Virðingarvert var framtak ríkisstjórnarinnar, er hún skar niður fjárlög þessa árs um tvo milljarða. Með því sýndi hún skilning á, hversu nauðsynlegt er að sporna gegn sjálfvirkum vexti ríkisbúsins.
Tveir milljarðar segja samt ekki mikið, þegar heildarútgjöldin eru tvö hundruð milljarðar. Eitt prósent nægir ekki til að hindra sjálfvirkan vöxt ríkisbúsins. Til þess þarf að beita bandarískum vinnubrögðum við undirbúning fjárlaga.
Hin hefðbundnu vinnubrögð við gerð fjárlaga ríkisins og fjárhagsáætlana sveitarfélaga, þar á meðal Reykjavíkur, felast í að leggja gildandi fjárlög til grundvallar. Allar tölur eru síðan hækkaðar um áætlaðan verðbólgustuðul.
Meintar, nýjar þarfir eru skoðaðar sérstaklega og síðan bætt ofan á það, sem fyrir er. Öll umræða fjallar um viðbótarstarfsemi, en ekki þá starfsemi, sem fyrir er. Grunnurinn er ekki hreyfður.
Afleiðing þessara vinnubragða er sú, að fjárlög og fjárhagsáætlanir hækka alltaf eitthvað örlítið meira en verðbólgan. Hið opinbera bú þenst dálítið meira en þjóðarbúið.
Í fyrirtækinu Texas lnstruments hefur um árabil verið farin ný leið, sem Bandaríkjastjórn hefur nú tekið upp við gerð fjárlaga. Samkvæmt þessari leið eru engin útgjöld heilög, þótt hefðbundin séu.
Hverja einustu fjárveitingu þarf að réttlæta á nýjan leik á hverju ári. Áætlaðan árangur hennar þarf að bera saman við áætlaðan árangur af öðrum hugsanlegum fjárveitingum.
Hjá Texas Instruments kom í ljós, að mörg útgjöld urðu fljótt úrelt. Fyrirtækið náði miklum árangri í niðurskurði hefðbundinna útgjalda. Það er nú orðið eitt öflugasta fyrirtæki Bandaríkjanna.
Hinni svonefndu sólarlagsaðferð hefur líka verið beitt með góðum árangri vestan hafs. Hún kom fyrst fram við gerð fjárlaga Colorado fyrir nokkrum árum og er nú notuð hjá meirihluta ríkja landsins, svo og við gerð fjárlaga Bandaríkjastjórnar.
Samkvæmt þessari aðferð eiga allar stofnanir og allar fjárveitingar að hníga til viðar á nokkrum árum, til dæmis sex árum. Að þeim tíma liðnum falla úr gildi lög um þessa ákveðnu starfsemi.
Ef menn telja bráðnauðsynlegt að halda áfram rekstri stofnunarinnar eða halda áfram ákveðinni fjárveitingu, er nauðsynlegt að setja ný lög þar að lútandi. Við slíka endurskoðun kemur stundum í ljós, að ekki er lengur þörf á umræddum útgjöldum.
Hér í Dagblaðinu hefur nokkrum sinnum verið bent á leið, sem nú er komin á stefnuskrá Framsóknarflokksins. Hún er sú að hefja undirbúning fjárlaga og fjárhagsáætlana með því að ákveða niðurstöðutölurnar.
Heildarupphæðinni er síðan skipt með samkomulagi eða rifrildi milli einstakra ráðuneyta og innan þeirra milli einstakra stofnana og deilda. Þá kemur í hlut hvers rekstrarstjóra upphæð, sem hann er bundinn, þótt hún sé fjarri hans ýtrustu óskhyggju.
Það er einmitt þessi óskhyggja, sem nú ræður gerð fjárlaga. Rekstrarstjórarnir eru beðnir um tillögur, sem í raun hækka jafnan meira en sem nemur verðbólgunni. Útkoman er fjárlagaskrímsli, sem enginn ræður við, þrátt fyrir 1% niðurskurð.
Vonandi er tveggja milljarða niðurskurðurinn bara fyrsta skrefið í átt til betri fjármálastjórnar hins opinbera.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
