Forgöngumenn íslenzkrar spillingar sitja á Alþingi. Þeir hafa ákveðið að hækka laun sín langt umfram aðra aðila og stela mestum hluta hækkunarinnar undan skatti. Það gera þeir með því að búa til ímyndaðan 40.000 króna mánaðarlegan kostnað, án nokkurra reikninga að baki.

Þar með hafa alþingismenn ákveðið að láta önnur skattalög gilda um sig en almenna borgara. Aðrir landsmenn þurfa að gera grein fyrir kostnaði, sem dregst frá tekjum þeirra, áður en reiknaður er skattur af þeim. Hér gilda framvegis tvenn lög um tvær þjóðir í landinu.

Skattfrelsi 40.000 krónanna er allt annað og alvarlegra en skattfrelsi dagpeninga ríkisstarfsmanna. Hinir síðarnefndu fá bara dagpeninga, þegar þeir eru á ferðalögum og hafa af því kostnað. Hinir fyrrnefndu fá 40.000 krónurnar, þótt ekki beri þeir krónu í útgjöld á móti.

Það eina, sem líkja má við nýjustu skattsvik alþingismanna, eru dagpeningar, sem ráðherrar og makar þeirra fá á ferðalögum erlendis ofan á allan sannanlegan kostnað af ferðum þeirra. Ráðherrarnir brutu þannig ísinn í skattsvikum og nú fylgja minni þjófarnir í kjölfarið.

Hvort tveggja væri óhugsandi í vestrænum lýðræðisríkjum. Aðeins hér á landi eru stjórnmálamenn svo rotnir, að þeir lögfesta skattamisræmi, sem er í stíl við það, er hleypti frönsku stjórnarbyltingunni af stað fyrir rúmlega tveimur öldum og innleiddi lýðræði í Evrópu.

Alþingismenn verða ekki dregnir fyrir dómstóla fyrir að stela hver um sig 480.000 krónum á ári undan skatti. Þeir setja sjálfir lögin, sem skattsvikin byggjast á. Þeir heyrðu gagnrýnina á skattsvikin þegar í vor og hafa í sumar ákveðið að láta hana sem vind um eyru þjóta.

Nokkrir þingmenn ákváðu samt að taka ekki þátt í þessum lögverndaða stuldi. Þeir hyggjast ekki taka við skattfrjálsum greiðslum án þess að þær séu fyrir sannanlegum útgjöldum vegna starfsins. En þá má telja á fingrum sér, því að þeir eru aðeins um 10% þingmanna.

Siðferði Alþingis hefur minnkað á síðustu árum. Það var aldrei beysið, en er nú orðið að þjóðfélagslegu böli, sem rífur niður innviði þjóðfélagsins, dregur úr trausti og kemur í vegur fyrir nauðsynlega einingu smáþjóðar á erfiðri siglingu um nýjar aðstæður í umhverfinu.

Samsetning Alþingis hefur verið að breytast. Fækkað hefur eiginlegum stjórnmálamönnum í hefðbundnum skilningi og til sögunnar komið fyrrverandi bæjarstjórar og aðrir atvinnumenn í milligöngu um útvegun opinberra peninga heim í hérað. Sköffurum hefur fjölgað.

Því miður er ekki líklegt, að kjósendur muni eftir þeim fáu þingmönnum, sem ekki vilja svíkja undan skatti 40.000 krónur á mánuði og 480.000 krónur á ári. Þeir munu áfram kjósa skaffarana, sem hafa farið inn á nýjar slóðir í hinni séríslenzku pólitísku spillingu.

Þjófunum á Alþingi hefur í sumar gefizt tími til að átta sig á, að þeir munu komast upp með verknaðinn. Hin háværa gagnrýni hefur takmarkaða útbreiðslu meðal fólksins í landinu. Margir líta á skattsvikin sem eðlilega tilraun þingmanna til að bjarga sér í lífinu.

Þótt þingmenn komist þannig til skamms tíma upp með að stela undan skatti með hjálp starfsmanna Alþingis og embættis ríkisskattstjóra, komast þeir ekki undan því að verða dæmdir af sögunni. Í framtíðinni verða þingmenn nútímans stimplaðir sem hverjir aðrir þjófar.

Þjófarnir á þingi verða um síðir að svara til saka sagnfræðinnar fyrir að hafa grafið undan þjóðskipulaginu með því að semja lög um, að sérlög gildi fyrir sig.

Jónas Kristjánsson

DV

Þegar Dagblaðið var stofnað fyrir sléttum tuttugu árum, var fjölmiðlun frumstæðari en hún er núna. Prentuðu fjölmiðlarnir voru hver fyrir sig að mestu leyti í þjónustu eins stjórnmálaflokks og ljósvakamiðlarnir voru í þjónustu stjórnmálaflokkanna sameiginlega.

Dagblaðinu var í upphafi sett það markmið að þjónusta almenning í landinu. Það átti ekki að vera fyrir neina efnahagslega, menningarlega eða pólitíska yfirstétt. Og það átti ekki að verða varðhundur fyrir gróið valdakerfi í heild eða einstaka hluta þess.

Í fyrsta skipti í sögu íslenzkrar fjölmiðlunar var opnað upp á gátt fyrir alls konar sjónarmið utan úr bæ í einum og sama fjölmiðli. Lesendabréf urðu fleiri og fjölbreyttari en áður höfðu þekkzt og kjallaragreinar eftir utanflokkahöfunda urðu að áhrifamiklum þætti í þjóðlífinu.

Neytendasíða hélt innreið sína í fjölmiðlun. Þar var og er enn reynt að veita upplýsingar, sem létti almenningi lífsbaráttuna. Neytendasíðan varð frá upphafi eitt helzta einkennistákn Dagblaðsins. Það er því vel við hæfi, að slíkt efni verður nú senn aukið í þessu blaði.

Skoðanakannanir í fjölmiðlum komu til sögunnar með Dagblaðinu. Þar með hættu talsmenn stjórnmálaflokkanna að geta haldið fram röngum fullyrðingum um stöðu flokka sinna í almenningsálitinu. Fólk gat komizt að hinu sanna án aðstoðar af hálfu sjónhverfingamanna.

Dagblaðið og síðan Dagblaðið-Vísir hefur jafnan lagt mikla áherzlu á hversdagslegar upplýsingar, sem gætu komið fólki að gagni. Þessi hversdagslega þjónusta, sem sumum finnst sumpart vera sparðatíningur, skipar töluvert rými í blaðinu, svo sem verið hefur frá upphafi.

Margt af þessu, sem hér hefur verið rakið, hefur verið tekið upp í öðrum fjölmiðlum og það með ágætum árangri. Það er fyrst og fremst eðlilegt svar við nýrri samkeppni. Þannig hefur sérstaða Dagblaðsins-Vísis orðið heldur minni en sérstaða Dagblaðsins var fyrst.

Meginlínurnar í sérstöðu Dagblaðsins-Vísis eru þó enn skýrar í samanburði fjölmiðla. Blaðið er sem fyrr gefið út fyrir litla manninn, almenning í landinu. Það tekur ekki tillit til valdamanna og valdakerfisins, sem þeir hafa byggt upp, heldur gætir hagsmuna borgaranna.

Blaðið hefur öðrum þræði verið róttækt og frekt, þegar það hefur tekið upp mál, sem ráðamönnum hefur mislíkað. Hinum þræðinum hefur blaðið verið óhlutdrægt, ekki gert upp á milli stjórnmálaafla. Það hefur verið óhlutdrægt án þess að láta stjórnmál eiga sig.

Fréttir blaðsins úr heimi stjórnmálanna hafa verið fréttir, en ekki nýjustu sannanir fyrir stóra sannleikanum, sem einkenndu fjölmiðla í landinu áður en Dagblaðið kom til sögunnar. Blaðið hefur viljað stunda gagnrýna óhlutdrægni fremur en hlutlausa og daufa óhlutdrægni.

Blaðið hefur eflzt mikið á tveimur áratugum og getað búið í haginn fyrir framtíðina. Það á góðan húsakost og vandaðan tæknibúnað, sem er enn að batna á þessum dögum. Blaðið er í stakk búið til að takast á við nýjar aðstæður í breyttri og sumpart nýrri fjölmiðlun.

Mikið er um að vera á DV í tilefni 20 ára afmælis Dagblaðsins. Veizluhöld verða í Perlunni síðdegis á morgun, þangað sem öllum er boðið, er áhuga hafa. Um leið er verið að vinna að ýmsum breytingum á efni og útliti blaðsins, sem smám saman munu koma í ljós í haust.

Breytingarnar verða í þeim anda, sem upphaflega markaði blaðinu svipmót þess fyrir tveimur áratugum. Þær verða í þágu almennra lesenda, litla mannsins.

Jónas Kristjánsson

DV

Ráðherrar okkar sýna í viku hverri, að þeir fyrirlíta neytendur landsins, það er að segja allan almenning í landinu. Um leið eru þeir að fyrirlíta eigin kjósendur. Það hlýtur að stafa af, að þeir vita, að þeir muni komast upp með það, þegar kemur að næstu alþingiskosningum.

Ríkisstjórnin hefur afskræmt aðild Íslands að svonefndu GATT-samkomulagi um frelsi í milliríkjaverzlun og aðild landsins að hinni nýju Alþjóðaviðskiptastofnun. Nokkrum sinnum í mánuði hverjum hefur komið í ljós, að hún svíkur neytendur um hagnaðinn af aðildinni.

Nú síðast hefur hún ákveðið að bjóða út tollfrelsiskvótann í GATT-samkomulaginu og afhenda þeim, sem eru tilbúnir að selja neytendum innfluttu vöruna á hæsta verðinu. Þar með ætlar hún að koma í veg fyrir, að þessi örsmái kvóti komi íslenzkum neytendum að gagni.

Í sumar hefur ríkisstjórnin verið að koma frá sér nokkrum reglugerðum, sem túlka GATT-samkomulagið eins og andskotinn túlkar biblíuna. Í öllum tilvikum er til hins ýtrasta sveigt af leið frelsis í milliríkjaviðskiptum og reynt að koma í veg fyrir hagsbætur neytenda.

Í mörgum tilvikum hefur ráðherrunum tekizt að hækka vöruverð til neytenda, svo sem mörg dæmi sanna. Í sumum tilvikum hafa þeir neyðst til að draga hækkanirnar að nokkru til baka, en það breytir ekki krumpuðu hugarfari, sem liggur að baki upphaflegu reglunum.

Sem dæmi um brenglað hugarfar ráðherra, sem fyrirlíta neytendur, er reglugerðin, sem hefði leitt til stórfelldrar hækkunar á jólatrjám landsmanna fyrir næstu jól, ef hún hefði náð fram að ganga. Ráðherrarnir hættu við hækkunina, en bíða áfram færis á öðrum sviðum.

Ráðherrarnir eru svo sokknir í fen stuðnings við innlendan landbúnað, að þeir eru að vinna að nýjum búvörusamningi, sem felur í sér sauðfjárræktarstuðning, er nemur meira en hálfum þriðja milljarði króna. Þeir sveifla milljörðunum um sig eins og verðlausir séu.

Stuðningur ríkisins við íslenzkan landbúnað í heild nemur þremur fjórðu hlutum af öllu verðmæti framleiðslunnar. Þetta er ekki stuðningur í hefðbundnum skilningi, heldur hrein forsenda framleiðslunnar. Allt líf þjóðarinnar snýst um að þræla fyrir þessu rugli.

Ekki er úr lausu lofti gripið, að stuðningurinn nemi þremur fjórðu hlutum verðmætisins. Það eru tölur frá Efnahagsframfarastofnuninni, sem ekki einu sinni íslenzka landbúnaðarráðuneytið hefur andmælt. Svo virðist, sem ráðherrarnir telji þetta hæfilegt ástand.

Ef ríkisvaldið hætti afskiptum af landbúnaði umfram aðra atvinnuvegi mundi Ísland verða að gósenlandi. Lífskjör þjóðarinnar mundu snarbatna, ef ekki væru hér innflutningshöft, framleiðslustyrkir og niðurgreiðslur. Við hefðum efni á að halda uppi skólum og sjúkrahúsum.

En ríkisstjórnin hefur valið og hafnað fyrir okkar hönd. Hún hefur tekið stuðning við landbúnað fram fyrir allar aðrar félagslegar, menntunarlegar og menningarlegar þarfir þjóðarinnar. Um leið hefur hún veðsett börnin okkar fyrir skuldasöfnun sinni í þágu landbúnaðar.

Og kjósendur eru harla kátir yfir þessu. Þeir eru ánægðir með ríkisstjórnina. Það hefur komið í ljós í skoðanakönnunum. Samt eru kjósendur allir neytendur og margir þeirra ekki ofhaldnir í lífskjörum. Það er því engin furða, þótt ráðherrar fyrirlíti kjósendur.

Meðan kjósendur halda áfram að haga sér eins og fávitar, er ekki von á, að við förum að minnka hinn vaxandi mun, sem er á lífskjörum okkar og nágrannaþjóðanna.

Jónas Kristjánsson

DV

Smíði fjárlagafrumvarpsins er svo langt komin, að meginlínur þess eru komnar í ljós. Þær einkennast af lítils háttar hækkun skatta og lítils háttar minnkun þjónustu án þess að draga verulega úr hallanum á rekstri ríkisins. Þær einkennast af plástrum hér og þar.

Það er einmitt einkenni ríkisstjórnarinnar, að hún tekur ekki í alvöru á hlutum, heldur fer hér og þar undan í flæmingi og reynir annars staðar að halda í horfinu. Hún er ríkisstjórn óbreytts ástands, hvert sem það er á hverjum tíma. Hún er íhaldsstjórn í gömlum stíl.

Ríkisstjórnin minnir á ríkisstjórnir sömu flokka, sem voru oft við völd fyrir viðreisnarárin. Þá var ekki heldur tekið á neinu og Ísland dróst aftur úr öðrum löndum, sem voru að jafna sig eftir heimsstyrjöldina. Uppskurður á þjóðfélaginu varð að bíða viðreisnarstjórnarinnar.

Að undanförnu hafa ríkisstjórnir í öðrum löndum verið að taka tímamótaákvarðanir um aðild að fjölþjóðlegum efnahagssamtökum og um að breyta þjónustu- og skattamynztri til samræmis við breyttar áherzlur og minni getu til að standa undir fyrra velferðarkerfi.

Þannig hafa til dæmis Norðurlönd reynt að taka þátt í Evrópu og breyta kostnaði við innviði þjóðfélagsins til að tryggja framtíðarstöðu sína. Ekkert slíkt hefur verið reynt hér á landi, enda virðist aftur komin til valda sú hugsun, að erlendar formúlur gildi alls ekki hér.

Almennt voru Íslendingar þeirrar skoðunar fyrir viðreisn, að reglur þjóðfélagsins ættu að vera aðrar hér á landi en í nálægum löndum. Hér ættu að vera höft og bönn, meðan frelsi gæti átt við annars staðar. Það kom fólki á óvart, að viðreisnin gat breytt þessu.

Íhaldssemi ríkisstjórnarinnar fellur að sjónarmiðum íhaldssamrar þjóðar, sem er vön að búa ein að sínu úti í hafi og hefur enga trú á útlendum hagfræðikenningum, allra sízt þeim, sem lykta af frjálshyggju af einhverju tagi, pólitískri, efnahagslegri eða atvinnulegri.

Hér vill fólk ekki taka þátt í Evrópusambandinu. Hér vill fólk ekki fara eftir undirrituðum samningum um fjölþjóðlegt viðskiptafrelsi. Hér vill fólk ekki hætta ríkisrekstri landbúnaðar. Hér vill fólk varðveita kvótana. Hér vill fólk hafa hlutina eins og þeir hafa alltaf verið.

Ríkisstjórnin og þjóðin vilja ekki vinna fyrir nýrri viðreisn þjóðfélagsins í stíl nágrannaþjóðanna, heldur bíða að hefðbundnum, íslenzkum hætti eftir nýjum happdrættisvinningum á borð við blessuð stríðin. Nú hefur menn um skeið dreymt um ný álver og stækkun álvera.

Í fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar er káfað í vandamálin án þess að takast á við þau. Farnar eru sparnaðarleiðir, sem eru þess eðlis, að þær hafa að fyrri reynslu tihneigingu til að mistakast og leiða til aukins halla á fjárlögum. Og skattar hækka enn einu sinni.

Þetta þætti léleg frammistaða í nágrannalöndunum. Hér á landi mun hins vegar ríkja friður, af því að plástrar ríkisstjórnarinnar eru í samræmi við íhaldssaman vilja þjóðar, sem telur embættismennsku í kerfinu vera æðra þróunarstig en athafnaþrá utan þess.

Ríkisstjórnin er nær eingöngu skipuð fólki, sem enga eða nærri enga reynslu hefur af viðskipahlið atvinnulífsins. Hún er skipuð fólki, sem hefur nærri alla starfsævi sína verið á launum hjá hinu opinbera. Ráðherrarnir eru fyrst og fremst embættismenn og alls engir athafnamenn.

Einhvern tíma munu íhaldsstíflur stjórnar og þjóðar bresta og ný viðreisn koma okkur aftur í samband við nútímann. En það gerist ekki á þessu kjörtímabili.

Jónas Kristjánsson

DV

Forseti Íslands hefur gagnrýnt ráðamenn frjálsu kvennaráðstefnunnar í Kína fyrir að setja Kínastjórn úrslitakosti um að fara að reglum Sameinuðu þjóðanna um slíkar ráðstefnur, því að henni verði slitið að öðrum kosti. Forsetinn taldi þetta vera stríðsyfirlýsingu.

Samkvæmt þessari skoðun forseta Íslands hefðu vesturveldin hvorki fyrr né nú átt að setja Serbum neina úrslitakosti í Bosníu. Bretar og Frakkar hefðu ekki heldur átt að setja Hitler úrslitakosti við upphaf síðari heimsstyrjaldarinnar. Hún talar eins og Chamberlain gerði.

Samkvæmt skoðun forsetans eiga stjórnarmenn lánastofnunar ekki að setja framkvæmdastjóra úrslitakosti um að hætta að lána út í hött eða hætta störfum að öðrum kosti. Yfirleitt ætti ekki að setja fólki neina úrslitakosti um að fara að lögum og rétti, heldur tala það til.

Það er óskemmtileg tilhugsun að reyna að ímynda sér, hvernig heimurinn væri, ef jafnan hefði verið farin milda leiðin. Og erfitt er að ímynda sér lögreglumenn ganga á eftir þjófi niður Laugaveg og reyna að fá hann til að brjótast inn á færri stöðum og stela minna.

Hitt er svo annað mál, að enginn á að setja fram úrslitakosti, nema hann ætli að standa við þá. Vesturveldin stóðu ekki við úrslitakosti sína í Bosníu og ráðamenn frjálsu kvennaráðstefnunnar í Kína ekki við sína. Þá er betra að fara sér hægt og sleppa úrslitakostunum.

En það var ekki þetta, sem forseti Íslands var að gagnrýna. Hún var ekki að gagnrýna, að fólk stæði ekki við úrslitakosti sína, heldur að það setti yfirleitt fram úrslitakosti. Þannig tala atvinnumenn kurteisinnar, sem búa í heimi friðarhjals og vináttufroðu í skálaræðum.

Kurteisisheimsóknir þjóðhöfðingja og ráðherra eru marklítill leikur, sem fer fram handan raunveruleikans. Þær koma ekki einu sinni á viðskiptum, því að leiðir efnahagslegra framfara liggja ekki um skálaræður kjólfatafólks. Viðskipti fylgja allt öðrum lögmálum.

Nú á dögum biðja viðskipti ekki um annað en að fá að vera frjáls. Um slíkt er fjallað í stofnunum á borð við Evrópusambandið, Efnahagssvæðið og arftaka GATT. Viðskiptakostir okkar fara eftir niðurstöðum í slíkum stofnunum, en ekki eftir friði og vináttu í skálaræðum.

Staða Kína í heiminum og afstaða ráðamanna okkar, jafnt ráðherra sem forseta, minnir í flestum atriðum á samskiptin við Sovétríkin sálugu. Þangað þeyttust menn í langri röð kurteisisheimsókna til að tala um frið og vináttu og viðskipti í alveg marklausum skálaræðum.

Utanríkisráðherra hefur verið með forseta Íslands í þessum kurteisisleik í Kína að undanförnu. Hann flytur okkur nærri daglega hamingjufréttir um kínverskt álver á Íslandi og annað í þeim dúr. Hann virðist ekki vita, að í Kína er siður, að menn segi já, er þeir meina nei.

Utanríkisþjónusta hefur hagnýtt gildi að því marki sem hún gætir hagsmuna Íslands og fylgir þeim fram í stofnunum á borð Evrópusambandið og Efnahagssvæðið í viðskiptum og Atlantshafsbandalagið, Öryggisráðstefnuna og Norðurlandaráð í pólitískum samskiptum.

Það hefur ekkert hagnýtt gildi fyrir Íslendinga, að forsetinn og utanríkisráðherrann séu að nudda sér utan í blóði drifna ráðamenn Kína. Ekki gagnaðist mönnum að nudda sér utan í ráðamenn Sovétríkjanna á sínum tíma. Og ekki hefði gagnast þeim að nudda sér utan í Hitler.

Friður, vinátta og viðskipti í skálaræðum eru leikur þotuliðs stjórnmálanna og kemur ekkert við þeim kalda veruleika, sem fær fólk til að setja úrslitakosti.

Jónas Kristjánsson

DV

Árásir herliðs vesturveldanna á víghreiður Serba í Bosníu eru betri en engar, þótt þær séu síðbúnar. Yfirmenn Atlantshafsbandalagsins hafa enn tækifæri til að klúðra þeim með of vægu framhaldi þeirra, þegar Serbar hafa gefið marklausar yfirlýsingar um stöðvun ofbeldis.

Serbar hafa eins og aðrir, sem vilja fara sínu fram án tillits til vesturveldanna, afar litla trú á getu þeirra til að standa í mannfórnum af völdum hernaðar. Þeir hafa séð ráðamenn vesturveldanna endurtaka marklausar hótanir í síbylju, án þess að láta verða af verkum.

Markleysið einkennir viðskipti vesturveldanna og Serba í Bosníudeilunni. Vesturveldin senda marklausar hótanir og Serbar gefa marklausar yfirlýsingar um vopnahlé. Þetta hefur gengið árum saman og grafið undan virðingu fyrir vesturveldunum og ótta við þau.

Bandaríkjamenn lögðu niður rófuna í Sómalíu, þegar átján hermenn þeirra féllu. Þeir höfðu áður flúið af hólmi í Líbanon, þegar nokkrir hermenn féllu þar. Þjóð, sem þolir ekki að sjá blóð, getur ekki haldið uppi heimsveldi. Hún gat ekki heldur lokið stríðinu við Írak.

Getuleysi Bandaríkjanna í hernaði sést vel af Víetnamstríðinu. Þar féllu 58.000 Bandaríkjamenn, sem samsvara 58 Íslendingum, miðað við fólksfjölda. Það samsvarar nokkurra ára fórnum Íslendinga til lífsbaráttunnar á hafinu. Samt höfum við ekki gefizt upp á sjómennsku.

Á Vesturlöndum er stórveldahnignunin átakanlegust í Bandaríkjunum. Hún er einnig mikil í Bretlandi, þar sem stjórnvöld hafa sífellt reynt að hella vatni á tillögur annarra um að fara loksins að gera eitthvað í Bosníu. Helzt eru það Frakkar, sem hafa stórveldisvilja.

Það kostar vilja að vera stórveldi og meiri vilja að vera heimsveldi. Þegar menn vilja ekki lengur borga kostnaðinn, leiðir það til álitshnekkis og minni áhrifa í umheiminum. Vesturveldin eru svo langt leidd á þessu sviði, að Atlantshafsbandalagið er orðið grínfígúra.

Þetta er baksvið Bosníustríðsins. Serbar hafa aldrei tekið mark á hótunum vesturveldanna, Atlantshafsbandalagsins og Sameinuðu þjóðanna. Til að vinna tíma hafa þeir oft skrifað undir samninga um vopnahlé, en hafa síðan aldrei beðið eftir, að blekið þornaði.

Reynslan segir Serbum, að nú eigi þeir að hafa hægt um sig að sinni til að draga úr áhuga vesturveldanna á frekari árásum. En síðan geti þeir fært sig upp á skaftið á nýjan leik, því að það þurfi mikið að ganga á til að vesturveldin taki við sér með nýjum árásum á Serba.

Brezk stjórnvöld eru þegar komin með bakþanka. Það vita Serbar og þeir munu því ekki láta sér segjast við lofthernað síðustu daga. Þeir telja sig hafa meira úthald en þeir hafa séð í garði vesturveldanna. Þeir munu halda áfram að þvælast fyrir friði og bíða nýrra færa.

Árásir vesturveldanna á víghreiður Serba eru síðbúnar og hafa lítil áhrif. Þær þurfa að vera víðtækari en þær hafa verið að undanförnu. Og vesturveldin þurfa að hafa úthald til að halda þeim áfram, unz knúin hafa verið fram endalok á útþenslustríði Serba í Bosníu.

Allt verður dýrara við að vera dregið á langinn. Af því að árásir vesturveldanna eru síðbúnar, þurfa þær að standa miklu lengur en ella til að sannfæra Serba um, að alvara sé á ferðinni. Enn eru árásirnar ekki komnar á það stig, að Serbar taki mikið mark á þeim.

En síðbúnar árásir eru betri en engar. Þær vekja vonir um, að vesturveldin hafi séð að sér og ætli ekki að sökkva dýpra í eymd og volæði fyrrverandi stórvelda.

Jónas Kristjánsson

DV

Kínastjórn hefur verið að reyna að sveigja kvennaráðstefnur Sameinuðu þjóðanna í Peking og Huairou að hagsmunum sínum. Hún hefur komizt upp með að einangra frjálsu ráðstefnuna og takmarka aðgang að henni og nú er hún að reyna að hefta málfrelsi þátttakenda.

Fyrst reyndi stjórnin að minnka áhrif frjálsu ráðstefnunnar með því að flytja hana frá Peking upp í sveit til Huairou, sem er 45 km frá höfuðborginni. Síðan fór hún að neita óæskilegum konum um vegabréfsáritanir og þykjast ekki finna hótelpantanir annarra slíkra.

Kínastjórn telur til dæmis þær konur vera óæskilegar, er koma frá ríkjum, sem eru í stjórnmálasambandi við Taívan; konur, sem hafa tekið virkan þátt í að mótmæla meðferð Kínastjórnar á konum í eigin landi; og konur, sem hafa barizt fyrir mannréttindum Tíbetbúa.

Undanfarna daga hefur stjórnin reynt að setja reglur um skoðanir þeirra kvenna, sem komust gegnum nálaraugað. Hún hefur bannað hvers konar mótmæli gegn sér og svokallaðan róg um sig. Öll önnur mótmæli megi aðeins fara fram á einum skólaíþróttavelli í Huairou.

Þá hefur Kínastjórn miklar áhyggjur af farangri þeirra kvenna, sem hafa starfað að mannréttindamálum. Hún hefur látið leita í tvær klukkustundir samfleytt í farangri þeirra að prentuðu máli eða öðrum gögnum, sem hún telur hættuleg, og látið gera slíkt upptækt.

Ekkert ríki í heiminum nema Kína fengi að halda ráðstefnu á vegum Sameinuðu þjóðanna upp á þessi fáránlegu býti. Kína reynir stöðugt að sveigja fjölþjóðlegt samstarf undir krumpuð lögmál alræðisstjórnarinnar og virðist í þessu tilviki hafa komizt upp með það.

Frjálsa ráðstefnan er fyrir löngu orðin hneyksli af ofangreindum ástæðum. Sænskar konur sýndu fyrir mörgum vikum rökrétt viðbrögð gegn þeim dónaskap kínverskra ráðamanna, sem þá var þegar kominn í ljós. Þær sitja heima, meðan aðrar lokuðu eyrunum og fóru.

Íslenzkir þáttakendur afsökuðu ferð sína með því, að þeir mundu nota tækifærið til að mótmæla framferði Kínastjórnar á ýmsum sviðum. Nú er komið í ljós, sem ferðalangarnir gátu sagt sér sjálfir, ef þeir hefðu kært sig um, að slík mótmæli verða hreinlega ekki leyfð.

Undirlægjuháttur íslenzkra þátttakenda á ráðstefnum Sameinuðu þjóðanna í Kína er í stíl við opinber samskipti ríkjanna. Íslenzkir ráðherrar eru sí og æ á ferðalögum til Kína og forseti Íslands er þar núna. Þessi miklu samskipti við forhertan glæpaflokk eru óviðeigandi.

Utanríkisráðherra Íslands gerði sig að viðundri í þessari viku með því að missa út úr sér, að hann hefði rætt við kínverska ráðamenn um hugsanlega byggingu kínversks álvers á Íslandi. Kínastjórn mun örugglega ekki reisa álver á Íslandi, ekki einu sinni lakkrísver.

Löngum hafa íslenzkir gróðafíklar ímyndað sér, að mikið væri að hafa upp úr viðskiptum við Kína, af því að þar væri stór markaður. Mannréttindakjaftæði mætti ekki skyggja á tækifærin. Í stað þess ættum við að nudda okkur upp við ráðamenn Kína, eins og nú er gert.

Skemmst er frá því að segja, að víðast höfum við betri tækifæri til góðra viðskipta en í Kína. Við höfum aðgang að margfalt víðari mörkuðum en við getum sinnt. Og það er í ríkjum, þar sem réttarstaða erlendra fjárfesta og kaupsýslumanna er margfalt betur virt en í Kína.

Sneypuferð íslenzkra kvenna á ráðstefnuna í Kína dregur vonandi úr líkum á, að Íslendingar láti Kínastjórn draga sig frekar á asnaeyrunum en þegar er orðið.

Jónas Kristjánsson

DV

Stríðið í Júgóslavíu sálugu er blóðugt dæmi um, að hrein þjóðríki eru smám saman að leysa blönduð ríki af hólmi. Spánn er friðsælt dæmi um breytingar í svipaða átt. Milli þessara tveggja póla má víða um heim sjá dæmi um, að fólk vill hreinar línur í þessu efni.

Bandaríkin voru lengi dæmi um hið gagnstæða. Þar var að verki óskhyggja um suðupott þjóðanna, þar sem allra þjóða fólk utan úr heimi fengi griðastað til að lifa og starfa saman í friði. Samkvæmt kenningunni á suðupotturinn að móta nýja þjóð úr öllum þjóðabrotunum.

Ef frá er talin kúgun svertingja, gekk þetta nokkuð vel til að byrja með. En nú er svo komið, að þjóðirnar eru hættar að renna saman. Til dæmis búa aðfluttir Suður- og Mið-Ameríkumenn saman í hverfum og halda áfram að tala spænsku, en renna ekki inn í heildina.

Mikið af þjóðfélagsvandamálum Bandaríkjanna tengist þeirri staðreynd, að þar búa margar þjóðir samhliða og án samskipta. Þessar þjóðir skilja illa hver aðra og eiga í útistöðum, sem eru fyrirferðarmiklar í verkefnum lögreglunnar. Þess vegna er þjóðfélagið ekki í jafnvægi.

Bandaríkjamenn hafa tregðazt við að sjá þetta og líta enn á fjölþjóðaríki sem hærra stig á þróunarbrautinni en þjóðríki. Þess vegna studdu ráðamenn þeirra lengi innantóma ímynd sameinaðrar Júgóslavíu eftir að ráðamenn í Vestur-Evrópu vissu, að Júgóslavía væri látin.

Hinar miklu og svívirðilegu þjóðahreinsanir í arfaríkjum Júgóslavíu eru langt komnar með að mynda þar tiltölulega hrein þjóðríki, þar sem lítið er um þjóðernislega minnihlutahópa. Þannig hefur Slóvenía kyrrzt og þannig munu Króatía og Bosnía róast um síðir.

Hinir ofbeldisdrukknu Serbar, sem komu hryllingnum af stað og bera ábyrgð á 80-90% óhæfuverkanna, munu hins vegar búa við blóðugt og ótryggt ástand í þeirri Stór-Serbíu, sem þeir hafa verið að búa til. Þeir hafa næga minnihlutahópa til að ofsækja innan landamæra Serbíu.

Þegar Serbar hafa að mestu afgreitt Bosníumenn, munu þeir í vaxandi mæli snúa sér að Albönum í Kosovo og Ungverjum í Vojvodina. Blóðbað þeirra í Kosovo verður tæpast mildara en það hefur verið í Bosníu, af því að mikill meirihluti íbúa Kosovo er albanskur að þjóðerni.

Endanleg lausn vandans næst helzt í grísk-tyrknesku lausninni, sem felst í, að búin eru til landamæri og skipzt á minnihlutahópum. Þegar það hefur gerzt í Júgóslavíu heitinni, táknar það endalok margra alda gamalla tilrauna til að búa til fjölþjóðaríki á Balkanskaga.

Austurríska keisaradæmið og tyrkneska soldánsdæmið voru börn fyrri alda. Þau hrundu niður í lítil og afmörkuð þjóðríki. Þannig fóru líka 20. aldar tilraunirnar í Júgóslavíu og Sovétríkjunum. Á rústunum risu þjóðríki, sem bítast að balkönskum hætti um verðmæt héruð.

Rúanda og Búrúndí eru annað dæmi. Þar næst ekki jafnvægi, fyrr en búin hafa verið til aðskilin ríki Tútsíog Hútuþjóðanna. Því fyrr sem það gerist, þeim mun fyrr verður bundinn endi á blóðugt og ótryggt ástand. Umheiminum ber að stuðla að slíkum aðskilnaði.

Jafnvel í siðmenningu Vestur-Evrópu hefur gengið illa að varðveita fjölþjóðaríki. Belgía er meira og meira að breytast í flæmskt og vallónskt ríki. Og Spánn er hægt og bítandi að breytast á friðsaman hátt í aðskilin ríki með sífellt auknu sjálfstæði Baska og Katalóníumanna.

Almenna reglan er, að fólk verður að tala sama tungumál og eiga rætur í sama menningarheimi, ef því á að takast að lifa í sæmilegri sátt í skipulögðu ríki.

Jónas Kristjánsson

DV

Þótt stuðningur ríkisvaldsins við sauðfjárrækt hafi lengi skorið í augu, er hann orðinn minni en stuðningurinn við ýmsar búgreinar, sem ekki búa við eins þrautskipulagt verðlagningar- og sölukerfi af hálfu ríkisins, svo sem svína- og kjúklingarækt og eggjaframleiðsla.

Fólk tekur betur eftir stuðningnum við sauðfjárrækt, af því að augljós er ríkisrekstur hennar á vegum svonefndra sex og sjö manna nefnda; af því að upp hleðst kjötfjall; og af því að þessi stuðningur hefur áratugum saman verið fyrirferðarmikill á fjárlögum ríkisins.

Fyrir fjórum árum nam stuðningur ríkisins við sauðfjárrækt 92% af tekjum hennar. Nú er stuðningurinn kominn niður í 62% og fer minnkandi. Hann er kominn niður fyrir 78% stuðning við svínarækt, 85% stuðning við kjúklingarækt og 78% stuðning við eggjaframleiðslu.

Þetta stafar af, að innflutningsvernd hinna greinanna vegur þyngra á metunum en ríkisrekstur sauðfjárræktar. Það gefur betri tekjur að hafa ekki samkeppni frá útlöndum en að njóta ríkisrekstrar í verðlagninu og sölu. Þessar nýju upplýsingar hafa komið mörgum á óvart.

Það er efnahagsframfarastofnunin OECD, sem hefur reiknað þetta út til að bera saman opinberan stuðning við landbúnað í aðildarríkjum stofnunarinnar. Enginn hefur vefengt prósentutölurnar, en Hagfræðistofnun Háskólans telur þó, að þær séu í lægri kantinum.

Stóra málið er eftir sem áður, að stuðningur ríkisins við landbúnað er meiri hér á landi en í nærri öllum ríkjum heims og að hann er meiri en þjóðfélagið getur staðið undir. Það sjáum við af vangetu íslenzka ríkisins til að halda dampi í heilbrigðis- og menntamálum landsins.

Í framhaldi af skýrslu OECD er þó rétt að staldra við og kanna, hvort ekki liggi meira á að beina sparnaðarspjótum ríkisins að þeim greinum, sem njóta meiri stuðnings en sauðfjárrækt heldur en að þrengja eins hratt að henni og gert hefur verið á undanförnum árum.

Tvennt þarf að hafa í huga, þegar reynt er að létta róður sauðfjárbænda. Í fyrsta lagi þarf þjóðin að losna við sífellda endurnýjun kjötfjallsins. Það gerist aðeins á þann hátt, að framleiðslan minnki, því að innanlandsmarkaðurinn fer minnkandi og sá erlendi er verðlaus.

Í öðru lagi valda svín og kjúklingar ekki sama álagi á gróður landsins og sauðféð gerir í sumum landshlutum. Afar brýnt er að stöðva beit á viðkvæmum afréttum móbergssvæðisins, svo sem afréttum Mývetninga, alveg óháð því, hvort hægt er að selja þaðan dilkakjöt.

Af þessum tveim ástæðum þarf ríkið í senn að beina stærri hluta af 62% stuðningnum vð sauðfjárrækt til að kaupa upp framleiðslurétt og gera sauðfjárbændum á viðkvæmustu stöðunum þar að auki sérstakt tilboð, sem leiði til þess, að sauðfjárrækt verði lögð þar niður.

En þessar aðgerðir þurfa að vera meira en kák, ef þær eiga að hafa þau áhrif, að sauðfjárbændur, sem búa við hagstæð skilyrði og kunna vel til verka, geti aukið framleiðsluna og haft af henni meiri tekjur en þeir hafa nú. Fækkun búa þarf að vera mun meiri en stækkun búa.

Um leið er orðið tímabært, að fólk átti sig á, að vandamál landbúnaðarins eru almenns eðlis og fylgja ekki bara hinum hefðbundnu greinum sauðfjár- og nautgriparæktar. Taka þarf mið af, að innflutningshöft eru afdrifaríkari aðgerð en annar markaðsstuðningur ríkisins.

Með prósentutölum OECD eru komin mælitæki, sem eiga að gera ríkinu kleift að setja sér markmið um jöfnun stuðningsins og minnkun hans í skilgreindum áföngum.

Jónas Kristjánsson

DV

Félag íslenzkra bifreiðaeigenda hefur ákveðið að bjóða út tryggingar 10.000 bíla á alþjóðlegum vettvangi til þess að ná iðgjöldum þeirra bíla niður um að minnsta kosti 15-20%. Þetta er djörf tilraun félagsins til að hamla gegn illa þokkaðri fáokun innlendu tryggingafélaganna.

Fyrsta skref félagsins fólst í tveggja kvölda símakönnun, sem leiddi í ljós, að rúmlega þriðji hver bíleigandi sagðist vera reiðubúinn að vera með í pakkanum. Af því að hér segja menn oft meira en þeir gera, hefur félagið áætlað, að tíundi hver bíleigandi verði í rauninni með.

Nú ætlar félagið að safna yfirlýsingum 10.000 bíleigenda um, að þeir séu tilbúnir að skipta um tryggingafélag, ef hagkvæmara tilboð bjóðist frá öðrum aðila. Með það í höndunum ætlar félagið síðan að bjóða allan pakkann í heilu lagi á alþjóðlegum tryggingamarkaði.

Félagið hefur þegar tekið upp þráðinn við erlend fyrirtæki til að kanna jarðveginn. Ráðamenn félagsins telja, að svona margir bílar séu freistandi, því að þeir geri nýju tryggingafélagi kleift að hazla sér völl hér á landi og leggja í þann kostnað, sem fylgir allri byrjun.

Það er ekki auðvelt verkefni, sem Félag íslenzkra bifreiðaeigenda hefur tekizt á hendur með þessu framtaki. Ýmis ljón eru á veginum, sem taka verður tillit til. Ef dæmið gengur upp, munu ráðamenn félagsins hafa mikinn sóma af, en enginn verður óbarinn biskup.

Erfiðasti hjallinn kemur fyrst í ljós. Hann felst í landlægu þýlyndi Íslendinga, sem láta yfir sig ganga hremmingar, sem mundu kalla á hörð viðbrögð borgara í ýmsum öðrum löndum, svo sem í Bandaríkjunum. Íslendingar eru fúsir til mótmæla, en vilja ekki hafa fyrir þeim.

Fræg dæmi eru raunar til úr sögu Félags íslenzkra bifreiðaeigenda. Þá kom í ljós, að íslenzkir bíleigendur voru fúsir til að þeyta bílhorn í eina mínútu til að mótmæla benzínhækkun, en voru svo ófáanlegir til að taka strætisvagn í einn dag til sams konar mótmæla.

Þótt þriðji hver bíleigandi segist vilja taka þátt, er ekki víst að tíundi hver bíleigandi muni í rauninni skrifa undir. Það er því við ramman reip að draga, þar sem er ístöðuleysi og úthaldsleysi og einkum þó þýlyndi og vanþroski Íslendinga, þegar til kastanna kemur í alvöru.

Ef félagið kemst yfir þennan hjalla, verður eftirleikurinn ekki eins erfiður. Ljóst er, að innlendu ofbeldisfélögin hafa að undanförnu verið að safna digrum sjóðum í skjóli fáokunar. Áætlað er, að vextirnir einir af sjóðunum nemi 10.000 krónum á ári á hvern bíleiganda í landinu.

Þess vegna er líklegt, að einhver erlend tryggingafélög sjái sér hag í að bjóða í stóran pakka og nota magnið til að auðvelda sér að koma upp útibúi á Íslandi. Sjóðir tryggingafélaganna sýna, að iðgjöld bílatrygginga eru of há hér á landi og að unnt er að bjóða lægri iðgjöld.

Ef bíleigendum tekst þetta mikilvæga verkefni, er kominn grundvöllur fyrir því, að almennir borgarar átti sig á mikilvægi samtakamáttar gegn þeim aðilum, sem í skjóli þröngs og lengst af fremur lokaðs markaðar hafa rottað sig saman í fáokun á kostnað almennings.

Hingað til hafa markaðslögmál aðeins gilt til málamynda á mörgum sviðum hér á landi. Á flestum mikilvægum sviðum starfa fá og stór fyrirtæki, sem hafa með sér náið samráð um meðferð viðskiptamanna, og á sumum sviðum er raunar einokun ríkisfyrirtækis.

Fyrir utan afnám ríkisafskipta af landbúnaði er fátt, sem er betur til þess fallið að bæta lífskjör almennings en virk og öflug samtök hans gegn einokun og fáokun.

Jónas Kristjánsson

DV

Einkavæðing ríkisbankanna er ekki dæmigert forgangsverkefni hinnar afturhaldssömu ríkisstjórnar, sem nú er við völd hér á landi. Þessi einkavæðing er að vísu í stjórnarsáttmálanum, en það er samt andstætt eðli helmingaskiptaflokka að minnka umsvif ríkisvaldsins.

Markmið stjórnarflokkanna hefur áratugum saman verið að tryggja sjálfum sér aðstöðu í ríkisvaldinu til að tryggja hagsmuni sína sem flokka og hagsmuni valinkunnra flokksbrodda og gæludýra flokksins úti um borg og bý, einkum fyrirtækja kolkrabba og smokkfisks.

Aðrir flokkar hafa hliðstæð markmið, en leggja þó fremur áherzlu á hagsmuni flokksbroddanna heldur en gæludýranna. Stjórnarflokkarnir hafa sérstöðu vegna áherzlu sinnar á hagsmuni stóru fyrirtækjanna í landinu annars vegar og landbúnaðarkerfisins hins vegar.

Innan kolkrabbans eru menn á báðum áttum um einkavæðingu ríkisbankans. Út á við styðja flestir valdamenn hans einkavæðinguna, af því að hún gefur fyrirtækjum þeirra tækifæri til að kaupa handa þeim stjórnarsæti með tilheyrandi völdum, virðingu og verðmætum.

Öðrum þræði eru menn kolkrabbans þó sáttir við ríkjandi ástand. Það hefur svo lengi, sem elztu menn muna, gefið fyrirtækjum kolkrabbans og smokkfisksins góðan aðgang að fé og stuðlað að veldi þeirra. Þess vegna er freistandi að varðveita mjólkurkúna eins og hún er.

Krafan um einkavæðingu kemur aðallega frá þeim, sem telja, að hagfræðileg lögmál eigi að gilda í þessu landi eins og í öðrum vestrænum löndum. Þeir telja hagkvæmt, að ríkið dragi úr umsvifum sínum og að harðari rekstrarsjónarmið úr einkageiranum ráði ferðinni.

Ráðamenn ríkisstjórnarinnar efast hins vegar um, að Ísland eigi að vera eins og önnur lönd. Forsætisráðherra er til dæmis mjög andvígur aðild að Evrópusambandinu. Einnig er opinber forsjárhyggja yfirgnæfandi þáttur í vinnubrögðum og viðhorfum flestra ráðherranna.

Ríkisstjórnin mun ekki hraða einkavæðingu bankanna. Hún mun á kjörtímabilinu fara með löndum og dunda við að breyta bönkunum í hlutafélög, af því að hún telur sig þannig vera að vinna í framangreindu ákvæði stjórnarsáttmálans án þess að gera það.

Eðlilegt er, að hlutafélagaskrefið valdi nokkrum titringi meðal valdamanna í helmingaskiptaflokkunum. Sumir flokksbroddar þiggja völd sín frá kjósendum og af setu í bankaráðum og kæra sig ekki um að víkja fyrir flokksbræðrum úr einkageiranum, en óttast, að svo verði.

Og það er alveg rétt. Með breytingu bankanna í hlutafélög verður lögð meiri áherzla á að fá í bankaráðin flokksholl gæludýr úr kolkrabba og smokkfiski, af því að þau verða talin hafa meira vit á viðskiptum og rekstri heldur en þeir, sem aldir eru upp í stjórnmálunum.

Deilan um breytingu ríkisbankanna í hlutafélög er því fyrst og fremst ágreiningur eða áherzlumunur milli hagsmunaaðila innan ríkjandi valdakerfis. Minna máli skiptir, að þjóðarhagur hefur líklega gott af, að harðari rekstrar- og útlánavenjur verði teknar upp í bankakerfinu.

Bankarnir eru þungur baggi á þjóðinni. Þeir hafa lánað svo bjánalega, að þeir þurfa að skattleggja núverandi viðskiptamenn um milljarða króna á hverju ári til að borga tapið af óforsvaranlegum útlánum. Þessi lán hafa einkum runnið til pólitískra gæludýra af ýmsu tagi.

Einkavæðing ríkisbankanna mun laga stöðuna, en miklu gagnlegra væri þó, ef erlendir alvörubankar vildu setja hér upp útibú til að keppa við þá um markaðinn.

Jónas Kristjánsson

DV

Hús voru skipulögð of nálægt mótum Vesturlandsvegar og Höfðabakka löngu eftir að umferðaræðar voru skipulagðar á þann hátt, að ljóst varð, að umferð á gatnamótunum mundi kalla á mikil umferðarmannvirki. Þessi mistök gera nýju brúna dýrari og óhagkvæmari en ella.

Þrengslin við brúna valda því, að ekki er hægt að hafa umferðarslaufu við eitt horn hennar. Þetta takmarkar kostina og leiddi til þess, að gatnamótin voru hönnuð án umferðarslaufa og með dýrum sveigjum á brúnni sjálfri að umferðarljósum, sem eru á henni miðri.

Slaufur gera umferðarljós óþörf. Þau spara ökumönnum tíma og einkum þó eldsneyti. Þess vegna er yfirleitt reynt að fullnýta dýr gatnamót með slaufum, ef búizt er við mikilli umferð. Og þess vegna er reynt að þrengja ekki um of að stöðum, þar sem slík gatnamót verða.

Miklabraut er dæmi um fyrirhyggju af þessu tagi, að undanskildum kaflanum um Hlíðarnar. Víðast hvar er gott svigrúm til að koma fyrir umferðarmannvirkjum framtíðarinnar. Skipulag húsa við mót Vesturlandsvegar og Höfðabakka er frávik frá þessari fyrirhyggju.

Áratuga gamalt aðalskipulag Reykjavíkur gerir ráð fyrir, að þessi gatnamót taki við mikilli umferð. Eftir þá ákvörðun gat enginn fullyrt, að ekki mundi einhvern tíma vera þörf á viðstöðulausri slaufuumferð á horninu. Og slíkt er ekki enn hægt að fullyrða árið 1995.

Mislæg gatnamót með umferðarljósum bæta það ástand, sem fyrir var, en fela ekki í sér þann árangur, sem vænta hefði mátt af miklum kostnaði. Niðurstaðan er hallærisleg málamiðlum milli þarfarinnar annars vegar og erfiðra aðstæðna við gatnamótin hins vegar.

Yfirleitt ofmeta skipulagsmenn og verkfræðingar ekki þörfina á svigrúmi við umferðaræðar og umferðarhorn framtíðarinnar. Við höfum áður séð verra klúður en það, sem blasir við á þessum gatnamótum. Mót Hafnarfjarðarvegar og Kársnesbrautar eru dæmi um það.

Þar var byggt á þrjá vegu of nálægt horninu. Ein afleiðingin er sú, að umferðin frá Reykjavík út á Kársnes er ekki leidd í eðlilegan sveig áður en komið er að brúnni, heldur leidd yfir hana og síðan í snöggum sveig upp undir húsvegg og loks þvert yfir umferðaræð.

Reykjavíkursvæðið var snemma skipulagt sem umferðarkerfi, löngu áður en farið var að skipulegga einstök hverfi innan rammans. Þess vegna hefur víðast verið gott tækifæri til að hindra, að óhóflega þröng byggð takmarkaði kostina við gerð umferðarmannvirkja.

Ábyrgðarmenn hönnunar á gatnamótum Vesturlandsvegar og Höfðabakka bera sig mannalega og segja, að alltaf hafi verið vitað, að þar þyrfti ekki umferðarslaufur. Það er röng og sérkennileg fullyrðing. Þetta var þvert á móti aldrei vitað og verður seint vitað með vissu.

Hinar dýru sveigjur á nýju brúnni og umferðarljós hennar, sem sóa tíma og eldsneyti ökumanna, eru minnisvarði um fyrri skipulagsmistök, sem mörkuðu hönnun brúarinnar of þröngan bás. Þarna hefði átt að vera bein brú með góðum slaufum á öllum hornum gatnamótanna.

Vonandi láta menn sér þetta að kenningu verða. Þegar hönnuðir skipuleggja byggðarhverfi framtíðarinnar, er mikilvægt, að þeir gefi gott svigrúm við horn umferðaræða, svo að mannvirki í nágrenninu séu ekki fjötur um fót, þegar kemur að hönnun á rándýrum gatnamótum.

Mislæg gatnamót kosta skattborgarana mikið fé, sem nýtist þá aðeins ökumönnum til fullnustu, að niðurstaðan feli í sér gatnamót með viðstöðulausum akstri.

Jónas Kristjánsson

DV

Enn einu sinni hefur íslenzkur dómari sent þolendum nauðgunar þau skilaboð, að þeir skuli ekki kæra. Að þessu sinni eru skilaboð dómarans skýr: Nei þýðir já. Þau ganga þvert á skilaboð, sem sett voru á plaköt fyrir verzlunarmannahelgi og sögðu: Nei þýðir nei.

Efnislega vefengdi dómarinn ekki, að atburðurinn hafði átt sér stað og að þolandinn hafði sagt nei. Hins vegar sagði dómarinn, að ekki hefðu fundizt ofbeldismerki á fatnaði eða líkama þolandans og þess vegna hefði neiið þýtt já og þetta væri hið bezta mál.

Með þessum eina dómi hefur verið eyðilagður hugsanlegur árangur af plakötunum, sem sett voru upp í sumar. Staðfest er, að réttarkerfið lítur svo á, að ekki sé nóg að tala íslenzku í svona tilvikum, heldur verði fólk að lenda í barsmíðum, svo að sjái á líkama og fötum.

Dómurinn kemur í röð margra annarra slíkra, þar sem dómarar gera kærendum nauðgana lífið svo leitt, að þeir sjá eftir kærunni. Þetta er hluti af þeirri útbreiddu lífsskoðun í karlrembuheimi dómstóla, að kynferðislegt ofbeldi sé bara eðlilegur hluti af lífsins gangi.

Einkum er þetta áberandi í úrskurðum vegna ofbeldis gegn börnum. Dómarar neita til dæmis að taka mark á framburði barna. Og séu málsatvik slík, að dómur sé ekki umflýjanlegur, nota dómarar ekki tólf ára refsiheimild, heldur þriggja mánaða skilorðsbundið fangelsi.

Dómarar eru í sama báti og lögreglumenn, einkum hjá Rannsóknalögreglu ríkisins, sem er illræmd karlrembustofnun. Konur, sem ekki sætta sig við nauðgun, verða raunar að sæta þrefaldri nauðgun. Fyrst er þeim nauðgað á vettvangi, síðan á varðstofu og síðast í dómsal.

Þessi gangur mála hefur nokkrum sinnum að undanförnu verið staðfestur sem eðlilegur í Hæstarétti. Þar hefur gjarna verið dregið úr refsingum, sem ákveðnar voru í héraði. Hæstiréttur lítur yfirleitt ekki á líkamlegt ofbeldi til jafns við fjárhagslegt ofbeldi.

Hæstarétt skipa afturhaldssamir yfirstéttarmenn, sem líta á innanstéttarofbeldi lágstéttarinnar sem ómerkilegan atburð, en hafa þeim mun meiri áhuga á verndun peningalegra verðmæta yfirstéttarinnar. Fyrir þeim er tóbaksþjófur meiri afbrotamaður en nauðgari.

Dómarar taka ekki mark á gildandi lögum um nauðganir, einkum á refsingarákvæðum þeirra. Þeir taka ekki mark á stefnu löggjafans á síðustu árum, sem hefur falið í sér hert viðurlög. Og þeir taka ekki mark á siðalögmálum nútímans. Þeir eru frosnir í gömlum karlrembuheimi.

Nauðgunarmál eru erfið. Tæknilega er ekki auðvelt að afla sönnunargagna. Rannsóknamenn eru óstjórnlega áhugalitlir um framvindu þeirra. Og síðan eru dómararnir eins og hér hefur verið lýst. Þetta veldur því, að konur telja ekki þýða að kæra nauðgun og gera það ekki.

Punkturinn yfir i-inu felst svo í viðbrögðum velferðarkerfisins. Nauðgarinn fær ókeypis læknis- og sáluhjálp, en þolandinn verður sjálfur að borga hluta af sinni læknis- og sáluhjálp. Og hann fær aldrei þær bætur, sem nauðgarinn á að borga honum. Ríkið ábyrgist þær ekki.

Mikilvægt er, að Alþingi bylti ófremdarástandi nauðgunarmála í ríkiskerfinu, eins og það hefur birzt þjóðinni á undanförnum misserum. Alþingi verður þegar í haust að senda steinrunnum rannsóknamönnum, dómurum og velferðarstjórum þau skilaboð, að nú sé nóg komið.

Alþingi þarf í haust með nýjum lögum að snúa við þeirri þróun, að hinir steinrunnu magni vantrú almennings á kerfinu og fyrirlitningu hans á þjóðskipulaginu.

Jónas Kristjánsson

DV

Vestrænar ríkisstjórnir geta aðeins mótmælt nýafstöðnum kjarnorkutilraunum Kínverja með hangandi hendi, af því að Frakkar ætla að stunda slíkar tilraunir í næsta mánuði. Það er illfært að siða ríkisstjórnir heimsins, þegar vestræn ríkisstjórn brýtur alþjóðasamninga.

Kjarnorkutilraunir Frakka og Kínverja eru forkastanlegar. Þær stríða gegn alþjóðasamningum og draga úr líkum á, að siðlitlar ríkisstjórnir fari eftir alþjóðasamningum. Auk þess hafa kjarnorkutilraunir táknræna mynd hroka og fyrirlitningar stjórnvalda á umheiminum.

Kínverska stjórnin hefur samkvæmt aldagamalli hefð nánast enga tilfinningu fyrir því, að skoðanir í umheiminum skipti máli fyrir Kína. Kínversku ríkisstjórninni finnst útlendingar vera til þess eins nýtir að þéna undir Kína og til að hafa af þeim fjárfestingarfé.

Aukin hernaðarumsvif Kínverja valda áhyggjum í nágrannaríkjunum um þessar mundir. Landgöngulið frá Kína hefur hertekið umdeilda eyju, sem er miklu nær Filippseyjum og Víetnam. Og kínverskum eldflaugum er skotið í átt til Taívan í svokölluðu æfingaskyni.

Vaxandi rembings hefur gætt í hótunum Kínastjórnar um innrás í Taívan, sem hún telur vera hluta af Kína. Ennfremur bendir afstaða hennar til þróunar mála í Hong Kong til þess, að hún muni ekki virða gerðan samning, þegar hún á að taka þar við völdum eftir tvö ár.

Misráðið var að ákveða að halda kvennaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Kína. Jafnréttisráðstefnur á alls ekki að halda í ríkjum, sem virða ekki jafnrétti frekar en önnur mannréttindi. Og Kína er orðið forusturíki þeirra afla heims, sem hafna vestrænni siðmenningu.

Kínverska stjórnin sýndi fyrirlitningu sína á útlendum konum með því að ákveða skyndilega að færa hinn frjálsari hluta hennar frá Peking, þar sem ríkisstjórnahluti hennar verður. Þá höfðu vestræn ríki tækifæri til að neita að mæta á ráðstefnuna, en notuðu það ekki.

Kínverska stjórnin flutti órólega hlutann frá Peking til að hann truflaði ekki hinn himneska frið á aðaltorgi borgarinnar, þar sem hún stóð á sínum tíma fyrir eftirminnilegu blóðbaði. Hún flutti þennan hluta í einangrun upp í sveit, þar sem minni hætta væri á uppistandi.

Töluverð umræða var um þennan flutning hér á landi. Þá komu fram óskir um, að íslenzku samtökin hættu við að senda konur á ráðstefnuna, en þær óskir náðu því miður ekki fram að ganga. Mun því verða gerð snautleg ferð til Kína á þessa ráðstefnu í næsta mánuði.

Íslenzka ráðstefnufólkið afsakar sig með því að segjast ætla að nota tækifærið til að koma á framfæri gagnrýni á stöðu jafnréttismála í Kína. Það er betra en ekki neitt. Slík gagnrýni verður þó veikburða og ekki traustvekjandi, af því að málsástæður gefa meira tilefni.

Íslenzk stjórnvöld hafa undanfarið tekið upp þann ósið að nudda sér upp við kínversk stjórnvöld. Núverandi ríkisstjórn Íslands og hin næsta á undan hafa stundað fjölmennar og gagnkvæmar heimsóknir ráðamanna með gamalkunnu froðusnakki um frið og vináttu.

Þar á ofan hafa íslenzkir ráðamenn vakið vonir um stóran markað í Kína fyrir íslenzkar vörur og þjónustu. Með stuðningi stjórnmálamanna var sett upp íslenzk lakkrísverksmiðja í Kína og fór hún umsvifalaust á hausinn. Þannig mun fara um allt íslenzkt fé í Kína.

Kína er fyrirferðarmesta vandræðaríki heimsins um þessar mundir. Skynsamlegt er fyrir ríki, samtök, fyrirtæki og einstaklinga að forðast Kína sem mest.

Jónas Kristjánsson

DV

Pantanir hjá skipafélögum um flutning búslóða til útlanda hafa verið óvenjulega miklar í sumar. Yfirvofandi landflótti í haust bendir ekki til mikillar bjartsýni meðal þessa fólks um, að svokallaður efnahagsbati skili því bættum lífskjörum á næstu mánuðum og árum.

Efnahagsbatinn hefur bætt rekstur fyrirtækja. Þau hafa hagrætt seglum eftir vindi og fundið sér nýtt jafnvægi með færra starfsfólki, meira álagi á starfsfólki og lakari kjörum þess. Þetta hefur sumpart verið nauðsynleg áminning um aukinn og efldan starfsaga.

Samt var reiknað með, að traustari grundvöllur fyrirtækja mundi efla kjark ráðamanna þeirra og að þeir reyndu að færa út kvíarnar. Það hefði leitt til útþenslu atvinnulífsins og aukinnar atvinnu fólks. Þetta hefur ekki gerzt. Fyrirtækin eru ennþá afar varfærin.

Ferðaþjónustan er eina bjartsýna atvinnugreinin. Flugleiðir hafa ákveðið að ráða 80 nýja starfsmenn vegna aukins Atlantshafsflugs á næsta ári. Þessi mikilvæga ákvörðun fyrirtækisins eflir vonandi bjartsýni annars staðar í ferðaþjónustunni og skyldum atvinnugreinum.

Á öðrum sviðum ríkir stöðnun og vonleysi. Sjávarútvegurinn reynir að halda sjó við árviss skilyrði minnkandi afla og bættrar nýtingar afla. Þetta hefur jafnazt út. Með aukinni hagræðingu hefur batnað rekstur sjávarútvegsfyrirtækja, en atvinna og tekjur munu ekki batna.

Þeim fer fækkandi, sem líta á landbúnað sem atvinnugrein. Af stjórnvöldum er hann á báti með velferðarkerfinu. Þrjár af hverjum fjórum krónum í tekjum landbúnaðarins koma beint eða óbeint frá ríkisvaldinu. Engum dettur í hug, að atvinnutækifærum fjölgi í landbúnaði.

Timburmennirnir frá fjárfestingarfylliríi allra síðustu áratuga koma nú fram í fækkun verkefna í byggingariðnaði og engum horfum á neinum bata á því sviði í náinni framtíð. Enda er svartsýni iðnaðarmanna meiri en flestra annarra stétta og landflótti þeirra meiri.

Ísland er orðið svo staðnað land, að leitun er að háskólagrein, þar sem útskrifaðir sérfræðingar geta verið nokkuð vissir um atvinnu að loknu námi. Atvinnuskorturinn hvetur marga til framhaldsnáms í útlöndum, sem síðar leiðir til atvinnu og búsetu í útlöndum.

Atgervisflóttinn er ógnvænleg afleiðing þess, að vonir hafa daprazt. Atvinnulífið er einhæft og þarf lítið af háskólafólki. Opinberi geirinn hefur ekki ráð á fleira starfsliði. Helzta undankomuleið menntaðs atgervisfólks er að reyna að selja þekkingu sína og hæfni erlendis.

Hugbúnaðarvinna er gott dæmi um þetta. Hún er þess eðlis, að fólk getur fengið verkefni hvar sem er í heiminum. Hér er hún heft af völdum einangrunar, sem stjórnvöld hafa magnað með því að láta undir höfuð leggjast að tryggja stafrænar samgönguæðar til útlanda.

Þess vegna er nokkurn veginn ljóst nú þegar, að svokölluð hraðbraut upplýsinga og hin gífurlega atvinnuaukning Vesturlanda á því sviði mun fara að mestu leyti framhjá Íslandi, sem er að einangrast sem eitt allsherjar Árbæjarsafn til minningar um landbúnað við Dumbshaf.

Stuðningur kjósenda við mestu íhaldsflokka landsins og rammur íhaldsandinn yfir vötnum nýju ríkisstjórnarinnar hefur sannfært marga um, að svokallaður efnahagsbati muni alls ekki skila sér í auknum umsvifum atvinnulífsins og batnandi lífskjörum í landinu.

Þegar vonin brestur, er nærtækt að leita á vit menntunar, tækifæra og ævintýra í útlöndum. Því hringir síminn oft hjá búslóðadeildum skipafélaga þessa dagana.

Jónas Kristjánsson

DV