðu. Svo fór, að deildarforseti braut þingsköp með því að leyfa þetta. En það dugði ekki og tvíburamálið dagaði uppi án afgreiðslu.

Í deilum um skólaskyldu varð ráðherra undir í fyrri þingdeild. Þar var samþykkt frumvarp um átta ára í stað níu ára skólaskyldu, gegn harðvítugum mótmælum ráðherra. Í síðari deild strandaði málið hins vegar, svo að níu ára skólaskyldan er enn í gildi.

Hingað til hafa af hagkvæmnisástæðum venjulega verið samþykktar undanþágur frá níu árunum. En deilurnar um átta ára frumvarpið urðu til þess, að ekki vannst tími til að samþykkja neinar undanþágur að þessu sinni. Er talið, að það verði erfitt í framkvæmd.

Mest varð sjónarspilið í umræðum um bjórinn. Fyrst tók fyrri þingdeild efnislega afstöðu með bjórnum. Síðan neitaði síðari deild að taka efnislega afstöðu og samþykkti í staðinn ráðgefandi skoðanakönnun um bjórinn í ár, undir heiti þjóðaratkvæðagreiðslu.

Þegar málið kom aftur til fyrri deildar, vildu sumir þingmenn halda fast við efnislega afstöðu, aðrir vildu leita málamiðlunar milli deilda og enn aðrir vildu gefa eftir fyrir niðurstöðu hinnar deildarinnar, svo að eitthvað yrði gert, sem færði bjórinn nær.

Þessi flókni klofningur milli deilda og innan varð til þess, að liðið, sem var fremur hlynnt bjórnum, sundraðist í nokkra hópa. Enginn þessara hópa náði yfirhöndinni og sjónarmið þeirra allra féllu dauð. Minnihluti andstæðinga bjórsins hrósaði því frægum sigri.

Niðurstaða þessara mála og ýmissa fleiri fór ekki eftir efnislegri afstöðu af hálfu meirihluta þingmanna. Hún byggðist á hinum gífurlega tímaskorti undir lokin. Klukkustundum og jafnvel nóttum saman var rifizt um tækniatriði, en efnisatriðum sporðrennt.

Ekki jók þessi lokasprettur virðingu Alþingis.

Jónas Kristjánsson.

DV

Spár um kosningar í haust gufuðu upp við undirritun heildarkjarasamninga Alþýðusambandsins og Vinnuveitendasambandsins. Svo friðsamlegt varð í þjóðfélaginu, að meira að segja harðorðir sjómenn og útgerðarmenn féllust óvænt í faðma og sömdu.

Ekki eru allir ánægðir með friðinn. Órólega deildin í Alþýðubandalaginu varð undir, þrátt fyrir vaxandi umsvif trotskista í Dagsbrún. Bandingi þeirra, Guðmundur J. Guðmundsson, lýsir óánægju sinni, en treystir sér ekki til að vera á móti samningnum.

Skapstyggðar verður víðar vart á þeim slóðum. Formaður Alþýðubandalagsins, Svavar Gestsson, hefur flest á hornum sér. Sérstaklega hefur þetta komið fram í ummælum um mótdrægar niðurstöður skoðanakannana.

Ásmundur Stefánsson, forseti Alþýðusambandsins, hefur tekið þann kaleik frá Alþýðubandalaginu að þurfa að láta reyna á fylgið í kosningum. Það merkilega er svo, að Svavar og órólega deildin kunna honum litlar þakkir.

Fleira var athyglisvert við friðarsamninginn. Fulltrúar Alþýðuflokksins í Verkamannasambandinu knúðu hann þar fram, þótt skoðanakannanir bentu til, að flokknum mundi vegna afar vel í haustkosningum, sem menn voru farnir að spá.

Skýringin er auðvitað sú, að þessir menn tóku hagsmuni launþega fram yfir flokkshagsmuni og stjórnarandstöðuhagsmuni. Slíkt er of sjaldgæft hér á landi. En vonandi geta menn líka grætt pólitískt á ábyrgum gerðum.

Ljóst er, að í Alþýðusambandinu ráða ferðinni ábyrgir menn á borð við Ásmund Stefánsson, Björn Þórhallsson, Karvel Pálmason og Karl Steinar Guðnason, sem taka efnislegan árangur launþega fram yfir trumbuslátt og pólitíska sjónleiki, og geta samt haldið samfloti hinni ólíku sérsambanda.

Af stjórnmálaflokkunum græðir Framsóknarflokkurinn mest á friðnum, þótt hann hafi hvergi komið nærri. Fylgi flokksins er í mikilli lægð, hliðstæðri þeirri, sem verður vart hjá Alþýðubandalaginu. Framsókn hafði ekki efni á haustkosningum.

Nú fær flokkurinn að blómstra áfram í stjórnarsamstarfi, sem er að flestu leyti í hans anda. Hér hefur stundum verið sagt, að Framsóknarflokkarnir í ríkisstjórninni væru raunar tveir. Sumir ráðherrar og ráðamenn Sjálfstæðisflokksins ættu vel heima í Framsókn.

Skýrast kom þetta fram í einhug stjórnarflokkanna við afgreiðslu Framleiðsluráðslaganna, gegn vilja bænda, neytenda og allra annarra, sem tjáðu sig um málið. Þessi lög eru einhver stórkarlalegustu Framsóknarflokkslög, sem sézt hafa í langan tíma.

Þinglið Framsóknar og Sjálfstæðis var hjartanlega sammála um að setja lög, sem grunnmúra ríkisrekstur hins hefðbundna landbúnaðar og færa þennan ríkisrekstur yfir á aðrar búgreinar, er hingað til hafa reynt að standa á eigin fótum.

Forustumenn Sjálfstæðisflokksins kunna að telja flokkinn hafa efni á verkum sem þessum, úr því að hann fær ágætar tölur í skoðanakönnunum. En langvinnt samstarf við Framsóknarflokkinn getur þó um síðir hefnt sín. Fylgið við sjávarsíðuna og á Suðvesturlandi getur bilað.

En almennt má segja, að staða ríkisstjórnarinnar hafi styrkzt við friðinn á vinnumarkaðinum. Ekki er fyrirsjáanleg nein kollsteypa í líkingu við þá, sem varð á öndverðum síðasta vetri. Svigrúmið, sem fylgir vinnufriði, er ríkisstjórn alltaf til framdráttar, hvort sem hún á það skilið eða ekki.

Jónas Kristjánsson

DV

Framhald starfa Alþingis yfir í næstu viku getur aðeins orðið þjóðfélaginu til skaða. Það leiðir til, að án skoðunar verða samþykkt illa smíðuð og seint fram borin stjórnarfrumvörp, sem eru á skjön við nútímann og eiga eftir að reynast þjóðinni dýr.

Stjórnarandstaðan mundi sýna þjóðhollustu, ef hún legði stein í götu þessara frumvarpa, bæði með málþófi og á annan hátt. Komið hefur í ljós, að sumir þingmenn geta talað klukkustundum saman og er nú kjörið tækifæri til að nýta þá listgrein.

Ríkisstjórnin með forsætisráðherra í broddi fylkingar virðist halda, að afgreiðsla þessara frumvarpa verði stjórnarflokkunum gott vegarnesti, ef kosningar verða í haust. Þá verði þó hægt að segja, að eitthvað liggi eftir þessa ríkisstjórn.

Þetta er rangt. Miklu frekar verður samþykkt framvarpanna að eins konar myllusteini um háls stjórnarflokkanna. Í hverri viku koma í ljós nýir gallar á frumvörpunum. Og vafalaust getur stjórnarandstaðan vakið rækilega athygli á því í næstu kosningabaráttu.

Versta frumvarpið, sem ríkisstjórnin er að reyna að knýja í gegn, þrátt fyrir mótmæli úr öllum áttum, er það, sem fjallar um Framleiðsluráð landbúnaðarins. Meira að segja bændur eru á móti því. Og fyrir Sjálfstæðisflokkinn er það pólitískt harakiri.

Slæmur er líka þríhöfða þursinn, sem fjallar um ýmsar nafnbreytingar á starfsemi Framkvæmdastofnunar ríkisins, en engar efnislegar breytingar. Þau þrjú framvörp eru tilraun til að klæða þjóðhagslega skaðlega iðju þeirrar stofnunar í nýju fötin keisarans.

Frumvörpin um nafnaskipti á sjóðum atvinnuveganna og ýmis mál bankakerfisins eru ekki eins slæm. Ekki hefur þó neinn treyst sér til að mæla þeim bót á opinberum vettvangi, ekki frekar en öðrum þeim frumvörpum, sem hér hafa verið nefnd. Þetta má allt bíða.

Alþingi er þegar búið að afgreiða flest þau mál, sem geta orðið stofnuninni til sóma eða hindrað vansæmd hennar. Dæmi um hið síðarnefnda eru ný lög um þingsköp, sem eru til þess fallin að gera starfshætti stofnunarinnar þjálari og skynsamlegri.

Annað dæmi er frumvarpið um lánsfjárlögin, sem hlaut loksins afgreiðslu í þessari viku, rétt áður en sól er hæst á lofti og hálfnað tímaskeiðið, sem lögin fjalla um. Það mál verður því ríkisstjórn og stjórnarflokkum ekki til meiri skammar en orðið er.

Frumvarpið um frjálsara útvarp er orðið að lögum, að vísu ekki fyrir tilstilli sameinaðs stjórnarliðs, heldur með óbeinu bandalagi Sjálfstæðisflokksins og Bandalags jafnaðarmanna. Þetta mál tefur ekki lengur fyrir því, að læsa megi dyrum Alþingis.

Ef vilji hefði verið til, hefði mátt nota gærdaginn til að komast að einhverri niðurstöðu í bjórmálinu og forða Alþingi frá vansæmdinni, sem það er að baka sér með margföldum skrípaleik við meðferð málsins. Þá hefði Alþingi raunar haft hreint borð um þessa helgi.

Úr því að ríkisstjórnin er staðráðin í að svala sjálfseyðingarhvöt sinni með þingstörfum í næstu viku, væri hollast að nota allan tíma til að þvæla fram og aftur um bjórinn og ekki hætta fyrr en niðurstaða er fengin. Tími, sem fer í annað, er glataður tími.

Jónas Kristjánsson.

DV

Landbúnaðarflokkarnir tveir, sem mynda ríkisstjórn þessa lands, eru ekki samstíga í afstöðunni til lagafrumvarps um Framleiðsluráð landbúnaðarins. Ráðamenn Sjálfstæðisflokksins ýta málinu áfram, en nokkrir þingmenn Framsóknarflokksins þæfast fyrir af megni.

Fyrirstaðan í þingliði framsóknarmanna byggist á efasemdum og athugasemdum, sem hafa komið fram hjá ráðamönnum vinnslustöðva landbúnaðarins og sumum bændum. Í þessum þingflokki eru jafnan margir, sem telja sjálfsagt, að hinn hefðbundni landbúnaður fái allt, sem hann vill.

Áhugasemi ráðamanna Sjálfstæðisflokksins byggist hins vegar ekki á næmu eyra fyrir hagsmunum neytenda. Þar í flokki er ekki hlustað á neytendur frekar en fyrri daginn. Samt hafa Neytendasamtökin harðlega gagnrýnt frumvarpið um Framleiðsluráð landbúnaðarins.

Mál þetta er undirbúið af nefnd framsóknarmanna úr báðum þessum stjórnmálaflokkum. Áður en það var lagt fyrir Alþingi, hlaut það umfjöllum í helztu valdastofnunum landhúnaðarins. Það var hins vegar ekki lagt fyrir samtök neytenda eða aðra mikilvæga málsaðila.

Undir eðlilegum kringumstæðum ætti að ríkja innileg ánægja með frumvarpið í þingliði Framsóknarflokksins, en efasemdir og óánægja í þingliði Sjálfstæðisflokksins. Að þessu skuli vera öfugt farið, sýnir, að erfitt er að sjá, hvor er meiri sauðfjár- og nautgripaflokkur.

Lítill tími hefur unnizt til að skoða frumvarpið. Það er bæði viðamikið og loðið. Ljóst er þó, að mörg ákvæði þess eru stórhættuleg og munu gera skipulag landbúnaðarins að þyngri byrði á herðum þjóðarinnar. Önnur ákvæði staðfesta ríkjandi ófremdarástand á þessu sviði.

Hættulegust eru áformin um að yfirfæra skipulagsbölvun hins hefðbundna landbúnaðar yfir á afurðir svína og fugla. Þjóðin ber of miklar byrðar af afurðum sauðfjár og nautgripa, þótt nýju sé ekki bætt við. Þetta er lúmskasta áformið að baki frumvarpinu.

Meginefni frumvarpsins fjallar um, að efnislega skuli allt vera eins og verið hefur. Áfram verði skipulögð framleiðsla illseljanlegra afurða, sem ýmist séu gefnar úr landi eða ýtt ofan í neytendur með tilfæringum á borð við niðurgreiðslur og kjarnfóðurskatt.

Ekki vottar fyrir því, sem þjóðin þarf mest á að halda í efnahagserfiðleikum sínum, að markvisst verði unnið að samdrætti fjárfestingar í hefðbundnum landbúnaði og hraðminnkun á framleiðslu afurða, sem verðlagðar eru langt yfir venjulegu heimsmarkaðsverði.

Sorglegt er, að neytendur og skattgreiðendur skuli ekki eiga neinn málsvara í þingliði stjórnarflokkanna. Ef þetta vonda mál stöðvast á Alþingi, verður það vegna þess, að nokkrum þingmönnum Framsóknarflokksins finnst það ekki í alveg nógu hefðbundnum stíl.

Hins vegar má segja, að sama sé, hvaðan gott kemur. Frumvarpið um Framleiðsluráð landbúnaðarins verður að stöðva, af því að það er vont frumvarp. Helzt væri, að það yrði stöðvað á réttum forsendum. En það er betra en ekki, að það verði stöðvað á röngum forsendum.

Eftir situr svo óbragðið af skeytingarleysi Sjálfstæðisflokksins í garð þess þorra þjóðarinnar, sem býr við sjávarsíðuna. Það gengur svo langt, að þjóðþrifamál eru látin velkjast vetrarlangt á þingi, meðan flokkurinn er að reyna að knýja vont mál í gegn á örfáum vikum.

Jónas Kristjánsson.

DV

Kominn er tími til, að ríkisstjórnin átti sig á og sætti sig við, að mest af svokölluðum forgangsmálum hennar nái ekki fram að ganga á Alþingi að þessu sinni. Þau litu of seint dagsins ljós og eru of illa unnin. Nær væri að fá botn í mál, sem of lengi hafa hrakizt um á þingi.

Það er út í hött, að ríkisstjórnin geti kastað fram nokkrum tugum frumvarpa eftir páska og ætlazt til, að þau verði að lögum á sama vori. Nógu mikill hefur æðibunugangurinn verið undir lok hvers þings, þótt ekki verði slegið Íslandsmet í honum að þessu sinni.

Dæmigert er frumvarpið um Framleiðsluráð landbúnaðarins. Samtök neytenda og verzlunar hafa mótmælt frumvarpinu og þar að auki er kurr í bændum út af því. Þetta er umfangsmikið mál, sem þarf á gætinni skoðun að halda. Fáránlegt væri að berja það í gegn í flýti.

Neytendur og verzlunin óttast, að frumvarpið feli í sér, að þær búgreinar, sem ekki teljast hefðbundnar, verði eins og hinar gerðar að ómögum í þjóðfélaginu, nýjum byrðum á neytendur og skattgreiðendur. Við smíði málsins voru þessir aðilar ekki spurðir ráða.

Annað dæmigert mál eru þríhöfða þursarnir tveir, annars vegar frumvörpin um Framkvæmdasjóð, Byggðastofnun og nafnlausa þróunarfélagið og hins vegar frumvörpin um þrjá sjóði atvinnuveganna. Þetta felur ekki í sér einföldun sjóðakerfisins og losar ekki um þær stíflur, sem beina takmörkuðu fjármagni þjóðarinnar í arðlausa farvegi.

Gott er að sýna mál á borð við bankafrumvörpin. Bezt er þó að gefa mönnum rúmt tækifæri til að glugga í þau í sumarfríinu og endurflytja þau síðan í haust. Engin lífsnauðsyn er á hugsunarlausri afgreiðslu þeirra, frekar en flestra svokallaðra forgangsmála.

Eina síðbúna málið, sem Alþingi ætti að samþykkja, eru tvö frumvörp um ríkisfjármál. Þau fela í sér, að ekki geti endurtekið sig það hneyksli, að hluti fjárlaga, það er að segja lánsfjárlögin, skuli ekki enn hafa tekið gildi, þegar komið er fram í júní.

Lánsfjárlögunum verður Alþingi að loka, áður en það fer í sumarfrí. Þingmenn geta huggað sig við, að þau eru marklítil eins og sjálf fjárlögin. Sem dæmi um það má nefna, að ríkisstjórnin hyggst gleðja ljúflings-atvinnuveginn sinn með 40 milljón króna auka-niðurgreiðslum.

Alþingi hlýtur líka að verða að afgreiða síðkomið frumvarp stjórnarþingmanna um peninga í húsnæðismál. Þetta frumvarp er árangur töluverðs þjarks, þar á meðal við stjórnarandstöðuna, sem telur sig hafa haft jákvæð áhrif. Þetta hefur raunar verið stórpólitíska málið í vor.

Tvö mál hafa velkzt um á Alþingi í allan vetur og eru raunar arfur frá fyrri árum. Það eru bjórinn og útvarpið, sem eru langt komin í síðari deild og bjórinn raunar aftur í hina fyrri. Alþingi verður nú að manna sig upp í að skera úr þessum málum fyrir frí, hvernig sem niðurstaðan verður.

Vandi þessara mála er, að sumir þingmenn þykjast ekki vilja þau feig, en ætla sér að bregða fæti fyrir þau á tæknilegan hátt. Ein leiðin er að breyta þeim í síðari deild, svo að þau verði að fara aftur í fyrri deild og detti upp fyrir í tímahraki síðustu dagana.

Alþingi getur verið ánægt með að hafa náð heildarsamkomulagi um utanríkismál og betri þingsköp. Til viðbótar þarf það að ljúka lögum um útvarp, bjór, húsnæðisfé og ríkisfjármál, svo og lánsfjárlögum. Þetta má gera á nokkrum dögum. Flest önnur mál mega bíða hausts.

Jónas Kristjánsson.

DV

Stundum er hagsmunum svokallaðs dreifbýlis teflt fram gegn hagsmunum Reykjavíkursvæðisins. Eru þá kaupstaðir og kauptún sjávarsíðunnar stundum talin til dreifbýlis, þótt þar sé í rauninni þéttbýli. Hagsmunir sveita og sjávarsíðu eru að flestu leyti ólíkir.

Þjóðfélag okkar skiptist landfræðilega og hagsmunalega í þrennt. Í einum hluta eru sveitirnar og í öðrum Reykjavíkursvæðið. Í þriðja hlutanum er svo sjávarsíðan, að Suðurnesjum meðtöldum. Sveitirnar hafa landbúnaðinn, Reykjavíkursvæðið þjónustuna og sjávarsíðan útgerðina.

Ekki er hægt að hugsa sér meiri andstæður en sjávarútveg og hinn hefðbundna landbúnað. Sjávarútvegurinn er burðardýr velsældarinnar í þjóðfélagi okkar, en landbúnaðurinn er langsamlega þyngsti ómaginn á þjóðfélaginu. Vegna þess eru hagsmunirnir gagnstæðir.

Þjóðfélagið hefur um langan aldur mergsogið sjávarsíðuna til að afla peninga í velsældina og landbúnaðinn. Þetta hafa stjórnvöld gert með því að reikna afkomu sjávarútvegsins út á núlli og haga skráningu gengis krónunnar á þann hátt, að atvinnuvegurinn skrimti.

Þetta er afar auðvelt í framkvæmd á verðbólgutímum. Þá aukast gjöld sjávarútvegsins, en genginu er haldið föstu, unz undirstöðuatvinnuvegurinn er um það bil að sigla í strand. Þá er gengið lagfært nógu mikið til að núllrekstur náist í sjávarútvegi. Og ný hringrás hefst.

Í leiðurum þessa blaðs hefur lengi og oft verið lagt til, að þeir, sem afla gjaldeyrisins, megi sjálfir ráðstafa honum og þá á því verði, sem markaðurinn vill borga fyrir hann. Á þann hátt megi stöðva hina umfangsmiklu blóðmjólkun sjávarsíðunnar.

Lausnin felst í að taka af stjórnvöldum misnotkunarvaldið til skráningar á gengi krónunnar. Það má gera með því að leyfa genginu að valsa án skráningar. Eða með því að heimila notkun erlendra gjaldmiðla í viðskiptum hér á landi. Eða leggja krónuna hreinlega niður.

Ef einhver þessara leiða væri notuð, mundi koma í ljós, að gengið er yfirleitt skráð hróplega of hátt. Einnig mundi koma í ljós, að sjávarútvegurinn er ekkert vandræðabarn, heldur meginuppspretta auðsöfnunar þjóðarinnar. Hann hefur bara ekki fengið að njóta þess.

Auðvitað mundi minna verða til dreifingar velsældar í þjónustugreinunum á Reykjavíkursvæðinu. Þar yrði fólk að laga sig að þeim raunveruleika, sem felst í lækkuðu mati á verðgildi krónunnar. Þetta eru stjórnvöld að reyna að forðast, þegar þau núllreikna sjávarútveginn.

Ef sjávarútvegurinn fengi að njóta sín, mundi þó fyrst og fremst koma í ljós, að þjóðfélagið hefur ekki efni á að kasta nokkrum milljörðum króna á ári í hinn hefðbundna landbúnað, stóra æxlið á þjóðarlíkamanum. Hingað til hefur sá reikningur verið sendur sjávarsíðunni.

Meðan sjávarútvegurinn er úti í kulda alþjóðlegrar samkeppni ornar hinn hefðbundni landbúnaður sér í skjóli innflutningsbanns, útflutningsuppbóta, niðurgreiðslna, beinna styrkja og lánaforgangs. Hann eyðir því, sem sjávarútvegurinn aflar, og það á stórvirkan hátt.

Landsbyggðin utan Reykjavíkursvæðisins er ekki einn heimur, heldur tveir. Annars vegar er sjúklingur, sem búinn er að vera áratugum saman á gjörgæzludeild, og hins vegar er kúgaður vinnuþræll, sem gefst bráðum upp, ef hann á áfram að borga sjúkrahúsvist hins.

Jónas Kristjánsson.

DV

Ný þingskapalög, sem Alþingi setti í vikunni, munu án efa hafa góð áhrif á starfshætti stofnunarinnar. Á ýmsum sviðum sníða þau málflutningi þrengri stakk. Meðferð tillagna, fyrirspurna og umræðna utan dagskrár ætti að verða markvissari og einkum þó skjótari.

Frumvarp til laganna var samið af nefnd fulltrúa úr öllum þingflokkum. Lögin eru því sett í góðu samkomulagi allra stjórnmálaafla og ættu því að ná tilætluðu markmiði. vinnubrögð á Alþingi ættu þá jafnframt að sæta minni gagnrýni hér eftir en hingað til.

Umræðum utan dagskrár, sem hingað til hafa eyðilagt heilu dagana, verður nú fenginn staður hálftíma af venjulegum fundartíma í sameinuðu þingi. Málshefjandi má tala í þrjár mínútur, aðrir þingmenn í tvær mínútur og engir oftar en tvisvar.

Svipaðar reglur eru settar um ræðulengd og ræðufjölda í umræðum um tillögur til þingsályktunar. Þar fær framsögumaður fimmtán mínútur til umráða, aðrir þingmenn átta mínútur og engir mega tala oftar en tvisvar. Við aðra umræðu er þessi rammi enn þrengdur.

Einna mestur er niðurskurðurinn á fyrirspurnum og svörum ráðherra við þeim. Umræður eru einskorðaðar við spyrjanda og ráðherra og má hvor um sig aðeins tala tvisvar, spyrjandi í tvær mínútur og ráðherra í fimm. Aðrir þingmenn eiga ekki að tala í málinu.

Enginn vafi er á, að þessar breytingar munu auka tímann, sem deildir Alþingis hafa til ráðstöfunar til að ræða frumvörp til laga. Þannig fær stofnunin meira svigrúm til að rækja höfuðverkefni sitt, löggjafarvaldið, hvort sem það svigrúm nýtist eða ekki.

Nýju lögin leysa þó ekki allan vanda. Ástæða hefði verið til að reyna að gera samningu lagafrumvarpa og meðferð þeirra markvissari, ekki síður en annarra þingmála. Ennfremur væri gott, ef settar væru reglur, sem gætu stuðlað að betri verkstjórn á Alþingi.

Of lengi hefur viðgengizt, að lagðir væru fram lagabálkar með ýmsum efnisatriðum, sem vafasamt er, að eigi erindi í lög. Þar með má telja margvíslega óskhyggju, sem betur ætti heima í stefnuyfirlýsingum og greinargerðum, svo og ótal smáatriði, sem betur ættu heima í reglugerðum.

Of lengi hefur viðgengizt, að lagðir væru fram lagabálkar með ýmsum útgjaldahugmyndum, sem fá ekkert gildi, nema þær fái staðfestingu í fjárlögum. Útgjöld eru þannig fyrirskipuð í einum lögum, en ekki leyfð í öðrum. Um þetta eru ótal dæmi frá allra síðustu árum.

Ekki er síður ámælisverð sú árátta flestra ríkisstjórna og mest þeirrar, sem nú situr, að leggja ekki fram lagafrumvörp sín fyrr en svo seint, að útilokað er, að þau fái eðlilega meðferð á þingi. Súpan, sem Alþingi situr nú í, er bein afleiðing þessa.

Jafnvel þótt ríkisstjórnir leggi fram mál sín í tæka tíð, vill oft brenna við, að þingnefndir fari sér óeðlilega hægt við að fjalla um þau. Við höfum einmitt nú fyrir augum okkar mál, sem hafa verið að velkjast um í þingnefndum meira eða minna í allan vetur.

Æskilegt hefði verið, að þingskapalögin gerðu atlögu að ýmsum slíkum vandamálum, sem tengjast sjálfri löggjöfinni. En telja verður þá spor í rétta átt, að meðferð umræðna utan dagskrár, fyrirspurna og þingsályktunartillagna verði markvissari og skjótari en áður.

Jónas Kristjánsson

DV

Hér í blaðinu og raunar einnig í öðrum fjölmiðlum hefur komið í ljós, að fulltrúum í samninganefndum um stóriðju, svo og flestum ráðamönnum landsins, finnst lítið til koma, þótt þessir fulltrúar hafi 40-50 þúsund króna mánaðartekjur í tengslum við setuna í nefndunum.

Nefndamenn segja hver um annan þveran, að þeir hafi þrælað fyrir þessum tekjum. Sumir segjast hafa misst af sínu venjulega kaupi á meðan og jafnvel misst viðskiptavini. Einn benti sérstaklega á sálrænan þrýsting, – ætlazt hafi verið til, að þeir næðu árangri í samningum.

Eini ráðamaðurinn í landinu, sem hefur gert athugasemdir, er Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra. Hann óskaði skýringa á ríkisstjórnarfundi. Þær fengust ekki þá, þar sem iðnaðarráðherra var fjarverandi. Hann hefur hins vegar á öðrum vettvangi vísað öllu frá sér.

Sverri Hermannsson iðnaðarráðherra gagnrýndi harðlega í vetur kostnað Sjóefnavinnslunnar við tækniráðgjöf. Kvartaði hann um vonda hegðun þess, sem hann kallaði “verkfræðingastóð”. Mátti skilja hann á þann veg, að í því kerfi væru menn að hygla hver öðrum á ýmsa vegu.

Full ástæða væri fyrir Sverri að taka samninganefndamálið mun harðari tökum en Sjóefnavinnslumálið. Í nýja málinu eru menn ekki aðeins að hygla öðrum, heldur einkum sjálfum sér. Og síðan halda þeir því fram, að þetta sé að frumkvæði ráðuneytis Sverris sjálfs.

Fyrst eru þessir menn kosnir í nefnd. Þar sem þeir ráða ekki við starfið, fá þeir sér starfsmenn, sem eru þeir sjálfir. Þar sem málið gengur ekki upp, verða þeir að fá sér ráðgjafa til viðbótar. Þessir ráðgjafar eru, eins og starfsmennirnir, nefndamennirnir sjálfir.

Þannig hefur samninganefndagengið í fyrsta lagi setið í nefndum. Í öðru lagi hefur það unnið í nefndum. Og í þriðja lagi hefur það veitt sér góð ráð í nefndum. Þannig tuttugufalda menn tekjurnar, sem þeir gengu að í upphafi, þegar þeir tóku sæti í nefndunum.

Þessi mikla vinna nefndamanna hefur samt ekki borið mikinn árangur. Sorglegasta dæmið er síðasti samningurinn við Alusuisse. Þar sömdu þeir um orkuverð, sem var langt undir því, er við mátti búast. Raunar varð niðurstaðan mikið áfall fyrir stóriðjustefnu á Íslandi.

Stundum var eins og nefndarmenn legðu meiri vinnu í að reka áróður fyrir þjóðinni um, að niðurstaðan væri ekki eins afleit og flestir töldu hana vera. Ef til vill er sú vinna innifalin í tekjum þeirra af setu í nefnd, vinnu í nefnd og ráðgjöf í nefnd.

Ekki tók betra við í samningnum um inngöngu Sumitomo í járnblendifélagið. Sá samningur gekk einkum út á, að japanska fyrirtækið tæki hlut af hinu norska Elkem. Til þess að hjálpa Elkem í þessu þóttust nefndarmenn verða að halda niðri verði á raforku til Grundartanga.

Ef greiða á stórar fjárhæðir fyrir setu í slíkum samninganefndum, er betra að hafa þær enn hærri og greiða þær erlendum fagmönnum, sem kunna til verka í samningum. Ekki greiða þær neinum, sem fara illilega halloka í hverjum samningnum á fætur öðrum.

Eigi menn samt mikið fé skilið fyrir setu, vinnu og ráðgjöf í nefndum, er rétt, að um slíkt sé fjallað á opinn og heiðarlegan hátt, en ekki í einkapukri nefndarmanna og í samsæri þeirra og ráðuneytis. Til eru mörk milli siðferðis og skorts á siðferði.

Jónas Kristjánsson

DV

Eitt dæmi nægir til að útskýra, hvernig stendur á feiknarlegum vinsældum Davíðs Oddssonar borgarstjóra í skoðanakönnunum og hve illa stjórnarandstöðuflokkunum í borgarstjórn gengur að fá kjósendur til að taka trú á getu þeirra til að mynda starfhæfan meirihluta.

Þetta dæmi er Ölfusvatnsmálið. Þar hefur meirihluti Davíðs ákveðið að kaupa jarðhitaland í nágrenni Nesjavalla á 60 milljónir króna. Stjórnarandstaðan hefur rekið upp ramakvein og sakað meirihlutann um að hafa gefið ríkum landerfingjum milljónir á silfurdiski.

Þessi sami minnihluti, einkum Alþýðubandalagsdeildin, hefur í vetur kvartað yfir borunum Hitaveitu Reykjavíkur í landi Nesjavalla. Þjóðviljinn hneykslaðist á því í fimm dálka frétt á forsíðu, að “orkuævintýri” þetta verði glapræði upp á fjóra milljarða króna.

Þannig sér almenningur minnihlutann sem úrtölulið, er ekkert áræði hefur. Margir muna enn eftir því, að borgin keypti hitaveituréttindi að Suður-Reykjum í Mosfellssveit á 150 þúsund krónur. Það þótti morð fjár í þá daga, en hefur síðan reynzt skítur á priki.

Hin sama mun verða niðurstaða Ölfusvatnskaupanna. Eftir tíu eða fimmtán ár munu menn gleðjast yfir framsýni þeirra, sem þorðu að kaupa landið á 60 milljónir króna. Þá munu menn enn minnast þess, að það er íhaldið í Reykjavík, sem jafnan hefur keypt land á land ofan.

Öfund og hneykslun er ekki vænlegt vegarnesti í stjórnmálum. Tilgangslaust er að mikla fyrir sér, að einhverjir verði ríkir af því að selja borginni land á margfalt hærra verði en þeir eða arfleiðendur þeirra keyptu það á, miðað við verðlag á hverjum tíma.

Ennfremur er tilgangslaust að mikla fyrir sér, að einhverjir öfundsverðir náungar hafi fengið gefna tvo togara Bæjarútgerðarinnar, því að söluverðið hafi verið of lágt að mati hinnar öfundsjúku og hneyksluðu stjórnarandstöðu. Kannski mátti borgin til með að losna við skipin.

Af sama toga spunnin er andstaðan gegn þátttöku Reykjavíkurborgar í fjölmiðlunarfyrirtækinu Ísfilm. Einnig gegn viðræðum borgarinnar um sameiningu Bæjarútgerðarinnar og Ísbjarnarins á Grandagarði. Minnihlutanum gagnar ekki að segja þetta vera dæmi um einræðishneigð borgarstjórans.

Skörulegir og einráðir borgarstjórar geta gert mistök. Þau eru þá væntanlega sum stærri í sniðum en þau mistök, sem langorð nefndastjórn samsteypustjórnar öfundsjúkra mundi gera. En Reykvíkingar vilja skörulega og einráða borgarstjóra, sem standa og falla með gerðum sínum.

Reykvíkingar sjá minnihlutann fyrir sér sem ósamstæðan hóp fólks, er situr á löngum nefndafundum til að sætta margvíslega sérvizku einstakra aðila samsteypunnar. Þeir sjá hann fyrir sér sem minniháttar lið, er aldrei mundi þora að kasta 60 milljónum í Ölfusvatnsland.

Þannig var Bjarni Benediktsson endurkosinn einræðisherra í kosningum eftir kosningar. Þannig var Gunnar Thoroddsen endurkosinn einræðisherra í kosningum eftir kosningar. Þannig verður Davíð Oddsson endurkosinn einræðisherra í kosningum eftir kosningar.

Vinstri stjórnin í Reykjavíkurborg 1978-1982 hafði allt annan stíl en venjulega hefur ríkt hjá skörulegum borgarstjórum íhaldsins. Þetta ættu vinstri menn að taka til greina í naflaskoðuninni, sem nú fylgir í kjölfar niðurstaðna skoðanakannana í Reykjavík.

Jónas Kristjánsson.

DV

Rainbow Navigation hefur í eitt ár annazt flutninga Varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli, sem íslenzk skipafélög sáu áður um. Tilraunir utanríkisráðherra til að leysa málið í viðræðum við bandarísk stjórnvöld hafa engan árangur borið og munu að óbreyttu engan árangur bera.

Eftir komu yfirmanns Norður-Evrópudeildar bandaríska utanríkisráðuneytisins hingað til lands í síðustu viku má telja ljóst, að bandarísk stjórnvöld hafa ekki hug á að gefa eftir í málinu. Við verðum því að fara nýjar leiðir, ef við viljum ekki gefast upp.

Gömul lög gilda í Bandaríkjunum um, að bandarísk skipafélög hafi forgang að flutningum á vegum bandarískra herja í útlöndum. Þetta er verndarstefna, sem átti á sínum tíma að verja ósamkeppnishæf skipafélög þar vestra fyrir erlendri samkeppni, en það tókst ekki.

Snjallir lögfræðingar vestra dustuðu rykið af lögum þessum og náðu sér í aflóga skipafélag, Rainbow Navigation. Það hefur nú ekki aðeins náð næstum öllum flutningum varnarliðsins, heldur hefur í vaxandi mæli notað tækifærið til að koma sér inn á íslenzka markaðinn.

Rainbow Navigation hefur til þess góða aðstöðu, því að það býður upp á tómar lestar til baka til Bandaríkjanna. Þetta hefur enn aukið tjón íslenzku skipafélaganna, sem eru hvert fyrir sig rekin með tugmilljón króna tap á ári. Ameríkurúta þeirra er orðin mjög erfið.

Viðskiptavinir virðast ekki hafa grætt á þessari breytingu. Varnarliðið verður að borga það sama og áður. Og íslenzkir viðskiptavinir Rainbow Navigation segjast borga hið sama og þeir greiða íslenzku skipafélögunum. Hagurinn er allur hjá hinum snjöllu lögfræðingum.

Nú er það gömul regla, sem hefur verið notuð til að hafa hemil á verndarstefnu, að hún verði gagnkvæm. Ef eitthvert ríki heldur uppi mismunun sínum athafnamönnum í hag, þá gera önnur ríki þessa mismunun gagnkvæma. Annars mundu ríki freistast meira til verndarstefnu.

Við getum sett lög á þá leið, að gagnkvæmt skuli vera, ef eitthvert viðskiptaríki mismunar íslenzkum flutningafyrirtækjum, til dæmis með því að neita þeim um að bjóða á jafnréttisgrundvelli í flutninga til og frá Íslandi. Sé svo, þá banni íslenzk lög hið sama hjá hinu ríkinu.

Samkvæmt slíkum lögum yrði Rainbow Navigation óheimilt að flytja vörur til og frá Íslandi. Þar með mundu þær siglingar leggjast niður eins og siglingar íslenzkra skipafélaga fyrir Varnarliðið. Bandarísk stjórnvöld mundu þá lenda í flutningaklemmu.

Hugsanlegt er, að til dæmis mafían yrði þá beðin um að láta félög hafnarverkamanna hefna sín með löndunarbanni á íslenzkum freðfiskútflutningi. Íslenzk stjórnvöld verða að meta líkur á slíkum gagnaðgerðum í kjölfar samþykktar gagnkvæmnilaga á Íslandi.

Því getur verið, að einhver önnur leið en gagnkvæmni henti betur til að þrýsta bandarískum stjórnvöldum til samninga á jafnréttisgrundvelli, annaðhvort beint eða á vegum GATT, hins vestræna viðskipta- og samkeppnissamnings. En gagnkvæmni virðist þó álitleg.

Ljóst virðist, að án gagnkvæmni eða annars hliðstæðs vopns sé utanríkisráðuneytið máttlaust í viðræðum um þessa flutninga. Komin er eins árs reynsla á, að snakkið eitt dugar ekki. Ef við ætlum ekki hreinlega að gefast upp, þarf mun ákveðnari aðgerðir í málinu.

Jónas Kristjánsson.

DV

Hugsanlegt er, að á öndverðum næsta vetri verði í fyrsta sinn í manna minnum unnt að fjalla af viti á Alþingi um fjármál ríkisins. Fjármálaráðherra hefur lagt fram tvö lagafrumvörp, sem miða að slíku. Og ekki er vitað um neina fyrirstöðu gegn frumvörpunum á þingi.

Margoft hefur verið gagnrýnt, að fjárlagafrumvörp eru marklítil. Þau fjalla ekki um fjárhag ríkisins í heild. Til dæmis vantar í þau ótal liði, sem síðan koma í ljós í frumvörpum til lánsfjárlaga. Menn rífast því um fjárlagagöt, sem eru önnur en hin raunverulegu.

Sem dæmi. um markleysi fjárlagafrumvarpa má nefna, að síðasta frumvarpið vanmat tekjur ríkisins um meira en tvo milljarða og gjöldin um meira en fimm milljarða, lántökur um meira en þrjá milljarða og hallann um tæpa þrjá milljarða, allt samkvæmt skilgreiningu Alþjóða gjaldeyrissjóðsins.

Fjármálaráðuneytið gaf raunar til kynna í fylgiskjali með því frumvarpi, að stefnt væri að raunhæfari fjárlagafrumvörpum í framtíðinni. Þar var fjárlagagatið sett upp í stíl Alþjóða gjaldeyrissjóðsins og þar komu fram ofangreindar upplýsingar um misræmi.

Nú á að stíga til fulls skrefið til skynseminnar. Samkvæmt hinum nýju frumvörpum virðist framvegis eiga að nota reglur Alþjóða gjaldeyrissjóðsins og hafa íslenzk fjárlög sambærileg við fjárlög annarra landa. Slík breyting hefur ótrúlega mikið tölfræðilegt gildi.

Ein veigamesta breytingin er, að lánsfjárlög falla inn í fjárlög. Yfirlit yfir lánaöflun og lánaráðstöfun verður í 1. grein fjárlaga. Og fjárfestingar- og lánsfjáráætlun verður hluti af greinargerð með fjárlagaframvarpi hvers árs. Þannig fæst heildarmynd af dæminu.

Nú er ástandið hins vegar þannig, að fjárlagafrumvarpið varð að lögum fyrir síðustu jól, en lánsfjárlagafrumvarpið er enn í meðförum Alþingis og það þótt nærri fimm mánuðir séu liðnir af árinu, sem frumvarpið fjallar um. Að þessu leyti hefur ástandið aldrei verið verra.

Það verður því mikil og snögg breyting til bóta, ef Alþingi samþykkir nýju framvörpin tvö. Þá verður væntanlega búið fyrir næstu jól að fá á hreint fjárhagsáætlun ríkisins fyrir árið 1986, það er að segja nokkrum dögum áður en áætlunin á að taka lagalegt gildi.

Frumvörpin fela í sér, að framvegis muni fjárveitinganefnd Alþingis fjalla um lánsfjárlög sem hluta af fjárlögum. Það ætti að auðvelda meðferð málsins að fjalla þannig um það í heild í einni nefnd í stað tveggja áður. Þetta er spor í rétta átt.

Fleira er í frumvörpunum. Fjárreiður almannatrygginga flytjast úr B-hluta í A-hluta fjárlaga. Þar finnst einnig samastaður fyrir fjármál endurlána ríkissjóðs, sem hingað til hafa hreinlega verið í lausu lofti. Allar opinberar lánahreyfingar fara nú í fjárlögin.

Að þessum frumvörpum samþykktum verður hægt að ræða og rífast um af viti, hverjar séu og eigi að vera tekjur ríkisins og gjöld, lántökur og halli eða gróði. Umræða, sem hingað til hefur verið marklítil, getur orðið markvissari og færst nær raunveruleikanum.

Sum stjórnarfrumvörp þessa vetrar hafa ekki verið beysin. Þau mættu gjarna bíða afgreiðslu nú á síðustu dögum þingsins. Í staðinn mætti gefa forgang þessum tveimur ágætu frumvörpum fjármálaráðherra, svo að eitthvað varanlegt liggi eftir 107. löggjafarþingið.

Jónas Kristjánsson.

DV

Alltaf er að koma betur í ljós, sem oft hefur verið haldið fram í leiðurum DV, að húsnæðisvandinn stafar af, að skortur er á peningum til ráðstöfunar. Allar aðgerðir ríkisstjórnarinnar og mikið af tillögum stjórnarandstöðunnar og hagsmunasamtaka forðast þessa staðreynd.

Við skulum líta á það, sem búið er að gera. 200 milljónir króna hafa verið látnar í aðstoð við fólk, sem hefur getað lagt fram svokölluð bónbjargarvottorð. 100 milljónir króna hafa verið notaðar til að lengja lán þeirra, sem byggt hafa á síðustu sex árum.

Þessar samtals 300 milljónir hafa verið fengnar með því að taka af því fé, sem átti að ráðstafa til nýrra húsnæðislána á þessu ári. Vandi þeirra, sem hafa verið að byggja, hefur verið mildaður á kostnað hinna, sem eru nýbyrjaðir eða hafa hug á að byrja að byggja.

Af því að þeir, sem hafa verið að byggja, eiga öflug og afar hávær hagsmunasamtök, en hinir, sem eru nýbyrjaðir eða hafa hug á að byrja, eiga engin slík, hafa hinar svokölluðu lausnir stjórnvalda verið þær, sem hér að ofan greinir. Og enn er heimtað meira af því tagi.

Ef haldið verður áfram í sama stíl, mun unga fólkið neita að taka þátt í sjálfseignarstefnunni og flykkjast í Búseta. Þess eru nú þegar skýr merki. Það verður dæmigerður minnisvarði um Sjálfstæðisflokkinn að hafa staðið fyrir þessu skyndilega andláti sjálfseignarstefnunnar.

Ekki er allt greindarlegra, sem stjórnarandstaðan hefur fram að færa. Alþýðuflokkurinn vill til dæmis höggva í sama knérunn og búa til peninga. Hann vill taka peninga, sem nú eru notaðir í annað, án þess að gera nokkra grein fyrir, hvernig eigi þá að fjármagna þetta annað.

Alþýðuflokkurinn á það sameiginlegt með mestum hluta stjórnarandstöðunnar og ríkisstjórnarfarganinu öllu að vilja haga sér eins og einhver Alexander. Sú hegðun felst í að játa allri kröfugerð og færa síðan til peninga án þess að gera nokkra tilraun til að leysa málið.

Látum það gott heita, sem búið er að gera. Lenging húsnæðislána um mismun vísitalna og kaupgreiðslu og lánskjara var út af fyrir sig sanngjörn aðgerð. Lífeyrissjóðir og bankar munu að eigin frumkvæði feta hliðstæða leið eins og þegar hefur komið fram í fréttum.

Til viðbótar vilja þeir, sem hafa byggt, að vextir verði lækkaðir. Vel getur verið, að ástæða sé til að greiða niður vexti til húsnæðislána í meira mæli en nú er gert, ef það yrði til að bjarga sjálfseignarstefnunni. En þeir eru nú aðeins 4% meðan útlendir vextir eru 10%.

Hitt er svo ljóst af reynslunni, að frekari niðurgreiðsla á húsnæðisvöxtum yrði framkvæmd með því að taka peninga frá þeim, sem eru nýbyrjaðir að byggja eða hafa hug á að byrja á því. Með því að minnka vandann öðrum megin yrði hann stærri hinum megin og heildarsumman óbreytt.

Af reynslunni í fyrra var ljóst þegar í haust sem leið, að ráðagerðir ríkisstjórnarinnar í húsnæðismálum voru vægast sagt hreint rugl. Þar var gert ráð fyrir peningum, sem allir vissu, að voru ekki til. Og enn hefur ekki fundizt ein einasta króna til úrbóta.

Ruglið er orðið svo útbreitt og algert í heimi stjórnmálanna, að menn setja í senn fram tillögur um nýja skatta og aukinn skattaafslátt til bjargar málunum. Það verður á einhverju slíku plani sem stjórn og stjórnarandstaða geta mætzt í hinni stórfenglegu firringu sinni, – alexanderskunni.

Jónas Kristjánsson.

DV

Landbúnaðarfrumvarpið nýja, sem ríkisstjórnin hefur lagt fyrir Alþingi, er ekki búið til í samráði við samtök neytenda eða skattgreiðenda. Það er ekki búið til í samráði við samtök launþega eða atvinnurekenda. Ótal samtök og stofnanir landbúnaðarins komu hins vegar við sögu.

Frumvarpið er samið af nefnd alþingismanna úr Framsóknarflokkunum tveimur, sem mynda ríkisstjórn. Allir eru þeir nema einn fulltrúar landbúnaðarins úr sveitakjördæmum. Aðeins einn þeirra er af Reykjavíkur- og Reykjanessvæðinu. Niðurstaðan hlaut að verða afturhald.

Frumvarpið grunnmúrar skipulagshyggjuna, sem hefur gert hinn hefðbundna landbúnað að dýrara fyrirbæri hér á landi en herinn er í öðrum löndum. Njörvað er niður, að ríkið beri hér eftir sem hingað til ábyrgð á landbúnaðinum og eigi að sjá honum fyrir tekjum.

Fimm manna og sex manna nefndir eiga að reikna verð á landbúnaðarafurðum til vinnslustöðva og frá þeim. Þetta á ekki að gera í samræmi við nein markaðslögmál, heldur eftir tilkostnaði. Verðlagningin verður þannig sjálfvirk og hvergi verður neinn framleiðnihvati.

Í frumvarpinu er ákveðið, að Stéttarsamband bænda og helzti umboðsmaður hins hefðbundna landbúnaðar, það er landbúnaðarráðherra, semji um, hvert búmark skuli vera. Þessir tveir aðilar eiga þannig að ákveða, hve langt ábyrgð ríkisins eigi að ganga. Það verður langt.

Frumvarpið staðfestir hina skaðlegu stefnu beggja Framsóknarflokkanna í ríkisstjórn, að hinn hefðbundni landbúnaður megi einn sitja að framleiðslu afurða fyrir innanlandsmarkað og það á verði, sem nemur í flestum tilvikum margföldu ef ekki tíföldu heimsmarkaðsverði.

Frumvarpið staðfestir þá bölvun, að ofan á þetta megi hinn hefðbundni landbúnaður framleiða afurðir umfram innanlandsmarkað og gefa þær til útlanda á kostnað ríkissjóðs. Þessi blóðtaka á þó samkvæmt frumvarpinu að minnka úr 9% í 4% af heildarframleiðslunni á 5 árum.

Ekki er samt ætlunin að spara skattgreiðendum mismuninn. Hann á að renna í sjóð, sem ranglega er nefndur Framleiðnisjóður landbúnaðarins. Þeim sjóði er ætlað að koma til hjálpar skuldugustu bændunum og kosta tilraunir til að koma búvöru á erlendan offramleiðslumarkað.

Í þennan framleiðni-hindrunarsjóð á líka að renna hluti af sérstöku fóðurgjaldi í innflutningi. Þetta gjald er notað til að herða miðstýringuna í landbúnaði. Til dæmis á það að koma fyrir kattarnef sjálfstæðum iðnrekendum í eggjum og alifuglum og gera hinum kleift að hækka verðið.

Frumvarpið tekur sérstaklega fram, að áfram skuli jafnað verði í landbúnaði, svo að mönnum sé sama, þótt lambakjöt sé framleitt í Mosfellssveit og neyzlumjólk við Lómagnúp. Þessa verðjöfnun eiga neytendur áfram að borga og hún kostar auðvitað stórfé.

Með frumvarpinu er sérstaklega reynt að hindra, að aukið frelsi í grænmetisverzlun gangi lengra en orðið er. Framleiðsluráði landbúnaðarins er veittur nýr réttur til að stöðva innflutning grænmetis. Og við vitum, að Framleiðsluráð gengur alltaf út á yztu nöf.

Framsóknarfrumvarp stjórnarflokkanna hróflar ekki við glæpsamlegu kerfi niðurgreiðslna, styrkja og sjálfvirkrar fjárfestingar í hefðbundnum landbúnaði. Það er afturhaldssamasta frumvarpið á þingi. Verði það að lögum, mun það kosta þjóðina marga milljarða á hverju ári.

Jónas Kristjánsson.

DV

Vonlitlar tilraunir viðskiptaráðherra til að fá felldan niður portúgalska saltfisktollinn, sem koma á til framkvæmda við inngöngu Portúgals í Efnahagsbandalag Evrópu, eru dæmi um varnarstríð, sem víða um heim er háð gegn vaxandi afli innilokunar- og verndarstefnu.

Bandaríkjastjórn tók forustu í vörninni fyrir fríverzlun á fundi æðstu manna helztu iðnríkja hins vestræna heims, sem haldinn var í Bonn á dögunum. En Reagan forseti komst því miður ekkert áfram með málið vegna harðrar andstöðu Mitterrand Frakklandsforseta.

Ráðamenn Japans, Vestur-Þýzkalands, Bretlands, Ítalíu og Kanada hölluðust að hinni bandarísku tillögu um vestræna ráðstefnu um verzlunarfrelsi á næsta ári, eins konar nýja Bretton Woods. Mitterrand heimtaði hins vegar, að fyrst yrði fest gengi gjaldmiðla.

Frakkland hefur öldum saman verið land skriffinnsku og miðstýringar. Þar eru ráðamenn dauðhræddir við allt, sem ekki er skipulagt að ofan. Og þeir eru dauðhræddir við, að ódýr vöruinnflutningur, til dæmis frá Japan, drepi í dróma hliðstæða framleiðslu í Frakklandi.

Þessi ótti blundar einnig undir niðri í öðrum löndum. Verst er, að tregðan við að koma á nýrri ráðstefnu um aukið verzlunarfrelsi mun nú gefa innilokunar- og verndaröflum í Bandaríkjunum byr undir báða vængi. Þar veina nú þrýstihópar í hverju horni.

Vítahringurinn er sá, að í einu ríki reiðast menn verndaraðgerðum annars ríkis. Settar eru upp hindranir í götu innflutnings. Það leiðir svo aftur til gagnaðgerða hins ríkisins. Áður en menn vita af, er skollið á viðskiptastríð, sem allir aðilar tapa.

Í flestum ríkjum eru hagsmunir hefðbundinna atvinnugreina vel skipulagðir. Ef Japanir eða aðrir ógna þessum greinum með framboði á betri og ódýrari vöru, rísa þrýstihópar hinna hefðbundnu sólarlagsgreina upp á afturfæturna og knýja stjórnvöld til gagnaðgerða.

Hagsmunir notenda eru hins vegar illa skipulagðir. Ráðamenn taka ekki eftir, að hinn ódýri innflutningur bætir kjör notenda. Hann lækkar útgjöld þeirra og heldur niðri verðbólgu í landinu. Þar að auki geta margir framleiðendur lækkað verð með notkun innfluttra vöruþátta.

Ekki stangast aðeins á hagsmunir notenda og sólarlagsgreina. Verndarstefnan veldur því einnig, að hagsmunir sólarupprásargreina verða að víkja fyrir hinum hefðbundnu greinum, sem hafa gróinn þrýstimátt. Fjármagn og vinnuafl haldast í úreltum atvinnugreinum.

Dæmin um þetta eru mörg á Vesturlöndum, stálið á meginlandi Evrópu og kolin í Bretlandi. Útbreiddasta dæmið er þó hinn hefðbundni landbúnaður. Þrýstihópum hans í Efnahagsbandalagi Evrópu hefur tekizt að veita meirihluta fjármagns þess í farveg verndarstefnu.

Þetta kemur niður á okkur, þegar við erum að reyna að selja saltfisk til Portúgal. Þetta kemur almennt niður á okkur, af því að helmingur þjóðarframleiðslu okkar er notaður til utanríkisviðskipta. Við ættum því að vera fremstir í flokki frelsisstefnu í viðskiptum milli ríkja.

Því meira sem tollum og öðrum hömlum er eytt, þeim mun ódýrara verður fyrir fólk að lifa. Og þeim mun fljótar taka atvinnugreinar sólarupprásar við af greinum sólarlags. Þeim mun líklegra er, að unga fólkið vilji lifa í þessu landi í framtíðinni.

Veigamest er að leggja niður höft og tolla á innfluttum landbúnaðarafurðum.

Jónas Kristjánsson.

DV

Landbúnaðarráðuneytið hefur með aðstoð þingmanna stjórnarflokkanna tafið íslenzka álarækt um heilt ár. Ráðherra þess hefur vanrækt að leggja fyrir Alþingi tíu orða breytingu á fiskeldislögum, er heimili innflutning gleráls eins og fisksjúkdómanefnd lagði til fyrr á árinu.

Ráðgert hafði verið að nota stórstraumsflóðið 5. maí síðastliðinn til að ná glerálseiðum í Bristol-flóa á Bretlandi. Það flóð hefur nú farið forgörðum og ekki verður unnt að ná seiðum fyrr en á næsta vori. Ef landbúnaðarráðuneytið verður þá búið að taka við sér.

Minnstu munaði, að svipað slys yrði um daginn í utanríkisráðuneytinu. Sofandaháttur embættismanna tafði afgreiðslu heimildar handa Orkustofnun til þyngdaraflsmælinga á kostnað landmælingadeildar bandaríska hersins. Við lá, að málið dytti út af bandarískum fjárlögum.

Þetta er verkefni, sem kostar um 1,4 miljónir króna. Það skapar mikla vinnu á samdráttarskeiði hjá Orkustofnun og flytur hátækniþekkingu inn í landið. Ef málinu hefði ekki verið bjargað fyrir horn, hefði fjármagnið farið til hliðstæðra mælinga við Amazonfljót.

Á síðustu stundu tókst sendimönnum Bandaríkjastjórnar að vekja athygli utanríkisráðherra og orkuráðherra á, að mál þetta var búið að liggja týnt og grafið í utanríkisráðuneytinu mánuðum saman. Með sameinuðu átaki ráðherranna tókst að snúa upp á hendur embættismannanna.

Þessi tvö dæmi benda til, að vanhæft fólk sitji víða á valdastólum í embættismannakerfinu, fólk, sem ekki gæti unnið fyrir sér í atvinnulífinu. Þetta þarf ekki að koma neinum á óvart, því að verulegur skortur er á aðhaldi í rekstri opinberra stofnana.

Orkuráðherra hefur látið óháða sérfræðinga fara ofan í saumana á rekstri stofnana á borð við Rafmagnsveitur ríkisins og Orkustofnun. Ekki er síður nauðsynlegt, að hliðstæð úttekt verði gerð á sjálfum ráðuneytunum, valdamiðju hins opinbera stjórnsýslukerfis.

Fleiri dæmi eru um vandamál í kerfinu. Á listum fimm ráðherra yfir mál, sem þeir vilja, að Alþingi afgreiði fyrir sumarið, eru sjö frumvörp, sem ekki höfðu enn séð dagsins ljós um síðustu helgi. Embættismönnunum hafði ekki tekizt að leggja síðustu hönd á verkin.

Þetta getuleysi er þeim mun alvarlegra fyrir þá sök, að embættismennirnir eru sífellt að verða valdameiri. Þeir eru stöðugt að semja frumvörp, sem efla tök þeirra á stóru og smáu. Og þingmenn stjórnarflokka samþykkja þessi frumvörp yfirleitt orðalaust.

Í fyrravor var vakin rækileg athygli í fjölmiðlum á, að frumvarp um fjarskipti stefndi að auknum völdum Pósts og síma, á sama tíma og dregið væri úr þeim í öðrum löndum. Þingmenn stjórnarflokkanna tóku ekkert mark á þessum ábendingum og samþykktu frumvarpið snarlega.

Nú hefur í landbúnaðarráðuneytinu verið samið frumvarp um fiskeldi. Það er svo harkalegt, að segja má, að það feli í sér hreinan ríkisrekstur á öllu fiskeldi hér á landi. Og þetta er einmitt ráðuneytið, sem í aldarfjórðung hefur hamazt við að halda niðri fiskeldi í landinu.

Tímabært er orðið, að stjórnmálamenn hefji markvisst andóf gegn tilraunum vanhæfra embættismanna til að auka völd sin. Stofnanir þeirra verði látnar sæta rekstrarúttekt. Og frumvörp þeirra verði hreinsuð ákvæðum, sem hneppa þjóðfélagið í fjötra stofnanaveldisins.

Jónas Kristjánsson.

DV