Þegar stjórnmálamenn sjást ekki fyrir í baráttunni við verðbólguna, tregðast þeir við að fella gengi krónunnar. Gengislækkun flyzt nefnilega smám saman yfir í verðlagið og magnar verðbólguna, sem þeir vilja umfram allt forðast.

Af því að íslenzkir stjórnmálamenn eru nánast samfellt í stríði við verðbólguna, með hinum frábæra árangri, sem frægur er um allan heim, er gengi íslenzku krónunnar alltaf of hátt skráð og erlendur gjaldeyrir seldur á útsöluverði.

Þegar þeim er bent á þetta, segja þeir, að það skipti engu máli, ekki einu sinni fyrir útflutningsatvinnuvegina, því að dæmið elti skottið á sjálfu sér. Gengislækkun leiði til verðbólgu, sem leiði til nýrrar gengislækkunar.

Þetta er þó ekki nema hálfur sannleikurinn. Innlendu verðhækkanirnar koma smám saman á þremur til tólf mánuðum. Á meðan hefur gefizt tækifæri til að lækka gengi krónunnar enn frekar. Sú gerð getur alltaf verið einu skrefi á undan.

Hvort sem verðbólga er engin, lítil eða mikil, er alltaf nauðsynlegt að gæta þess, að gengi krónunnar sé skráð við lægri mörk þess, sem raunhæft má teljast. Eða það, sem er enn betra, hreinlega að gefa gengið frjálst.

Lágt gengi gerir innflutta vöru og þjónustu dýrari en ella og bætir samkeppnisaðstöðu innlendrar vöru og þjónustu. Almenningur ver sig nefnilega gegn kjaraskerðingu gengislækkunarinnar með því að snúa viðskiptum sínum að hinni ódýrari innlendu framleiðslu.

Við lággengi má til dæmis búast við, að eldavélar, sem sumpart eru smíðaðar og alveg samsettar hér á landi, nái aukinni markaðshlutdeild á kostnað algerlega innfluttra eldavéla. Hið sama má segja um innlenda skipasmíði.

Við lággengi má einnig búast við, að ferðalög innanlands aukist á kostnað ferðalaga til útlanda. Þannig má rekja dæmin endalaust. Lággengið breytir markaðshlutdeildinni frá erlendri framleiðslu og þjónustu til innlendrar.

Þetta magnar innlendan iðnað og treystir atvinnu í landinu. Um leið eykur þetta tekjur ríkissjóðs af söluskatti, tekjuskatti og öðrum gjöldum, sem tengjast atvinnu og framleiðslu, en rýrir um leið tekjur útlendra ríkissjóða.

Ekki skiptir minna máli, að lággengi hlýtur að bæta verulega stöðu útflutningsatvinnuvega. Það á bæði að gera þá samkeppnishæfari í útlöndum og að bæta fjárhagslega afkomu þeirra. Þetta gildir bæði um sjávarvöru og iðnvarning.

Varanlegt lággengi leiðir vegna alls þessa til minnkunar og hvarfs viðskiptahalla gagnvart útlöndum og til minnkunar og hvarfs skuldasöfnunar í útlöndum. Hvort tveggja er skilyrði fyrir góðri afkomu barna okkar í framtíðinni.

Verðbólguhatur stjórnmálamanna hindrar ekki aðeins bráðnauðsynlegt lággengi krónunnar, heldur kemur líka í veg fyrir, að verðtrygging fjárskuldbindinga komist á leiðarenda, – að bankarnir fyllist af sparifé.

Stjórnmálamennirnir rembast eins og rjúpan við staurinn undir misvitrum hvatningarorðum efnahagssérfræðinga, sem sjá ekki heldur neitt annað en verðbólguna. Þess vegna er árangur beggja hafður í flimtingum um heim allan.

Stjórnmálamenn og efnahagssérfræðingar leysa engan vanda með því að stinga hitamæli efnahagslífsins inn í frysti. En þeir gera vandann verri með því að tregðast við að auka verðbólguna með réttu krónugengi og réttum vöxtum.

Jónas Kristjánsson

DV

Hinn mikli lausnari efnahagsvandræða er kominn aftur. Hann reyndi að stjórna íslenzka lýðveldinu fyrir nokkrum árum. Nú ætlar hann að reyna aftur, brynjaður reynslu úr útlendu alvöru-efnahagslífi lítillar verðbólgu.

Styrkur lausnarans felst í að skilja fordóma lélegra stjórnmálamanna og koma þeim í vitrænt form, svo að misþyrma megi efnahagslífinu á skipulegan og formlegan hátt, í stað þess að láta verðbólguna eina um að gera það.

Einn höfuðvandi líðandi stundar er, að stjórnmálamenn hafa svo mikla óbeit á verðbólgunni, að ætla mætti, að hún hafi gert þeim eitthvað. Hinn vandinn felst í svo mikilli óbeit þeirra á alþýðunni, að ætla mætti, að hún hafi gert þeim eitthvað.

Þess vegna má búast við, að undir öruggri handleiðslu lausnarans verði mynduð sterk meirihlutastjórn um tvær fagrar hugsjónir. Önnur er fólgin í að afnema hitamæli efnahagslífsins og hin í að skerða lífskjör fólksins.

Eitt af því, sem hlýtur að hljóma eins og svanasöngur á heiði í eyrum Framsóknarflokksins, er gengiskafli síðustu prédikunar lausnarans. Þar var mælt með festingu gengis íslenzku krónunnar um nokkurra mánaða skeið í senn.

Ef lausnarinn vildi nú flytja nýja prédikun og mæla þar með lækkun vaxta, væri síðustu hindruninni rutt úr vegi Framsóknarflokksins. Hann gæti gengið fagnandi inn í ríkisstjórnarsælu með mikilvægustu fordóma sína óskerta.

Þjóðhagslega æskilegra hefði samt verið, að lausnarinn prédikaði um, að hvernig sem verðbólgunni líði, sé alltaf nauðsynlegt að skrá gengi krónunnar í lægri kanti raunvirðis hennar. Slíkt hafa aðrir gert með góðum árangri.

Þá mundi notkun Íslendinga á vöru og þjónustu mjakast frá innfluttri til innlendrar. Útflutningsatvinnuvegirnir færu að græða á nýjan leik. Viðskiptahallinn mundi hverfa og skuldasöfnun í útlöndum minnka eða hverfa.

Þjóðhagslega æskilegra hefði líka verið, að lausnarinn prédikaði ítarlegar um, að hvernig sem verðbólgunni líði, sé alltaf nauðsynlegt að skrá vexti svo háa, að þeir séu jákvæðir um 1-4% í raun.

Þá mundi minnka notkun Íslendinga á ýmissi óþarfri vöru og þjónustu, einkum innfluttri. Í þess stað mundi streyma sparifé inn í bankana til nauðsynlegrar blóðgjafar í atvinnulífinu. Tilraun í þessa átt gafst vel í hittifyrra.

En lausnarinn prédikar ekki nógu mikið um slíkt, af því að hann veit, að þetta fellur ekki að fordómum hinna lélegu stjórnmálamanna og þráhyggju þeirra í garð verðbólgunnar og alþýðunnar. Þess vegna talar hann um fast gengi.

Á þessu ári einu mun kaupmáttur tekna rýrna um 8- 9% á mann, sem er heldur meira en samanlagður 8% samdráttur þjóðartekna á tveimur kreppuárum, 1982 og 1983. Og þetta gerist án frekari aðgerða stjórnmálamanna, 1. júní eða síðar.

Nær væri þeim að viðurkenna, að hvorki verðbólgan né alþýðan hefur gert þeim neitt. Þeir ættu að láta þessa sakleysingja í friði og snúa sér að einhverri gagnlegri iðju, til dæmis snúa sér að því að rétta gengið og vextina.

En lausnarinn mikli er kominn frá útlöndum til að segja lélegum stjórnmálamönnum það, sem þeir vilja heyra. Þannig fá þeir þá efnahagsráðgjöf, sem þeir eiga skilið, – við taumlausan fögnuð síðasta Reykjavíkurbréfs Morgunblaðsins.

Jónas Kristjánsson

DV

Stjórnarsamstarfi Framsóknar- og Sjálfstæðisflokks mundu bæði fylgja kostir og gallar, sem menn meta vafalaust á misjafnan hátt. Skiptir þá ekki miklu, hvort Alþýðuflokkur fær að fljóta með, því að hann getur litlu ráðið.

Þar sem Framsóknar- og Sjálfstæðisflokkur hafa samtals drjúgan meirihluta á alþingi, geta þeir hvenær sem er sagt Alþýðuflokknum að hafa sig burt úr ríkisstjórn, ef hann þykist ekki vera ánægður með gang mála.

Hins vegar eru ákveðin þægindi af að hafa Alþýðuflokkinn með. Það dregur úr samanburði við fyrri stjórnir Framsóknar- og Sjálfstæðisflokks, sem yfirleitt hafa verið óvinsælar. Enn er í minni stjórnin frá 1974 til 1978.

Stundum eru stjórnir Framsóknar- og Sjálfstæðisflokks kallaðar helmingaskiptastjórnir vegna mikils bróðernis við að skipta bitlingum og annarri spillingu. Flokkarnir mundu til dæmis una sér vel saman í Framkvæmdastofnun.

Stundum eru þessar stjórnir kallaðar hægri stjórnir vegna lítils áhuga þeirra á vanda lítilmagnans, þegar ætlunin er að telja niður lífskjörin. Enda hafa þær oftast átt í útistöðum við samtök launþega í landinu.

Stundum eru þessar stjórnir kallaðar sterkar stjórnir vegna öflugs þingmeirihluta og hins mikla þjóðarvilja, sem hlýtur að standa þar að baki. Sú er í rauninni forsenda þess, að margir mæla nú með slíkri stjórn.

Stjórn Framsóknar- og Sjálfstæðisflokks mundi strika yfir tvískinnung undanfarinna ára í varnarmálum. Flugstöð yrði reist á Keflavíkurflugvelli, olíugeymar í Helguvík, svo og flugskýli við önnur mannvirki eftir þörfum.

Hún mundi líka semja við Ísal um að strika yfir deilur Hjörleifs og hækka orkuverðið. Jafnframt mundi hún endurvekja stóriðjustefnuna, að vísu í varfærnari mynd en áður, þegar menn töldu orkufrekan iðnað allra meina bót.

Hún mundi halda núverandi kerfi landbúnaðar, sem er að sliga þjóðina og að skerða lífskjör hennar úr hófi fram. Hún mundi líklega meira að segja láta viðgangast, að fyrirhuguð eggjaeinokun nái fram að ganga.

Hún mundi halda áfram að dekra við hugmyndir ýmissa þrýstihópa um að koma sér upp gæluiðnaði, sem yrði bæði reistur og rekinn á kostnað skattborgaranna, – af því að Framsókn vill slíkan iðnað í hvert pláss.

Hún mundi ekki geta stigið tvö mikilvægustu skrefin til efnahagslegrar viðreisnar, – að verðtryggja fjárskuldbindingar til fulls og að skrá gengi krónunnar í lægri kantinn, – af því að Framsókn er andvíg efnahagslegri skynsemi.

Þannig fylgja bæði kostir og gallar stjórn Framsóknar- og Sjálfstæðisflokks, eins og raunar fylgja öðrum stjórnarmynztrum, sem nefnd hafa verið undanfarna daga. Kostirnir og gallarnir breytast bara eftir mynztrum.

Þeir, sem leggja mesta áherzlu á varnarmál og stóriðju, gætu fagnað stjórn Framsóknar- og Sjálfstæðisflokks. Þeir, sem vilja draga úr vitlausum atvinnurekstri og koma á réttu gengi og vöxtum, gætu ekki fagnað.

Umfram allt mega menn ekki búast við, að “sterk”, “hægri sinnuð” “helmingaskiptastjórn” mundi leysa efnahagsvandann. Og um leið mega menn ekki heldur reikna með, að eitthvert annað stjórnarmynztur mundi gera það.

Jónas Kristjánsson.

DV

Á næstu mánuðum reynir á, hvort Framleiðsluráð landbúnaðarins kemst upp með það á níunda tug tuttugustu aldar að skipuleggja einokun á eggjasölu og umtalsverða hækkun á eggjaverði á vegum Sex manna nefndar.

Samtök neytenda, húsmæðra, bakara og kaupmanna hafa mótmælt ráðagerð Framleiðsluráðs, svo og þeir eggjaframleiðendur, sem hingað til hafa getað selt egg ódýrar en á skráðu viðmiðunarverði hins illræmda ráðs.

“Það er tímaskekkja að ögra hagsmunum neytenda með umræddum einokunaráformum í eggjasölu … Munu Neytendasamtökin ekki sitja aðgerðalaus, heldur berjast gegn slíkum reglum af öllu afli”, segir í einum mótmælunum.

Í sömu mótmælum Neytendasamtakanna segir, að þessi viðbótareinokun þýði, að afnema verði hin áratuga gömlu einokunarlög, því að til þeirra megi rekja mörg vandamálin í framboði, verði og gæðum landbúnaðarafurða.

Sí og æ hefur komið í ljós, að einokunarvara á borð við mjólk stenzt ekki gæðakröfur, meðan aldrei heyrist, að frjáls vara á borð við egg sé ekki í góðu lagi. Í þessu sem öðru sést hinn skýri munur frelsis og einokunar.

Kerfi Framleiðsluráðs teflir fram hagsmunum sumra framleiðenda á kostnað hagsmuna neytenda og skattgreiðenda. Afleiðingin hefur orðið óstjórnleg sóun verðmæta á undanförnum áratugum. Í samanburði er sóunin í Kröflu bara smámunir.

Í framleiðslu og sölu landbúnaðarafurða ríkir lokað kerfi innflutningsbanns, framleiðslustyrkja, einkasölu, niðurgreiðslna og útflutningsuppbóta, sem er svo dýrt, að ekki er til stærri meinsemd í þjóðfélagi okkar.

Frekjan og yfirgangurinn í þrýstihópi Framleiðsluráðs ganga svo langt, að ráðið hyggst færa út kvíarnar, þrátt fyrir gagnrýnina, sem núverandi einokun hefur sætt. Síðar ætlar það að ná undir sig kjúklingum og svínakjöti.

Neytendur og skattgreiðendur eiga að láta eggjaeinokunina verða kornið, sem fyllir mælinn. Markmiðið á ekki aðeins að vera að koma í veg fyrir hina nýju einokun, heldur einnig að brjóta hina gömlu á bak aftur.

Stjórnmálamenn kyrja nú sem ákafast sönginn um, að þjóðin sé að verða fátækari og þurfi að herða sultarólina. Um leið láta þeir viðgangast verðmætabrennslu, sem nemur nokkrum Kröfluverum á hverju einasta ári.

Stjórnmálamenn framseldu á sínum tíma til Framleiðsluráðs vald, sem neytendur og skattgreiðendur höfðu ekki heimilað þeim að framselja. Þetta vald ber stjórnmálamönnum nú að afturkalla með afnámi laga um Framleiðsluráð.

Nú reynir á, hvort stjórnmálamennirnir, sem nú sitja á þingi, meta meira dýrustu hagsmunaklíku landsins eða sameinaða hagsmuni neytenda og skattgreiðenda. Nú reynir líka á, hvort eitthvað er að marka kreppusöng þeirra.

Þjóðin má ekki lengur sætta sig við að láta Framleiðsluráð og stjórnmálaflokka hafa sig að fífli. Hún getur notað eggjahneykslið til að mótmæla því, að lífskjör séu skert, meðan margfalt fleiri fjármunum er sóað í kindur og kýr.

Landsmenn mættu meðal annars fylgjast með stjórnarmyndunarviðræðum næstu vikna og reyna að gera sér grein fyrir, hvort landsfeðurnir hafi einhvern áhuga á að gæta hagsmuna alls þorra þjóðarinnar.

Niður með Framleiðsluráð!

Jónas Kristjánsson.

DV

Stjórnmálamenn Íslands hafa espað hver annan upp í þá múgsefjun, að dómsdagur íslenzkra efnahagsmála verði 1. júní. Þá muni hin séríslenzka verðbólga stökkva upp til áður óþekktra hæða með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.

Að vísu er 20% verðbólgustökk há tala. Fyrir skömmu fannst okkur 10% stökk vera há tala, en nú fyndist okkur hún bara notaleg, ef við ættum kost á henni. Tölur eru bara tölur og dómsdagar vilja láta á sér standa.

Ekki er nema hálfur annar áratugur síðan 3% verðbólgustökk þótti svo rosalegt, að erlendir fréttamenn komu til Íslands til að kynna sér, hvernig þjóðin færi að því að lifa af. En þá kom enginn dómsdagur og kemur ekki nú.

Hinir sefjuðu stjórnmálamenn telja sig knúna til að mynda nýja ríkisstjórn á næstu tveimur vikum, svo að hún fái um það bil tveggja vikna tækifæri til að koma í veg fyrir dómsdaginn, sem spámenn efnahagsmála hafa dagsett 1. júní.

Galdralæknar stjórnmálaflokkanna bíða óþreyjufullir með töfralyfin sín. Sumir ætla að stytta vandamálin út á brotastriki. Aðrir ætla að telja þau niður. Enn aðrir vilja banna vandamálin með lögum gegn vísitölum.

Allt eru þetta gagnslausir læknisdómar. Sjúklingi batnar ekki, þótt hitamælar séu bannaðir, taldir niður eða styttir út. Verðbólgan er nefnilega ekki vandamálið sjálft, heldur afleiðing af baráttu þjóðarbúsins við ýmsa sjúkdóma.

Ef ný ríkisstjórn verður mynduð mjög snemma, er hætt við, að hún telji sig hafa tíma til að beita einhverju ofangreindra læknisráða fyrir 1. júní, og magni þannig hina raunverulegu sjúkdóma efnahagslífsins.

Í flestum hinum gagnslausu læknisdómum eru tveir þættir einna hættulegastir. Annar er, að stjórnmálamenn tregðast við að lækka gengi krónunnar. Hinn er, að þeir tregðast við að verðtryggja fjárskuldbindingar.

Afleiðingin er sú, að fólk leggur ekki fyrir og kaupir ekki innlenda vöru í stað erlendrar. Afleiðingin af afleiðingunni er sú, að verðbólgan eykst, skuldasöfnun í útlöndum eykst og galdralæknarnir fá ný tækifæri til að spilla fyrir.

Ísland hefur verið stjórnlaust ríki í 142 mánuði. Okkur munar ekkert um einn eða tvo mánuði í viðbót, sérstaklega þegar fyrirhuguð læknisráð eru líkleg til að gera sjúkdómana enn skæðari. Æðibunugangur er ekki til góðs.

Enginn stjórnmálamaður þorir að segja, að skynsamlegt sé að skrá gengi krónunnar lægra en raunvirði og skrá vexti hærra en raunvirði. Þegar stjórnmál eru á svo lágu stigi, er ódýrast að láta reka á reiðanum.

Þjóðin mun lifa af hækkun verðbólgu úr 10% í 20% á þriggja mánaða tímabili, alveg eins og hún lifði af hækkun hennar úr 3% í 10% á slíku tímabili. Hitt er meira vafamál, hvort hún muni lifa af fyrirhuguð læknisráð galdralæknanna.

Satt er, að þjóðin hefur endurnýjað umboð til stjórnmálaflokkanna að halda áfram að misþyrma þjóðarhag með því að stytta út verðbólguna, telja hana niður eða banna hana hreinlega, allt eftir því hverjir bræða sig saman í stjórn.

Ástæðulaust er að bíða niðurstöðunnar með óþreyju og eftirvæntingu. Stjórnmálamennirnir þurfa tíma til að finna, hvaða samkomulag sé minnst óþægilegt. Ef 1. júní rennur hjá á meðan, mun hann ekki reynast sá dómsdagur, sem spáð hefur verið.

Jónas Kristjánsson

DV

Svíar eru sagðir afar óánægðir með siglingar sovézkra kafbáta í sænskri landhelgi. Þeir telja þær sýna fyrirlitningu á hlutleysi Svía. Þeir telja þær einnig sýna, að ekki sé unnt að treysta orðum sovézkra stjórnvalda.

Merkilegast í máli þessu er, að nokkrum Svía eða nokkrum Vesturlandabúa yfirleitt skyldi detta í hug, að sovézk stjórnvöld mundu gera annað hvort eða hvort tveggja – að virða hlutleysi annarra og að virða eigin orð.

Sovétstjórnin telur hlutleysi ríkja vera skref á óhjákvæmilegri þróunarbraut þeirra úr herbúðum andstæðinganna í faðm Sovétríkjanna. Þetta hlutleysi er ranglega kallað “Finnlandisering”, en ætti að heita “Svíþjóðarísering”.

Lygin er einn helsti hornsteinn sovézka stjórnkerfisins. Undirskriftir sovézkra ráðamanna eru ekki marklausar, heldur verri en engar undirskriftir. Sem dæmi um þetta má nefna sovézku stjórnarskrána og Helsinki-samkomulagið.

Með undirskriftum í Helsinki lofuðu sovézk stjórnvöld að virða almenn mannréttindi heima fyrir. Í raun hafa þau síðan hægt og bítandi verið að draga úr mannréttindum, sem eru nú minni en þau voru fyrir samkomulagið.

Þar er jafnvel ofsóttur hinn fámenni hópur manna, sem hafði það eitt til saka unnið að mæla með, að sovézkir ráðamenn virtu sínar eigin undirskriftir í Helsinki. Þessum hópi hefur nú öllum verið komið á bak við lás.

Í stjórnarskrá Sovétríkjanna eru ýmis fögur orð um mannréttindi. Ekkert mark er á þeim tekið frekar en öðrum orðum. Nýjasta viðbótin við svikin eru geðveikrahælin, sem sjálfur Andropov úr leyniþjónustunni kom á fót.

Allir þeir, sem komast til valda í Sovétríkjunum, eru brenndir af klifri sínu upp frumskóg sleikjuskapar og grimmdar. Eðlileg afleiðing þessa er að yfirglæpamaður leyniþjónustunnar skuli vera orðinn framkvæmdastjóri flokksins.

Andropov verður ekki illskárri en Brezhnev, heldur verri. Sovétríkin eru lokað kerfi, þar sem eingöngu fúlmenni komast í hátind valdanna. Þetta mættu Svíar, lúterskir klerkar, íslenzkir hernámsandstæðingar og annað friðsamt fólk hafa í huga.

Einfeldni vestrænna afvopnunarsinna nær hámarki, þegar þeir eru farnir að trúa loforðum kjarnorkuvelda um að beita ekki kjarnorkuvopnum að fyrra bragði. Slík loforð eru bara fyrir auglýsingamarkaðinn.

Þvert á móti er aukin hætta á ferðum, þegar sovézk stjórnvöld segjast ekki muni beita kjarnorkuvopnum að fyrra bragði. Þau mundu nefnilega ekki beita slíkum vopnum að fyrra bragði, nema einmitt að undangenginni slíkri yfirlýsingu.

Kjarnorkuvopnalaus svæði, hvort sem er á Norðurlöndum eða Atlantshafi, eru marklaus, af því að þau eru einhliða. Sovézk stjórnvöld munu ekki hlífa slíkum svæðum frekar en þau virða nú hlutleysi ríkis á borð við Svíþjóð.

Auk þess munu þau láta skip sín og kafbáta valsa með kjarnorkuvopn um Atlantshafið, hvað sem öllum yfirlýsingum líður. Og lýsi þau sjálf yfir friðhelgi hafsins, er ástæða til að líta á það sem aðdraganda aukins kjarnorkubúnaðar þeirra á hafinu.

“Orð skulu standa” eru hornsteinn viðskipta og mannlegra samskipta á Vesturlöndum. Í helvíti Sovétríkjanna gilda önnur lögmál. Þar hafa stjórnvöld annað og verra að leiðarljósi: “Orð skulu ekki standa”.

Jónas Kristjánsson

DV

Þótt tilraun Geirs Hallgrímssonar, formanns Sjálfstæðisflokksins, til myndunar ríkisstjórnar hefjist ekki formlega fyrr en nú, hefur hún raunar staðið að minnsta kosti síðan á þriðjudagsmorgni og þá með formlegum fundum.

Þetta forskot á vinnuna er góðs viti. Það bendir til, að Geir vilji forðast mistökin frá því síðast, er tilraun hans stóð vikum saman og leystist síðan upp í ekki neitt. Enginn tími er til slíks hægagangs um þessar mundir.

Geir Hallgrímsson veit, að ástandið verður farið að nálgast suðupunkt eftir svo sem tíu daga, ef ekki sér þá fyrir endann á tilraun hans. Fljótlega verður forseta Íslands þá ekki stætt á öðru en aðvísa umboðinu annað.

Í öllum hefðbundnu flokkunum hefur komið í ljós nokkur, en mismikill, áhugi á samstarfi við Geir um stjórnarmyndun. Erfiðast er að meta stöðuna innan þingflokks sjálfstæðismanna, þótt ótrúlegt kunni að virðast við fyrstu sýn.

Þar sjá menn fram á forsætisráðherradóm og áframhaldandi flokksformennsku Geirs Hallgrímssonar og telja sumir sjálfa sig eða aðra betur til þess fallna, – eftir allt, sem á undan er gengið. Þetta getur reynzt þungt á metunum.

Athyglisvert er, að samhliða tilraun Geirs hefur staðið önnur og að því er virðist sjálfstæð tilraun af hálfu manna úr þingflokknum. Það gæti bent til, að menn séu að undirbúa komu númer tvö á svokölluðum stjórnarmyndunarbolta.

En um leið hlýtur að vera erfitt fyrir þingflokkinn að finna sér annan forsætisráðherra, því að margir eru kallaðir. Saman við þetta blandast tafl um formennsku í þingflokknum og hugsanlega síðar í flokknum sjálfum.

Framsóknarflokkurinn er klofinn á þingi. Annars vegar fer Ólafur Jóhannesson fyrir þeim armi, sem mælir með samstarfi við Sjálfstæðisflokkinn. Fyrir hinum, sem eru andvígir, fer Steingrímur Hermannsson.

Í báðum flokkum tala menn um, að nú sé nauðsyn á “sterkri stjórn” með 37 þingmenn að baki. Aðrir telja andlitslyftingu nauðsynlega til að rjúfa stjórnarmynztrið frá 1974. Er þá helzt talað um að bæta Alþýðuflokknum við.

Sá fegurðarauki er takmarkaður, en gæti þó styrkt varnarstríðið í samtökum launafólks. Auk þess vill Alþýðuflokkurinn í stjórn, af því að forustan telur það munu gagnast flokknum í næstu kosningum að hafa sýnt ábyrgð og þor.

Þingmenn Alþýðuflokksins hafa sýnt meiri áhuga á öðru mynztri samstarfs við Sjálfstæðisflokkinn, með Kvennalistann sem þriðja aðila. Af hálfu Sjálfstæðisflokksins hefur sá möguleiki einnig verið ákaft kannaður.

Sumpart er þar að baki eðlilegur áhugi á að finna, hvernig hugmyndir Kvennalistans falli að hefðbundnum stjórnmálaágreiningi í landinu. Og sumpart er að baki aðvörun til Framsóknarflokksins um, að fleiri stjórnarkosta geti verið völ.

Minnstar líkur eru á, að áhugi launamannaforingjans Guðmundar J. Guðmundssonar og ýmissa sjálfstæðismanna á “sögulegum sáttum” hinna kraftmiklu afla til hægri og vinstri nái fram að ganga. Þar ber hreinlega of mikið á milli.

Almennt er talað um sjálfstæðis- og framsóknarstjórn, hugsanlega útvíkkaða og snyrta, sem líklegustu niðurstöðuna. En lausu endarnir eru svo margir, að alveg eins getur verið, að um síðir verði í skyndingu eitthvað allt annað ofan á.

Jónas Kristjánsson

DV

Í túlkun hinna sauðtryggu málgagna á kosningaúrslitunum þykir hverjum sinn fugl fagur að venju. Sjónhverfingamenn færa þar langsótt rök að sigri sinna manna og ósigri annarra, þvert ofan í sjálf kosningaúrslitin.

Í Morgunblaðinu er fall Geirs Hallgrímssonar af þingi orðið að persónulegum sigri hans úti á landi, væntanlega einnig í kjördæmum stjórnarsinnanna Friðjóns og Pálma, en ósigurinn í Reykjavík hins vegar ómögulegum Albert að kenna.

Hin raunverulega ástæða þess, að Sjálfstæðisflokkurinn vann ekki á í Reykjavík eins og víðast úti á landi, er samt sú, að hópur sjálfstæðismanna kastaði atkvæði sínu á Alþýðuflokkinn í innanflokks mótmælaskyni.

Þetta hefur oft komið fyrir áður og af ýmsum ástæðum. Í þetta sinn voru ýmsir hörðustu Gunnarsmennirnir að þakka Geir fyrir frægan Ísafjarðarfund og senda honum sína síðustu kveðju, í von um, að hann félli af þingi.

Þeim tókst þetta, nánast fyrir tilviljun. Á það má líta sem eins konar áminningu til flokksforustunnar um, að hún hefur ekki enn gert upp við fortíðina, jafnvel þótt Morgunblaðið tali ekki að sinni um maðka í mysunni hjá Friðjóni og Pálma.

Í Þjóðviljanum er ósigur Alþýðubandalagsins orðinn að frækilegum raunsigri, bæði almennt séð og í ýmsum sérmálum á borð við Ísal. Þar tala menn t.d. um varnarsigur í samanburði við það, sem búizt hafi verið við fyrir kosningar.

Í stað þess að leggja áherzlu á samanburð milli þingkosninga sér á parti, byggðakosninga sér á parti, skoðanakannana sér á parti og fróðra manna áliti sér á parti, er þessu öllu grautað saman eftir hentugleikum.

Að vísu hefur nokkurt gildi að bera kosningaúrslit í alþingiskosningum saman við úrslit í byggðakosningum, niðurstöður skoðanakannana og fróðra manna mat á stöðunni. En aðalsamanburðurinn hlýtur að vera við fyrri þingkosningar.

Þannig vann Bandalag jafnaðarmanna 7,3%, Samtök um kvennalista 5,5% og Sjálfstæðisflokkurinn 3,3%, en Alþýðubandalagið tapaði 2,4%, Alþýðuflokkurinn 5,8% og Framsóknarflokkurinn 5,9%. Þetta eru hinar undanbragðalausu staðreyndir.

Alþýðubandalagið sá fyrir ósigurinn og varaði kjósendur við svokallaðri “hægri sveiflu”, sem væri að gleypa landið. Þessi sveifla var auðvitað að mestu leyti ímyndun, en var máluð á vegginn til að auðvelda síðari túlkun.

Eftir kosningar gat Þjóðviljinn svo barið sér á brjóst og sagt, að hægri sveiflan hafi verið stöðvuð í frækilegri lokasókn Alþýðubandalagsins í kosningabaráttunni. Tapið upp á 2,4% er gersamlega fallið í skuggann.

Með þessu er raunverulega verið að reyna að strika yfir nokkur síðustu árin og láta líta svo út sem öll fortíðin hafi ekki verið meiri en ein eða tvær vikur, það er að segja tíminn frá síðustu skoðanakönnunum.

Auðvitað brosa gamlir jálkar í skoðanakönnunum, þegar reiknimeistarar flokkanna vilja taka þær til samanburðar frekar en síðustu eða fyrri alþingiskosningar. Jálkarnir vita nefnilega, að kannanir eru ekki kosningar, þótt góðar séu.

Skemmtilegust var þó túlkun úrslitanna hjá frambjóðandanum, sem fékk 411 atkvæði og kolféll. Að hans mati voru það skoðanakannanirnar, sem biðu ósigur, en ekki hann sjálfur. Nei, að sjálfsögðu lýtur enginn í lægra haldi í kosningum!

Jónas Kristjánsson

DV

Ríkisstjórnin átti að segja af sér á sunnudaginn var, þegar kosningaúrslit höfðu þegar sýnt, að hún var í miklum minnihluta á nýkjörnu alþingi. Drátturinn til fimmtudags er engin skrautfjöður í hatti forsætisráðherra.

Undanbrögð og véfréttir hans í fjölmiðlum voru ekki í samræmi við tilfinningu þjóðarinnar fyrir réttum vinnubrögðum. Enda tóku samráðherrar hans af skarið, fyrst í fjölmiðlum og síðan á ríkisstjórnarfundi í gær.

Ólafur Jóhannesson sagði í blaðaviðtali eftir kosningarnar: “Þótt það sé bókstaflega rétt, að ríkisstjórn þurfi ekki að víkja nema fyrir vantrausti, hefur það ekki tíðkazt hér langalengi annað en að stjórn fari frá, þegar hún er komin í minnihluta.”

Nógu erfitt verður að mynda nýja ríkisstjórn, þótt fráfarandi forsætisráðherra sé ekki um leið að gefa í skyn, að vel sé hugsanlegt, að hann sitji áfram um óákveðinn tíma og gefi jafnvel út bráðabirgðalög, sem enginn þingmaður styður.

Eðlilegt er, að utanþingsmaðurinn Geir Hallgrímsson hafi fyrsta umboð til myndunar nýrrar ríkisstjórnar, þar sem hann er formaður stærsta og raunar langstærsta flokksins, hins eina, sem getur myndað tveggja flokka stjórn.

Að vísu unnu Bandalag jafnaðarmanna og Samtök um kvennalista meira á en Sjálfstæðisflokkurinn. Segja mætti, að boltinn ætti fyrst að fara til þeirra sem meiri sigurvegara. En þingstyrkur beggja er hreinlega of lítill til slíks.

Rétt er að taka fram, að í hæsta máta er óeðlileg sú skoðun Geirs, að vel komi til greina, að hann myndi minnihlutastjórn, ef ekki tekst að koma á meirihlutastjórn. Engan veginn er tímabært að gefa í skyn, að minnihlutastjórn komi til álita.

Á hugsanlega minnihlutastjórn þýðir ekki að minnast fyrr en leiðtogar flokkanna hafa hver á fætur öðrum gefizt upp við að mynda meirihlutastjórn. Og satt að segja yrði minnihlutastjórn 23 þingmanna flokks ósjálfbjarga í núverandi efnahagsástandi.

Sjálfstæðisflokkurinn á að hafa möguleika á að ná samkomulagi um meirihlutastjórn, þótt hann sé til hægri í hinu pólitíska litrófi. Til dæmis er hann að þingmannaskipan í miðjunni í jafnvægi suðvesturhornsins og strjálbýlisins.

Hann getur myndað tveggja flokka dreifbýlisáttarstjórn annaðhvort með Framsókn eða Alþýðubandalagi eða þriggja flokka suðvesturhornsstjórn með Alþýðuflokki og öðrum nýju flokkanna, svo að flókið dæmi sé einfaldað.

Að vísu er torvelt að sjá, að samstarf geti tekizt með Sjálfstæðisflokki og Alþýðubandalagi. Hið síðarnefnda yrði að fórna svo miklu í varnarmálum og álmálum, að það yrði ekki þar á ofan til viðræðu um raunhæfar efnahagsaðgerðir.

Þá er ekki auðvelt að sjá, að Bandalag jafnaðarmanna geti farið í stjórn með neinum eftir yfirlýsingu Vilmundar Gylfasonar fyrir kosningar. Stjórn Sjálfstæðisflokks, Alþýðuflokks og Kvennalista er því minna ólíklegur kostur.

Einfaldast væri, ef Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarflokkurinn gætu komið sér saman um stjórn og efnahagsstefnu, sem hæfist með niðurtalningu í stíl Framsóknarflokksins. Þar með hefði Framsókn náð sér í forsendu fyrir stjórnarþátttöku.

En nauðsynlegt er, að nýkjörið alþingi verði nú þegar kallað til starfa, hvort sem gengur illa eða mjög illa að mynda nýja ríkisstjórn, því að hin gamla þarf sem starfsstjórn aðstoð þess í aðkallandi efnahagsaðgerðum.

Jónas Kristjánsson

DV

Enn einu sinni hefur skoðanakönnun DV reynzt nákvæmust þeirra, sem gerðar voru fyrir alþingiskosningarnar um helgina. Meðalfrávik hinna átta framboðslista reyndist vera 2,2 prósentustig í DV, en 2,8 í Helgarpóstinum og 3,1 í Morgunblaðinu.

Skoðanakannarinn Gallup sagði fyrir nokkrum árum, að menn ættu að reikna með 2-3 prósentustiga frávikum í skoðanakönnunum: Samkvæmt því eru frávik kannana dagblaðanna þriggja innan marka, sem eðlileg mega teljast.

Hinn sami Gallup sagði einnig: “Úrslit kosninga eru bezti mælikvarðinn á, hversu áreiðanlegar eru vinnuaðferðir í skoðanakönnunum.” Samkvæmt því eru vinnuaðferðir DV nokkru áreiðanlegri en Helgarpóstsins og Morgunblaðsins.

Síðastnefnda blaðið hafði grun um þetta fyrirfram og tryggði sig gegn staðreyndum með því að gagnrýna þá skoðun, að úrslit kosninga væru nokkur mælikvarði á áreiðanleika vinnuaðferða í skoðanakönnunum.

Morgunblaðið sagði: “Þetta er fráleit kenning. Fyrir liggja rannsóknir um þetta atriði og aðferðir við slíkar kannanir hafa verið þaulreyndar og niðurstöður á þeim liggja fyrir. Úrslit kosninga á Íslandi í apríl 1983 breyta þar engu um … “

Vonandi ber Hagvangur hf. enga ábyrgð á þessari vísindakenningu Morgunblaðsins, enda er hætt við, að Gallup og fleiri gætu ekki dulið kátínu sína, ef kenningin væri kynnt á erlendum vettvangi meðal vísindamanna í greininni.

Þvert á móti er einmitt gagnlegt að bera úrslit saman við skoðanakannanir, til dæmis til að reyna að finna, hvort frávik fari eftir einhverjum formúlum. Þannig væri unnt að auka spágildi skoðanakannana og gera þær nákvæmari.

DV gerði tilraun til þessa, en tókst ekki að auka nákvæmnina. Kannski verður það síðar hægt, þegar byggt verður á fleiri kosningaúrslitum en unnt var í þetta sinn.

Nákvæmni upp á 2-3 prósentustiga frávik er samt nægileg til að kveða niður deilur um réttmæti og gildi skoðanakannana. Stjórnmálamenn viðurkenna, að reynt er að vanda til þeirra og að þær sýna sveiflur í stórum dráttum.

Sumir þeirra eru mjög trúaðir á skoðanakannanir, þegar þeim gengur vel, en hafa svo allt á hornum sér, þegar þeim gengur miður. Þetta er bara mannlegt og fer minnkandi í hverri kosningabaráttunni á fætur annarri.

Helzt er mark takandi á kenningum sumra stjórnmálamanna um skoðanamyndandi eða “skoðanahannandi” áhrif skoðanakannana. Flokkarnir hagræða til dæmis kosningabaráttunni með hliðsjón af nýjustu skoðanakönnunum hverju sinni.

Um leið mega menn ekki gleyma, að skoðanakannanir koma í veg fyrir, að óprúttnir kosningastjórar geti haldið fram fáránlega útbelgdum tölum um fylgi flokka sinna. Þær auka upplýsingaforðann, sem kjósendur hafa aðgang að.

Menn eiga ekki að óttast þekkinguna, allra sízt ef hún stingur göt á óraunhæfan hugmyndaheim. Og íslenzkir stjórnmálamenn eru flestir í stórum dráttum hættir að óttast þekkingaraukann, sem felst í vel gerðum skoðanakönnunum.

DV hafnar engan veginn vinnubrögðum annarra aðila, sem kanna skoðanir, heldur telur þau þvert á móti vera frambærileg. En auðvitað fagnar DV því að hafa náð sínu fráviki niður í 2,2 prósentustig, meðan aðrir voru í 2,8- 3,1 prósentustiga frávikum.

Jónas Kristjánsson

DV

Kosningabaráttan hefur verið fremur róleg, enda áhugi kjósenda lengst af daufur. Þeir hafa farið sér hægt við að velja sér lista. Vonandi skila þeir sér þó í eðlilegum fjölda á kjörstað, ef veður og færð leyfa.

DV hefur í allan vetur lagt áherzlu á að gefa lesendum tækifæri til að fylgjast með kosningabaráttunni, kynnast mönnum og málefnum hennar. Þessi straumur upplýsinga hefur einkum verið stríður síðustu vikurnar fyrir kjördag.

Á öndverðum vetri hófst kynning DV á frambjóðendum í prófkjörum, skoðanakönnunum og forvali stjórnmálaflokkanna. Við sögðum frá þessu fólki og skoðunum þess og birtum kjallaragreinar eftir þá, sem óskuðu þess.

DV sagði síðan lesendum frá framboðslistunum um leið og þeir urðu til, svo og frá margvíslegum átökum um skipan listanna. Blaðið skýrði frá þróun nýrra framboða, alveg eins og það rakti framboð hinna hefðbundnu stjórnmálaflokka.

Síðast í marz og fyrst í apríl voru leiðtogar flokka og samtaka, sem bjóða fram í fleiri en einu kjördæmi, á beinni línu á ritstjórn DV. Í öllum tilvikum létu lesendur DV spurningarnar dynja um glóandi símalínur.

Spurningar og svör fengu rækilega umfjöllun á síðum DV. Lesendabréf og kjallaragreinar um kosningamál hafa einnig borizt að í stríðum straumum. Hvað eftir annað hefur blaðið verið stækkað til að rúma þessar aðsendu skoðanir.

Þegar sameiginlegir kosningafundir framboðslistanna hófust í kjördæmunum upp úr páskum, lögðu blaðamenn DV land undir fót til að fylgjast með fundum og segja ítarlega frá þeim í blaðinu. Og einn fund hélt blaðið meira að segja sjálft.

Margir hafa harmað í undanförnum kosningum, að kjósendur á höfuðborgarsvæðinu hafa ekki fengið tækifæri til að koma á sameiginlega framboðsfundi og leggja spurningar fyrir þá, sem vilja verða fulltrúar kjósenda á alþingi.

DV hljóp nú í skarðið, meðal annars af þeirri ástæðu, að enginn annar fjölmiðill gat það, sumir vegna flokkstengsla og aðrir vegna múlbindingar hins opinbera. Og hinn fjölmenni fundur gerði líka stormandi lukku.

Stjórnmálamenn landsins hafa í rúmlega hálft annað ár notað kjallaragreinar í DV sem eins konar ræðustól til að ná til kjósenda. Þeim fannst því jafnt eðlilegt að ganga í ræðustól DV á kosningafundinum í Háskólabíó.

Í öðrum dagblöðum hefur ekkert sézt hliðstætt við hinn mikla straum óhlutdrægra upplýsinga í DV, sem hér hefur verið lauslega rakinn. Enda eru þau svo tengd hvert sínum stjórnmálaflokki, að slíkt frjálslyndi er þar óhugsandi.

Í ríkisfjölmiðlunum hefur ýmislegt verið gert hliðstætt, en ekki í nándar nærri eins miklum mæli og í DV. Síðustu tvær vikurnar hefur þó verið öflugt kosningasjónvarp, sem örugglega er vel þegið hjá meirihluta kjósenda.

Að vísu segja margir, að gömlu þingmennirnir hafi ekki reynzt þjóðinni nógu vel og að ástæða sé til að efast um, að nýju þingmannsefnin reynist betur. Auðvitað leysa kosningar ekki allan vanda, en kjósendur mega þó ekki leggja árar í bát.

Menn eru skyldugir til að vera með, þótt hvert atkvæði sé ekki þungvægt. Kjósendum ber að ákveða sig og að láta efasemdir ekki hindra sig í að koma á kjörstað. Meðan níu af hverjum tíu kjósa er lýðræðið enn virkt, þrátt fyrir ýmsa erfiðleika.

Jónas Kristjánsson.

DV

Kosningabaráttan hefur verið kurteisleg, ef miðað er við fyrri tíma, þegar málgögnin gengu berserksgang í tilbúnum uppljóstrunum, óheiðarlegu skítkasti og vondum ljósmyndum af frambjóðendum andstæðinganna.

Alþýðublaðið, Morgunblaðið, Tíminn, Þjóðviljinn og önnur málgögn eru að vísu sneisafull af áróðri, sem er yfirleitt ómerkilegur, en sjaldan beinlínis óviðurkvæmilegur. Að þessu leyti fer kosningabarátta batnandi með hverju tækifæri, sem gefst.

Um leið hefur minnkað áhugi frambjóðendanna á þessum áróðri í eigin málgögnum. Hann er stundaður með hangandi hendi, enda telja áróðursmenn réttilega, að vettvangur málgagnanna sé ekki hinn heppilegasti, sem völ er á.

Frambjóðendur leggja mesta áherzlu á sjónvarpið sem áróðurstæki. Hápunktar kosningaundirbúningsins felast í vinnu fyrir sjónvarpsþættina, sem sýna andlit frambjóðenda. Önnur undirbúningsvinna hverfur í skugga sjónvarpsundirbúnings.

Alþjóðleg reynsla sýnir, að sjónvarpið er ekki miðill til að koma skoðunum á framfæri, heldur persónum. Í sjónvarpi er torvelt að selja stefnu eða afrekaskrá, en auðvelt að selja meintan persónuleika frambjóðenda.

Stundum mistekst auglýsingastofunum. Barnið fór að gráta, þegar það hélt, að Steingrímur ætlaði út úr sjónvarpstækinu inn í stofu. Og menn hlógu, þegar þeir sáu Guðmund í gömlum frakka að kofabaki. En kannski var þar gáfumannafélagið að verki.

Yfirleitt tekst sérfræðingunum þó að láta líta svo út, sem frambjóðendur séu góðviljaðir. Þar með næst sá árangur, sem mögulegur er í sjónvarpi, þegar frambjóðendur eru ekki meiri bógar, meiri landsfeðraefni, en raun er á.

Í þessari sölu á persónum verður kosningabaráttan að keppni auglýsinga- og fjölmiðlamanna um nýjar og betri umbúðir. Innihaldið skiptir sáralitlu máli, enda er það nánast ekki neitt í miklum hluta kosningasjónvarpsins.

Frambjóðendur segja okkur, hvað þeir vilja okkur vel, á hversu ótal mörgum sviðum þeir vilja umbætur. Sumar ræðurnar eru eins konar efnisyfirlit óskhyggjunnar. En þær segja okkur ekkert um fyrirhugaðar aðgerðir eftir kosningar.

Einstaka sinnum þykjast frambjóðendur gera sérstaklega vel og segjast geta fundið peninga til að fjármagna góðviljann. En almenna reglan er samt sú, að talað er um góðverkin eins og þau kosti ekki túskilding með gati.

Óskhyggjuruglið bylur á daufum hlustum vaxandi fjölda kjósenda, sem sættir sig ekki við slíka meðhöndlun. Þessir kjósendur vilja vita, hvernig góðverkin verði framkvæmd, hvaðan peningarnir eigi að koma og hvaða áhrif þetta hafi á önnur svið.

Þeim finnst ekki nóg að heyra, að til dæmis til vegagerðar og íbúðalána eigi að fara peningar, sem nú séu látnir í annað. Þeir vilja vita, hvað þetta “annað” sé og hvað gerist á þeim póstum við slíka millifærslu fjármagns.

Frambjóðendum á að vera kunnugt um, að þessir kjósendur eru til og að þeir valda því, að verra en nokkru sinni fyrr er að spá um úrslit kosninga. Þeir vita þetta af skoðanakönnunum og af heimsóknum sínum á vinnustaði kjósenda.

Sums staðar á vinnustöðum hafa kjósendur spurt í þaula og ekki tekið undanbrögð sem svar. Þess vegna eru vinnustaðafundirnir merkasta nýjung kosningabaráttunnar. Smám saman geta slíkir fundir afklætt frambjóðendur úr umbúðunum og þvingað þá til að leita að innihaldi, þótt það hafi ekki tekizt enn.

Jónas Kristjánsson.

DV

Skoðanakönnun DV, sem birt er í blaðinu í dag, staðfestir það, er komið hefur fram í könnunum annarra blaða, að hið hefðbundna flokkakerfi Íslands hefur riðlazt, – að fjöldi manna mun á laugardaginn kjósa öðruvísi en áður.

Nýju framboðin, Bandalag jafnaðarmanna og Samtök um kvennalista, hafa sópað til sín fylgi og ógna hefðbundnum hugmyndum um rekstur stjórnmála. Flokkarnir hafa ekki lengur sína föstu dilka, þar sem sauðirnir skila sér.

Eini gamli flokkurinn, sem nýtur öruggs og raunar vaxandi fylgis, er Sjálfstæðisflokkurinn. Búast má við, að eftir kosningar verði hann eini stóri flokkurinn og þar af leiðandi úrslitaflokkur í myndun nýrrar ríkisstjórnar.

Tölur DV eru hærri en Morgunblaðsins fyrir Framsóknarflokkinn, Bandalag jafnaðarmanna og Alþýðubandalagið og lægri fyrir Sjálfstæðisflokkinn, en hinar sömu fyrir Alþýðuflokkinn og Samtök um kvennalista.

Í stórum dráttum ber þessum tveimur könnunum saman. Minna virði eru tölur Helgarpóstsins, sem eins og fyrri daginn vanmetur Framsóknarflokkinn, þótt aðferðafræðin sé skárri en áður. Við reiknum með, að þær tölur séu ekki réttar.

Svo vel vill til, að á laugardaginn verður kveðinn upp Stóridómur. Þá kemur raunveruleikinn í ljós. Um miðnætti fer sennilega að skýrast, hversu misjafnlega vel þessar þrjár kannanir spá um úrslit kosninganna.

Þá verður marklaust að bera saman misjafna aðferðafræði. Þá verður tilgangslítið að flagga vísindum út af fyrir sig. Þá verða búnir að ákveða sig þeir kjósendur, sem hingað til hafa gefið loðin svör eða engin.

Í könnun DV fékkst ekki svar um lista hjá 46,6% úrtaksins. Morgunblaðið fékk ekki svar frá 37% af sínu úrtaki, þótt sú staðreynd sé raunar falin í frásögnum blaðsins. Eftir viku fáum við að vita, hvor skekkjan er verri.

Burtséð frá þessu er ljóst, að kjósendur hafa þegar ákveðið að gefa nýjum framboðslistum tækifæri til að reyna sig, og sömuleiðis hafa þeir ákveðið að refsa Alþýðuflokknum, Alþýðubandalaginu og Framsóknar-. flokknum.

Sérstaklega er athyglisvert, að kjósendur virðast ekki setja fyrir sig einkennilegan klofning Sjálfstæðisflokksins, þar sem hluti kjósenda og einnig frambjóðenda eru stjórnarsinnar, en meirihlutinn stjórnarandstæðingar.

Einnig er sérstaklega athyglisvert, að grófur rógur um Vilmund Gylfason hefur ekki kæft framboð hans manna í fæðingu. Kjósendur trúa ekki róginum og taka framboð bandalags hans sem raunhæft val í stað hins gamla.

Loks er einnig sérstaklega athyglisvert, að sú hugsun hefur náð fótfestu, að flokkakerfið veiti konum ekki næga þáttöku í stjórnmálum og að við ríkjandi aðstæður sé kvennalisti raunhæft svar við vandanum.

Við sjáum fram á, að um eða undir tíu af sextíu þingmönnum næsta kjörtímabils verði kosnir af hinum nýju listum. Um þetta eru sammála þrjár skoðanakannanir með þrenns konar aðferðafræði. Um þetta þýðir engum að villast.

Að baki velgengni hinna nýju lista og velgengni stærsta stjórnmálaflokksins hlýtur að liggja þung undiralda. Að baki eru kjósendur, sem vilja stokka spilin upp á nýtt og kanna, hvort ekki sé hægt að fá ríkisstjórn eftir tólf ára hlé.

Jónas Kristjánsson.

DV

Eftir sjálfskynningu stjórnmálaflokkanna í sjónvarpi er eðlilegt, að kjósendur efist um, að frambjóðendur hafi lært nokkuð að gagni af gagnrýni, sem þeir hafa orðið að sæta á undanförnum árum. Gamla tuggan réð ríkjum.

Allir listar hafa t.d. óstjórnlegan áhuga á að koma íbúðalánum upp í svo sem 80% af kostnaðarverði til svo sem fjörutíu ára. Raunar liggur í augum uppi, að þetta er nauðsynlegt svar við réttlátri verðtryggingu fjárskuldbindinga.

Síðan vefst frambjóðendum tunga um tönn, þegar kemur að fjármögnun óskhyggjunnar. Um hana gefa þeir loðin svör, sem standast ekki gagnrýni. Enda er auðveldara að flagga góðum vilja en hafa lausnir upp á krónu á reiðum höndum.

Frambjóðendur ættu að segja kjósendum, hvað það kostar á ári til viðbótar að auka húsnæðislán að því marki, sem þeir lofa. Síðan ættu þeir að segja, hvar eigi að taka peningana, hversu mikið eigi að taka á hverjum stað og hvaða afleiðingar það hafi þar.

Sumir frambjóðendur vilja enga stóriðju út af mengun. Kjósendum er hins vegar ekki ljóst, af hverju sömu frambjóðendur vilja smáiðnað, sem samtals veldur sennilega meiri mengun en hin hræðilega stóriðja.

Aðrir vilja bara íslenzka eða rúmlega hálfíslenzka stóriðju. Þeir forðast samt eins og heitan eldinn að segja kjósendum, hvar þeir ætli að taka peninga í þetta, svo og aðra óskhyggju sína á sviði gæluiðnaðar.

Þeir þegja, af því að peningarnir yrðu teknir í útlöndum. Og það er einmitt eitt mikilvægasta hugsjónamál allra lista, að skuldasöfnunin erlendis verði stöðvuð. Eitt rekur sig á annars horn í lyginni eins og jafnan áður.

Sumir frambjóðendur vilja afnema tekjuskatt af venjulegum launatekjum. Þetta er afar fallega hugsað. Hins vegar fylgir ekki sögunni, hversu há þessi upphæð er samanlagt á ári og hvaða upphæðir ríkissjóður geti sparað í útgjöldum á móti.

Frambjóðendur listanna virðast enn þeirrar skoðunar, að frambærilegt sé að lofa upp í ermina á sér. Þeir segjast vera “á móti” verðbólgunni og skuldasöfnuninni og styðja “umbætur” í húsnæðismálum, skattamálum og svo framvegis.

Hið eina, sem breytist, eru umbúðirnar. Á einum stað eru flokksmenn sýndir liggjandi á gólfi í eins konar hópefli. Þetta á að sýna, hversu óstjórnlega sé gaman að vera í flokknum, það sé meira gaman en að fara á bingó.

Fjölmiðlasérfræðingar flokkanna virðast enn geta talið frambjóðendum trú um, að kosningabarátta sé fyrst og fremst fólgin í réttum umbúðum utan um gömlu lummurnar, gömlu óskhyggjuna, gömlu loforðin, gamla innihaldsleysið.

Fyrir utan þetta er eitt annað athyglisvert við kosningabaráttuna. Það er, að Sjálfstæðisflokkurinn berst sem eindreginn andstöðuflokkur stjórnarfars síðustu tólf ára, þótt Geir og Gunnar hafi samanlagt ríkt meirihluta tímans.

Kyndugt hlýtur að vera fyrir stjórnarsinna Sjálfstæðisflokksins, þar á meðal suma frambjóðendur hans, að berjast undir þeim merkjum, að heimskir og illgjarnir menn hafi stutt og sumir tekið þátt í núverandi ríkisstjórn.

Þetta er aðeins eitt lítið og einfalt dæmi um, að dálitla ögn af skynsemi vantar út á graut kosningabaráttunnar. Verst er þó hið rótgróna vanmat á kjósendum, sem einkennir innantóm loforðin, takmarkalausa óskhyggjuna og hina hreinu og tæru blekkingu.

Jónas Kristjánsson.

DV

Næstum ár er liðið síðan háls-, nef- og eyrnalækninum Stefáni Salbert og tannlækninum Yvona Salbert var veitt landvistarleyfi á Íslandi sem pólitískum flóttamönnum frá Póllandi, en samt hafa þau ekki enn fengið störf á sínum sviðum.

Í DV á laugardaginn var rækilega skýrt frá máli Stefáns. Þar kemur fram, að læknadeild Háskólans og félag ungra lækna hafa brugðið fæti fyrir tilraunir stjórnvalda til að efna loforð sín gagnvart honum um læknisstörf á Íslandi.

Læknisfræði er að verulegu leyti alþjóðleg fræðigrein. Læknar færa sig fyrirhafnarlítið milli landa, þar á meðal íslenzkir læknar. Þeim þykir sjálfsagt að geta fengið störf í Svíþjóð eða Bandaríkjunum, ef þeir telja það henta sér.

Að baki læknanáms liggur gífurlegur kostnaður af hálfu þjóðfélagsins. Læknar, sem menntaðir eru á Íslandi, eru ekki krafðir um endurgreiðslu, þótt þeir flytjist til útlanda, margir hverjir fyrir fullt og allt.

Um leið ætti það að koma Íslandi vel, ef hingað vill koma hámenntað fólk og láta þjóðina njóta góðs af kunnáttu, sem það hefur aflað sér. Slíkt fólk ætti að laða hingað í stað þess að bregða fyrir það fæti.

Einfalt ætti að vera fyrir læknadeild Háskólans að afla sér upplýsinga á Vesturlöndum um, hvaða reynsla sé af pólskum háls-, nef- og eyrnalæknum og tannlæknum og hvort menntun þeirra sé nægileg fyrir vestrænar kröfur.

Í stað þess hefur læknadeildin krafizt þess, að Stefán taki próf í ýmsum greinum, sem kosta eins til tveggja ára undirbúning. Þar á ofan má hann ekki taka þau á ensku, heldur íslenzku, sem kostar fimm ára undirbúning.

Draga verður í efa, að íslenzkir læknar geti staðizt slíkar kröfur, ef gerðar væru. Flest það, sem lært er í skólum, gleymist fljótt, einnig það, sem læknanemar læra í háskólum, jafnvel þótt ekki sé á framandi tungumálum.

Stefán Skaftason, yfirlæknir háls-,nef-og eyrnadeildar Borgarspítalans, hefur beðið Svavar Gestsson heilbrigðisráðherra að ráða Stefán Salbert í aukastöðu við deildina með bráðabirgðaleyfi, meðan hann aflar fullra réttinda.

Í bréfinu segir: “Ég tel með öllu ósæmandi íslenzkri þjóð og íslenzkum stjórnvöldum að taka, ef dæma má af fjölmiðlum, tveim höndum erlendum flóttamönnum, en skilja þá síðan eina á berangri harðrar samkeppni þjóðfélags þess, sem við búum í.”

Yfirlæknirinn hafði áður vikið að því, að fulltrúi félags ungra lækna hafi tjáð sér, að ungir læknar litu það óhýru auga, ef Stefán Salbert yrði ráðinn sem aðstoðarlæknir í stöðu, sem þeir þyrftu sjálfir á að halda.

“Hyggjast þeir jafnvel beita deildina refsiaðgerðum, verði út frá þessu vikið”, segir ennfremur í bréfi yfirlæknisins. Þannig leggjast ungu læknarnir á sömu sveif og læknadeildin til að reyna að einoka störf á Íslandi.

Nú er það greinilegur ræfildómur Svavars Gestssonar heilbrigðisráðherra að hafa látið læknamafíuna vaða uppi á þennan hátt. Sem ráðherra er hann skyldugur að halda uppi sóma Íslands, þótt læknar beiti fantabrögðum.

En athyglisvert er, ef íslenzkir læknar ætla að temja sér vinnubrögð bandarísku læknasamtakanna, eins verst ræmda þrýstihóps þar vestra, í tilraunum til að tryggja læknaskort og meðfylgjandi óhófslaun til frambúðar.

Jónas Kristjánsson.

DV