Uppfinningamenn, djarfir framkvæmdamenn, sumir vísindamenn og listamenn búa yfir sérstakri atorku eða lífsþrótti, sem greinir þá frá flestum öðrum mönnum. Verulegur þáttur snilligáfu þeirra er lífsþrótturinn. Þeir leggja nótt við dag í verkefnum sínum, en eru samt aldrei þreyttir.
Þessir lánsömu og yfirleitt hamingjusömu menn hafa meiri áhrif á umhverfi sitt en aðrir menn. Þeir, sem umgangast þá, smitast oft af lífsþrótti þeirra. Og í verkum sínum lyfta þeir þjóðfélaginu á hærra stig, bæði efnahagslega og menningarlega.
Uppfinningamennirnir og framkvæmdamennirnir skapa hagvöxtinn í heiminum að verulegu leyti. Þeir valda stökkbreytingum í framleiðsluháttum. Þegar þeim græðist fé á atorku sinni og snilligáfu, eru þeir stundum kallaðir arðræningjar. En það er misskilningur, því að þeir skapa verðmæti, sem ekki voru til áður.
Íslendingar hafa verið svo lánsamir á þessari öld að eiga marga sérstæða menn af þessu tagi, bæði í menningarmálum og atvinnumálum. Jafnvel síldarspekúlantarnir gömlu, sem oft hefur verið talað um af lítilsvirðingu, voru þessarar ættar og áttu frumkvæði að mikilli auðsöfnun þjóðarinnar.
Í sumum þjóðfélögum er búið vel að lífsþróttarmönnum af þessu tagi og þar er þróun efnahags og menningar örari en annars staðar. Í öðrum þjóðfélögum er þeim haldið niðri. Einkennisstéttir þeirra þjóðfélaga eru skriffinnarnir og embættismennirnir. Slíkir menn eru nauðsynlegir alls staðar til að stuðla að festu og trausti. En verði áhrif þeirra of mikil, minnkar frjálsræðið og þjóðfélagið staðnar.
Menn eins og Halldór Laxness sjálfur og sumir einstaklingshyggjumennirnir í sögum hans vaxa ekki upp í þjóðfélagi skriffinnsku. Þar slá rithöfundar ekki í gegn með sölu verka sinna, heldur fyllist allt af miðlungsmönnum og lakari rithöfundum, sem byggja tilveru sína á opinberri úthlutun peninga.
Lífsþróttur einstaklingshyggjunnar fer heldur þverrandi með Íslendingum. Í stað nóbelsskálda eru komnir miðlungsmenn, er skipta þjóðina litlu. Í stað síldarspekúlanta eru komnir umboðsmenn, sem lífa á prósentum. Í stað stjórnmálaskörunga hefur Alþingi fyllzt af þægilegum miðlungsmönnum.
Þeim fer fækkandi, sem neita að fylgja forskrift fjöldans, fara sínar eigin götur, hugsa sjálfstætt og skapa eitthvað nýtt. Skýringanna er að minnsta kosti sumpart að leita í kerfinu. Velferðarþjóðfélagið, svo gott sem það er að öðru leyti, hefur sljóvgað vitund manna gagnvart baráttu og lífsþrótti.
Skólarnir leggja aukna áherzlu á að hjálpa slökum nemendum og gera þá að miðlungsmönnum. Það er gott og nauðsynlegt. En því miður minnkar um leið áherzlan á að finna færasta fólkið og hjálpa því að finna sjálft sig, veita því verkefni við hæfi og koma því á flug.
Ef skólamenn verðu meiri tíma til að sinna færustu nemendunum, munda þeir jafnframt stuðla að frjálsri og skapandi hugsun í landinu, framtakssemi og lífsþrótti og færa þannig þjóðfélaginu það hreyfiafl, sem getur flutt það fram til glæstrar framtíðar.
Jónas Kristjánsson
Vísir
