Framfarir og réttlæti á Íslandi hafa oft komið að utan, gegn vilja innlendrar valdastéttar. Þannig var það fyrr á öldum og þannig er það nú á tímum. Erlendir dómstólar hnekktu til dæmis þá og hnekkja enn innlendum dómum, svo að réttlæti nái fram að ganga á Íslandi.

Framfarir voru ekki vel séðar af hálfu innlendrar yfirstéttar fyrr á öldum. Íslenzka landeigendavaldið að baki embættismanna ríkisins reyndi að koma í veg fyrir, að duglegir vinnumenn færu á mölina og hefðu góðar tekjur af sjávarútvegi í samkeppni við landbúnaðinn.

Snemma á öldum fann innlenda valdastéttin upp á því að niðurgreiða búvöru með sjávarvöru. Verði á útfluttum sjávarafurðum var haldið niðri til að koma á móti háu skilaverði á útfluttum landbúnaðarafurðum. Þetta hefur verið upplýst í sagnfræðirannsóknum síðustu ára.

Innlenda yfirstéttin framleiddi hörmungar í landinu fyrr á öldum, gegn vilja erlendra kaupmanna og dansks konungsvalds. Nú á tímum framleiðir innlenda yfirstéttin á sama hátt láglaunaþjóðfélag í landinu, einkum með millifærslum frá sjávarútvegi til landbúnaðar.

Millifærslukerfi nútímans er skilgetið afkvæmi millifærslukerfa fyrri tíma. Sem fyrr hefur innlendum ráðamönnum þjóðfélagsins tekizt að halda saman þjóðarsátt um sérstaka verndun úreltra atvinnugreina á kostnað lífskjara. Þannig er árlega brennt tugmilljörðum króna.

Afturhalds-aðallinn á Íslandi komst snemma upp á lag með að vitna í Jónas Hallgrímsson og aðra slíka um, að allt væri bezt á Íslandi, hefði alltaf verið og mundi alltaf verða. Þessi þjóðlegi áróður var áhrifamikill fyrr á öldum og ræður oftast útslitum enn þann dag í dag.

Fyrr á öldum voru það landeigendur í landbúnaði, sem mynduðu íslenzkan aðal og reyndu að hindra atvinnuþróunina, svo að hún truflaði ekki þáverandi landbúnað. Nú á tímum rekur aðallinn stórbrotna hringa fáokunarfyrirtækja, sem standa í vegi innfluttrar samkeppni.

Undanfarna áratugi hefur ríkisvaldið verið rekið í þágu tveggja aðila, hins hefðbundna landbúnaðar annars vegar og fáokunarfyrirtækjanna hins vegar. Fáokunarfyrirtækin eru tvö eða þrjú í hverri grein og hafa á hverju sviði með sér samráð um verð og þjónustu.

Samkeppni að utan er skelfileg í augum yfirstéttarinnar, sem á og rekur fáokunarfyrirtækin. Þess vegna reynir hún að draga úr sókn þjóðarinnar í fjölþjóðlega viðskiptasamninga og fjölþjóðleg verzlunar- og efnahagssamtök af ýmsu tagi, nú síðast Evrópusambandið.

Oft tekst aðlinum að koma í veg fyrir hagnað almennings af fjölþjóðlegri opnun viðskipta. Síðasta dæmið um það er í nýjum lögum, þar sem svonefndu GATT-samkomulagi er með hugvitsamlegum ofurtollum snúið upp í þverstæðu sína og þjóðinni samt haldið ánægðri.

Íslenzkur aðall heyr varnarstríð gagnvart viðskiptum við útlönd. Öðrum þræði er hér á landi öflug hreyfing í átt til viðskiptafrelsis. Sú hreyfing réð miklu í viðreisnarstjórninni sællar minningar og hún réð til dæmis nokkru í síðasta ríkisstjórnarsamstarfi, sem lauk í vor.

Þegar Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarflokkurinn ná að mynda stjórn saman, magnast samtryggingarkerfi hins hefðbundna landbúnaðar og hringa fáokunarfyrirtækjanna. Þá er stungið við fótum, farið að vitna í Jónas Hallgrímsson og ræktuð einangrunarstefna.

Þá notar forsætisráðherra 17. júní til að vara þjóðina við Evrópusambandinu og vitnar í Jónas Hallgrímsson til staðfestingar á, að allt sé bezt á Íslandi.

Jónas Kristjánsson

DV

Afkastalítill Hæstiréttur situr í fílabeinsturni og skerðir mannréttindi í landinu með því að liggja árum saman á einkamálum, þar sem smælingjarnir í landinu eru að reyna að verja rétt sinn gegn óbilgirni ágjarnra og siðlausra stofnana á borð við tryggingafélögin í landinu.

Nýlega var sagt hér í blaðinu frá máli konu, sem missti handlegg í dráttarvélarslysi fyrir átta árum. Hún vann mál gegn tryggingafélaginu í héraðsdómi. Tryggingafélagið áfrýjaði málinu til Hæstaréttar, sem hefur af alkunnu tillitsleysi legið á því í tvö ár.

Konan hefur alls engar bætur fengið í þessi átta ár, af því að beðið er niðurstöðu Hæstaréttar. Hún var þrettán ára, þegar slysið varð, og hefur af fjárhagsástæðum ekki átt þá möguleika og námstækifæri á mikilvægu aldursskeiði, sem eðlilegt hefði verið, að hún ætti.

Með framgöngu sinni í þessu máli og fjölda annarra kemur Hæstiréttur beinlínis í veg fyrir, að réttlæti nái fram að ganga. Fólk treystir sér ekki til að reyna að gæta réttar síns. Stóru karlarnir, sem stjórna fáokun tryggingafélaganna, vita þetta og nota sér hömlulaust.

Tryggingafélögin tapa hverju málinu á fætur öðru í héraði. Þau áfrýja undantekningarlaust hverju einasta máli til að kúga smælingjana til uppgjafar og samninga um smánarbætur. Almenningur í landinu hefur ekki ráð á að kosta stöðug slagsmál við tryggingafélög í átta ár.

Hæstiréttur tekur þátt í þessum ljóta leik tryggingafélaganna með því að draga málin á langinn. Liggur þó í augum uppi, að markmið áfrýjana félaganna er að fresta greiðslum og draga úr líkum á, að smælingjar komist á leiðarenda. Framkoma Hæstaréttar er siðlaus með öllu.

Vinnubrögð Hæstaréttar auka réttaróvissu í landinu. Þau gera hann að skálkaskjóli auðfélaga, sem traðka á rétti smælingjanna. Við eðlilegar aðstæður mundi rétturinn fremur flýta málum af því tagi, þar sem aflsmunur og aðstöðumunur málsaðila er greinilegur.

Gerviáfrýjanir tryggingafélaga ber hiklaust að afgreiða á einni viku. Sömuleiðis ber Hæstarétti að víta lögmenn tryggingafélaga fyrir að tefja störf réttarins með því að stífla málaskrár með augljósum tilraunum til að tefja fullnustu mála, sem líkjast fyrri málum af sama toga.

Hæstiréttur hefur á ýmsan annan hátt sýnt, að hann er úti að aka í þjóðfélaginu. Einkum er ljóst, að hann hefur litið á sig sem hluta valdakerfisins í landinu og haft tilhneigingu til að draga hlut ríkisvaldsins gegn öðrum aðilum. Hann er yfirleitt hallur undir valdið.

Þekktur hæstaréttarlögmaður gaf fyrir átta árum út bók, þar sem hann rakti gang nokkurra mála fyrir Hæstarétti og benti á seinagang og ótryggt réttaröryggi hjá Hæstarétti. Af máli konunnar, sem missti handlegginn, er sýnt, að Hæstiréttur hefur ekki lært af gagnrýninni.

Hæstiréttur hefur ennfremur sætt álitshnekki, af því að óeðlilega mikið er um, að fólk, sem tapar málum fyrir honum, vinni þau síðan úti í Strasbourg eða Haag, af því að Hæstiréttur Íslands hefur ekki virt alþjóðleg mannréttindi, sem hafa hlotið lagalega staðfestingu Alþingis.

Framganga einstakra dómara hefur líka skaðað virðingu Hæstaréttar. Einn forseti hans varð frægur af gífurlegri söfnun áfengis. Annar forseti hans varð frægur af undarlegum skrifum áminningarbréfa til aðila úti í bæ. Þetta bendir til skorts á dómgreind í fílabeinsturni.

Af ávirðingum Hæstaréttar er samt sýnu verst sú, er eykur réttaróvissu þeirra, sem minna mega sína í þjóðfélaginu en þeir, sem völdin hafa. Það er seinagangurinn.

Jónas Kristjánsson

DV

Benzínstöðvar í þéttbýli hafa smám saman verið að færa út kvíarnar og eru að verða eins konar krambúðir fyrir skyndivarning, sem kemur bílum ekki sérstaklega við. Þetta eru sumpart áhrif af landsbyggðinni, þar sem benzínstöðvar þjóna víða almennu verzlunarhlutverki.

Á benzínstöðvum hefur fólk oft nokkrar mínútur aflögu til að ganga um og skoða varninginn, sem áreiðanlega er valinn í samræmi við reynslu af viðskiptum fyrri viðskiptavina. Vöruframboðið segir því töluvert um, hvaða nauðsynjar fólk telur sig þurfa í skyndi.

Að ókönnuðu máli mætti ætla, að fólk sæktist eftir viðkvæmum vörum, sem fyrrum voru keyptar á nærri hverjum degi, svo sem fiski og brauði, grænmeti og ávöxtum, mjólk og kjöti. Pakkavörur með löngu geymsluþoli voru hins vegar keyptar í nýlendurvörubúðum.

Núna borðar fólk hins vegar frosið kjöt og fisk og nokkurra daga gamalt brauð, sem það kaupir einu sinni eða tvisvar í viku í stórmörkuðum. Hinar hefðbundnu nauðsynjar eru ekki lengur sóttar í búið á hverjum degi eða annan hvern dag. Nýjar nauðsynjar hafa tekið við.

Sælgæti, gosdrykkir og tóbak voru það fyrsta, sem hélt innreið sína á benzínstöðvarnar. Síðan bættust við súkkulaðikex og sjónvarps-hænsnafóður af ýmsu tagi. Samanlagt eru þetta vörurnar, sem helzt hafa tekið við sem daglegar nauðsynjar Íslendinga í nútímanum.

Uppistaðan í þessum vörum eru þrjú fíkniefni, nikótín, kakó og sykur, sem samanlagt eru stærsti kostnaðarliður heilbrigðisþjónustunnar í landinu. Þau valda alls konar heilsuvandræðum, allt frá óskilgreindri síþreytu upp í banvæna hjartasjúkdóma og krabbamein.

Upp á síðkastið hefur vöruframboð benzínstöðva aukizt um kaffi, verksmiðjuframleiddar kjötvörur á borð við pylsur og verksmiðjuframleitt smurbrauð. Ekkert af því getur talizt kjörfæða að mati Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar. Allt flokkast það greinilega sem ruslfæði.

Ekki eru hins vegar í boði 100% ávaxtasafar, sem fást af mörgum stærðum og gerðum í landinu. Ekki eru boðnir ferskir ávextir eða grænmeti. Ekki er heldur hægt að fá handhægar mjólkurvörur. Ekki er á boðstólum neitt, sem kemst gegnum nálarauga alþjóðlegs heilsumats.

Þetta lýsir rotnu hugarfari Íslendinga og spilltri umgengni okkar við eigin líkama og sál. Meðan aðrar vestrænar þjóðir borða flestar aðallega á matmálstímum, stöndum við í sjoppum og benzínstöðvum og troðum í okkur skyndibita- og millimálafæði af aumasta tagi.

Áhugafélög um varnir og forvarnir gegn sjúkdómum reyna af veikum mætti að hafa vit fyrir þjóðinni, en tala fyrir daufum eyrum. Stjórnvöld heilbrigðismála eru nokkurn veginn alveg afskiptalaus, enda eru uppskurðir og lyfjagjafir það eina, sem menn skilja þar á bæ.

Vandinn, sem blasir við á benzínstöðvunum, er miklu stórfelldari en margumræddur vandi þjóðarinnar í efnahags- og fjármálum, því að lélegt og versnandi heilbrigðisástand þjóðarinnar er stórfellt efnhags- og fjárhagsvandamál, bæði fyrir opinbera aðila og borgara landsins.

Það ætti raunar að vera ljóst, að mannslíkaminn er ekki fær um að vaxa og endurnýjast af verksmiðjuframleiddu og fíkniefnablönduðu rusli, að minnsta kosti ekki þegar það er orðið að eins umfangsmiklum þætti í fæðu landsmanna og sézt í sjoppum og benzínstöðvunum.

Kóróna mætti vitleysuna með því að leyfa benzínstöðvum að bjóða bjór og brennivín, rétt svona til að fullkomna framboðið af því, sem Íslendinga þyrstir mest í.

Jónas Kristjánsson

DV

Fyrirhugaðar kjarnorkutilraunir Frakka í Kyrrahafi eru síðbúin tilraun til að gera franska herinn hæfari um að vinna stríð fortíðarinnar, en létta honum ekki að vinna stríð framtíðarinnar. Svipuð tímaskekkja er í vinnubrögðum rússneska hersins í átökunum í Tsjetsjeníu.

Víetnam-stríðið markaði þáttaskil í eðli styrjalda, þegar smáríki rak mesta stórveldi heimsins af höndum sér. Síðan varð Flóabardaginn hinn tæknilega fullkomni svanasöngur hefðbundins stríðsrekstrar, en niðurstaða hans var samt ekki ólík útkomunni í Víetnam.

Framtíðarstríðið verður ekki háð á vígvöllum regnskóga eða eyðimarka. Það verður háð í stórborgum Vesturlanda. Það er bara tímaspursmál, hvenær íslamskir ofsatrúarmenn valda stórfelldu manntjóni í margfalt öflugri sprengingu en varð í World Trade Center.

Tsjetsjenar færðu stríðið við Rússa úr sínu landi og inn í Rússland, þegar þeir réðust á sjúkrahúsið í Búdennovsk. Það er einmitt ein meginreglan í hernaði framtíðarinnar, að hann verður háður á heimaslóðum andstæðingsins, en ekki við landfræðilega víglínu.

Á daginn kom, að rússneski herinn kunni ekkert ráð við þessu. Það eina, sem herforingjarnir kunnu, var að gera gagnárás á sjúkrahúsið. Við það féllu fleiri gíslar en Tsjetsjenar höfðu drepið. Almenningsálitið í Rússlandi tók kollsteypu og snerist gegn rússneska hernum.

Í bili er niðurstaðan sú, að Rússar hafa hætt hernaði sínum í Tsjetsjeníu og leyft skæruliðum Tsjetsjena að fara úr sjúkrahúsinu með fjölda gísla í farteskinu. Þannig reyndist sjúkrahússbardaginn áhrifameiri en allt andóf Tsjetsjena í heimalandinu gegn innrás Rússa.

Gíslataka er mikilvægur þáttur hernaðar í nútímanum. Þetta hafa Serbar leikið af list og fullkomnu samvizkuleysi. Hámarki náði þetta, þegar þeir tóku friðargæzlusveitir Atlantshafsbandalagsins og Sameinuðu þjóðanna í gíslingu og dreifðu myndum af gíslunum.

Atlantshafsbandalagið reyndist ekki vera mikið betur undir þetta búið en rússneski herinn. Silkihúfur hins vestræna hernaðarbandalags höfðu ekkert lært af hrakför friðargæzlusveita í Sómalíu. Gíslarnir reyndust auðtekin bráð Serba og Vesturveldin létu undan síga.

Serbar hafa í fullu tré við Vesturveldin. Árum saman hafa hótanir og úrslitakostir dunið á eyrum Serba, en þeir hafa látið það allt sem vind um eyru þjóta. Margir þjóðarleiðtogar og leiðtogar fjölþjóðastofnana eru með allt á hælunum eftir máttvana afskipti af Serbum.

Einna alvarlegast er ástandið í Bandaríkjunum, þar sem sýndarveruleiki úr bíómyndum leysir veruleikann af hólmi. Þar varð stríðið persónugert í fræknum flugmanni, sem komst undan á flótta. Sigur í bíómyndarefni bætir þjóðinni upp japl og jaml og fuður í Serbíu.

Bandaríkjamenn ímynda sér, að þeir hafi sigrað í Flóabardaga. Verður þó ekki betur séð, en að Saddam Hussein og flokkur hans sé enn við völd í Írak og séu að byggja upp herveldi að nýju, af því að bandaríski herinn glutraði niður sigri með ótímabærum stríðslokum.

Aðvaranirnar eru margar: Víetnam, Flóabardagi, Sómalía, Bosnía, Tsjetsjenía, World Trade Center. Þær sýna, að hefðbundinn stríðsrekstur er að víkja fyrir nýjum leiðum, sem flækja málin. Kjarnorkusprengjur stórvelda eru máttvana gegn ráðagóðum skæruliðum nútímans.

Þrátt fyrir röð aðvarana halda herstjórar stórveldanna og sérstaklega Vesturlanda áfram að eyða milljörðum í að undirbúa allt önnur stríð en þau, sem háð verða.

Jónas Kristjánsson

DV

Forsætis- og fjármálaráðherra stóra framsóknarflokksins fóru með rangt mál í umræðum á Alþingi, þegar þeir sögðu fólk ekki hafa verið blekkt til að telja nýju innflutningshaftalögin skárri en þau eru í rauninni. Svonefnd GATT-lög eru neytendum óhagstæðari en fyrri lög.

Lögin brjóta gegn anda svonefnds Uruguay-samkomulags í alþjóðlegu viðskiptastofnuninni GATT, þótt Ísland hafi undirritað samkomulagið. Í stað þess að staðfesta samkomulagið með lögum hefur ríkisstjórnin látið Alþingi samþykkja lög, sem hækka innflutta búvöru í verði.

Niðurstaða Uruguay-samkomulagsins var, að þátttökuríkin skuldbundu sig til að lækka í áföngum innflutningshöft á landbúnaðarafurðum. Markmiðið var að efla heimsviðskiptin, auka fjölbreytni í búvöruframboði og minnka rekstrarkostnað heimilanna í þátttökuríkjunum.

Áhrifin á Íslandi eru öfug. Grænmeti mun hækka í verði, þótt alls ekki hafi verið gert ráð fyrir því í GATT- samkomulaginu. Ofurtollakerfi íslenzku laganna mun því draga úr möguleikum Íslendinga til að fá hollasta fæðuflokkinn á verði, sem hæfir láglaunakerfi landsins.

Samt er grænmeti þegar dýrara á Íslandi en í öðrum löndum. Einföldustu hlutir á borð við papriku kosta um og yfir 400 krónur kílóið og teljast lúxusvara. Ennfremur er framboð grænmetis breytilegt eftir sérhagsmunum. Til dæmis eru kartöflur árlega óætar mánuðum saman.

Á móti hækkun grænmetis vegur lækkun á afar litlu magni búvöru. Svo virðist sem eina leiðin til framkvæmda sé að gefa út skömmtunarseðla, er veiti hverju landsbarni aðgang að einu kílói af ódýru smjöri og hliðstæðu magni af öðrum afurðum frá ódýru útlöndunum.

Þessi lækkun mun ekki nægja til að vega upp á móti hækkun grænmetisverðs. Til viðbótar kemur svo, að landbúnaðarráðherra hefur í nýju lögunum fengið meira vald en nokkru sinni fyrr til að framleiða tolla eftir meintum þörfum innlendra sérhagsmuna hverju sinni.

Að öllu samanlögðu eru íslenzkir neytendur eftir samþykkt laganna í strangari gíslingu grunnmúraðra sérhagsmuna en þeir voru fyrir. Landbúnaðarráðherra sérhagsmunahópanna er orðinn voldugri en áður, enda er hann orðinn hinn eiginlegi tollamálaráðherra ríkisins.

Þótt þingmenn Alþýðuflokks hafi mótmælt lögunum, má ekki gleyma, að Alþýðuflokkurinn er rétt skriðinn út úr ríkisstjórn, sem lagði grundvöll að auknu forræði landbúnaðarráðherra í tolla- og neytendamálum og í sérhagsmunatúlkun á fjölþjóðlegum sáttmálum ríkisins.

Allir þingmenn fyrra kjörtímabils og flestir þingmenn þessa kjörtímabils bera ábyrgð á ástandi, sem bezt verður lýst sem algerri fyrirlitningu íslenzkra stjórnmálamanna á neytendum í landinu. Allir flokkar landsins standa í reynd sem einn gegn hagsmunum neytenda.

Þetta getur yfirstéttin því aðeins leyft sér, að hún veit, að neytendur vilja láta misþyrma sér. Þeir vita, að rúmlega helmingur þjóðarinnar telur eðlilegt, að innlendur landbúnaður sé verndaður gegn samkeppni frá innfluttri búvöru. Þetta sýna margvíslegar skoðanakannanir.

Ekki er von á góðu, þegar rúmlega helmingur þjóðarinnar er beinlínis sáttur við, að verndun sérhagsmuna landbúnaðarins kosti hverja fjögurra manna fjölskyldu 320.000 krónur á hverju ári. Ekki heldur, þegar hinn hluti þjóðarinnar lætur þetta yfir sig ganga mótþróalaust.

Stofna þarf stjórnmálaflokk neytenda og skattgreiðenda til að vega upp á móti þessari kúgun. Eitt af kjörorðum flokksins gæti verið: Þú kýst ekki eftir á.

Jónas Kristjánsson

DV

Forsætis- og fjármálaráðherra stóra framsóknarflokksins fóru með rangt mál í umræðum á Alþingi, þegar þeir sögðu fólk ekki hafa verið blekkt til að telja nýju innflutningshaftalögin skárri en þau eru í rauninni. Svonefnd GATT-lög eru neytendum óhagstæðari en fyrri lög.

Lögin brjóta gegn anda svonefnds Uruguay-samkomulags í alþjóðlegu viðskiptastofnuninni GATT, þótt Ísland hafi undirritað samkomulagið. Í stað þess að staðfesta samkomulagið með lögum hefur ríkisstjórnin látið Alþingi samþykkja lög, sem hækka innflutta búvöru í verði.

Niðurstaða Uruguay-samkomulagsins var, að þátttökuríkin skuldbundu sig til að lækka í áföngum innflutningshöft á landbúnaðarafurðum. Markmiðið var að efla heimsviðskiptin, auka fjölbreytni í búvöruframboði og minnka rekstrarkostnað heimilanna í þátttökuríkjunum.

Áhrifin á Íslandi eru öfug. Grænmeti mun hækka í verði, þótt alls ekki hafi verið gert ráð fyrir því í GATT- samkomulaginu. Ofurtollakerfi íslenzku laganna mun því draga úr möguleikum Íslendinga til að fá hollasta fæðuflokkinn á verði, sem hæfir láglaunakerfi landsins.

Samt er grænmeti þegar dýrara á Íslandi en í öðrum löndum. Einföldustu hlutir á borð við papriku kosta um og yfir 400 krónur kílóið og teljast lúxusvara. Ennfremur er framboð grænmetis breytilegt eftir sérhagsmunum. Til dæmis eru kartöflur árlega óætar mánuðum saman.

Á móti hækkun grænmetis vegur lækkun á afar litlu magni búvöru. Svo virðist sem eina leiðin til framkvæmda sé að gefa út skömmtunarseðla, er veiti hverju landsbarni aðgang að einu kílói af ódýru smjöri og hliðstæðu magni af öðrum afurðum frá ódýru útlöndunum.

Þessi lækkun mun ekki nægja til að vega upp á móti hækkun grænmetisverðs. Til viðbótar kemur svo, að landbúnaðarráðherra hefur í nýju lögunum fengið meira vald en nokkru sinni fyrr til að framleiða tolla eftir meintum þörfum innlendra sérhagsmuna hverju sinni.

Að öllu samanlögðu eru íslenzkir neytendur eftir samþykkt laganna í strangari gíslingu grunnmúraðra sérhagsmuna en þeir voru fyrir. Landbúnaðarráðherra sérhagsmunahópanna er orðinn voldugri en áður, enda er hann orðinn hinn eiginlegi tollamálaráðherra ríkisins.

Þótt þingmenn Alþýðuflokks hafi mótmælt lögunum, má ekki gleyma, að Alþýðuflokkurinn er rétt skriðinn út úr ríkisstjórn, sem lagði grundvöll að auknu forræði landbúnaðarráðherra í tolla- og neytendamálum og í sérhagsmunatúlkun á fjölþjóðlegum sáttmálum ríkisins.

Allir þingmenn fyrra kjörtímabils og flestir þingmenn þessa kjörtímabils bera ábyrgð á ástandi, sem bezt verður lýst sem algerri fyrirlitningu íslenzkra stjórnmálamanna á neytendum í landinu. Allir flokkar landsins standa í reynd sem einn gegn hagsmunum neytenda.

Þetta getur yfirstéttin því aðeins leyft sér, að hún veit, að neytendur vilja láta misþyrma sér. Þeir vita, að rúmlega helmingur þjóðarinnar telur eðlilegt, að innlendur landbúnaður sé verndaður gegn samkeppni frá innfluttri búvöru. Þetta sýna margvíslegar skoðanakannanir.

Ekki er von á góðu, þegar rúmlega helmingur þjóðarinnar er beinlínis sáttur við, að verndun sérhagsmuna landbúnaðarins kosti hverja fjögurra manna fjölskyldu 320.000 krónur á hverju ári. Ekki heldur, þegar hinn hluti þjóðarinnar lætur þetta yfir sig ganga mótþróalaust.

Stofna þarf stjórnmálaflokk neytenda og skattgreiðenda til að vega upp á móti þessari kúgun. Eitt af kjörorðum flokksins gæti verið: Þú kýst ekki eftir á.

Jónas Kristjánsson

DV

Sáttasemjara ríkisins og formönnum samninganefnda ber að líta í eigin barm eftir hrakfarir í samningaferli og atkvæðagreiðslum á ofanverðum vetri og öndverðu sumri. Aðferðafræðin við gerð kjarasamninga hefur brenglazt svo, að verkföll eru orðin daglegt brauð.

Sáttasemjari hefur látið fella fyrir sér hverja sáttatillöguna og miðlunartillöguna á fætur annarri. Er nú svo komið, að tillögur af þessu tagi, sem áður voru vandlega grundaðar og vógu þungt á metunum, eru nú orðnar eins og hver önnur marklaus pappírsgögn deiluaðila.

Eðlilegt er, að breyttar áherzlur í vinnubrögðum fylgi nýjum sáttasemjara. En að þessu sinni hafa breytingarnar verið of miklar og misheppnaðar. Nauðsynlegt er að endurvekja meiri varfærni, draga úr þrýstingi á samninganefndir og fara miklu sparlegar með tillögur.

Í sjómannadeilunni hefur annað og ekki minna vandamál bætzt ofan á brestina í sáttastarfinu. Það er, að formenn samninganefnda virðast vera í hanaslag og taka hann mjög alvarlega. Þeir koma þrútnir af bræði fram í fjölmiðlum og saka hver annan um hvaðeina tiltækt.

Á oddi samninganefnda þurfa að vera lagnir og liprir menn, sem kunna þá list að fá sitt fram með góðu. Menn fá aldrei neitt út úr því að öskra hver á annan. Þess vegna hefur allur ferill sjómannasamninganna verið meira eða minna út í hött, enda ekki leitt til árangurs.

Bent hefur verið á, að miklu auðveldara hafi reynzt að semja utan Karphússins, þar sem hvorki koma við sögu sáttasemjari né formenn samninganefnda deiluaðila. Þannig hefur verið samið með friði og spekt á Vestfjörðum, án þess að nokkrum þyki það tiltökumál.

Vestfirðingar voru búnir að semja skömmu áður en hófst þriggja vikna verkfall á vegum Karphússins. Fyrir vestan hafa menn síðan gengið til verka sinna meðan allt er á hverfanda hveli í öðrum landshlutum. Enda eru skip farin að leka úr höfnum í trássi við Karphúsið.

Annaðhvort verða samningaaðilar að skipta út þeim mönnum, sem lengst ganga í villigötum hanaslags, eða knýja þá til breyttra vinnubragða. Það dugir ekki, að persónuleg óvild og persónulegir skapsmunir í samskiptum einstaklinga valdi þjóðfélaginu tugmilljónatjóni.

Málsaðilar ættu núna að gera sér ferð til Vestfjarða og kynna sér vinnubrögð við hliðstæða samninga. Þar er samningaharkan ekki minni, en hæfilega blönduð slíkri lipurð og trausti, að ekki þarf einu sinni að skrifa samningsatriði á blað til þess að þau haldi árum saman.

Það er líka ófært, að sáttasemjari sé sífellt með fiðring í gikkfingri og framkalli hvað eftir annað lotur á lokuðum þrýstingsfundum með þeirri afleiðingu, að allt springur svo framan í málsaðila og niðurstaðan verður alls engin, heldur verður að byrja samningaferilinn upp á nýtt.

Eitthvað meira en lítið er að, þegar málsaðilar verða að þramma til forsætisráðherra til þess að láta hann berja í borðið og segja sér að hundskast til að taka sig saman í andlitinu og byrja að semja í alvöru og án afskipta ríkisvaldsins. En reiðilesturinn hafði þó áhrif.

Verkfallið er nú á leiðarenda. Tjónið af völdum þess verður ekki bætt að fullu. En við getum öll lært af reynslunni. Sáttasemjari þarf að endurskoða aðferðafræðina. Og málsaðilar í sjómannadeilunni þurfa að skipta sumum út og ganga betur undirbúnir til næstu samninga.

Skipuleggja þarf sérstök námskeið í samskiptum og samningatækni fyrir þá, sem taka þátt í samningaviðræðum í Karphúsinu. Slípa þarf menn, til að þeir nái árangri.

Jónas Kristjánsson

DV

Sáttasemjara ríkisins og formönnum samninganefnda ber að líta í eigin barm eftir hrakfarir í samningaferli og atkvæðagreiðslum á ofanverðum vetri og öndverðu sumri. Aðferðafræðin við gerð kjarasamninga hefur brenglazt svo, að verkföll eru orðin daglegt brauð.

Sáttasemjari hefur látið fella fyrir sér hverja sáttatillöguna og miðlunartillöguna á fætur annarri. Er nú svo komið, að tillögur af þessu tagi, sem áður voru vandlega grundaðar og vógu þungt á metunum, eru nú orðnar eins og hver önnur marklaus pappírsgögn deiluaðila.

Eðlilegt er, að breyttar áherzlur í vinnubrögðum fylgi nýjum sáttasemjara. En að þessu sinni hafa breytingarnar verið of miklar og misheppnaðar. Nauðsynlegt er að endurvekja meiri varfærni, draga úr þrýstingi á samninganefndir og fara miklu sparlegar með tillögur.

Í sjómannadeilunni hefur annað og ekki minna vandamál bætzt ofan á brestina í sáttastarfinu. Það er, að formenn samninganefnda virðast vera í hanaslag og taka hann mjög alvarlega. Þeir koma þrútnir af bræði fram í fjölmiðlum og saka hver annan um hvaðeina tiltækt.

Á oddi samninganefnda þurfa að vera lagnir og liprir menn, sem kunna þá list að fá sitt fram með góðu. Menn fá aldrei neitt út úr því að öskra hver á annan. Þess vegna hefur allur ferill sjómannasamninganna verið meira eða minna út í hött, enda ekki leitt til árangurs.

Bent hefur verið á, að miklu auðveldara hafi reynzt að semja utan Karphússins, þar sem hvorki koma við sögu sáttasemjari né formenn samninganefnda deiluaðila. Þannig hefur verið samið með friði og spekt á Vestfjörðum, án þess að nokkrum þyki það tiltökumál.

Vestfirðingar boru búnir að semja skömmu áður en hófst þriggja vikna verkfall á vegum Karphússins. Fyrir vestan hafa menn síðan gengið til verka sinna meðan allt er á hverfanda hveli í öðrum landshlutum. Enda eru skip farin að leka úr höfnum í trássi við Karphúsið.

Annað hvort verða samningaaðilar að skipta út þeim mönnum, sem lengst ganga í villigötum hanaslags, eða knýja þá til breyttra vinnubragða. Það dugir ekki, að persónuleg óvild og persónulegir skapsmunir í samskiptum einstaklinga valdi þjóðfélaginu tugmilljónatjóni.

Málsaðilar ættu núna að gera sér ferð til Vestfjarða og kynna sér vinnubrögð við hliðstæða samninga. Þar er samningaharkan ekki minni, en hæfilega blönduð slíkri lipurð og trausti, að ekki þarf einu sinni að skrifa samningsatriði á blað til þess að þau haldi árum saman.

Það er líka ófært, að sáttasemjari sé sífellt með fiðring í gikkfingri og framkalli hvað eftir annað lotur á lokuðum þrýstingsfundum með þeirri afleiðingu, að allt springur svo framan í málsaðila og niðurstaðan verður alls engin, heldur verður að byrja samningaferilinn upp á nýtt.

Eitthvað meira en lítið er að, þegar málsaðilar verða að þramma til forsætisráðherra til þess að láta hann berja í borðið og segja sér að hundskast til að taka sig saman í andlitinu og byrja að semja í alvöru og án afskipta ríkisvaldsins. En reiðilesturinn hafði þó áhrif.

Verkfallið er nú á leiðarenda. Tjónið af völdum þess verður ekki bætt að fullu. En við getum öll lært af reynslunni. Sáttasemjari þarf að endurskoða aðferðafræðina. Og málsaðilar í sjómannadeilunni þurfa að skipta sumum út og ganga betur undirbúnir til næstu samninga.

Skipuleggja þarf sérstök námskeið í samskiptum og samningatækni fyrir þá, sem taka þátt í samningaviðræðum í Karphúsinu. Slípa þarf menn, til að þeir nái árangri.

Jónas Kristjánsson

DV

Stundum hættir Íslendingum til að reyna að gleypa sólina, þegar þeir sjá tækifæri opnast. Þannig sjá margir drjúpa smjör af hverju strái á tölvuvöllum Víetnams, af því að íslenzk fyrirtæki hafa verið beðin um að selja þangað reynslu og þekkingu á ýmsum tölvusviðum.

Mikilvægt er, að íslenzkir aðilar, sem sinna kallinu, taki eins litla áhættu og framast er unnt. Meðan verksviðið er reynsla og þekking, er áhættan takmörkuð, en hún eykst hratt, ef fjárfesting og fjármögnun fylgir í kjölfarið. Margir hafa flaskað á slíku í þessum heimshluta.

Reynslan frá Kína er víti til varnaðar. Þar er svipað þjóðskipulag og í Víetnam, alræði eins flokks, sem reynir með handafli að koma á kapítalisma innan ramma kerfisins. Gróðafíknir útlendingar hafa flykkzt að eins og mý á mykjuskán og tapað allri sinni fjárfestingu.

Alræðiskerfi eins og í Kína og Víetnam er afar ólíkt vestrænu valddreifingarkerfi. Allt framtak kemur að ofan og er háð duttlungum valdhafa. Lög og réttur gilda ekki, heldur síbreytilegar reglugerðir að ofan, samfara mikilli spillingu embættismanna, svo sem sjá má í Kína.

Fyrst gengur allt vel, því að kerfið að ofan ryður hindrunum úr vegi. Síðan hefst alvara lífsins, þegar kemur að tekjuskiptingunni. Þá komast útlendu fyrirtækin fljótt að því, að markmið valdhafanna er að mjólka þau og koma í veg fyrir, að þau geti tekið til sín arð.

Að lokum gefast útlendingarnir upp. Þeir afskrifa framlagt hugvit og þekkingu, fasteignir og vélbúnað, og snúa sér að verkefnum í heimshlutum, þar sem hægt er að ganga að ákveðnum leikreglum vísum. Þannig hafa hundruð stórra og smárra fyrirtækja gefist upp í Kína.

Ástæða er til að ætla, að vandamálin í Kína muni endurspeglast í Víetnam, sem er skemmra á veg komið í þróun kapítalisma innan ramma alræðis. Þess vegna er mikilvægt að líta til síðustu ára í Kína, þegar gerðar eru áætlanir um framkvæmdir á næstu árum í Víetnam.

Stórfyrirtækin, sem hafa brennt sig í Kína, fara varlega um þessar mundir í Víetnam. Þess vegna er auðveldara fyrir smákarla eins og Íslendinga að koma sér á flot í efnahagslífinu þar í landi. Sennilega endurspeglast þetta í boði um aðild Íslendinga að víetnamskri tölvuvæðingu.

Allt getur þetta orðið hið bezta mál, ef menn hafa vaðið fyrir meðan sig. Mikilvægt er, að hinir íslenzku aðilar fylgist vel með, hvernig mál hafa þróazt í Kína og gæti þess að lenda ekki í svipuðum vítahring í Víetnam. Einnig er mikilvægt að þekkja sín peningalegu takmörk.

Þeir, sem bara selja reynslu og þekkingu, sleppa oftast með skrekkinn og geta snúið sér að öðrum verkum. Hinir, sem taka þátt í fjármögnun eða taka að einhverju leyti ábyrgð á fjármögnun, tapa oftast öllu. Ef þeir eru smákarlar á borð við okkur, ná þeir sér aldrei aftur.

Annar helzti kosturinn við reynslu og þekkingu á tölvusviðum er, að auðvelt er að færa sig til eftir aðstæðum. Starfsemin er að mestu óháð landamærum og fjarlægðum. Fólk getur jafnvel sumpart unnið heima hjá sér að verkefnum, sem varða fjarlægar heimsálfur.

Hinn helzti kosturinn við reynslu og þekkingu á tölvusviðum er, að unnt er í meira mæli en á öðrum sviðum að komast hjá að festa fjármagn í mannvirkjum og tækjum. Þá festingu er hægt að láta þeim eftir, sem reynslu og þekkingu hafa á sviði áhættufjármögnunar.

Aðalatriðið er að átta sig á, að í alræðisríkjum gilda ekki leikreglur til langs tíma, heldur skipta þarlend stjórnvöld eftir eigin þörfum um reglur í miðjum leik.

Jónas Kristjánsson

DV

Við lestur stjórnmálabókar Svavars Gestssonar alþingismanns kemur fyrst á óvart, að unnt skuli vera að gefa út slíka bók. Óvenjulegt er og nánast einsdæmi, að íslenzkur stjórnmálamaður hafi hugmyndafræðilegan pakka af skoðunum og geti sett hann fram í rökum.

Íslenzkir stjórnmálamenn hafa fæstir gefið mikið fyrir pakka af hugmyndafræðum. Þeir láta sín stjórnmál að mestu snúast um hversdagslegri hluti á borð við staðbundna hagsmuni atvinnuvega. Og í seinni tíð hefur þeim gengið bezt, sem minnsta hafa hugmyndafræðina.

Til dæmis er erfitt að sjá fyrir sér, að einhver núverandi ráðherra hafi áhuga á hugmyndafræðilegum grundvallaratriðum í stjórnmálum og geti raðað einhverjum slíkum saman í rökfræðilegt samhengi heillar bókar. Þeir hugsa fremur um brauð og smjör en hugmyndir.

Að þessu leyti er bók Svavars eins konar tímaskekkja. Hún fjallar um efni, sem er um þessar mundir meira utangarðs í pólitík en nokkru sinni fyrr. Hún verður til dæmis ekki sameiningartákn í samruna flokka á vinstri væng, því að sá samruni mun snúast um persónur.

Hugmyndafræðilega er bók Svavars fremur mild útgáfa af skoðanapakka, sem ýmist er skilgreindur sem vinstri stefna, jafnaðarstefna eða félagshyggja. Þar er tekið dálítið tillit til markaðshyggjunnar, en þó ekki eins mikið og gert er í jafnaðarmannaflokkum nútímans.

Margir þeir, sem telja sig vera eins konar jafnaðarmenn, hafa meiri trú á getu markaðarins til góðra hluta, svo sem á sviði mengunar og vistfræði. Og ekki verður af bók Svavars séð, að hann hafi fylgzt með nútímalegum rökræðum um slík mál, sem margir þekkja úr Economist.

Sjálfur vill Svavar nánast staðsetja skoðanir sínar sem félagslegan markaðsbúskap, þótt höfundur hugtaksins, Ludwig Erhard, mundi tæpast staðfesta það. Það skilur á milli, að enn þann dag í dag hefur Svavar tröllatrú á græðandi og leiðandi mætti handayfirlagningar ríkisins.

Svavar vísar til nokkurra landa í Suðaustur-Asíu, þar sem velmegun hefur náðst með leiðum, sem ekki falla alveg saman við hinar vestrænu. En hin austræna félagshyggja er fremur rekin af risafyrirtækjum en af ríkinu sjálfu og er því önnur en félagshyggja Svavars.

Raunveruleiki Vesturlanda og Suðaustur-Asíu felur ekki í sér þau dæmi, sem Svavar telur vera til stuðnings við vinstri stefnu eða jafnaðarstefnu eða félagshyggju eða mannúðarstefnu sína, til mótvægis við markaðshyggjuna, sem einkennir stjórnmál í þessum heimshlutum.

Þótt skoðanir og kenningar Svavars séu þannig engin raunvísindi, eru þær fullgildar sem þroskuð rökfræði. Þær gefa heilsteypta mynd af sjónarmiðum, sem eru vinstra megin við Alþýðuflokkinn og geta þess vegna verið vegarnesti Alþýðubandalagsins og skyldra flokka.

Með bók Svavars hefur Alþýðubandalagið fengið skynsamlega og hófsamlega hugmyndafræði, sem flokkurinn getur notað sér í samkeppni stjórnmálaflokka um fylgi fólks, er telur sig geta stutt eins konar vinstri stefnu, jafnaðarstefnu, félagshyggju eða manneskjustefnu.

Til samanburðar hefur Sjálfstæðisflokkurinn enga slíka hugmyndafræði, sem fellur að veraldarsýn flokksins eða flokksmanna, að svo miklu leyti sem sú sýn er til. Til dæmis er sú sýn í reynd langt frá markaðshyggjunni í hugmyndafræði Hannesar H. Gissurarsonar.

Svo er önnur saga, að íslenzkir stjórnmálaflokkar hafa komizt vel af án mikilla hugmyndafræða og hafa í seinni tíð lagt aukna áherzlu á aðra þætti stjórnmála.

Jónas Kristjánsson

DV

Símaskráin fyrir 1995 er endanleg staðfesting á, að Póstur & sími er ófær um að gegna hlutverki símaeinokunar. Ekkert mark hefur verið tekið á málefnalegri gagnrýni, sem símaskrá ársins 1994 sætti fyrir ári. Símaskráin í ár er nánast sömu annmörkum háð og hin fyrri.

Stærsti hluti vandans er tvískipting skrárinnar, sem öpuð er eftir símaskrám milljónaborga í útlöndum. Símaskrá kvartmilljón manna þjóðar kemst vel fyrir í einu bindi, sem er þynnra en símaskrárbindi í útlöndum. Leit í einni skrá tekur mun skemmri tíma en leit í tveimur.

Ofan á þessa sóun tugþúsunda vinnustunda notenda skrárinnar bætist svo, að Póstur & sími hefur reynzt ófær um að skilgreina í reynd, hvort símanúmer eigi heima í nafnaskrá eða atvinnuskrá. Í fjölmiðlum hafa að undanförnu verið rakin ótal dæmi um þessa vanhæfni.

Talsmaður Pósts & síma hefur gefið ráð um, hvar notendur eigi að byrja að leita að númeri í þessum skrám. Virðist stofnunin gefa sér, að það sé náttúruleg iðja fólks að þurfa að leita í hverri skránni á fætur annarri. Það er gott dæmi um veruleikafirringu stofnunarinnar.

Þegar vísað er frá nafnaskrá yfir í atvinnuskrá, er ekki gefið upp neitt númer til að spara flettendum tíma, heldur er höfð þar eyða í bókinni. Þetta tryggir, að allir þurfa að fletta upp í hinni skránni, líka þeir, sem bara eru að leita að einhverju aðalnúmeri í skiptiborði.

Nýtt letur skrárinnar hefur ekki leitt til þess pappírssparnaðar og aukins læsileika, sem einokunarstofnuninni var bent á í gagnrýninni í fyrra. Í stað 30% aukningar á pappírsnýtingu kemur 9% aukning, sem gerir símaskrána auðvitað mun þykkri en hún þarf að vera.

Nýja letrið er mjórra en fyrra letrið, svo að pláss er fyrir orðin: “Sjá atv.skrá”, án þess að þau fari í dálkinn, sem er ætlaður fyrir símanúmer. Þetta hefði verið til bóta, ef plássið hefði verið notað fyrir eitt af aðalnúmerum viðkomandi fyrirtækis eða stofnunar, en svo er ekki.

Íslenzka símaskráin í núverandi ástandi er afkvæmi heimsku og hroka. Þetta tvennt verður að fara saman til að gera ár eftir ár sömu mistökin, þrátt fyrir vel grundaðar og aðgengilegar ábendingar um breytingar. Þessir eiginleikar ráða ferð yfirstjórnar Pósts & síma.

Sá, sem aðeins er heimskur, gerir mistökin venjulega bara einu sinni. Það þarf hroka í ofanálag til að gera mistökin aftur og aftur. Slíkur hroki verður aðeins til í einokunarstofnunum á borð við Póst & síma, sem eru handan raunveruleika dagslegs lífs á Íslandi.

Póstur & sími hefur ítrekað sýnt fram á, að hann er óhæfur til að byggja upp skynsamlegan gagnabanka um símanúmer þjóðarinnar og enn frekar óhæfur til bókaútgáfu á því sviði. Þetta verkefni ber að gefa frjálst, svo að markaðurinn geti spreytt sig á að gera betur.

Hin endurteknu símaskrárævintýri hafa sáð efasemdum um, að Póstur & sími sé stofnun, sem geti lagað sig eftir aðstæðum. Mjög hefur verið rætt um, að afnema beri einokun hans, annað hvort á völdum sviðum eða almennt. Sífellt bætast rök í sarp símafrelsis.

Ef einokun Pósts & síma verður afnumin, gerist það ekki með því að skipta stofnuninni upp í smærri einokunarfélög eða smærri fyrirtæki með sömu ráðamönnum. Það þarf að taka einokunina frá stofnuninni og deildum hennar, svo og frá ráðamönnum stofnunarinnar.

Póstur & sími er bezta auglýsingin, sem markaðssinnar geta fengið til að benda á, að ríkisrekstur sé jafnan óhagkvæmari en samkeppnisrekstur á frjálsum markaði.

Jónas Kristjánsson

DV

Í kjaradeilu útvegsmanna og sjómanna er tekizt á um grundvallaratriði, hlutdeild í hagnaði af notkunarrétti á takmarkaðri auðlind hafsins. Kvótakerfið hefur fært útvegsmönnum þennan rétt á silfurfati, en sjómenn vilja láta markaðskerfið færa sér hlut af honum á silfurfati.

Samkvæmt kvótakerfinu eiga skipin kvótann. Útgerðarfyrirtæki kaupa hann og selja og láta hann jafnvel ganga í erfðir. Þetta er sjálfvirk peningauppspretta, af því að kvótinn felur í sér gulltryggan aðgang að takmarkaðri auðlind. Þetta hefur búið til stétt sægreifa.

Þeir ná forréttindahagnaði, hvort sem þeir selja fiskinn á markaði eða nota hann í viðskiptum milli skyldra aðila, þegar útgerð og vinnsla eru í eigu sama aðila eða skyldra aðila. Með niðurfærslu á verði í viðskiptum skyldra aðila ná sægreifar til sín öllum gróðanum.

Þegar fiskur er seldur á markaði, ná sjómenn á hlutaskiptum hins vegar í hlut af þessum viðbótarhagnaði af kvótakerfinu. Það eru því hagsmunir sjómanna, að allur fiskur fari á markað, en sé ekki seldur utan markaða milli aðila, sem líta á fiskverð sem bókhaldsatriði.

Reynslan sýnir, að útvegsmenn freistast til að nota aðstöðu sína sem handhafa kvótakerfisins til að lækka tekjur sjómanna með því að láta fiskverð utan markaða vera eins lágt og þeir treysta sér til. Þetta hefur valdið mikilli úlfúð í samskiptum útvegsmanna og sjómanna.

Því fer fjarri, að kjarasamningar séu langt komnir, þegar ósamið er um verðmyndun á fiski, sem fer framhjá fiskmörkuðum. Miklu nær væri að segja, að viðræðurnar séu skammt á veg komnar, því að þetta atriði hlýtur að vera megininntak viðræðna um kjör sjómanna.

Útvegsmenn segjast ekki vera málsaðili og vísa sjómönnum á að ræða við samtök fiskvinnslunnar. Þetta er dæmigerð hundalógík, sem segir okkur einkum, að núverandi verðmyndunarkerfi er í þágu þeirra útvegsmanna, sem geta notað sér viðskipti skyldra aðila.

Ríkisstjórnin er að þessu sinni ekki fús til að hafa forgöngu um að koma flotanum aftur á sjó. Hún vill reyna að rjúfa vítahringinn, sem myndazt hefur á löngum tíma og felur í sér, að málsaðilar semja ekki, af því að þeir telja ríkisstjórnina munu leysa málin fyrir þá.

Vegna vítahringsins hafa samningaaðilar komizt upp með að láta eins og óþægir krakkar og verða sér hvað eftir annað til skammar með uppæsingi og reiðiköstum á almannafæri. Tímabært er orðið, að þeir fullorðnist og fari að semja um mál sín án afskipta ríkisins.

Í rauninni er margt gott um verkfallið að segja. Það hvílir fiskimiðin um tíma fyrir skipulegri ofveiði og eykur líkurnar á, að þjóðin hafi lifibrauð af fiskveiðum fram yfir aldamótin. Það verndar framtíðarhagsmuni fyrir stundarhagsmunum, sem annars ráða jafnan ferðinni.

Þess vegna er bezt, að ríkisstjórnin skipti sér ekki af verkfallinu og leyfi deiluaðilum að rífast um hagnaðinn, sem kvótakerfið hefur tekið af þjóðinni og fært sægreifunum. Ef samningamenn deiluaðila eru ófærir um að semja, þá verða deiluaðilar sjálfir að skipta þeim út.

Harkan í deilunni er gott dæmi um, að kvótakerfið hefur gengið sér til húðar og ætti að víkja fyrir gjaldskyldum veiðileyfum. Kvótakerfið færir mikla peninga til í þjóðfélaginu og býr á þann hátt til eins konar þýfi, sem forgangshópar berjast um með kjafti og klóm.

Við þær aðstæður er bezt, að allur fiskur sé seldur á markaði, svo sem sjómenn leggja til. Hin leiðin hvetur til misnotkunar eins og innherjaviðskipti gera yfirleitt.

Jónas Kristjánsson

DV

Svo virðist sem fullorðið fólk í ábyrgðarstöðum í þjóðfélaginu hafi ímyndað sér, að GATT-frumvarp ríkisstjórnarinnar mundi leiða til innflutnings á erlendri búvöru á 30% hærra verði en innlend búvara. Þetta fólk hefur nú reiknað dæmið betur og segist hafa verið blekkt.

Þeir, sem reyndari eru, vissu alltaf, að aldrei stóð til að leyfa innflutning. Frumvarpssmiðir höfðu það verkefni að búa svo um hnútana, að enginn kostur væri á innflutningi erlendrar búvöru, jafnvel þótt það jafngilti mörg hundruð prósent tolli og allt upp í 1400% toll.

Markmið frumvarpsins var að fullnægja formsatriðum, en ekki efnisatriðum í samkomulagi, sem Ísland hafði samþykkt í fjölþjóðlegu viðskiptasamstarfi á vegum GATT. Markmið frumvarpsins er lögfræðileg aðferð við að leyfa innflutning búvöru án þess að leyfa hann.

Að baki frumvarpsins eru stóru framsóknarflokkarnir tveir. Þeir hafa báðir jafnan sýnt, að þeir fyrirlíta neytendur og taka jafnan 100% afstöðu gegn þeim. Þetta er ósköp eðlilegt, því að þetta gera neytendur sjálfir, sem hafa áratugum saman fúslega látið hafa sig að fífli.

Hátt matarverð á Íslandi er ekki efnahagslegur vandi, heldur pólitískur. Kjósendur styðja jafnan mest og bezt þá flokka, sem líklegastir eru til að halda matarverði í landinu sem hæstu. Þetta gera þeir, þótt það kosti hverja fjögurra manna fjölskyldu 320.000 krónur á hverju ári.

Allir kjósendur eru líka neytendur. En kjósendur líta ekki á hagsmuni neytenda sem mikilvægan þátt í hagsmunum sínum. Margir þeirra vilja, að hagsmunir neytenda séu teknir fram yfir sérhagsmuni, en sá vilji er ekki svo ákveðinn, að hann ráði pólitískri afstöðu.

Ef kjósendur greiddu atkvæði sem neytendur, mundu þeir rústa gamla flokkakerfið. En það gera þeir ekki. Þótt boðið yrði upp á sérstakan stjórnmálaflokk neytenda, styddu þeir hann ekki. Þeir styðja ekki heldur Alþýðuflokkinn, því að allir vita, að hann svíkur.

Til varnar hagsmunum neytenda eru samtök sérviturra neytenda og örfáir kaupmenn, sem hafa hagnazt á að gæta hagsmuna viðskiptavina sinna. Þessir aðilar hafa hátt um þessar mundir, af því að ríkisstjórnin er greinilega að fara í kringum anda GATT-samningsins.

Nöldrið er tekið upp í fjölmiðlum, þar sem það rís og hnígur. Hljómgrunnur í þjóðfélaginu er nánast enginn. Kjósendur vilja láta nauðga sér sem neytendur eins og þeir hafa jafnan látið gera. Þeir vilja leyfa helztu stjórnmálaöflum landsins að traðka á sér á hefðbundinn hátt.

Íslendingar hafa margsinnis séð lotur í umræðum og deilum um mikilvægi hagsmuna neytenda annars vegar og landbúnaðarins sem kerfis hins vegar. Jafnan hefur niðurstaðan orðið sú, að hagsmunir neytenda verða 100% að víkja fyrir hagsmunum landbúnaðarkerfisins.

Núna stendur ein slík lota. Að henni lokinni mun kerfið halda áfram sinn vanagang af algeru tillitsleysi við hagsmuni neytenda. Við því er ekkert að segja. Þjóðin vill hafa þetta svona. Hún er meira en fús til að borga herkostnaðinn af yfirgangi landbúnaðarkerfisins.

Reikningsdæmi GATT-frumvarpsins liggja á borðinu, alveg eins og önnur reikningsdæmi landbúnaðarins. Samanlagt segja þessi dæmi, að hver fjögurra manna fjölskylda í landinu verður að greiða 320.000 krónur á ári til að halda uppi vonlausu batteríi landbúnaðar.

Fólk vill þjást í þágu landbúnaðarkerfisins. Það er kjarni málsins. Þess vegna er frumvarp ríkisstjórnarinnar ofur eðlilegt. Það er raunar gott á neytendur.

Jónas Kristjánsson

DV

Íslendingar eru aftur komnir í efsta sæti þjóða heims í töpuðum vinnudögum vegna verkfalla, eftir að hafa verið í þriðja sæti á eftir Ítölum og Finnum í nokkur ár. Stöðugt gengi á ýmsum öðrum sviðum efnahagslífsins hefur ekki framkallað aukið jafnvægi á þessu sviði.

Skýringin er ekki flókin. Við búum við meira misræmi en aðrar vestrænar þjóðir milli þjóðartekna annars vegar og launa hins vegar. Þótt við séum sem þjóð meðal allra tekjuhæstu í heimi, verðum við að sæta mun lakari launum en starfsbræður okkar í mörgum löndum.

Launagreiðendur hafa ekki svigrúm til að hækka laun starfsfólks til samræmis við það, sem tíðkast í löndum á svipuðu stigi þjóðartekna. Afkoma fyrirtækja á Íslandi er lakari en gengur og gerist í slíkum löndum. Samanburðardæmið við útlönd gengur einfaldlega ekki upp.

Mikil spenna myndast á markaði kjarasamninga, þegar starfsfólk reynir að ná þeim tekjum, sem það telur sig eiga að fá, hjá fyrirtækjum og stofnunum, sem geta tæpast greitt lágu launin. Þetta leiðir til þess, að átök á vinnumarkaði eru meiri hér á landi en annars staðar.

Sex vikna verkfall kennara á þessu ári er stórkarlalegt sýnishorn af dæmi, sem gengur ekki upp. Að undanförnu hafa sjómenn verið í verkfalli, sem kostaði efnahagslífið hundruð milljóna á dag. Og nú eru rútubílstjórar komnir úr verkfall, sem var að verða illskeytt.

Reynslan af verkföllum er misjöfn og einkum léleg. Herkostnaður starfsmanna af verkföllum er mikill. Kennarar verða til dæmis mörg ár að vinna upp tapið af verkfallinu í vetur. Samt rembist fólk alltaf við þessa aðferð við að reyna að kreista fé úr launagreiðendum.

Íslendingum er fyrirmunað að skilja, að það er vitlaust gefið í þessu spili. Þjóðartekjurnar koma ekki nógu vel til skiptanna, af því að hluta þeirra er sóað á öðrum vettvangi, utan skipta. Þetta er búið að segja fólki áratugum saman, en það fæst ekki til að skilja samhengið.

Þegar 250 þúsund manna smáþjóð brennir 20 milljörðum króna árlega á altari landbúnaðar, með innflutningshöftum, niðurgreiðslum, uppbótum og styrkjum, er það fé ekki til ráðstöfunar í annað. Það gufar bara upp. Þetta eru 320.000 krónur á ári á fjögurra manna fjölskyldu.

Stefna innflutningshafta, niðurgreiðslna, uppbóta og styrkja í landbúnaði er studd meirihluta kjósenda og öllum þorra þingmanna. Þjóðin tekur hins vegar ekki afleiðingum þessara skoðana sinna. Hún vill bæði halda og sleppa. Og hún fer í verkföll því til staðfestingar.

Misræmið milli þjóðartekna og launatekna er ekki efnhagslegt vandamál, heldur pólitískt vandamál. Það er ekki á valdi launagreiðenda að brúa þetta augljósa bil. Verkfallsmenn eru yfirleitt í geitarhúsi að leita ullar, svo sem dýrkeypt dæmin sanna hvert á fætur öðru.

Nær væri fyrir launagreiðendur og launafólk að taka saman höndum um að stöðva verðmætabrennsluna, sem kemur í veg fyrir, að fjármagn komist til skiptanna í atvinnulífinu. Það verk er aðeins hægt að vinna á pólitískum vettvangi. Þar er lykillinn að launahækkunum.

Meðan meirihluti þjóðarinnar og allur þorri þingmanna hennar eru þeirrar skoðunar, að ekki megi hrófla við pólitískri verðmætabrennslu, verður þjóðin að reyna eftir fremsta megni að sætta sig við, að miklar þjóðartekjur endurspeglist ekki að fullu í launatekjum hennar.

Þjóðin hefur tekið pólitíska ákvörðun og neyðist síðan til að taka fjárhagslegum afleiðingum hennar. Þetta er bara gamla formúlan: Hver er sinnar gæfu smiður.

Jónas Kristjánsson

DV

Yfirmönnum Nató kom á óvart, að Serbar skyldu hlekkja hermenn þess við staura til að stöðva loftárásir bandalagsins. Voru Serbar þó margoft búnir að hóta þessu, ef Nató væri með derring. Enda hafði hlekkjunin tilætluð áhrif. Nató lagði niður rófuna að venju.

Þetta er gott dæmi um, að taumlaus greindarskortur ræður ferð Vesturveldanna á Balkanskaga. Dæmin eru raunar endalaus. Hvað eftir annað fara ráðamenn þeirra og samtaka þeirra með marklausar hótanir, sem aldrei er staðið við. En Serbar standa við allar hótanir.

Serbar eru tryllt þjóð, knúð áfram af sagnfræðiþrugli um stöðu sína í samfélagi þjóðanna. Þeim er stjórnað af eftirlýstum stríðsglæpamönnum, sem eru meira eða minna geðveikir. Sönnunargögn um ábyrgð stjórnenda hafa hrannast upp hjá stríðsglæpadómstólnum í Haag.

Pappírstígrisdýr Vesturveldanna eiga ekkert erindi í klær Serba. En ráðamenn fyrrverandi stórvelda og heimsvelda, ráðgjafar þeirra og hershöfðingjar geta alls ekki séð, að tilgangslaust er að vera sí og æ með gersamlega innihaldslausar hótanir við tryllta stríðsmenn.

Lengi hefur verið ljóst, að Nató varð að öryrkjabandalagi, þegar óvinurinn hvarf í austri. Tilgangsleysi og markleysi bandalagsins verður ljósara með hverju málinu, sem það flækist í. Til viðbótar er svo að koma í ljós alvarlegur greindarbrestur í yfirstjórn þess.

Veruleikafirring ráðamanna Nató varð greinileg í nóvember í fyrra, þegar þeir ímynduðu sér og auglýstu um allan heim, að flugvélar bandalagsins hefðu í loftárás eyðilagt flugbækistöð Serba í Udbina. Ekki var fótur fyrir þessu, svo sem Serbar sönnuðu með myndum.

Hernaðarbandalög og fyrrverandi stórveldi og heimsveldi, sem þola ekki að sjá blóð og leggja niður rófuna af minnsta tilefni, eiga ekki að vera að leika hernaðarbandalög, stórveldi og jafnvel heimsveldi. Þau eiga að snúa sér að léttvægari og friðsælli viðfangsefnum.

Efnahagslegt og peningalegt vald ræður ekki stöðu ríkja eða ríkjasamtaka í heiminum, þegar kemur að valdbeitingu. Efnahagslegar refsiaðgerðir eru til dæmis marklitlar. Það, sem ræður, er pólitískur og hernaðarlegur viljastyrkur, sem Serbar hafa í ríkum mæli.

Auðvitað er dapurlegt, þegar geðveikum stríðsglæpamönnum vegnar vel. Enn dapurlegra er þó, þegar þykjustuleikur gagnaðilans magnar slíka menn um allan heim og sannfærir þá um, að þeir geti óhræddir farið sínu fram, af því að Vesturveldin séu búin að vera.

Við þessu er bara ekkert að gera, þegar viljann vantar á Vesturlöndum. Hins vegar væri hægt að lágmarka skaðann með því að hætta að vera með marklausar hótanir, hætta að senda eftirlitsmenn á vettvang og hætta að hafa afskipti af erfiðum utanríkismálum.

Í staðinn gætu hinir pólitísku og hernaðarlegu öryrkjar reynt að hlúa að starfi stríðsglæpadómstólsins í Haag. Þar hafa verið lögð fram skjöl, sem sýna, að ráðamenn Serbíu og Serbahers eru aðilar að stríðsglæpum Bosníu- Serba. Þar á meðal er Milosevic Serbíuforseti.

Raunar hafa brezk og frönsk stjórnvöld reynt að bregða fæti fyrir stríðsglæpadómstólinn og eru að reyna að skrúfa fyrir fjárveitingar til hans. Um leið er verið að bjóða Milosevic stríðsglæpamanni afnám efnahagslegra refsiaðgerða, ef hann viðurkenni Bosníu.

Ef Nató hefði gripið í taumana fyrir þremur árum, þegar Serbar réðust á menningarsögu Vesturlanda í Dubrovnik, hefði verið unnt að hemja skrímslið.

Jónas Kristjánsson

DV