Sennilega verður Háskóli Íslands búinn að útskrifa hundraðasta félagsfræðinginn áður en hann útskrifar fyrsta sjávarútvegsfræðinginn. Í þessu efni fylgir skólinn þeirri kenningu, að bókvitið verði ekki í askana látið.

Auðvitað þarf háskólinn að mennta félagsfræðinga eins og aðra fræðinga. Hitt er þó ekki síður augljóst, að skólinn hefur tekið verkefnin í vitlausri röð. Fræðsla í þágu atvinnuveganna hefur verið látin sitja á hakanum.

Norðmenn hafa annan hátt á þessu. Þeir eru ekki eins háðir sjávarútvegi og við erum. Samt reka þeir skipulega kennslu í sjávarútvegi allt frá fjölbrautaskólum upp í doktorsgráður. Og þar er mjög sótzt eftir sjávarútvegsfræðingum.

Í Noregi er sérstakur sjávarútvegsháskóli, sem kennir skipulag veiða og vinnslu, hagfræði veiða og vinnslu, tækni veiða og vinnslu, fiskirækt, fiskilíffræði, fiskifræði og matvælafræði auk ýmissa annarra greina.

Norðmenn tengja þessa kennslu vísindalegum rannsóknum, sem stefna að auknum árangri sjávarútvegs. Til dæmis eru þeir að vinna að aðferðum til að auka nýtingu þorsks og loðnu og búa á þann hátt til milljarðaverðmæti.

Þeir hyggjast auka nýtingu þorsks úr 37% í 62% með því að búa til fiskimassa úr þeim hlutum, sem ekki nýtast í flök. Í íslenzkum tölum mundi þetta auka verðmæti 300 þúsund tonna af þorski um 20 milljarða íslenzkra króna.

Þeir eru þegar búnir að reisa tilraunaverksmiðju til vinnslu loðnumassa í fiskibollur til manneldis. Með því geta þeir aukið verðmæti 100 þúsund tonna af loðnu úr fimm milljörðum íslenzkra króna í átján milljarða.

Þetta eru aðeins tvö af ótal dæmum um, að Norðmenn taka sjávarútveg alvarlega og vísindalega. Þeir hafna þeirri bábilju, að brjóstvitið eitt dugi til að gera sjávarútveg samkeppnishæfan við aðrar greinar og útveg annarra landa.

Þetta gera Norðmenn með því að kenna sjávarútveg á öllum stigum framhaldsskóla. Þetta gera þeir með því að afla sér langskólagenginna sjávarútvegsfræðinga og nýta kunnáttu þeirra í atvinnulífi og rannsóknastofnunum.

Þeir Norðmenn, sem um þessi mál fjalla, furða sig mjög á afskiptaleysi og áhugaleysi Íslendinga. Þeir furða sig meðal annars á, að Háskóli Íslands skuli ekki hafa reynt að fylgjast með framtaki Norðmanna í sjávarútvegsfræðum á háskólastigi.

Þeir furða sig á, hve lítinn áhuga fulltrúar Íslands í Norðurlandaráði hafa sýnt tillögum Færeyinga um norrænan sjávarútvegsháskóla. Þeir telja, að það standi raunar fiskveiðiþjóðinni Íslendingum næst að hafa frumkvæði að slíku samstarfi.

Margir eiga sök á því, að við höfum látið Norðmenn skjóta okkur ref fyrir rass í sjávarútvegi. Það eru stjórnmálamennirnir og flokkarnir. Það eru embættismenn menntamála og ráðamenn embættismanna-framleiðslunnar í Háskóla Íslands.

Við eigum vísi að sjávarútvegsfræðslu í Fiskvinnsluskólanum og í útgerðartæknideild Tækniskólans. Nú verðum við að hlúa að þessum vísi og gera unga fólkinu kleift að fjölmenna í nám á öllum sviðum sjávarútvegs.

Ef við gerum þetta ekki, drögumst við aftur úr. Sjálft íslenzka þjóðfélagið verður ekki lengur samkeppnishæft við önnur. Þess vegna þurfum við að setja okkur það mark að útskrifa fleiri sjávarútvegsfræðinga en félagsfræðinga.

Jónas Kristjánsson.

Dagblaðið

Norðmenn og Íslendingar eru sammála um, að hyggilegt sé að semja strax í vor til bráðabirgða um tilhögun fiskveiða umhverfis Jan Mayen. En það er langt frá því sama, hvernig slíkt samkomulag verður orðað.

Heppilegast væri, að ríkisstjórnir beggja ríkjanna gæfu út sameiginlega yfirlýsingu. Þar stæði, að þau tvö ríki, sem ein hefðu hagsmuna að gæta við Jan Mayen, væru að gera út um þau mál sín í milli.

Ennfremur stæði þar, að til bráðabirgða hefðu ríkisstjórnirnar tvær ákveðið að taka sér fiskveiðilögsögu á öllu svæðinu, bæði til að ákveða leyfilegan heildarafla og til að skipta honum milli hinna tveggja málsaðila.

Með þessum hætti gætu Norðmenn og Íslendingar hindrað veiði annarra þjóða á fiskislóðum við Jan Mayen. Einkum þó væri unnt að koma í veg fyrir frekari ofveiði Sovétmanna á kolmunna. Þar með væri tímahraki Jan Mayen deilu lokið.

Síðan gætu Norðmenn og Íslendingar haldið áfram að semja í friði og spekt um hin mörgu og flóknu atriði, er varða réttarstöðu ríkjanna á Jan Mayen og við Jan Mayen. Enda verða þau mál ekki leyst í skyndiviðræðum í vor.

Hængurinn á bráðabirgðalausn um fiskveiðar er þó sá, að hafréttarfræðingar norska utanríkisráðuneytisins hyggjast nota hana til að hlaða fyrsta steininn í norska efnahagslögsögu við Jan Mayen. Á því verðum við að vara okkur.

Í samningaviðræðunum i apríl munu Norðmenn halda því fram, að fiskveiðilögsaga til bráðabirgða hljóti að vera norsk. Á slíkt megum við ekki undir neinum kringumstæðum fallast. Slík lögsaga yrði smúm saman að norskri efnahagslögsögu.

Ef Norðmenn og Íslendingar semja í apríl um skiptingu afla við Jan Mayen og útilokun annarra aðila, má samkomulagið ekki búa til neitt fordæmi, sem önnur hvor ríkisstjórnin geti síðan notað í frekari viðræðum um raunverulega hagsmuni.

Ríkisstjórn Íslands má ekki stíga neitt skref til samninga, sem hafréttarfræðingar norska utanríkisráðuneytisins geti túlkað sem fráhvarf þeirrar stefnu, að landgrunnið við Jan Mayen og fiskurinn þar eigi að falla Íslandi í hlut.

Við verðum að hafa okkar beztu hafréttarfræðinga með í ráðum og leggja höfuðáherzluna á, að orðalag samkomulags um fiskveiðar bindi ekki hendur okkar í framhaldinu. Annars væri samningur um fiskveiðar verri en enginn samningur.

Íslendingar hafa sterk rök fyrir rétti sínum til hafs og hafsbotns við Jan Mayen og geta dregið í efa sjálft eignarhald Norðmanna á eynni. Það hefur verið gert í þessu blaði og víðar og stendur allt óhaggað.

Okkur má undir engum kringumstæðum verða svo mikið mál út af loðnuveiði við Jan Mayen, að við fórnum hinum varanlegu hagsmunum okkar á svæðinu. Við megum ekki semja okkur inn í sögulega þróun, sem leiðir til norskra yfirráða.

Norska þjóðsagan um, að það sé hafréttarlega útilokað, að tvö ríki fari til bráðabirgða með lögsögu á tilteknu svæði, er satt að segja bara rugl, án haldbærra raka. Þeir endurtaka fullyrðinguna í síbylju til að gera úr henni hornstein.

Tvö friðsamleg nágrannaríki, sem hafa átt góð samskipti um langan aldur, geta auðvitað smíðað samning um sameiginlega fiskveiðilögsögu á tilteknu svæði, til bráðabirgða, meðan þau tefla skák réttarstöðunnar til loka. Önnur ríki yrðu að beygja sig fyrir slíkri skipan mála.

Jónas Kristjánsson

Dagblaðið

“Sjokk” hét það í einu stærsta dagblaði Noregs fyrir réttri viku, þegar fréttist um lýsingu Eyjólfs K. Jónssonar alþingismanns á sjónarmiðum allra íslenzku stjórnmálaflokkanna í Jan Mayen deilunni. Hálfur Noregur stóð á öndinni.

Gerði Eyjólfur þó ekki annað en að endurtaka lýsingu á stefnu, sem Norðmönnum hefur verið margtjáð, að minnsta kosti síðan í fyrrahaust. Það er því gersamlega út í hött, að þessi lýsing þurfi að valda “sjokki” eða losti í Noregi.

Þetta er bara eitt dæmi um þá sambandserfiðleika, sem frá byrjun hafa háð viðræðum Íslendinga og Norðmanna um Jan Mayen. Þeir valda því, að embættismenn, fjölmiðlamenn og almenningur í Noregi vita lítið um skoðanir á Íslandi.

Fréttamiðlun milli Íslands og Noregs er eins konar einstefnuakstuur. Íslenzkir fjölmiðlamenn geta lesið norsk blöð og segja frá ýmsu Jan Mayen efni þeirra í íslenzkum fjölmiðlum. Íslendingar vita því um kröfur Norðmanna.

Við þurfum ekki að lýsa því sem losti, þótt norsk stjórnvöld ítreki hugmyndir sínar í þessu deilumáli. En það er óneitanlega hvimleitt að standa andspænis meiri eða minni vanþekkingu í Noregi á íslenzkum sjónarmiðum.

Svona hefur þetta verið frá upphafi. Í fyrrasumar virtust norskir stjórnmálamenn telja, að þeir væru um það bil að ná samkomulagi við Íslendinga um Jan Mayen. Og um haustið fögnuðu þeir stuðningi Íslendinga við norska efnahagslögsögu norður þar!

Hugsanlegt er, að þetta stafi af klókindum. Með því að túlka sjónarmið mótherjans mildar en eðlilegt er, má hvað eftir annað láta líta svo út, sem hann sé stöðugt að færa sig upp á skaftið með frekjulegri kröfur.

Sé þessi túlkun röng, er tæpast um annað að ræða en stórt gat í miðlun upplýsinga frá Íslandi til Noregs. Þetta gat getur orðið til með ýmsum hætti, til dæmis með skorti á árvekni í sendiráðum beggja deiluaðila.

Það getur líka sumpart stafað af norskri oftrú á ummæli einstakra íslenzkra stjórnmálamanna, til dæmis Benedikts Gröndal, einkum þegar þau hafa verið þýdd á villandi hátt á norsku eða sett fram af tæpri kunnáttu í norsku.

Einnig getur þetta stafað af flóknum þýðingavegi margra frétta af Íslandi. Þeim er fyrst snúið úr íslenzku á dönsku og síðan á norsku. En hver sem skýringin er, þá eru dæmi siðustu viku fleiri en lostið frá Eyjólfi Konráð.

Dagblaðið, Morgunblaðið og Þjóðviljinn birtu á þriðjudaginn fyrir rúmri viku efnislega samhljóða viðtöl við Knut Frydenlund, utanríkisráðherra Norðmanna, um Jan Mayen málið, og Vísir fylgdi á eftir degi síðar. Alls staðar var rétt með farið.

Á miðvikudaginn voru svo norskir embættismenn í öngum sínum út af tilvitnunum norska útvarpsins og sjónvarpsins í viðtal Dagblaðsins við Frydenlund. Þeir spurðu jafnvel, hvort utanríkisráðherrann hefði raunverulega talað svona af sér!

Sumpart hafði Frydenlund auðvitað neyðzt til að svara spurningum, sem hann var ekki vanur frá fjölmiðlamönnum í Noregi, t.d. um misjafna þyngd svonefnds sanngirnissjónarmiðs og miðlínusjónarmiðs á hafréttarráðstefnunni.

Auðvitað varð Frydenlund að viðurkenna, að sanngirnissjónarmiðin hafa unnið á að undanförnu. Þetta virtust vera nýjar fréttir í Noregi, því að norskir fjölmiðlamenn virtust vera hissa, þegar þær bárust til baka til Osló, um Reykjavík og Höfn.

Greinilega þarf að koma á tvístefnuakstri í miðlun upplýsinga milli Íslands og Noregs.

Jónas Kristjánsson

Dagblaðið

Í vörnum norskra embættismanna í Jan Mayen deilunni er um þessar mundir lögð mikil áherzla á svör við þeim rökum Íslendinga, að Jan Mayen sé á íslenzka landgrunninu og að fyrirvarar Jóns Þorlákssonar frá 1927 hafi gildi.

Egil Amlie, yfirmaður lagadeildar norska utanríkisráðuneytisins, sagði íslenzkum blaðamönnum í Osló í síðustu viku, að fyrirvararnir hefðu beinzt að landnámi af hálfu stofnunar, en ekki ríkis og giltu því ekki þjóðréttarlega.

Amlie telur, að fyrirvarana hefði átt að endurtaka árið 1929, þegiar norska ríkið tók við landnámi norsku veðurstofunnar. Íslendingar telja aftur á móti, að fyrirvararnir frá 1923 hafi verið í fullu gildi tveimur árum síðar.

Ýmsir slíkir skemmtilegir lagakrókar af hálfu beggja aðila blikna þó fyrir þeim röksemdum Amlies, að norsk lög og stjórnarskrá banni þeim að gefa eftir hluta af völdum Norðmanna á landi, í sjó og í botni við Jan Mayen!

Nýjasta og hættulegasta röksemd Norðmanna beinist þó að landgrunninu. Carl A. Fleischer prófessor sagði fyrir skömmu í erindi við Háskóla Íslands, að landgrunn Íslands og Jan Mayen væri ekki samfellt, heldur sprungið.

Með þessu eru Norðmenn að gera greinarmun á tvenns konar landgrunni, jarðfræðilega ólíkum. Það gera þeir til þess að geta í senn haldið því fram, að landgrunn Noregs nái norður fyrir Svalbarð, en hið íslenzka ekki norður fyrir Jan Mayen.

Norska landgrunnið er forn skjöldur á máli jarðfræðinga eins og Noregur sjálfur. Íslenzka landgrunnið er hins vegar ungur neðansjávarhygggur. Norska landgrunnið er tiltölulega slétt, en íslenzka landgrunnið stórskorið.

Fari Norðmenn að slá fram tölum um dýpt sprungna á landgrunni Íslands í átt til Jan Mayen, geta þeir alveg eins neitað því, að úfnir eldfjallahryggir séu landgrunn og að Ísland hafi þá yfirleitt nokkurt landgrunn.

Hins vegar kemur hvergi fram í alþjóðlegum gögnum hafréttarmála, að landgrunn þurfi að vera úr graníti eða hafa ákveðinn jarðsögulegan aldur. Íslenzkt landgrunn, sprungið og ósprungið, er jafn gott og gilt sem norskt.

Enda leggja Norðmenn raunar meiri áherzlu á eignarétt sinn. Þeir segjast geta teygt sitt landgrunn út fyrir Svalbarð, norskar eyjar. Íslendingar geti hins vegar ekki teygt sitt grunn út fyrir Jan Mayen, því að það sé ekki íslenzk eyja.

Íslendingar segjast hins vegar hafa í tæpar átta aldir átt ítök á Jan Mayen og við Jan Mayen. Þeir hafi gert fyrirvara um útþenslu Norðmanna á þær slóðir á 20. öldinni og telja hana ekki leiða til neinnar skerðingar á fornum rétti Íslendinga.

Þegar norskir ráðamenn segja 50 ára norskt landnám á Jan Mayen eyða sögulegum rétti Íslendinga, eru þeir komnir út á hálan ís nýlendustefnunnar. Um slíkt eignarhald er deilt víðar um heim en hér í norðurhöfum.

Ýmsar þjóðir, sem áður máttu síns lítils gegn öflugum siglingaþjóðum, eru nú farnar að draga í efa eignarétt þeirra á fjölmörgum klettum og eyjum, óbyggðum sem byggðum, jafnvel þótt nýlendufáninn hafi blakt þar lengur en á Jan Mayen.

Alþjóðaréttur var áður hliðhollur siglingaþjóðunum. En þróunin er í þá átt, að hann taki meira tillit til tímabundinna erfiðleika minni máttar þjóða við að halda sögulegum rétti sínum til streitu.

Að öllu samanlögðu hefur ekkert komið fram af norskri hálfu, er geti fælt okkur frá því að vísa til íslenzks landgrunns norður fyrir Jan Mayen og til fyrirvara Jóns Þorlákssonar frá 1927.

Jónas Kristjánsson

Dagblaðið

Norðmenn reka sinn sjávarútveg eins og við rekum okkar landbúnað. Við styrkjum hvern starfsmann í landbúnaði með um það bil fjórum milljónum íslenzkra króna. Þeir styrkja hvern fiskimann með um það bil fjórum milljónum íslenzkra króna.

Hér er það sjávarútvegurinn, sem á að halda uppi þjóðfélaginu, þar á meðal landbúnaði. Þar er það stóriðjan og nú síðast olían, sem eiga að halda uppi þjóðfélaginu, þar á meðal sjávarútveginum. Og raunar landbúnaðinum líka.

Norðmenn stefna að því að verða ríkasta þjóð heimsins á olíunni. Þeir geta leyft sér að nota hluta gróðans til að halda uppi harðri byggðastefnu norður eftir allri ströndinni, frá Vesturlandi til Norðurlands.

Norska ríkið greiðir í þessu skyni margs konar styrki. Það greiðir fyrir hvern úthaldsdag og fyrir vegalengdir í siglingu. Það greiðir uppbót á fiskverð og á laun sjómanna. Samtals kostar þetta ríkissjóð 80 milljarða íslenzkra króna.

Hin öflugu samtök sjómanna og útvegsmanna telja þetta ekki nándar nærri nóg. Þau krefjast tvöföldunar upphæðarinnar á þessu ári eða samtals 160 milljarða. Það yrðu þá átta milljónir króna á hvern sjómann.

Svo virðist sem þessi samtök hafi stjórnmálamennina í vasanum vegna áhrifa á fylgi þeirra í kosningum. Þess vegna telja heimildarmenn þessa leiðarahöfundar í Noregi, að styrkir til sjávarútvegs fari hátt yfir 100 milljarða á árinu.

Þessi stefna kemur Íslendingum mjög illa. Okkar sjávarútvegur verður að keppa við norskan sjávarútveg á erlendum markaði. Því meira sem norsk stjórnvöld hossa sínum sjávarútvegi, þeim mun meira þrengist staða íslenzks sjávarútvegs.

Ekki bætir úr skák, að samfara þessu eru Norðmenn að stinga Íslendinga af í tækni, vísindum og fræðslu í sjávarútvegi, bæði í fiskveiðum og fiskiðnaði. Þar spara þeir hvorki fé né menn. Þessi hjálp kemur til viðbótar við ríkisstyrkina.

Af öllu þessu má ráða, að Norðmenn muni í vaxandi mæli geta undirboðið Íslendinga á erlendum markaði sjávarafurða. Styrkjakerfið er eins konar “dumping”, alveg eins og okkar útflutningsuppbætur landbúnaðarafurða.

Hvað segja svo íslenzkir stjórnmálamenn, þegar sjómenn og útgerðarmenn fara að heimta svipaða styrki og í Noregi? Geta þeir neitað því, að norska styrkjakerfið sé að setja íslenzkan sjávarútveg á hausinn?

Og hversu dýr verða góðu ráðin, þegar íslenzkur sjávarútvegur er kominn á hreppinn eins og hinn norski? Hver á þá að reisa Kröflur Íslands, halda uppi vitstola landbúnaðarstefnu, greiða menntun, heilsu og velferð þjóðarinnar?

Davíð Scheving Thorsteinsson vakti fyrir rúmu ári athygli Fríverzlunarsamtakanna á “dumping” iðnaðarvara í formi ríkisstyrkja, einkum af hálfu Norðurlandanna. Samtökin hafa síðan verið að kanna, hversu óheiðarleg þessi samkeppni sé.

Íslenzk og norsk stjórnvöld munu á næstunni hafa náin samskipti vegna Jan Mayen deilunnar. Það tækifæri má nota til að benda á, hversu óheiðarleg samkeppni felist í ríkisafskiptunum af norskum sjávarútvegi.

Ríkisrekið sport í þágu byggðastefnu í Noregi getur reynzt Íslendingum skeinuhættara en norsk samningaharka í Jan Mayen deilunni. Ef íslenzkur sjávarútvegur hættir að geta haldið þjóðfélaginu uppi, er sjálft fullveldið í voða.

Kannski semjum við þá um, að Ísland fái Jan Mayen gegn því, að Noregur fái Ísland.

Jónas Kristjánsson.

Dagblaðið

Sumir segja, að mestu máli skipti að jafna húshitunarkostnað á hitaveitusvæðum og olíukyndingarsvæðum. Aðrir segja, að mestu máli skipti að flýta útþenslu hitaveitusvæða og losa sem flesta landsmenn við olíukyndingu.

Þessi tvenns konar viðhorf til olíustyrkja og orkuskatts endurspegla tvenns konar viðhorf til þjóðfélagsmála. Annars vegar eru þeir, sem leggja áherzlu á skiptingu kökunnar. Hins vegar eru þeir, sem leggja áherzlu á stækkun kökunnar.

Núverandi olíustyrkur byggist á þeirri skoðun, að fólk utan hitaveitusvæða búi við óþolandi misrétti. Það sé ósanngjarnt, að þetta fólk þurfi að bera tvöfaldan og jafnvel margfaldan húshitunarkostnað á við hina lánsömu.

Þetta tengist hinni ríkjandi byggðastefnu í þjóðfélaginu. Því er haldið fram með réttu, að verðmunur jarðhita og olíu leiði til byggðaröskunar í landinu. Misréttið valdi flótta fólks af olíukyndingarsvæðum dreifbýlisins.

Hástigi nær þessi einfeldningslegi góðvilji hjá þeim ráðgjöfum ríkisstjórnarinnar, sem vilja nú koma á orkuskatti, er dreifi peningum frá hitaveitufólki til olíukyndingarfólks, svo að úr verði félagsleg jafnstaða á þessu sviði.

Því miður leiðir þessi góðviljaða hugsun til mun hægari stækkunar kökunnar en ella hefði verið. Hún jafnar stöðu þjóðarinnar í átt til fátæktar, en ekki til ríkidæmis. Hún gleymir mikilvægi þess, að kakan sé stækkuð.

Því meira sem jafnað er milli jarðhita og olíu, þeim mun meira dregur úr áhuga sveitarfélaga á dýrum átökum í hitaveitumálum. Af hverju skyldu þau leggja út í slík ævintýri, ef íbúarnir hagnast ekki á því?

Þeir, sem harðastir eru á hinum vængnum, segja, að skynsamlegra væri að skattleggja olíukyndingu til að fjármagna nýjar hitaveitur. Þeir vísa til hins háa bensínverðs, sem miðar að því að minnka notkun á dýrum og takmörkuðum orkugjafa.

Ef olíukynding yrði skattlögð með þessum hætti, mundu sveitarfélög um allt land standa andspænis þeirri kröfu íbúanna, að jarðhitaveitum yrði komið upp hið bráðasta. Hinn ódýri orkugjafi yrði því tekinn í notkun mun hraðar en nú.

Sum sveitarfélög eru fjarri jarðhitasvæðum og geta tæpast komið sér upp hagkvæmum hitaveitum. Þaðan mundi fólk flýja hinn háa olíukostnað og leita til jarðhitasvæðanna. Þar mundi þjóðin þjappa sér saman í orkukreppunni.

Enginn vafi er á, að þessi síðari leið er hagkvæmari fyrir þjóðfélagið. Hún knýr það til átaka, til innlendra lausna á orkukreppunni, til nýtingar á ódýrum og íslenzkum orkugjafa. Hún leiðir um síðir til meira ríkidæmis allrar þjóðarinnar.

Gallinn er hins vegar sá, að við getum ekki eingöngu lifað fyrir framtíðina. Við verðum að taka tillit til líðandi stundar, erfiðleika þess fólks, sem verður nú og næstu árin að sætta sig við olíukyndingu. Því ber að fara bil beggja.

Verði orkuskattur tekinn upp, á ekki að nota hann til að stöðva þróunina, til að viðhalda úreltri olíukyndingu, heldur til að stuðla með lánum og styrkjum að frekari útþenslu jarðhitaveitna, að stækkun kökunnar.

Öllum ætti að vera augljóst, að skynsamlegra er að beita skatti til framfara fremur en stöðnunar, til jarðhita fremur en olíu. Ríkisstjórnin þarf að átta sig á, að stækkun kökunnar er ekki síður mikilvæg en skipting hennar.

Jónas Kristjánsson.

Dagblaðið

Hið nýja fjárlagafrumvarp er afleitt. Samkvæmt því á ríkið að halda forustu sinni í framleiðslu séríslenzkrar verðbólgu. Ríkisgeirinn á áfram að vera rúm 28% af þjóðarkökunni. Hér eru því hrein verðbólgufjárlög á ferð.

Þar með er ekki sagt, að þetta fjárlagafrumvarp sé neitt verra en tvö fyrri frumvörp þessa vetrar eða önnur fjárlagafrumvörp áttunda áratugarins. Það gerir raunar ráð fyrir nákvæmlega sömu grautarstjórn ríkisfjármála og verið hefur.

Fjárlagafrumvarp Ragnars Arnalds gæti alveg eins verið smíðað af Halldóri E. Sigurðssyni, Matthíasi Á. Mathiesen, Tómasi Árnasyni eða Sighvati Björgvinssyni. Satt að segja er það bara frumvarp Tómasar frá í haust, næstum óbreytt.

Hvernig á líka að vera hægt að semja hófsamleg fjárlög, þegar ráðherrar byggja á því trúaratriði, að ríkisrekstur landbúnaðarins skuli vera sjálfvirkur? Hvaða önnur þjóð þykist hafa efni á að gefa landbúnaði tíundu hverja krónu ríkisins?

Samkvæmt frumvarpinu eiga 24,4 milljarðar að fara í niðurgreiðslur landbúnaðarafurða, 8,15 milljarðar í útflutningsuppbætur landbúnaðarafurða og 3,25 milljarðar í aðra beina styrki til landbúnaðarins eða samtals tæp 11% fjárlaga.

Eru þá hvorki taldir með þeir 3 milljarðar, sem ríkisstjórnin vill gefa landbúnaðinum út á offramleiðsluna í fyrra, né þeir 6,8 milljarðar, sem landbúnaðarráðherra lofaði búnaðarþingi út á væntanlega offramleiðslu þessa árs.

Fjárlagafrumvarpið er fullt af slíkum trúaratriðum, allt frá 36-43 milljörðum til styrktar landbúnaði niður í 100 milljónir til styrktar hinum fimm flokkspólitísku dagblöðum þessa lands. Þessi trúaratriði rækta verðbólguna.

Í frumvarpinu felst enn einu sinni hin gamalkunna staðreynd, að bráðabirgðaráðstafanir verða varanlegar. Hækkun sölugjalds og vörugjalds frá í fyrra er framlengd í þessu nýja frumvarpi og er þar með orðin að hefð.

Ríkisstjórnin hefði staðið sig vel, ef hún hefði með frumvarpinu reynt að vinda örlítið ofan af ríkisframleiddu verðbólgunni, til dæmis með því að afnema ofangreidda hækkun eða með því að lækka beina skatta í sama mæli.

Ef alþingi vill gegna því hlutverki, sem ríkisstjórnin hefur brugðizt, verður það að skera niður þetta verðbólgufrumvarp. Tíu ára þindarlausri verðbólguforustu ríkisins verður að linna og það gerist aðeins með niðurskurði.

Því miður segir frumvarpið eitt ekki alla söguna um hraðann á ríkisverðbólgunni. Í undirbúningi er orkuskattur, sem mun leiða til hægari þróunar frá olíukyndingu til hitaveitna en ella hefði verið. Heimskan er endalaus.

Þar á ofan hafa þingmenn allra stjórnarflokkanna lagt fram frumvarp um heimild til hækkunar útsvara úr 11% í 12%. Þar með er líklegt, að opinberi geirinn í heild þenjist út, þótt ríkisgeirinn sjálfur standi í stað.

Við vitum ekki enn, hve hár verður hinn óréttláti tekjuskattur samkvæmt hinum nýju skattalögum, því að skattstigar hafa ekki litið dagsins ljós. Þeir, sem ekki geta svikið undan skatti, óttast mjög gróðafíkn stjórnvalda.

Enn má nefna, að ástæða er til að óttast lánsfjáráætlunina, sem er á leiðinni. Hún verður sennilega notuð til að fylla upp í eyður fjárlaga. Alvarlegast er, ef fetuð verður sú óheillabraut að fjármagna landbúnaðarbrjálæðið með lánum.

Verðbólgusagan er því ekki öll sögð með verðbólgufjárlagafrumvarpi.

Jónas Kristjánsson.

Dagblaðið

Nú eru endurvaktir kaþólskir miðaldatímar í Háskóla Íslands. Í stað hinna kaþólsku vísinda, sem þá voru kórrétt, eru komin hin marxisku vísindi, sem nú eru orðin kórrétt í hluta heimspekideildar.

Útskrifaður háskólaborgari, sem hefur kennt dönsku í átján ára getur ekki haldið áfram frekara námi í dönsku, af því að hún hefur ekki sömu marxisku trúarbrögðin og kennarar í dönsku vilja troða upp á alla nemendur sína.

Í gamla daga urðu menn að gjalda skoðana sinna, ef þeir töldu kaþólsku ekki vera vísindi. Nú er aftur svo komið, að menn verða að gjalda skoðana sinna, ef þeir telja marxiska trú ekki vera vísindi.

Auðvitað er marxismi ekki vísindi. Það er ekki einu sinni til einn marxismi, heldur margir marxismar. Alveg eins og margar kaþólskur deildu í gamla daga um merkingu ritningarinnar, deila nú margir marxismar um sina ritningu.

Allir ismar heimsins eru í bezta lagi hugmyndakerfi, en oftast þó trúarbrögð. Það, sem sameinar þessa isma, er fyrirlitning á skoðunum annarra og notkun valdaaðstöðu til að hindra rétt þeirra til þessara skoðana.

Voltaire gamli sagði: “Ég fyrirlit skoðanir þínar, en er fús til að láta lifið fyrir rétt þinn til að hafa þær.” Þessi grundvallarhugsjón frelsisbaráttu mannsandans hefur fallið niður milli fjala miðaldakaþólsku og marxisma.

Auðvitað er sjálfsagt, að menn fái að læra marxisma, helzt marga marxisma, og raunar aðra isma í háskólanum, svo sem spíritisma og nýjalsisma, en þó á þann hátt, að þeir trufli ekki aðra kennslu, svo sem dönskukennslu.

Heimspekideild háskólans vísaði frá að lítt athuguðu máli kærunni, sem reis út af innrætingu trúarbragða í dönskukennslu. Þessi frávísun og meðferðin á kærandanum eru deildinni og háskólanum í heild til skammar.

Aðalstefna deildarinnar virðist verða að standa saman um sína menn. Þetta minnir á stuðning deildarinnar við skipun prófessors í sagnfræði, sem var í samræmi við umdeilt álit dómnefndarmanns úr deildinni.

Þá setti deildin niður, af því að þessi maður skrifaði undir eitt álit, þar sem hann taldi tvo umsækjendur hæfa, og annað álit, þar sem hann taldi þá óhæfa. Einnig vegna þess, að álit hans var fullt af skætingi og áróðri.

Háskólarektor og háskólaráð yppta öxlum og segja allt þetta vera einkamál deildarinnar, sem komi rektor og ráði ekki við. Þetta er sjálfsagt rétt, en bjargar ekki sóma skólans.

Almenningur og útskrifaðir háskólamenn eru farnir að tala um heimspekideildina sem “súpergaggó”. Er þá átt við, að menn geti dólað þar í gegn án forsenda úr fyrra námi, án hæfileika og án ástundunar.

Fyrir nokkru var svo komið, að kunnugir menn töldu sig hafa dæmi um vaxandi andstöðu erlendra alvöruháskóla gegn því að taka gild próf úr heimspekideild. Væru önnur lönd en Norðurlönd að lokast af þessum ástæðum.

Með þessu er auðvitað verið að dæma heila háskóladeild og raunar heilan háskóla fyrir vandamál, sem kunna að vera afmörkuð. En það er verkefni deildar og skóla að sýna fram á, að “súpergaggó” sé rangnefni.

Við slíkar aðstæður mega háskóli og heimspekideild sízt við því, að hafið sé trúarbragðaofstæki í dönskukennslu.

Jónas Kristjánsson.

Dagblaðið

Sigurganga Vals í Evrópukeppni meistaraliða í handknattleik karla er komin á svo hátt stig eftir leikinn um helgina, að sjálfur úrslitaleikur álfunnar blasir við. Meistarar Svía og Spánverja hafa óvænt verið lagðir að velli í átta liða úrslitum og undanúrslitum.

Þetta er ótrúlegt afrek lítils félags áhugamanna í litlu landi áhugamanna. Menn, sem þurfa að vinna fyrir sér með öðrum hætti, bera sigurorð af þrautþjálfuðum atvinnumönnum, sem geta einbeitt sér að íþrótt sinni við hinar beztu aðstæður. Við óskum öll Val til hamingju.

Handknattleikur hefur um árabil verið helzta keppnisíþrótt Íslendinga. Valsmenn hafa þar verið fremstu röð, en engan veginn einráðir. Um þetta leyti eru þeir um miðja fyrstu deild. Breiddin í handboltanum byggist á meiru en einu félagi.

Landslið Íslands í handknattleik hefur náð umtalsverðum árangri á undanförnum árum. Fyrir þremur árum lék það grátt Dani, Pólverja og Tékka, öndvegisþjóðir í handbolta. Og nú hefur ný og efnileg kynslóð haslað sér völl í landsliðinu.

Velgengni Vals í Evrópukeppni meistaraliða er almenningi og stjórnvöldum hvatning til að láta ekki sitt eftir liggja. Aðstaða til iðkunar handknattleiks og raunar annarra íþrótta er mun lakari en efni standa til.

Íslendingar hafa ráð á að hlúa betur að íþróttum en þeir gera. Það gildir jöfnum höndum um almenningsíþróttir og keppnisíþróttir. En keppnisíþróttir eru í eðli sínu dýrari í mannvirkjum og rekstri, kosta meira af almannafé.

Íþróttamannvirkjum hefur fjölgað hratt á undanförnum árum. En betur má, ef duga skal. Og á mörgum sviðum eykst eftirspurnin mun hraðar en framboðið. Sem dæmi má nefna, að á einu ári hefur aðsókn að skíðalyftum í Bláfjöllum þrefaldazt, en flutningsgetan haldizt óbreytt.

Unga fólkið, sem tekur þátt í keppnisíþróttum, þarf að bæta daglegri þjálfun ofan á venjulegan vinnudag. Oft veldur keppnin því tekjutapi, námstöfum og óeðlilegum fjarvistum frá fjölskyldu. Þetta er mikið álag umfram hina erlendu atvinnumenn.

Þetta unga fólk vinnur síðan oft sæta sigra, sem hlýja þjóðinni um hjartarætur, þjappa henni saman og magna sjálfstraust hennar. Gunnar Huseby, Vilhjálmur Einarsson, Friðrik Ólafsson og aðrir slíkir eru smáþjóð mikils virði.

Íþróttir eru stjórnmál. Það sjáum við greinilega af því ofurkappi, sem stórþjóðir á borð við Sovétríkin leggja á þjálfun afreksfólks. Slíkt kapp getur gengið út í öfgar, en langt er frá, að sú sé raunin hér á landi.

Opinberir aðilar þurfa að verja meira fé til íþrótta en þeir gera. Þeir þurfa að stuðla að byggingu íþróttamannvirkja og greiða fyrir ráðningu fyrsta flokks þjálfara í fullu starfi. Þetta er raunar ein hlið sjálf stæðisbaráttunnar.

Árangur keppnismanna hvetur börn og unglinga til þáttöku í hollu tómstundastarfi á ýmsum sviðum íþrótta. Og í seinni tíð hafa hinir fullorðnu einnig tekið við sér í auknum mæli, enda veitir ekki af í innisetuþjóðfélaginu.

Allt er þetta samtvinnað, æskulýðsstarfið, íþróttir fullorðinna og svo keppni afreksmanna. Framfarir á einu þessara sviða hafa áhrif í sömu átt á hinum. Opinber stuðningur við keppnisfólk skilar sér í auknum almenningsíþróttum.

Uppákoma á borð við sigur Vals á sunnudaginn sendir strauma um allt þjóðlífið. Hún flytur með sér stolt, sem gerir þjóðinni auðveldara að fást við vandamál sín. Og hún hvetur þjóðina til að sinna íþróttum betur en áður, bæði sem skattgreiðendur og þáttakendur.

Til hamingju með sigurinn, Valur.

Jónas Kristjánsson.

Dagblaðið

Vandi Ingvars Gíslasonar menntamálaráðherra í norræna sjónvarpsþættinum á þriðjudaginn endurspeglar vanda Íslendinga almennt í norrænni samvinnu og á ekkert skylt við meinta ást Íslendinga á engilsaxnesku máli og menningu.

Ingvar sagði fátt í þættinum og sagði það hægt. Hann lagði lítið til málanna annað en að taka undir sjónarmið hinna. Hann varð utanveltu í umræðunum, beinlínis af því að hann varð að tala annað mál en móðurmálið.

Í norrænu samstarfi hafa Danir, Norðmenn og Svíar orðið. Þeir tala sitt móðurmál og tala það hratt. Smám saman fer umræðan framhjá Íslendingum og mörgum Finnum, sem ekki eru jafn flugfærir í skandinavísku og móðurmálinu.

Við slíkar aðstæður hefur komið fyrir, að Íslendingar og Finnar hafi óskað eftir, að enska yrði notuð í stað skandinavisku. Með þessu eru þeir aðeins að biðja um að geta tekið þátt í norrænum umræðum á jafnréttisgrundvelli.

Þegar enska er notuð í norrænum umræðum, verða allir að tala hægt, líka Danir, Norðmenn og Svíar. Þannig kemur hraði umræðunnar í þann farveg, að Finnar og Íslendingar geta tekið þátt án minnimáttarkenndar.

Enska er nokkurn veginn hlutlaust mál á Norðurlöndunum. Þar með er ekki sagt, að hún sé hlutlaus í evrópsku eða víðtækara samhengi. Það er einmitt oft áberandi, hvernig enskumælandi menn ráða ferðinni í alþjóðlegum umræðum.

Ef til vill þurfum við á að halda esperanto eða latínu, svo að umræðumenn úr öllum heimshornum hafi jafnrétti á við engilsaxa í alþjóðlegu ráðstefnulífi. En á Norðurlöndum út af fyrir sig getur enskan dugað.

Þegar Danir, Norðmenn og Svíar heyra Íslendinga halda slíkum skoðunum fram, telja sér gjarnan trú um, að við séum að sogast hættulega mikið burt frá norrænni menningu inn í engilsaxneska menningu.

Í umræddum sjónvarpsþætti var greinilegt, að bæði norski og sænski ráðherrann voru úti að aka á þessu sviði. Sá sænski kvartaði um, að hér vildi fólkið á götunni fremur tala við sig ensku en skandinavisku.

Gaman hefði verið, ef Ingvar hefði sagt honum, að fólkið á götunni í Stokkhólmi vildi heldur tala við sig á ensku en íslenzku! Frændur vorir mega nefnilega gæta sín ofurlítið á hinum svonefnda stórskandínavisma.

Norski ráðherrann virtist dauðhræddur um, að íslenzk menning væri að líða undir lok og nefndi það sérstaklega, að Íslendingar væru farnir að tala ensku! Svona er nú þekkingin á Íslandi hjá nágrönnum okkar.

Íslenzk dægurlög í útvarpinu eru þó í minna mæli með enskum textum en hlíðstæð lög nágranna okkar á Norðurlöndum. Við köllum “teve” sjónvarp og “radio” útvarp. Daglegt mál okkar er minna enskuskotið en danska, norska og sænska.

Þegar sænski ráðherrann í sjónvarpinu talar um, að stjórnmálamenn verði að hafa “courage”, talar Ingvar Gíslason um, að þeir verði að hafa hugrekki. Jafnvel árið 1980 varðveitum við okkar mál betur en þeir sitt.

Það setur Íslendinga að óþörfu upp á móti norrænu samstarfi, að ráðamenn menningarmála í nágrannalöndunum skuli vera jafn fullir af fordómum í garð Íslendinga og sjónvarpsþátturinn bar vitni um.

Þessir fordómar eru sumpart afleiðing af einhliða ráðstefnum, þar sem þeir tala og við hlustum.

Jónas Kristjánsson.

Dagblaðið

Óneitanlega eru margir hér á landi enn mjög sárir út i norsk stjórnvöld vegna tilrauna þeirra í fyrrasumar til að ná undirtökum í Jan Mayen málinu með óskemmtilegum brögðum í leiftursókn gegn Íslendingum.

Ráðherrar norska Verkamannaflokksins og verndarar íslenzka Alþýðuflokksins beittu fyrst fyrir sig íslenzkum flokksbróður, Benedikt Gröndal, þáverandi utanríkisráðherra. Þeir töldu honum trú um, að deilan snerist um miðlínu.

Þannig komst norska stjórnin aftan að Íslendingum. Hér heima vissu stjórnmálamenn lítið sem ekkert um innihald einkaviðræðna Benedikts, þegar þrír ráðherrar norsku stjórnarinnar komu til Íslands í lok júní.

Norsku ráðherrarnir buðust til að takmarka loðnuveiðar sinna manna við Jan Mayen gegn því að Íslendingar samþykktu miðlínu. Þessi einstæða frekja kom flatt upp á íslenzka stjórnmálamenn, aðra en Benedikt Gröndal.

Svo byrjuðu hótanirnar, þegar Íslendingar þvældust fyrir í viðræðunum. Fyrst var sagt, að engan tíma mætti missa, því að annars mundu Sovétmenn veiða alla loðnuna. Með þessum ósannindum átti að taka okkur á taugum.

Þegar hinum norsku ráðherrum varð ljóst, að Benedikt Gröndal talaði ekki fyrir munn Íslendinga í Jan Mayen málinu, ruku þeir burt i fússi. En taugastríði þeirra lauk ekki, þótt Sovétmenn lýstu yfir áhugaleysi á loðnu.

Samanlagt stóð þessi skyndisókn norskra stjórnvalda allan júlí og fram eftir ágúst. Þegar Rússagrýlan var úti, fóru norsk stjórnvöld að hóta ofveiði af eigin hálfu á loðnu við Jan Mayen. Þau sögðust ekki ráða við norska sjómenn.

Við vitum núna, hvernig þetta taugastríð endaði. Við verðum því alveg róleg næst, þegar við mætum nýrri leiftursókn af norskri hálfu í sumar. En undir niðri þökkum við okkar sæla fyrir að hafa sloppið fyrir horn í fyrra.

Það varð okkur til bjargar, að nokkrir þingmenn Sjálfstæðisflokksins og Alþýðubandalagsins áttuðu sig á, hvað var að gerast. Þeir mótuðu af Íslands hálfu tillögur í Jan Mayen málinu, þar sem tekið var tillit til Íslands.

Þessi sjónarmið voru mjög studd hér í Daghlaðinu. Ennfremur snerist þáverandi forsætisráðherra og núverandi utanríkisráðherra, Ólafur Jóhannesson, á sveif með þeim, sem töldu, að hafa þyrfti góðar gætur á islenzkum hagsmunum þar nyrðra.

Þegar Ólafur lýsti því yfir í ágústlok, að ekki kæmi til greina, að við deildum hafsbotninum við Jan Mayen með Norðmönnum, mátti segja, að norska leiftursóknin væri endanlega runnin út í sandinn.

Síðan hefur verið reynt að hóta með hugmyndum um norska fiskibátahöfn á Jan Mayen. Þetta var minni háttar útspil, sem Ólafur Jóhannesson kallaði “veikleikamerki”. Annars hefur verið tíðindalítið á þessum vígstöðvum í vetur.

Íslendingar viðurkenna ekki norska efnahagslögsögu við Jan Mayen af ástæðum, sem raktar hafa verið í leiðurum Dagblaðsins undanfarna daga. Íslendingar telja sig raunar hafa meiri rétt til Jan Mayen en Norðmenn hafi.

Auðvitað höfum við ekki styrk til að fylgja rétti okkar eftir til fulls. Og auðvitað vitum við, að á endanum verða Norðmenn og Íslendingar að semja í vinsemd um málið. En lævísin og leiftursóknin hafa skilið eftir óbragð, sem við finnum enn.

Jónas Kristjánsson

Dagblaðið