Bankar hafa á undanförnum árum stundað ábatasama útgerð á 2% dráttarvexti af yfirdráttarskuldum viðskiptavina sinna. Þessa útgerð er Seðlabankinn nú að reyna að stöðva meó því að tilkynna slíka álagningu óleyfilega nema að undangenginni lokun viðkomandi reikninga.
Atvinnurekendur hafa lengi kvartað í lágum hljóðum úti í bæ út af útgerð bankanna á þessí 2%, en hafa ekki þorað að hafa hátt um hana né skýra frá henni opinberlega af ótta við refsingu af hálfu viðskiptabankanna.
Aðferð bankanna hefur einkum verið sú að fresta kaupum á viðskiptavíxlum þeim, er fyrirtækin hafa eignazt við sölu afurða sinna og lagt inn í bankann. Þetta er gert, þegar þessi fyrirtæki eru um það bil að fara yfir umsaminn yfirdrátt í bankanum. Myndast þá hár toppur dráttarvaxtaskyldrar skuldar fyrirtækisins við bankann og kostar toppurinn hin umræddu 2%, jafnvel þótt hann standi ekki nema einn dag.
Seðlabankinn hlýtur að vera andvígur slíkum viðskiptaháttum, sem gera venjuleg og heiðarleg fyrirtæki að hálfgerðum sakborningum, er komast svo á skrá yfir þá aóila, sem brjóta af sér í bankaviðskiptum. Slíkir viðskiptahættir bankanna hafa nefnilega þau áhrif, að menn fara að telja misferli í bankaviðskiptum vera eðlilegt athæfi.
Enda hafa sakborningarnir í ávísanakeðjumálinu vísað óspart til slíkra viðskiptahátta bankanna, t.d. til útbreiddrar notkunar teygjanlegra yfirdráttarheímilda, sem ekki eru skriflegar, en menn telja heimildir af því að þær hafa viðgengizt. Marglr hafa í rauninni litið á þessa teygju sem eins konar okurlán af hálfu bankanna.
Að vísu eru þessar ábendingar sakborninganna lítil vörn í þeirra máli, því að misferlið, sem þeir eru sakaðir um, er mun alvarlegra en óheimill yfirdráttur á reikningi. En þær sýna, hvernig bankarnir geta óafvitandi verið beinir eða óbeinir hvatar að óheilbrigðu atferli manna í fjármálum.
Seðlabankinn hefur nú sett viðskiptabankana í mikinn vanda með því að banna hina ábatasömu útgerð. Bankarnir eiga nú um það að velja að loka reikningum fjölda fyrirtækja, sem eru vel og heiðarlega rekin, eða að kaupa viðskiptavíxla þeirra með eðlilegum hætti.
Hitt er svo annað mál, að ekki verður auðvelt að koma á heilbrigðu fjármálalífi hér á landi, þegar fyrirtæki berjast undanteknÍingarlítið í bökkum. Og ekki vex gengi atvinnulífsins, ef bankarnir ýta fyrirtækjum út í gjaldþrot með því að afnema skyndilega hefðbundna en óumsamda yfirdrætti.
En vonandi leiðir ákvörðun Seðlabankans, þrátt fyrir tímabundna erfiðleika, til betra andrúmslofts í fjármálum viðskiptalífsins. Og vonandi fer Seðlabankinn að fylgjast betur með raunvruleik bankaviðskipta til að stuðla enn betur að því mikilvæga markmiði að siðbæta íslenzkt fjármálalíf.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
