1962-1964 Indriði

Starfssaga

Tíminn var þá næststærsta blað landsins, háði samkeppni við Morgunblaðið, sem var gamaldags á þessum árum. Frá síðari hluta árs 1961 til ársloka 1964 urðu hægfara útlitsbreytingar. Indriði G. Þorsteinsson varð fréttaritstjóri 7. janúar 1962. Hann tók um tíma sumt af þessari vinnu, hafði svipuð viðhorf og ég. Af Indriða lærði ég margt. Hann hafði djúpan skilning á almenningi og hvernig framsetning hentaði honum. Engar stórar útlitsbreytingar urðu samt við komu hans, hægfara lagfæringar héldu áfram. Formlega var ég svo gerður að fréttastjóra 19. júní 1963, en var þá raunar búinn að vera það um skeið.

Indriði kom af bráðhressu Alþýðublaði Gísla Ástþórssonar og fylgdi mildri götusölustefnu í fréttastjórn. Lagði áherzlu á aðeins eina frétt á dag, lét aðrar fréttir afskiptalausar. Lagði áherzlu á hverja forsíðu sem nýtt listaverk, ólíka fyrri forsíðum, sinnti lítið öðrum síðum. Vildi, að forsíðan væri spánný á hverjum degi. Ég vildi hins vegar byggja á fimm-tíu formum fyrir hverja síðu, þannig að hefðir mynduðust, sem lesendur tækju eftir og væru sáttir við. Indriði var mikið fjarverandi í bókaskrifum og á Borginni, svo að hugmyndir mínar höfðu meiri áhrif en ella hefði verið.

Raunar var framhaldssagan sá þáttur blaðsins, sem átti hug Indriða óskiptan. Þegar sá efnisþáttur var á útleið í dagblöðum, fjölgaði hann sögunum úr einni í tvær á dag. Heil síða var lögð undir framhaldssögur á degi hverjum. Hann bætti við metsölubókum á sviði sagnfræði síðari heimsstyrjaldarinnar. Svo sem dagbókum Alanbrooke lávarðar. Um þetta mál talaði hann á mörgum fundum. Áhugi hans á hönnun fréttasíðna blaðsins minnkaði fljótt. Hönnunin féll meira eða minna í mínar hendur. Ári eftir komu hans á Tímann, í upphafi árs 1963, var mín stefna í hönnun orðin ráðandi á fréttasíðum blaðsins.

Indriði samþykkti aldrei tillögur fólks um uppslætti. Björn Þ. Guðmundsson, síðar lagaprófessor, skrifaði erlendar fréttir. Þegar hann var búinn að því og velja aðalfrétt, skrifaði hann aðra til vara. Með hana fór hann niður til Indriða og sagði hana vænlega aðalfrétt. Það fannst Indriða ótækt og spurði, hvort ekkert væri til skárra. Björn minntist þá á málið í földu fréttinni. Indriða leizt vel á það, Björn fór upp og beið í tíu mínútur. Kom svo með fréttina, sem hann hafði alltaf ætlað í uppslátt. Indriði varð kátur og áttaði sig aldrei á sjónhverfingunni. Björn kunni lagið á honum.

Indriði var fyrsti maðurinn, sem talaði um fréttastíl í mín eyru. Hann var harðsoðinn rithöfundur eins og Ernest Hemingway, skrifaði smásögur í stíl lögreglufrétta. Indriði kunni vel við stuttar og snarpar málsgreinar. Hann vandaði sig við texta, lá stundum yfir honum. Ég held, að Hemingway og Halldór Laxness hafi verið hans helztu fyrirmyndir. Undir áhrifum frá Indriða fór ég í fyrsta skipti að hugsa um textastíl fjölmiðla. Ég var þó seinþroska á þessu sviði. Náði ekki skipulegri stílstefnu fyrr en ég var hættur að vera ritstjóri og farinn að kenna blaðamennsku við háskóla.

Indriði var fyrst og fremst ritstjóri síðdegisblaðs, götusölublaðs. Á blaði, sem samt var morgunblað og var selt í áskrift. Hjá honum kynntist ég fyrst sjónarmiðum götusölublaðs: Mögnuðum fyrirsögnum, aðeins einum uppslætti á hverjum degi og daglegri byltingu í útliti. Ég held þetta hafi ekki hentað Tímanum þá og ég flutti þessi sjónarmið ekki yfir á Vísi. Á þessum tíma var ég raunar nær fortíð Tímans en Indriði. Það tók mig nokkurn tíma að átta mig á sjónarmiðum götusölublaðs og læra að meta þau. Nú tel ég, að götublöðin geti betur nálgast sannleikann heldur en stofnanavædd dagblöð hefðbundin.

Indriði var mikill áhugamaður um bíla. Enda spila slíkir stóra rullu í 79 af stöðinni og sumum smásögum hans. Hann sagði mér, að ekkert væri varið í bíl, nema heill lítri færi inn á vélina, þegar stigið væri á benzíngjöfina. Hann átti langa, ameríska eðalvagna, sem þá voru orðnir sjaldséðir eftir löng kreppuár Eysteinskunnar. Ræður Indriða um kosti bíla urðu mér minnisstæðar og ég þráði að eignast þátt í frelsinu. Ég taldi samt ólíklegt, að ég mundi nokkru sinni hafa ráð á stórum dreka. En ég fór á bílasölur til að leita mér að gömlu farartæki. Það varð að vera gangfært og hafa stimpil upp á skoðun.

Sem forríkur blaðamaður kom ég mér upp bíl 1962, Morris frá 1946. Eini bíllinn í minni eigu, sem angaði af leðurlykt. Þá bjó ég hjá móður minni og stjúpföður á Kársnesbraut 107. Ég lagði bílnum efst á Borgarholtsbraut. Lét hann renna niður hana, yfir Kópavogsbraut og síðan hrökk hann í gang. Ef umferð um hana hamlaði ekki för. Framsætið var laust og hrökk til baka á aftursætið, ef ég hélt ekki fast í stýrið. Á þessum forláta bíl fór ég vítt um sveitir, bræddi tvisvar úr vélinni. En bíllinn stóð jafnóðum upp aftur af sjúkrabeði. Á endanum seldi ég hann tugthúslim, sem framleiddi sælgæti.

Sælgætisframleiðandinn borgaði ekki bílinn. Samt heimsótti ég hann stundum í sælgætisgerðina, sem var í garði bak við hús við Ásvallagötu. Þar stóð hann og hrærði í potti, hvernig sem viðraði. Að lokum hvarf hann og fannst ekki fyrr en á Litla-Hrauni. Þá hirti ég bílinn aftur og seldi hann öðrum manni. Þannig tókst mér að tvíselja bílinn og hef ekki í annan tíma stundað þvílíka fjárglæfra. Ég keypti næst Volkswagen, átti nokkra slíka. Þegar fjölskyldan stækkaði upp fyrir hann, keypti ég risastóran Jeep Wagoneer. Slíkir heita nú Cherokee. Hef síðan eingöngu átt slíka bíla. Ég er íhaldssamur í bílamálum.

Algert frelsi var að eignast bíl. Ég komst þá næst ameríska drauminum. Að geta sezt upp í bíl og keyrt hvert á land sem er. Það var alveg nýtt fyrir mér. Held raunar, að einkabíllinn sé vanmetinn þáttur í sálarlífi nútíma Íslendinga. Mér er minnisstætt, þegar ég þeyttist á flatbotna fólksvagni upp langan snjóskafl í Öskju, þar sem rúta lá föst. Fólksvagninn fór allt, sem jeppar fara nú. Hef grun um, að Sigfús í Heklu hafi vitað um dálæti mitt á þeirri gerð bíla. Kannski réði það úrslitum um, að hann hringdi bjöllunni hjá mér klukkan sex að morgni og heimtaði, að ég yrði ritstjóri Vísis.

Árin mín 1961-1964 á Tímanum voru ár Viðreisnarstjórnarinnar, sem blaðið var mjög andvígt. Ég hins vegar sá í henni glætu og gekk smám saman til fylgis við meginstefnu hennar, frjálsa verzlun. Vegna aðskilnaðar frétta og stjórnmála á síðum blaðsins hafði það ekki áhrif á starf mitt. En auðvitað sést á fólki, ef það tekur sinnaskiptum í pólitík. Ég var kannski gálaus í tali um pólitík og kom við spenntar taugar kommissara. Þetta truflaði þó ekki samstarf mitt við aðra í húsinu, enda voru þetta allt ágætis menn, líka kommissararnir. En Indriði var sá eini, sem ég lærði eitthvað af.

Af blaðamönnum átti ég mest samskipti við Magnús Bjarnfreðsson, sem síðar varð sjónvarpsmaður. Sigurð Hreiðar, sem síðar varð kennari á Bifröst. Birgi Sigurðsson, sem síðar varð leikritaskáld. Tómas Karlsson, sem síðar varð sendifulltrúi. Runólf Elentínusson, sem síðar varð ljósmyndakennari. Magnús, Birgir og Runólfur voru utan sambúðar um þetta leyti og leiddu mig um völundarhús skemmtistaðanna. Þá var barinn á loftinu í Naustinu samkomustaður þeirra, sem töldu sig menningarvita. Um skeið varð ég svo auðugur, að ég borðaði kvöldmat í Naustinu nánast öll laugardagskvöld.

Meðal fastakúnna barsins á Naustinu voru guðfræðinemar áberandi. Fremstur og fyrirferðarmestur var Ágúst Sigurðsson, kenndur við Möðruvelli, hvers manns hugljúfi. Hann var þá þegar orðinn þjóðsagnapersóna. Einu sinni var ég að fara í Glaumbæ, sem þá var helzti skemmtistaður landsins. Var þá Ágúst þar mættur með séra Rögnvald Finnbogason á öxlinni. Vildi Ágúst fá inngöngu í Gómorru skemmtanalífsins. Voru þeir báðir reikulir í spori. Dyravörðurinn maldaði í móinn og taldi ólíklegt, að þeir gætu lengi staðið í fæturna. “Láttu ekki svona”, sagði Ágúst. “Gamli maðurinn er bara svona hrumur.”

Til marks um lágt menningarstig veitingahúsa þess tíma var, að Naustið var frægast fyrir körfukjúkling. Hann var þá alger nýjung, en er núna fastur liður á matseðli skyndibitastaða. Ég vandist fljótt af kjúklingi þessum og sneri mér að virðulegri rétti, svonefndum Chateaubriand. Það var nautalund þunnt sneidd með Béarnaise sósu og frönskum kartöflum. Við ungu hjónin átum hana á laugardagskvöldum. Virka daga fórum við hins vegar eftir vinnu á Bæjarins beztu og átum pylsur. Fórum síðan vestur í ísbúðina á Hjarðarhaga, þar sem Steingrímur Hermannsson hafði kynnt Dairy Queen fyrir þjóðinni.

Kunningsskapur minn við þessa starfsfélaga dofnaði, þegar ég hætti að vinna á Tímanum. Kristján Bersi Ólafsson var eini blaðamaðurinn, sem ég hafði persónuleg samskipti við eftir starfslok þar. Hann varð síðar ritstjóri Alþýðublaðsins og loks skólameistari í Flensborg í Hafnarfirði. Hann var mikill frásagnarmaður, tók óspart í nefið og skildi eftir hreint far í stólnum, þegar hann stóð upp. Við ryksuguðum alltaf, þegar hann fór. Kristján var týpa, sem öllum líkaði vel við, hæfilega meinfyndinn, en lagði alltaf gott til manna. Samkvæmismaður var hann fram í fingurgómana.

Ég tala hér um allt þetta fólk í þátíð. Ekki vegna þess, að það sé búið að vera eða komið í grænni haga. Ég er ekki búinn að jarða þessa vini mína. Þetta eru minningar mínar og þess vegna eru þær í þátíð. Alla ævi mína komu að málum menn, sem á einhvern hátt áttu þátt í að móta blaðamennsku mína. Mér finnst mikilvægt að geta þeirra, því að enginn er eyland. Starfssaga hvers manns er öðrum þræði sagan af kynnum hans af öðru fólki í starfi. Allt er þetta hluti af tilraun til að skýra, hvernig nútíminn varð til. Óbeint varð hópur manna að hluta af fortíð minni og því tala ég um þá í þátíð.

Á Tímaárum mínum tók ég þátt í að stofna klúbb með mönnum, sem höfðu verið í háskólum í Þýzkalandi, einkum í Berlín og Stuttgart. Klúbburinn hélt mánaðarlega fundi á miðvikudögum og kallaðist því M-klúbburinn. Hann er enn á lífi, en er núna orðinn rólegri en hann var í fyrstu, enda allir félagar komnir á eftirlaun. Klúbburinn fór í ýmsar útrásir, meðal annars nokkrum sinnum í Húsafell. Þar sé ég fyrir mér Sigurð Richardsson, stærðfræðikennara  við Iðnskólann, meðhöndla dýrindis steikur með logsuðutæki. Hann var mikill meistarakokkur og lét ekki tækjaleysi aftra sér frá snilldarverkum.

Sigurður var mikil félagsvera og átti alls staðar aldavini. Þegar við áðum á Langasandi í Hvalfirði fór hann alltaf bakdyramegin, þar sem rútubílstjórar átu rjómatertur að launum fyrir stoppið. Einu sinni fór hann með öðru fólki í bíltúr til Akureyrar. Áð var í Hreðavatnsskála, þar sem ball var í gangi. Þar fundu hann nokkrir nemendur úr Iðnskólanum. Þeir töldu ófært, að hann væri þar tjaldlaus og vistalaus. Tróðu honum upp í bíl, sem keyrði hann heim til Reykjavíkur. Sigurður harmaði lengi síðan að hafa vaknað upp við vondan draum í Reykjavík, þegar hann hélt sig eiga að vera kominn til Akureyrar.

Þegar ég hóf störf við Tímann, hvarf ég frá náminu í félagsfræði. Ég bætti mér það upp með því að hefja nám í sagnfræði og landafræði við Háskóla Íslands. Ég lauk BA-prófi í þeim greinum undir lok ferils míns á Tímanum. Kennarar mínir voru hinir sömu og ég hafði áður litið upp til, Ólafur Hansson og Sigurður Þórarinsson. Ég tók líka eina gráðu í ensku, þar sem kennari var Gunnar Norland. Hann hafði ég einnig áður haft í menntaskóla og kunni vel við. Ég var í þessu samhliða vinnu og hafði að mestu leyti gaman af. Ég var samt feginn, þegar þessu tvöfalda vinnuálagi mínu lauk.

Næsti kafli