Eitt helzta sérkenni íslenzka lánakerfisins er, að fjármagnið er sumpart lánað og sumpart gefið. Í fæstum tilvikum eru lán verðtryggð. Yfirleitt eru þau endurgreidd í mun verðminni krónum en þeim, sem upphaflega voru lánaðar.
Þetta veldur takmörkuðu framboði á fjármagni og nær takmarkalausri eftirspurn. Allir vilja fá sem flest og stærst lán. Hækkun vaxta hefur engin áhrif á þennan lánaþorsta, af því að verðbólgan er jafnan miklu meiri en vextirnir.
Bankar og sjóðir eru hér á landi hreinar úthlutunarstofnanir eða skömmtunarskrifstofur. Þetta gengur skást í bönkunum, því að margir bankastjórar reyna að skammta mest til skynsamlegrar og arðbærrar fjárfestingar. Áhrif stjórnmálamanna á bankana eru þó nægilega mikil til að hindra fullkomlega eðlileg og heiðarleg vinnubrögð á þessu sviði.
Ástandið er miklu verra í hinum opinberu og hálfopinberu sjóðum. Þar fer pólitíkin hamförum. Þrýstihóparnir berjast af grimmd um fjármagnið. Sú barátta fer að verulegu leyti fram á Alþingi. Þar haga margir þingmenn sér fremur sem umboðsmenn þrýstihópa en sem umboðsmenn kjósenda.
Þrýstihóparnir reyna að koma sínum mönnum á framboðslista, síðan inn á þing og loks í fjárveitinganefnd og aðrar stjórnir, sem útdeila fjármagni. Harðastur er slagurinn milli kjördæmanna í fjárveitinganefnd og í stjórn Framkvæmdastofnunar ríkisins. Næstharðastur er svo slagurinn milli atvinnuveganna um skiptingu peninganna milli hinna ýmsu sjóða.
Þetta býður heim margvíslegri spillingu. Sjóðirnir eru notaðir til að ofsækja suma og hygla öðrum. Klíkuskapur er landlægur og stórfelld hætta er á mútum og annarri slíkri spillingu af alvarlegasta tagi.
Tvær aðgerðir eru nauðsynlegar til að lækna þetta rotna lánakerfi. Annars vegar þarf að létta úthlutun fjár af herðum stjórnmálamanna og fela hana fagmönnum. Hins vegar þarf að verðtryggja fjárskuldbindingar.
Lánaskömmtun og stjórnmál fara ekki saman. Útlán eiga að fara fram í bankakerfinu og draga þarf úr afskiptum stjórnmálamanna af stjórn bankanna. Jafnframt er nauðsynlegt, að hinir sjálfstæðu bankar séu sem flestir, svo að hin mikla valdaaðstaða bankastjóranna dreifist á sem flestar herðar.
Hitt úrræðið er “að verðtryggja hvers konar inn- og útlán peningastofnana og allar fjárskuldbindingar einkaaðila og opinberra aðila samkvæmt sérstakri vísitölu, þannig að þær breytist í hlutfalli við breytt verðlag”, eins og Magnús E. Guðjónsson, framkvæmdastjóri Sambands íslenzkra sveitarfélaga lagði nýlega til í kjallaragrein í Dagblaðinu.
Slík verðtrygging mundi draga úr misrétti í þjóðfélaginu, draga úr misræmi framboðs og eftirspurnar, draga úr hóflausri og óarðbærri fjárfestingu og siðast en ekki sízt draga úr sjálfri verðbólgunni.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
