Neytendur í landinu bera ekki nokkra ábyrgð á offramleiðslustefnunni í hinum hefðbundna landbúnaði síðustu áratugi. Þeir hafa ekki verið spurðir ráða, þegar sett hafa verið lög, sem stuðla að aukinni sjálfvirkni í framleiðsluaukningunni.
Það var fyrir þrýsting frá landbúnaðinum, að alþingi lagði á herðar ríkisins að tryggja sölu afurða hans innanlands og tryggja bændum ákveðnar tekjur. Það var einnig fyrir sama þrýsting, að alþingi lét ríkið færa þessa sjálfvirkni að vissu marki yfir á útflutning landbúnaðarafurða.
Það var landbúnaðurinn, sem vildi banna innflutning samkeppnisafurða, svo að hægt væri að halda hér uppi verði, sem er miklu hærra en heimsmarkaðsverð og í sumum tilvikum margfalt hærra.
Það var landbúnaðurinn, sem vildi koma á niðurgreiðslum og auka þær síðan, svo að neytendur áttuðu sig ekki á, hvert raunverulegt verð afurðanna væri og til að knýja fram sölu, er leyndi offramleiðslunni.
Það var landbúnaðurinn, sem vildi láta ríkið borga útflutninginn, þegar hin ráðin dugðu ekki lengur. Alltaf var það landbúnaðurinn, sem krafðist þess, að leið framleiðsluaukningar yrði valin í leitinni að bættum lífskjörum í greininni.
Það var landbúnaðurinn, sem hélt því fram og heldur því enn fram, að þetta sé í lagi, þar sem Ísland sé gott til landbúnaðar og framleiðni fari ört vaxandi í landbúnaði.
Mörg ár eru síðan áhorfendur þessa vítahrings fóru að benda á, að Ísland væri vanhæft til samkeppnishæfs landbúnaðar á hefðbundnu sviði og að munurinn á framleiðni hans og landbúnaðar iðnaðarvelda heims færi ört vaxandi.
Mörg ár eru síðan áhorfendur þessa vítahrings fóru að benda á, að sjálfvirkni verðlagningar búvöru, niðurgreiðslna, útflutningsuppbóta, fjárfestingarlána og margvíslegra styrkja mundi fyrr eða síðar leiða til algers öngþveitis.
Í mörg ár hafa talsmenn landbúnaðarins kallað þessa áhorfendur “óvini landbúnaðarins” án þess að geta hrakið rök þeirra. Þeim dugar því ekki nú að halda því fram, að landbúnaðurinn sé fórnardýr stefnu, sem hafi komið að ofan, frá ríkinu.
Nú er skjalfest það öngþveiti, sem “óvinir landbúnaðarins” sáu fyrir. Beinir styrkir, útflutningsuppbætur og niðurgreiðslur er komið upp í 13% ríkisútgjalda, eða 26.000 milljónir króna samkvæmt fjárlagafrumvarpi næsta árs.
Ríkið getur einfaldlega ekki meira. Það getur ekki útvegað 6.000 milljónir króna til viðbótar, svo að vítahringurinn geti haldið áfram með óbreyttri sjálfvirkni. Þetta sjá allir, jafnvel talsmenn landbúnaðarins.
Kerfið er sprungið og landbúnaðurinn hefur skyndilega áttað sig á, að nú þarf skipulega að stefna að samdrætti í hinum hefðbundnu búgreinum. Forustumenn landbúnaðarins hafa samið lagafrumvarp, sem miðar að takmörkunum á notkun fóðurbætis og samdrætti í stórbúskap og sportbúskap.
Frumvarpið er engan veginn vandanum vaxið. “Of lítið of seint” gætu verið einkunnarorð þess. Samt felur það í sér endanlega viðurkenningu á, að áratugum saman hefur landbúnaðurinn knúið fram ranga offramleiðslustefnu á kostnað skattgreiðenda. Viðurkenning staðreynda er fyrsta skrefið í átt til skynsamlegra gagnaðgerða.
En héðan í frá verður slíkt ekki gert með því að ganga enn frekar á hlut neytenda og skattgreiðenda.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
