Nýjustu mælingar sýna, að jöklar eru farnir að skríða fram að nýju eftir samdráttinn í hlýviðrinu um miðja öldina. Þetta framskrið mun aukast í kjölfar harðindaára á borð við það, sem nú stendur yfir, landsmönnum til mikils ama.

Allra næstu áratugina getum við ekki búizt við röðum mildra ára í líkingu við það, sem var um miðja öldina. Miklu frekar þurfum við að búa okkur undir að mæta röðum erfiðra ára með köldum vetrum og vætusumrum.

Í hinum hefðbundnu landbúnaði kúa og kinda og í garðyrkju utan gróðurhúsa jafngildir þessi loftslagsbreyting, að framleiðslubrestur verður mörg árin. Landið sem heild færist nær jaðri freðmýrabeltisins.

Þetta ár veldur bændum og skattgreiðendum þungum búsifjum. Ríkissjóður hefur veitt 15 milljónum króna í harðindastyrki til bænda og nú síðast 20 milljónum í niðurgreiðslur umfram áætlun á ársgömlu og illseljanlegu dilkakjöti.

Leitin að nýjum leiðum til að koma kinda- og kúabúskap til aðstoðar er að fá á sig hinar undarlegustu myndir. Nú síðast á að fella niður innflutningstolla og söluskatt af vélum og varahlutum til landbúnaðar.

Þetta er gert rétt áður en undanþágulaus virðisaukaskattur leysir söluskattinn af hólmi. Auk þess kallar það á kostnaðarsamt eftirlit með því, hvort innflutt dráttarvél sé notuð í landbúnaði eða í einhverri annarri starfsemi.

Allar slíkar gerðir eru sagðar í þágu neytenda, svo að verð landbúnaðarafurða hækki minna en ella. Sú hugsun byggir á sælli trú á, að neytendum og skattgreiðendum sé skylt að borga brúsann af fáránlegum landbúnaði.

Hinn hefðbundni landbúnaður kúa og kinda lafir í skjóli innflutningsbanns, tollmúra, útflutningsuppbóta, framkvæmdastyrkja, vildarlána, rekstrarstyrkja og niðurgreiðslna; – og borgar fyrir sig með ofbeit og landeyðingu.

Fyrir bragðið þurfa neytendur og skattgreiðendur að borga tvisvar sinnum meira fyrir osta og tíu sinnum meira fyrir smjör en þeir slyppu með, ef þeir fengju vörur frá landbúnaði, sem ekki kúrir við jaðar freðmýrabeltisins.

Ábyrgðarmenn landbúnaðarins segja mjólkurframleiðslu vera orðna of litla og kalla á flutning milli landshluta. Sannleikurinn er samt sá, að nærri helmingur mjólkurinnar fer í ýmsa vinnslu, þar á meðal í smjör og osta.

Ábyrgðarmenn landbúnaðarins segja, að sumir bændur muni gefast upp í þessu árferði. Með því rökstyðja þeir, að skattgreiðendur verði enn að leggja harðar að sér til að létta skuldabyrði hinna verst settu bænda.

Miklu nær væri, að skattheimta kinda- og kúabúskapar væri notuð til að hjálpa þessum bændum til að hætta tilgangslausu striti í óþökk þjóðarinnar og til að hefja annan og arðbærari búskap eða önnur störf, sem að gagni koma.

Ábyrgðarmenn landbúnaðarins hafa undanfarna áratugi hvatt til sívaxandi framleiðslu á kindakjöti og mjólkurvörum, þótt öll rök hafi lengi hnigið að því, að sem allra mest þyrfti að draga saman seglin á þessum sviðum.

Í staðinn eiga að koma búgreinar, sem standast íslenzkt veðurfar, svo sem fiskirækt, loðdýrarækt og ylrækt. Kominn er tími til að huga að hnattstöðu okkar og hætta að sligast undir framleiðslu, sem tekur meira en hún gefur.

Jónas Kristjánsson.

DV

Skynsamlegt var að fresta samþykkt borgarráðs Reykjavíkur á nýju skipulagi milli Skúlagötu og Hverfisgötu. Skoða þarf málið betur en gert hefur verið og þá í víðara samhengi allrar norðurhlíðar Skólavörðuholts.

Vandinn er ekki sá að tillögur hafi verið gerðar um of þétta byggð á Völundarreitnum, þar sem nýtingarhlutfallið á að verða 1,8-1,9. Þetta er að vísu tvöfalt hærra en mest hefur tíðkazt, en getur þó átt rétt á sér.

Dæmi eru um það frá útlöndum, að miður hafi tekizt að þétta byggð í miðbæjum. Slík hverfi hafa sums staðar reynzt ómanneskjuleg. Andrými hefur verið af skornum skammti, birta léleg og útsýni fremur lítið.

Hins vegar hníga mörg rök að þéttari byggð í Reykjavík. Búið er að þenja hana um of til austurs og mynda óhóflega langar og fjölfarnar akstursleiðir milli heimila og vinnustaða. Þetta kostar borg og borgara mikið fé.

Lausn þessa vanda felst ekki í að leita uppi auða bletti í borginni vestan Elliðaáa og byggja á þeim, svo sem gert var á síðasta kjörtímabili. Oft sjá menn um síðir eftir slíkum aðgerðum, þegar nota þyrfti rýmið til annars.

Hins vegar felst lausnin í að byggja upp svæðið frá Skúlagötu upp fyrir Laugaveg, frá Seðlabanka inn að Hlemmi. Að því leyti eru tillögur meirihluta skipulagsnefndar Reykjavíkur á réttri leið, þótt gallaðar séu.

Allt þetta landsvæði þarf að hugsa í heild. Við landeigendur þarf að semja í heilu lagi, svo að svigrúm myndist til að reisa svæðið á þann hátt, að nýtingarhlutfall geti verið breytilegt milli byggingareita.

Um leið þarf að nota tækifærið til að búa til borgarhverfi, þar sem heimafólk og aðkomumenn geta farið um án yfirhafna, í skjóli fyrir vindi, regni og snjókomu, – hverfi, þar sem tekið er tillit til veðurfars á Íslandi.

Eðlilegast er að hugsa hverfið út frá Laugavegi sem bjarta göngugötu undir gegnsæju þaki. Frá Skúlagötu ætti að vera hægt að ganga undir þaki inn að þessum miðbæjarás, til dæmis úr nokkrum myndarlegum háhýsum við Skúlagötu.

Einnig þarf að vera hægt að aka frá Skúlagötu inn í nokkur bílastæði undir þaki við Laugavegsásinn. Þar með gætu viðskiptavinirnir stigið út og rekið erindi sín án þess að mæta veðri og vindum.

Á þessu svæði þurf ekki aðeins að gera ráð fyrir verzlunum og skrifstofum, heldur einnig kvikmyndahúsum, leikhúsi, kaffihúsum, veitingastofum og öðrum afþreyingarstöðum, til dæmis hóflegu tívolísvæði undir gegnsæju þaki.

Þar þarf einnig að vera nægileg þjónusta fyrir íbúa svæðisins, leiksvæði, skólar og annað slíkt, sem fylgir íbúðahverfum. Upp úr svæðinu mættu síðan gnæfa íbúðaturnar, sem gæfu hið háa nýtingarhlutfall, sem sótzt er eftir.

Íbúðaturnar í röð við eða í nágrenni Skúlagötu gætu reynzt eftirsóknarverðir. Í fyrsta lagi vegna útsýnis og góðs svigrúms. Í öðru lagi vegna nálægðar við miðbæjarþjónustu. Í þriðja lagi vegna útilokunar misviðra.

Um leið kæmi borgin á betra jafnvægi milli atvinnutækifæra á svæðinu innan Hringbrautar. Hún mundi spara sér samgöngumannvirki og margvíslegan kostnað við ný hverfi í austri. Því þurfa borgaryfirvöld að hugsa Skúlagötumálið mun nánar.

Jónas Kristjánsson.

DV

Ástandið í verzlunarmálum höfuðborgarinnar hefur löngum verið aðhlátursefni utanbæjarmanna, en sorgarsaga fyrir Reykvíkinga. Opnun og lokun sölubúða er sniðin að duttlungum kaupmanna og verzlunarfólks.

Viðskiptavinunum er gert að kaupa í matinn, þegar innanbúðarfólki þóknast að vera við. Hefði þó mátt ætla, að einhverju máli skipti, hvenær viðskiptavinirnir geta komið því við að gera sín innkaup.

Sú meginregla hefur því miður gilt, að einmitt þegar fólk hefur frí frá störfum á laugardögum, er verzlunum höfuðborgarinnar harðlæst.

Í hvert skipti sem neytendur hafa kvartað undan þessu fáránlega fyrirkomulagi hafa varðhundar verzlunarvaldsins og fulltrúar þess í borgarstjórn risið upp á afturfæturna og gefið neytendum langt nef.

Einstaka kaupmaður, einyrkinn á götuhorninu, hefur komizt upp með að hafa verzlun sína opna til hagræðis fyrir viðskiptavini sína. Að öðru leyti hefur þjónusta smásöluverzlunarinnar í Reykjavík verið að þessu leyti í hörmangarastíl.

Í bæjarfélögum nágrennisins hafa kaupmenn og bæjaryfirvöld gert sér grein fyrir, að verzlun getur illa þrifizt án viðskipta, enda hafa verzlanir þar verið opnar, almenningi til hagræðis, eins og vera ber.

Fyrir vikið hefur stöðugur straumur höfuðborgarbúa legið til þessara verzlana á laugardögum og öðrum þeim tímum, þegar fólk hefur yfirleitt tök á að gera sín innkaup.

Ekki er fjarri lagi að álíta, að verzlanir á Seltjarnarnesi og í Mosfellssveit hafi séð stórum hópum Reykvíkinga fyrir nauðsynjum á undanförnum árum. Þar hefur ekki ríkt sú stefna í verzlunarrekstri, að bægja eigi kúnnunum frá!

Um síðustu helgi var opnaður nýr stórmarkaður í Seltjarnarnesbæ, rétt utan við landamörk Reykjavíkur. Sú verzlun verður ekki bundin á klafa úreltra reglugerða um opnunartíma sölubúða. Raunar er ekki ólíklegt, að henni sé einmitt valinn staður af þeirri ástæðu.

Sjá nú allir fram á, að enn muni vaxa straumur Reykvíkinga út fyrir bæjarmörk til að kaupa sér í soðið. Þetta mega reglugerðarmennirnir auðvitað ekki heyra nefnt.

Enn á ný senda þeir bænarbréf til bæjaryfirvalda og krefjast stöðvunar á þeirri ósvinnu, að verzlanir taki tillit til viðskiptavina. Duttlungavaldið í höfuðborginni skal og lagt á sveitarfélög í nágrenninu.

Ef að líkum lætur, mun bæjarfélagið á Seltjarnarnesi ekki láta hneppa sig í fjötra afturhalds. Þar verður ekki áhugi á að hverfa aftur til verzlunarhátta valdboðsins.

Í nútímaþjóðfélagi er það þjónustan, samkeppnin og frjálsræðið, sem situr í fyrirrúmi, enda er flestum ljóst, að frjáls verzlun er einn af hornsteinum velmegunar og framfara.

Ef reykvískir kaupmenn hafa áhyggjur af nýjum stórmarkaði á Seltjarnarnesi, sem dragi til sín viðskipti í stórum stíl, eiga þeir aðeins eitt svar: Þeir eiga að rýmka opnunartíma sinn, mæta nýrri samkeppni í skjóli eigin getu og þjónustu.

Reglugerðir og þrælalög eru engin vörn, einfaldlega vegna þess að viðskiptavinirnir, reykvískir neytendur, láta ekki bjóða sér upp á slíkt. Úreltar reglugerðir um fáránlegt fyrirkomulag á opnunartíma sölubúða mega syngja sitt síðasta. Viðskiptavinurinn á að ráða.

Jónas Kristjánsson.

DV

Hin vélræna grimmd sovézka kerfisins kom greinilega í ljós á fimmtudaginn. Þá voru 269 manns myrtir um borð í farþegaþotu á þann hátt að sovézk stríðsþota “eyddi” henni með eldflaug.

Þetta einstæða fjöldamorð verður ekki skilið, nema menn átti sig á kerfinu, sem liggur að baki. Þetta kerfi er ekki neitt venjulegt þjóðskipulag, heldur öflug stríðsvél með innilokunaræði.

Nógur tími var fyrir sovézku morðingjana að átta sig á, að skotmarkið var farþegaþota, en ekki njósnaþota, enda komu þeir svo nálægt, að þeir gátu séð það með berum augum.

Innilokunaræði stríðsvélarinnar er svo algert, að hún reynir að hneppa í varðhald alla þá íbúa ríkisins, sem ekki hafa nákvæmlega sömu skoðun og valdhafarnir á hverjum tíma.

Friðarsinnar eru teknir fastir, af því að stjórnin og flokkurinn eru einfær um að stunda friðarstefnu. Friðarsinnar eru aðeins nothæfir á Vesturlöndum, en ekki í sæluríki friðarins.

Innilokunaræði stríðsvélarinnar er svo algert, að þeir eru hreinlega taldir geðveikir, sem ekki hafa nákvæmlega sömu skoðun og valdhafarnir á hverjum tíma.

Slíkir menn eru settir á geðveikrahæli, þar sem dælt er í þá eiturlyfjum til að brjóta þá andlega. Hvar sem finnst ögn af sjálfstæðri hugsun, þá skal henni eytt eins og farþegaþotunni.

Hin vélræna grimmd stríðsvélarinnar kemur einnig greinilega í ljós í tregðu sovézkra stjórnvalda við að hleypa fólki úr landi og leyfa fjölskyldum að sameinast. Í kerfinu örlar hvergi á mannúð.

Jafnskjótt og einhver biður um að fá að flytjast af landi brott, er hann rekinn úr starfi og neitað um vinnu. Um leið eru hafnar ofsóknir gegn honum og hans nánustu.

Morðið á 269 manns var ekki einkaframtak geðveiks stríðsmanns. Sovézki morðinginn fór nákvæmlega eftir fyrirmælum af jörðu niðri. Fyrst var honum sagt að miða og síðan að skjóta. Þetta var endurtekið þrisvar sinnum.

Það er kerfið sjálft, sem er sjúkt, en ekki fjöldamorðinginn einn, sem fór bara eftir fyrirmælum. Það er sovézka stríðsvélin, sem þolir engin nágrannaríki án þess að kúga þau.

Þannig hefur vélræn stríðsvélin lagt undir sig Austur-Evrópu og er nú að leggja undir sig Afganistan. Hún skilur ekkert nema valdið nakið. Og hún hefur kláða í gikkfingrinum.

Í hvert skipti, sem friðarsinni opnar munninn á Vesturlöndum, lítur Sovétstjórnin á það sem enn eina sönnun þess, að Vesturlönd muni bogna og játast undir valdið, bara ef hún hafi meira úthald og gefi hvergi eftir.

Friðarhreyfingin á Vesturlöndum styrkir þá forlagatrú stríðsvélarinnar, að hún muni sigra heiminn, svo sem segir í biblíu Leníns. 269 manns í þotu skipta engu máli í svo víðfeðmri hugsjón.

Eitt einkenna innilokunaróðu stríðsvélarinnar er að undirrita alls konar samninga við önnur ríki án þess að taka meira mark á slíku en eigin stjórnarskrá. Þannig undirritaði hún mannréttindaákvæði Helsinki-samningsins.

Hin illræmda leyniþjónusta Sovétríkjanna er um það bil að taka öll völd í stríðsvélinni. Höfundur innrásarinnar í Ungverjaland og geðveikrahæla fyrir andófsmenn er kominn í æðsta valdasess. Það er sjálfur Andropov.

Fjöldamorðið á fimmtudaginn er bara eitt dæmi af mörgum um hina vélrænu grimmd stríðsvélar með innilokunaræði.

Jónas Kristjánsson.

DV

Seðlabaukinn er sveigjanleg stofnun, sem reynir að þjónusta óskhyggju allra ríkisstjórna. Hann hikar ekki við að framleiða verðbólgu í því skyni. Til dæmis er helzta verkefni hans að prenta seðla, sem ekki er til fyrir.

Annað veigamesta verkefni Seðlabankans er að taka peninga af bankamarkaði og endurlána þá með sérstökum gjafakjörum, sem framleiða verðbólgugróða. Bankinn hefur verið öflugasti verðbólguframleiðandinn á síðustu áratugum.

Þegar Seðlabankinn skiptir skyndilega um hagfræðikenningar, er ástæða til að óttast, að hann sé að þjónusta nýja óskhyggju nýrrar ríkisstjórnar. Og nú er komin ríkisstjórn, sem vill sumpart leysa húsnæðislánavandann með sjónhverfingum.

Bankinn sagði um daginn, að meta þyrfti “hvort ekki sé æskilegt að draga kerfisbundið úr notkun verðtryggingar á lánamarkaði, einkum innan bankakerfisins …”. Þetta er hættulega verðbólguhvetjandi yfirlýsing.

Að vísu bætir bankinn ákveðnum skilyrðum við: “ … en þó ekki fyrr en verðbólgan hefur minnkað svo mikið, að eðlilegir vextir nægi til þess að tryggja hagsmuni sparifjáreigenda og viðunandi framboð á innlendu fjármagni”.

Í ríkisstjórninni eru uppi ímyndanir um, að verðbólgan sé að lækka hraðar en raun er á. Albert Guðmundsson lagði í síðustu viku til 30% húsnæðisvexti þótt verðbólga tíðandi stundar nemi enn sem svarar 100% á ári.

Þá eru í ríkisstjórninni hugmyndir um, að sparifjáreigendur verði að blæða eins og aðrir í þjóðfélaginu. Steingrímur Hermannsson hefur lýst þessari skoðun, þótt engir hafi sætt grófara arðráni á liðnum árum.

Það eru ekki fyrst og fremst hagsmunir sparifjáreigenda, sem valda því, að þjóðfélagið verður að verð tryggja sparifé. Miklu frekar er í þágu lántakenda, að sparifé haldizt í bönkum og renni helzt inn í stríðum straumum.

Ekki finnast þeir, sem hafa beðið um nýja aukningu verðbólgugróða. Ekki voru það húsbyggjendur og húskaupendur, sem héldu fundinn fræga í síðustu viku. Þeir tóku sérstaklega fram, að þeir vildu endurgreiða sín lán að fullu.

Þeir voru ekki heldur að mæla með sjónhverfingum, sem litlu máli skipta, svo sem hagræðingu á prósentum og tilfærslum milli mánaða. Þeir voru að leggja til, að lán yrðu hækkuð og lánstími lengdur, svo sem flokkarnir hafa lofað.

Meira fjármagn er það, sem þarf. Fram hjá meira fjármagni verður ekki komizt. Það kostar peninga að efna kosningaloforð um 80% húsnæðislán til 40 ára. Það finnst ekki með því að magna verðbólgugróða að nýju.

Hins vegar eru þessir peningar til. Þeir eru bara brenndir í óþarfri fjárfestingu í landbúnaði kúa og kinda, er síðan brennir rekstrarfé, og í óþarfri togarafjárfestingu, er dregur úr arðsemi þeirrar útgerðar, sem fyrir er.

Peningarnir eru einnig til í útflutningsuppbótum og beinum styrkjum til landbúnaðar kúa og kinda. Þeir eru í eyrnamerktum lánveitingum ýmissa sjóða til arðlausra verkefna, fyrst og fremst á vegum Framkvæmdastofnunar ríkisins.

Nú þegar brenna Seðlabankinn og Framkvæmdastofnunin og ýmsir aðrir peningafarvegir stjórnvalda mun meira fé en þarf til að leysa lánavanda húnnæðismarkaðarins og til að efna kosningaloforð um 80% lán til 40 ára.

Jónas Kristjánsson.

DV

Yfirleitt eru menn sammála um, að hinn frægi fundur húsbyggjenda í Sigtúni á dögunum hafi verið tímabær og þarfur. Kröfurnar, sem settar voru fram, eru réttmætar og raunsæjar. Segja má, að ríkisstjórnin hafi brugðizt skjótt við og hafi góð áform á prjónunum.

En þessi atburður hefur á sér aðra og athyglisverða hlið. Með stuttum fyrirvara og takmörkuðum auglýsingum sjá rúmlega tvö þúsund manns ástæðu til að leggja leið sína á fund um húsnæðismál.

Til fundarins var boðað af ungum og tiltölulega óþekktum mönnum. Engin samtök eða skipulagðar fylkingar standa að baki þeim. Hér mættu ekki menn af skyldurækni við stjórnmálaflokk eða af áhuga á spennandi uppákomu. Hvorki þurfti trúða né bingóvinninga.

Það, sem dró tvö þúsund manns á þennan fund, var uppsöfnuð örvænting, langvarandi áhyggjur, sem sérhver fundarmanna hefur legið andvaka yfir um langt skeið.

Flestir þeirra hafa þreytt píslargöngu milli lánastofnana, eytt frítímum sínum við byggingastrit, hlustað á loforðarullur stjórnmálamanna og hlaðið upp skuldaböggum út yfir öll fjárráð.

Þeir hafa sumir háð sitt skuldastríð án samráðs við aðra, trúir þeirri landlægu skoðun, að hver sé sjálfum sér næstur, þegar kemur að íbúðakaupum og byggingavafstri.

Flestir þeirra eru af hinni ungu kynslóð, sem tekur verðbólguspákaupmennskuna í arf. Þeir fengu það heilræði í veganesti úr föðurhúsum, að skuldirnar borguðu sig; að verðbólgan mundi hjálpa þeim yfir þröskuldana.

Fundarmennirnir tvö þúsund eru í engu frábrugðnir foreldrum sínum og öðrum Íslendingum að trúa því, að eigið húsnæði væri hornsteinninn að velmegun þeirra og sjálfstæði, enda er enginn talinn maður með mönnum, nema eiga þak yfir höfuðið.

Þeir áttuðu sig bara ekki á þeirri staðreynd, að hin hefðbundna sjálfstæðisbarátta í húsnæðismálunum væri orðin að þrælataki skuldaklafans.

Hér var þetta fólk komið á fund hjá sjálfu sér, ef það mætti verða til þess, að eitthvað rofaði til, ef bjargirnar væru ekki allar bannaðar, þrátt fyrir allt. Þetta var þeirra eigin fundur, þeirra eigin fylking.

Einn stjórnmálamaður vogaði sér að kveðja sér hljóðs með flokkssamþykkt upp á vasann. Hann var samstundis púaður niður. Ekki vegna þess, að hann væri verri en aðrir stjórnmálamenn, heldur af hinu, að hann var ímynd og persónugervingur þeirra pólitíkusa, sem lofað hafa fundarmönnum og öðrum kjósendum gulli og grænum skógum án frekari efnda eða úrræða.

Í raun og veru skeyttu fundarmenn skapi sínu á þessum seinheppna þingmanni til þess eins að lýsa vanþóknun sinni á stjórnmálaflokkunum öllum.

Menn nenna nefnilega ekki lengur að hlusta á loforð. Fallegar flokkssamþykktir koma að litlu gagni, þegar heimilið er gjaldþrota og þolinmæðin er þrotin.

Fundurinn í Sigtúni er fyrsta, en sennilega ekki síðasta vísbendingin um, að almenningur taki fram fyrir hendurnar á stjórnmálasamtökunum og reiði til höggs í krafti sinnar eigin örvæntingar.

Hann leiðir tvennt í ljós: Annars vegar er verðbólgan að leggjast af fullum þunga á lífskjörin. Hins vegar hafa stjórnmálaflokkarnir enga vitneskju um hræringarnar í þjóðfélaginu.

Alvarlegri aðvörun er vandfundin.

Jónas Kristjánsson

DV

Erlend sendiráð hafa tilhneigingu til að verða eins konar ríki í ríkinu. Því valda einkum ýmis sérréttindi þeirra, allt frá friðhelgi starfsmanna og tollfrelsi yfir í eigin lögsögu sendiráðanna á lóðum sínum og húsakosti.

Íslenzkum stjórnvöldum ber að sjálfsögðu að sjá um, að sérstaðan sé ekki misnotuð. Þau eiga að beita gagnaðgerðum, ef sendiráðin láta ekki segjast. Þau geta beitt brottvísunum og öðrum takmörkunum til að halda uppi aga.

Hávaði, slagsmál, leynivínsala og næturkúbbsrekstur bandarískra sendiráðsmanna í Þingholtunum er dæmi um vandamál af þessu tagi. Þegar lögreglan kemur til skjalanna, hlaupa berserkirnir inn í hús sitt og þykjast hólpnir.

Tafarlaust ber að vísa úr landi sendiráðsmönnum af þessu tagi. Jafnframt er nauðsynlegt að neita um tíma að samþykkja nýja í staðinn, unz sendiráðið áttar sig á, að það þarf að koma miklum mun strangari aga á sitt fólk.

Oft hefur komið fram, að erlendir sendiráðsmenn hafa reynzt hættulegir í umferðinni, einkum vegna ölvunar. Til dæmis hafa Frakkar þótt fréttnæmir á því sviði. Slíka friðhelgismenn á að senda úr landi eins og slagsmálaliðið.

Áfengisflaumur sendiráðanna er töluvert vandamál. Innan dyra eru sífelld hanastélsboð fyrir ístöðulitla ríkisstarfsmenn, sem hafa lítið að gera í vinnunni. Og utan dyra eru hálfrónarnir, sem vilja hlutdeild í ódýrum leka.

Stundum mætti ætla, að erlendir sendiráðsmenn telji þessar tvær sérhæfðu stéttir vera venjulega Íslendinga. Það væri þá skýringin á herraþjóðarhneigðum, sem lýsa sér í fyrirlitningu á tilraunum til aðhalds af íslenzkri hálfu.

Áfengisvelta sumra sendiráðanna er með slíkum ólíkindum, að staðarmenn komast tæpast yfir hana í eðlilegum gestakomum. Mismunurinn gæti farið í bein og óbein brot á tollalögum og telst tæpast til eðlilegra sendiráðsfríðinda.

Rétt væri að setja áfengishámark á vandræðasendiráðin og tolla síðan umframmagnið. Það er ófært, að fríhöfn af þessu tagi sé í öðru hverju húsi við sumar miðborgargötur. Skömmtun á tollfrelsinu er líklegasta viðnámið.

Allra verst er svo eignasöfnun sendiráða og misnotkun þeirra á fjölda sendiráðsmanna. Þar er í broddi fylkingar sovézka sendiráðið. Umsvif þess í eignum og mannahaldi eru langt umfram það, sem eðlilegt má teljast.

Setja ber skorður við frekari útþenslu sovézka sendiráðsins á fasteignamarkaði og koma á einhverju hámarkshlutfalli í samanburði á fjölda íslenzkra sendiráðsmanna í Moskvu og sovézkra sendiráðsmanna í Reykjavík.

Til dæmis væri hægt að setja þá reglu, að hinir sovézku væru aldrei meira en fimm sinnum fleiri en Íslendingarnir. Altjend er brýn nauðsyn að koma á reglu, sem gerir íslenzkum stjórnvöldum kleift að fækka sovézkum sendiráðsmönnum.

Svipaða hlutfallsreglu þarf að setja um hinn friðhelga sendiráðspóst, sem er ótrúlegur að magni hjá sovézka sendiráðinu. Við megum ekki gleyma, að í sumum löndum hafa sovézku sendiráðin reynzt hernaðarlega viðsjárverð.

Aðhaldsskortur íslenzkra stjórnvalda að forréttindum erlendra sendiráða felur í sér óhóflega kurteisi. Dæmin, sem hér hafa verið rakin, sýna, að nauðsynlegt er að koma aga á sendiráðin, því að þau gera það ekki sjálf.

Jónas Kristjánsson.

DV

Þegar Tómas Árnason var ráðherra í síðustu ríkisstjórn, hélt hann verndarhendi yfir Sverri Hermannssyni kommissar í Framkvæmdastofnun ríkisins. Nú heldur Sverrir Hermannsson ráðherra verndarhendi yfir Tómasi Árnasyni kommissar.

Framkvæmdastofnunin er makalaust ríki í ríkinu. Ef kommissörum hennar finnst þjóðkjörnir alþingismenn ekki leggja nægilegt skattfé til vega, heimta þeir að fá að lána ríkinu mismuninn, þótt ríkið vilji ekki þiggja.

Sverrir Hermannsson sagði þá: “Þetta eru með öllu ótæk vinnubrögð eins og framkvæmdaþörfin er mikil.” Hann vildi, að kommissarinn úrskurðaði, hverjar væru almannaþarfir, en ekki þjóðkjörið alþingi eða ríkisstjórn.

Svona hugsa menn í stofnun, sem beinlínis er komið á fót til að hafa “félagslegan” banka, geti úthlutað ódýrum lánum til fáránlegra framkvæmda í því skyni að hjálpa vildarvinum í strjálbýlinu. Slíkt mega venjulegir bankar tæpast lengur.

Sverrir Hermannsson hefur í kosningaræðum bent Austfirðingum á að kjósa sig, af því að hann hafi útvegað þeim hitt og þetta í Framkvæmdastofnun. Þeir þurfi að þakka sér þetta og efla sig um leið til áframhaldandi örlætis.

Auðvitað er ódýrt að vera gjafmildur á kostnað annarra. En alvarlegra er þó, að sumir stjórnmálamenn líta á sig sem eins konar landsknegta, er eigi að fá að lifa á landinu og hafa það að herfangi, sem þeir koma höndum yfir.

Framkvæmdastofnunin er hornsteinn hinnar pólitísku spillingar á Íslandi. Þar eru stjórnmál og fjármál hnýtt saman í rembihnút. Þar hafa stjórnmálamenn frjálsar hendur við að hafna venjulegum arðsemissjónarmiðum.

Þetta eru ekki nýjar kenningar. Framkvæmdastofnunin hefur alltaf verið umdeild. Sjálfstæðisflokkurinn hefur jafnan verið andvígur henni í orði, þótt hann hafi notað hana til fulls á borði með því að skipa kommissar og Haukdal.

Þeir, sem Sverrir Hermannsson kallar stuttbuxnadrengi Sjálfstæðisflokksins, komu því til leiðar, að í verkefnaskrá ríkisstjórnarinnar er fjallað um, að þingmenn hætti að vera í forsvari fjármálastofnana. Þar er einkum átt við Framkvæmdastofnunina.

Skömmu eftir myndun ríkisstjórnarinnar reis deila milli nokkurra þingmanna Sjálfstæðisflokksins og Framsóknarflokksins um, hvort þetta atriði og önnur í verkefnaskránni væru bindandi eða marklaust hjal út í loftið.

Geir Hallgrímsson og Friðrik Sophusson sögðu þetta bindandi, en Steingrímur Hermannsson og Tómas Árnason sögðu það “á engan hátt” bindandi. Sverrir Hermannsson sagði fátt, en hló með sjálfum sér að stuttbuxnadrengjunum.

Steingrímur hefur síðan bætt gráu ofan á svart með því að skipa Tómas Árnason þingmann sem formann nefndar, sem á að rannsaka Tómas Árnason kommissar og Framkvæmdastofnun hans! Landsknegtunum er greinilega ekki klígjugjarnt.

Ráðherrar Sjálfstæðisflokksins svöruðu í fyrstu þessari köldu vatnsgusu með því að fresta skipun manna í hina furðulegu rannsóknarnefnd Tómasar á hinum sama Tómasi. En Sverrir er nú búinn að láta þá beygja sig.

Stjórnmálamenn úr öllum flokkum nema spillingarflokki Framsóknar hafa oft vakið máls á að leggja bæri niður kommissara og Framkvæmdastofnun. En slíkir stuttbuxnadrengir hafa því miður ekki roð við lífsreyndum landsknegtum.

Jónas Kristjánsson.

DV

Sagan segir, að einu sinni hafi Grímsá á Héraði þrotið, þegar nota átti vatn úr henni í steypu við smíði orkuversins við ána. Flytja varð vatn langar leiðir til að reisa orkuver, sem hin þurra Grímsá skyldi knýja.

Þetta er dæmi um, að stjórnmálamenn hafa ekki eingöngu látið virkja ár til að búa til rafmagn, heldur einnig til að búa til atvinnu. Þeir vissu vel, að Grímsá yrði afar óáreiðanlegur orkugjafi, en lokuðu augunum fyrir því.

Nú hyggjast margir komast í feitt, þegar byrjað er að virkja Blöndu. Menn hafa keypt sér flutningabíla og sett upp bílaleigur til að ná í flís af væntanlegu gullflóði framkvæmdanna. Þetta er gamalkunn saga frá fyrri orkuverum.

Virkjun Blöndu hefur tafizt, meðal annars vegna deilna um forgang heimamanna að vinnu við framkvæmdirnar. Verkalýðsfélög svæðisins vilja, að verkreyndir virkjanamenn víki fyrir óreyndum heimamönnum.

Atvinnubótastefnan er aðeins einn af nokkrum þáttum, sem hafa spillt draumi Einars Benediktssonar og allrar þjóðarinnar um gullkistu fossanna, um hina ódýru orku, sem átti að verða hornsteinn framtíðar Íslendinga.

Annar þáttur er, að stóriðjan, sem átti að taka á sig kostnaðinn við að beizla kraftinn, hefur orðið mun lakara búsílag en reiknað hafði verið með. Því valda einkum endurtekin mistök í samningum við stóriðjumenn.

Svo er nú komið, að álverið í Straumsvík er orðið baggi á Landsvirkjun og veldur því, að orkuverð til almennra neytenda er hærra en ella hefði verið. Þessu hefðu fáir trúað fyrr á árum, þegar skáldin ortu.

Þriðji þátturinn er, að náttúrlegar aðstæður hafa reynzt lakari en reiknað var með. Jökulárnar haga sér eins og ótemjur og spilla auk þess hverflum með aurburði. Einnig hverfur vatnsforði gegnum lek jarðlög.

Orkuver Landsvirkjunar á Þjórsársvæðinu eru skýrasta dæmið um þessi vandræði. Búrfellsvirkjun varð hálfu dýrari en áætlað hafði verið. Og enn er varið stórfé á sumri hverju til að reyna að þétta lónið við Sigöldu.

Fjórði þátturinn er hinn mikli kostnaður við flutning raforkunnar um dreifbýlið. Hann kemur fram í svo háu verðjöfnunargjaldi, að rafmagn hjá veitendum er sums staðar orðið dýrara en hjá sumum hinna, sem þiggja.

Fimmti þátturinn og ekki hinn sízti er skortur á pólitísku hugrekki til að láta núverandi kynslóð borga orkuver sín. Erlendar lántökur hafa verið notaðar í óhófi til að draga úr þörfinni á eigin fjármögnun orkuveranna.

Hjá Landsvirkjun er hin uppsafnaða afleiðing sú, að 80% rekstrarkostnaðarins er hreinn fjármagnskostnaður, – afborganir og vextir af lánum. Pólitískt hugleysi fyrri ára er byrjað að hefna sín í háu orkuverði.

Afleiðingin af öllu þessu er, að íslenzkir notendur orkunnar þurfa að greiða hana hærra verði en nágrannarnir á Norðurlöndum. Rafmagnið í Reykjavík er þrefalt dýrara en rafmagnið í Osló, hvort tveggja frá vatnsaflsstöðvum.

Draumurinn um auðlind fosskraftsins er orðinn að martröð, þegar rafmagn í Reykjavík er orðið mun dýrara en frá kolakyntum orkuverum Kaupmannahafnar. Við verðum þó að vona, að framvegis skorti ekki vatn í steypuna, þegar orkuver eru reist.

Jónas Kristjánsson

DV

Ástæða er til að óttast, að íslenzku samningamennirnir verði ekki nógu harðir á fundi Íslands og Alusuisse, sem hefst í London á morgun. Nær hefði verið að senda þangað nokkra laxabændur eða hrossaprangara, sem kunna að semja.

Í samninganefnd okkar eru vinsælir stjórnmálamenn og varfærnir embættismenn. Hvorir tveggja hafa tilhneigingu til að líta of sáttfúst á sjónarmið hins aðilans. En slíkt er eitt hið versta, sem getur komið fyrir samningamenn.

Andspænis Íslendingunum sitja þrautreyndir samningamenn, sem hafa tvisvar áður hlunnfarið okkur. Þeir fara nú á kostum í vörninni, meðan við treystum á vinnuaðferðir, sem við höfðum áður farið flatt á í slíkum samningum.

Okkur gagnar ekki að losna við stífni Hjörleifs, ef við fáum óhóflegan sveigjanleika í staðinn. Okkar menn þurfa að kunna að rata hinn gullna meðalveg, sem felst í að halda kurteislega, en samt grjóthart, á málum.

Við höfum farið illa út úr viðskiptum okkar við Alusuisse. Ef við getum nú ekki samið eins og menn um alþjóðlegt orkuverð, ættum við að strika yfir áldrauminn og stefna að því að losna úr samstarfi við Svisslendingana.

Við fáum nú tæpar 7 verðeiningar, mills, fyrir orkuna, meðan heimsmarkaðsverð nemur 22 einingum, verðið í Bandaríkjunum 22 einingum, í Vestur-Evrópu 21 einingu og meðalverð hjá dótturfyrirtækjum Alusuisse nemur 20 einingum.

Hvergi í heiminum fær Alusuisse jafnlágt orkuverð til dótturfyrirtækis eins og hjá Ísal í Straumsvík. Það er því marklaust bókhaldsatriði fjölþjóðafyrirtækis, þegar sagt er vera tap á rekstri útibúsins á Íslandi.

Einnig er marklaust að segja, að Ísal muni greiða upp orkuverið við Búrfell á svo og svo löngum tíma. Í viðskiptum á að miða við endurnýjunarverð, það er að segja stofnkostnað nýs orkuvers, sem byggt væri á þessu ári.

Þótt allt sé slétt á yfirborðinu í nýjustu viðræðum Svisslendinga og Íslendinga, er óbilgirni hinna fyrrnefndu hin sama og áður. Þeir ætla sér ekki að gefast upp á þjarki, fyrr en þeir hafa kreist úr síðasta dropann.

Þetta eru fagmenn, sem eru beinlínis ráðnir til að halda meðalorkuverði dótturfyrirtækja Alusuisse í 20 verðeiningum, meðan aðrir fjölþjóðahringir á sama sviði borga 22 einingar. Slíkir samningajálkar eru gulls ígildi.

Óstaðfestar fregnir herma, að þeir hafi teygt sig upp í 15 verðeiningar í síðustu viðræðunum í Reykjavík og að íslensku samningamennirnir hafi teygt sig niður í 17 einingar. Þetta er hörmulega slappt, ef rétt er.

Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra sagði í vor, að “við höfum ekki efni á að selja raforku mikið undir 17-18 mills”. Oft hefur verið nefnt, að 18 einingar væru í hæfilegri samkeppnisfjarlægð frá 20-22 eininga heimsmarksverði.

Ef hins vegar samningamenn Íslands stefna að samkomulagi mitt á milli 17 eininga og 15, það er að segja í 16, hafa þeir beðið enn einn ósigurinn fyrir refunum frá Sviss. Og verður eindregið að vara við slíkri niðurstöðu.

Nýlega leigðu nokkrir bændur Svisslendingum tvær laxveiðiár fyrir 900 þúsund króna veiðihús og sem svarar 13 þúsund krónum á laxinn. Væri ekki hægt að fá þá snillinga til að skipta um stóla við samningamenn okkar í London?

Jónas Kristjánsson.

DV

Við höfum náð meiri árangri í virkjun jarðvarma en vatnsafls, enda þótt við höfum á því sviði síður notið reynslu annarra þjóða. Meira að segja er búizt við, að orkuverið við Kröflu fari að borga sig um síðir.

Nú þegar framleiðir Kröfluverið 15 megawött og gæti farið upp í 30, ef markaður væri fyrir rafmagn. Samt hefur bezta holan ekki enn verið tengd. Þarna má hæglega ná upphaflega ætluðum afköstum, 60 megawöttum.

Krafla er dýrasta dæmið um afar mikilvæga reynslu, sem við höfum aflað okkur við beizlun jarðhita. Enn farsælla dæmi er orkuverið í Svartsengi, þar sem varlegar og fyrst og fremst hægar var farið í sakirnar.

Aftur á móti hafa vatnsorkuver síðustu áratugi valdið nokkrum vonbrigðum. Virkjun Þjórsársvæðisins hefur reynzt erfiðari en við var búizt. Hinn gífurlegi leki úr Sigöldulóni er skýrasta dæmið um slík vandamál.

Við horfumst í augu við, að samkeppnisaðstaða Íslands í rafmagnsverði frá vatnsorkuverum verður í bráð ekki eins góð og áður var vonað, enda þótt verð á olíu hafi margfaldazt. En þetta ætti þó að fara að lagast.

Hins vegar erum við komin svo langt í jarðvarmanum, að kostnaður við hitun húsa er víða kominn niður í 20-25% af olíukostnaði. Hitaveita Reykjavíkur selur sínum viðskiptamönnum varmann á 21% af verði olíukyndingar.

Verð Hitaveitunnar er of lágt. Hún hefur ekki haft bolmagn til að endurnýja gamla hluta kerfisins, sem eru að gefa sig. Og hún hefur í rúm tíu ár ekki haft efni á að bora í tilraunaskyni við Nesjavelli í Grafningi.

Í haust er ráðgert að hefja þar boranir. Reisa þarf 400 megawatta orkuver á næstu tíu árum til að mæta varmaþörfinni, sem verður að þeim tíma liðnum. Um þessar mundir eykst þörfin um 20 megawött á hverju ári.

Samt er gert ráð fyrir að stækka verði olíukyndistöð Hitaveitunnar til að hindra orkuskort á Reykjavíkursvæðinu. Þetta er hláleg afleiðing þess, að stefna vísitölufölsunar hefur lengi haldið niðri verði á heitu vatni.

Eðlilegt væri að hækka útsöluverð Hitaveitunnar upp í 25% af kostnaði við olíukyndingu til að gera henni kleift að sækja fram á við með eðlilegum hraða. Og í raun og veru eru 25% sérdeilis ánægjulega lág tala.

Tafla um hitunarkostnað, sem birtist nýlega hér í blaðinu, sýndi, að margar hitaveitur í landinu selja orkuna á 20-25% af olíukostnaði. Aðrar, sem yngri eru og fjármagnsfrekari, selja orkuna á 45-55% af olíukostnaði.

Þegar kúfur afborgana og vaxta er að baki, ættu nýlegu hitaveiturnar einnig að geta látið viðskiptavini sína njóta fjórðungsverðs eins og grónu hitaveiturnar gera nú þegar. Þá mun þorri þjóðarinnar njóta auðlindarinnar til fulls.

Þessi árangur minnir á, að þjóðhagslega er hagkvæmt, að Íslendingar búi sem flestir í eða við þéttbýli, sem hagnýtir sér eða getur hagnýtt sér ódýra hitaveitu frá orkuverum jarðvarmans. Það sparar stórfé.

Hann minnir líka á, að við þurfum að sinna betur möguleikum okkar í ylrækt, fiskirækt og margvíslegum iðnaði, sem öðlast hagkvæmni af ódýrum varma. Þar eigum við að hafa forskot, sem gerir íslenzka framleiðslu samkeppnishæfa.

Jónas Kristjánsson.

DV

Áratugum saman hefur ríkt hér á landi pólitískur meirihlutavilji fyrir sjálfseignarstefnu í húsnæðismálum. Stefnt hefur verið að því að gera sem flestum kleift að eignast þak yfir höfuðið og þurfa ekki að sæta leigukjörum.

Stefnan hefur náð þeim árangri, að mikill meirihluti þjóðarinnar býr í eigin húsnæði. Þar eð tæplega þriðjungur þjóðarauðsins er húsnæði, felst jafnframt í þessu dreifing þjóðarauðs, sem er meiri en víðast annars staðar.

Sjálfseignarstefnunni fylgir ekki aðeins, að auðurinn færist í fleiri hendur. Hún býr líka til auð, sem ekki var til. Fólk leggur harðar að sér en ella til að eignast húsnæði og brennir síður fé í misþarfri neyzlu.

Um leið færist ábyrgðin á fleiri herðar. Að meðaltali er mun betur gengið um íbúðir í sjálfsábúð en leiguíbúðir. Ending þessa þriðjungs þjóðarauðsins verður því meiri, sem meira er um sjálfseignaríbúðir.

Þessi ágæta stefna er að bila, af því að stjórnvöldum hefur ekki tekizt að koma húsnæðislánum í rétt horf til að mæta breytingunni, sem verðtrygging fjárskuldbindinga hefur í för með sér. Fólk hefur ekki ráð á að byggja.

Fyrir kosningarnar í vor vantaði ekki loforðin frá stjórnmálaflokkunum um 80% lán til 40 ára í stað 20% lána til 26 ára, sem nú er reyndin. Því miður fólst ekki neinn veruleiki á bak við loforðin.

Samt er hægt að efna þessi loforð með því að nota fé, sem nú fer til að stuðla að of mikilli fjárfestingu á öðrum sviðum. Einnig með því að láta alla aðila sæta sömu verðtryggingu og húsbyggjendur þurfa að gera.

Með lögum stelur Seðlabankinn fyrir hönd stjórnvalda fjórðungi alls fjár, sem kemur í bankana, og kallar frystingu. Í raun eru þessir peningar notaðir í niðurgreidd lán til forréttindaaðila í þjóðfélaginu.

Hið mikla magn þjófnaðarins sést af því, að niðurgreiddu lánin voru í fyrra með neikvæðum vöxtum upp á 24%. Þetta jafngilti 400 milljón króna verðbólgugróða handa skjólstæðingum stjórnvalda og Seðlabanka.

Þjófnaðurinn stuðlar að algerlega óþarfri fjárfestingu í hefðbundnum landbúnaði kúa og kinda og í togarafjárfestingu, sem er orðin miklu meiri en fiskimiðin standa undir og sem dregur hastarlega úr arðsemi útgerðar.

Samhliða er stundaður í sama skyni ýmis annar þjófnaður, sem felst í eyrnamerkingu fjármagns til sjóða og stofnana, er lána í offjárfestingu eða styrkja hana hreinlega, svo sem raunin er á í hinum hefðbundna landbúnaði.

Með Seðlabankafrystingu, neikvæðum vöxtum, eyrnamerkingu fjármagns, útflutningsuppbótum og öðrum beinum styrkjum soga yfirvöldin peninga til starfsemi, þar sem þegar er búið að fjárfesta of mikið, – og gera hina ríku ríkari.

Leysa mætti vanda húsbyggjenda með 80% lánum til 40 ára, – lánum, sem þeir geta staðið undir, þótt verðtryggð séu. Það má gera með því að taka aðeins hluta þess fjár, er stjórnvöld sóa í þá vitleysu, sem hér hefur verið lýst.

Þar með væri á nýjan leik tryggður viðgangur stefnunnar, er framar öðru hefur gert Íslendinga að sjálfstæðum eignamönnum og dreift þjóðarauðnum í fleiri hendur, – það er sjálfseignarstefnunnar í húsnæðismálum.

Jónas Kristjánsson.

DV

Skynsamlegt er að hverfa frá ráðagerðum um nýja húsnæðislánavísitölu, sem á að létta byrðar húsbyggjenda. Í staðinn ber að fara aðrar og stórvirkari leiðir að sama markmiði, jafnvel þótt þær festi mun meira fé.

Í ríkisstjórninni eru þegar á kreiki efasemdir í garð hinnar nýju vísitölu. Ennfremur hafa stjórnir Alþýðusambandsins og Bandalags starfsmanna ríkis og bæja mótmælt henni og hvatt flokkana fremur til að efna kosningaloforð.

Núverandi lánskjaravísitala er að tveimur þriðju vísitala framfærslu og að einum þriðja byggingarkostnaðar. Ráðgerð húsnæðislánavísitala átti að hafa einn þriðja af hverri, vísitölu kaupgjalds, framfærslu og byggingakostnaðar.

Þegar kaup hækkar mun minna en framfærslukostnaður, hækkar síðari vísitalan minna en hin fyrri. Misræmið milli tekna og húsnæðislánavísitölu er þá minna en misræmið milli tekna og lánskjaravísitölu. Afborganir verða léttari.

Þetta snýst hins vegar við, ef lífskjörin í landinu taka að batna á nýjan leik, svo sem endanlega er stefnt að í hinum harkalegu aðgerðum stjórnvalda í efnahagsmálum. Þá verður nýja vísitalan erfiðari en hin gamla.

Gangi efnahagsdæmi ríkisstjórnarinnar upp, er hin ráðgerða húsnæðislánavísitala raunar einkar skammgóður vermir. Áhrif hennar geta verið orðin neikvæð þegar um næstu áramót, húsbyggjendum til hrellingar.

Fleiri vankantar eru á þessari vísitölu. Einn er sá, að hún mundi aðeins nýtast í lánum Húsnæðisstofnunar ríkisins og hugsanlega lífeyrissjóðanna, meðan bankarnir yrðu að nota gömlu vísitöluna til að verja sparifjáreigendur.

Þar ofan á gætir lánskjaravísitalan ekki aðeins hagsmuna sparifjáreigenda, heldur tryggir bönkunum einnig meira sparifé til útlána en ella væri. Fólk sparar meira, þegar fé í bönkum brennur ekki í verðbólgunni.

Þetta hefur mátt sjá á undanförnum árum. Þegar vextir hafa verið mjög neikvæðir, hefur sparifé sogazt úr bönkunum og sumpart verið notað í óþarfa hluti. Við jákvæða raunvexti hefur sparifé hins vegar hlaðizt upp.

Þjóðfélagið í heild og húsbyggjendur sérstaklega þurfa á því að halda, að aflögufært fólk geti með árangri sparað fé sitt í stað þess að verja því til umframneyzlu eða fjárfestingar í hlutum, sem það getur verið án.

Blómlegur sparnaður í þjóðfélaginu er einmitt helzta forsenda þess að leysa megi núverandi vandræði húsbyggjenda á raunhæfan hátt, – með því að auka lánin og lengja þau, svo sem stjórnmálaflokkarnir hafa lofað.

Það kann ekki góðri lukku að stýra, þegar minnihluti forréttinda fær 90% lánað til 42 ára með 0,5% raunvöxtum, en allur þorri manna fær aðeins lánað 20% til 26 ára með 2,25% raunvöxtum. Þetta drepur sjálfsbjargarviðleitnina.

Við núverandi aðstæður getur ungt fólk ekki eignazt þak yfir höfuðið, nema það sé í hinu félagslega forréttindakerfi verkamannabústaða. Þann mun þarf að afnema með almennu kerfi 80% lána til 40 ára með 2,25% raunvöxtum.

Þetta kostar auðvitað gífurlegt fé. En þessu hafa stjórnmálaflokkarnir raunar lofað hver í kapp við annan. Þeir skulda ungu kynslóðinni þetta loforð. Og þeir geta efnt það með því að taka upp viturlega stefnu í fjárskuldbindingum.

Jónas Kristjánsson.

DV

Um helgina lagði Alþýðubandalagið sitt af mörkum til að auka ófriðarlíkur í heiminum. Nokkur hundruð manns gengu frá Keflavíkurflugvelli til Reykjavíkur undir nafni friðar. Það er góð meining, en hefur þveröfug áhrif.

Sovézkir sendiráðsmenn tárast ekki, þegar þeir sjá Alþýðubandalagið og taglhnýtinga þess mynda friðarkeðju í miðborginni. Þeir senda ekki skeyti til Kremlar um, að bezt sé, að austur og vestur falli í friðarfaðma.

Þeir senda hins vegar skeyti um, að Íslendingar séu veikir fyrir eins og aðrir Vesturlandabúar. Þeir segja friðargönguna vera dæmi um, að Íslendinga skorti úthald í kalda stríðinu eins og aðra Vesturlandabúa.

Friðarhreyfingin á Vesturlöndum magnar ófriðarblikurnar með því að stappa stálinu í ráðamenn Sovétríkjanna. Hún hvetur þá til að taka aukna áhættu í útþenslustefnunni. Þannig er friðarhreyfingin friðarspillir í raun.

Sovétstjórnin hefur verið að færa sig upp á skaftið á undanförnum árum. Heima fyrir hefur harðstjórnin aukizt. Meðal annars er á geðveikrahælum mokað eiturlyfjum í friðarsinna og áhugamenn um efndir Helsinki-samningsins.

Sovétstjórnin hefur ráðizt með hervaldi inn í Afganistan og beitir fyrir sig leppríkjum í hernaði gegn íbúum Kampútseu, Angóla og Eþíópíu. Hún er að koma sér upp miklu safni meðaldrægra kjarnorkueldflauga gegn Vestur-Evrópu.

Á sínum tíma kom Khrústsjov í veg fyrir, að leyniþjónustumaðurinn Bería tæki öll völd í Sovétríkjunum. Nú er öldin önnur og grimmari, því að leyniþjónustumaðurinn Andropov hefur brotizt til valda í Kreml.

Andropov varð fyrst frægur fyrir að fara með hernaði gegn Ungverjum og láta myrða Nagy forsætisráðherra í tryggðum. Síðan varð hann aftur frægur fyrir að koma upp geðveikrahælum fyrir friðarsinna og aðra óvini ríkisins.

Ef rétt reynist, að búlgarska leyniþjónustan hafi staðið að baki tilraunarinnar til að myrða páfann í Róm, þá er hin sovézka ábyrg, því að hin búlgarska er lítið annað en útibú hennar, sérhæft til skítverka af slíku tagi.

Að undirlagi Andropovs hefur sovézka leyniþjónustan margfaldað umsvif sín á Vesturlöndum. Heimsfriðarráðið eitt kostar Kremlverja um 1.800 milljón krónur á ári. Er það þó aðeins brot af kaldastríðsrekstri Andropovs.

Umsvifin gengu svo fram af sósíalistanum Mitterrand Frakklandsforseta, að hann rak í einu vetfangi 47 sovézka leyniþjónustumenn úr landi. Honum mislíkaði, hversu opinskátt þeir stunduðu hina hvimleiðu iðju sína.

Leyniþjónustumennirnir, sem hafa tekið völdin í Kreml, stefna eindregnar en fyrirrennararnir að heimsyfirráðum. Í þeirra augum er friðarhreyfingin á Vesturlöndum sönnun þess, að fyrirstaðan sé að grotna niður.

Hinir nytsömu sakleysingjar, sem ganga frá Keflavíkurflugvelli til Reykjavíkur, stuðla að þessari forlagatrú í austri. Þeir gera Andropov óbilgjarnari og djarfari. Þeir eru plága, sem stuðlar að ófriði í heiminum.

Mörg dæmi eru þess, að menn uppskeri ekki eins og þeir sá. Friðarhreyfingin á Íslandi er dæmi um það. Í stað þess að mynda friðarkeðju í miðborginni ætti hún að mynda friðarkeðju utan um sovézka sendiráðið eitt, utan um umboðsmenn Adrópovs.

Jónas Kristjánsson.

DV

Íslenzka smábyggðastefnan hefur verið rekin af krafti í aldarfjórðung, meira eða minna á vegum allra stjórnmálaflokkanna. Hún miðar að því að láta fólk búa áfram á sínum stöðum, svo og afkomendur þess í framtíðinni.

Með þessari stefnu var í megindráttum stöðvaður flutningur þjóðarinnar á mölina, sem einkennt hafði fyrstu sex áratugi aldarinnar. Litið var á fyrri lífsháttaröskun sem félagslegt vandamál, er víkja ætti fyrir jafnvægi.

Þetta er eitt af tilbúnu vandamálunum. Allur þorri þéttbýlisfólks er fæddur í strjálbýli eða á foreldra, sem eru fæddir í strjálbýli. Þannig hefur þorri þjóðarinnar þegar sætt röskuninni, sem nú er reynt að hindra.

Þar á ofan hafa aldrei verið flutt nein sannfærandi rök fyrir því, að jafnvægi sé betra en röskun. Því er oft haldið fram, að framfaraspor mannkyns byggist að meira eða minna leyti á röskun og svörun manna við henni.

Þetta skiptir máli, af því að baráttan gegn búseturöskun er langsamlega dýrasta starfsemi, sem rekin er hér á landi. Hún er kjarni fjárlaga og lánsfjárlaga, verðjöfnunar, lánsfjárútvegunar og sjóðakerfis.

Allt þetta fé, sem nemur mörgum Kröfluverum á hverju ári, verður ekki til úr engu, heldur er það tekið frá öðrum þörfum einstaklinga og samfélags. Smábyggðastefnan hindrar fjármögnun ótal þarfra aðgerða í landi okkar.

Miklu nær væri að snúa dæminu við og hvetja fólk til að búa þar, sem aðstæður eru hagstæðastar fyrir það og þjóðfélagið í heild. Flutningskostnaður er fljótur að sparast, svo sem sýndi reynsla fyrri hluta aldarinnar.

Góð hafnaraðstaða er eitt af því, sem máli skiptir, samhliða nálægð við fiskimið. Þess vegna þurfum við öflug sjávarpláss í öllum landshlutum, en ekki svo mörg, að flotinn sé of stór fyrir fiskistofnana.

Smábyggðastefna, sem heimtar skuttogara í hvert sjávarpláss, kostar samfélagið gífurlegar fjárhæðir og sogar kraft frá hinum öflugari stöðum, sem hafa betri aðstöðu til að stunda arðbæra útgerð í þágu þjóðarhags.

Annað mikilvægt atriði er ódýr jarðhiti. Olía og raunar einnig rafmagn eru og verða í svo háu verði, að rétt er að soga fólk til staða, sem hafa komið sér upp tiltölulega ódýrum hitaveitum til margs konar nota.

Jarðhitinn gagnar ekki aðeins til húshitunar, heldur einnig til ylræktar, fiskiræktar, efnaiðnaðar og raforkuframleiðslu. Að öllu þessu leyti hljóta Reykjavík og Reykjanes að teljast vænleg til búsetu.

Þriðja mikilvæga atriðið er innlendur markaður. Mjólk, egg og grænmeti á auðvitað að framleiða sem næst þéttbýli til að stytta samgönguleiðir milli seljenda og kaupenda. Þannig þarf jafnvel landbúnaðurinn að færa sig nær þéttbýli.

Fjórða atriðið er þjónustan, sem þegar er til í þéttbýlinu og er því meiri sem þéttbýlið er meira. Þjónustan og markaðurinn benda eindregið á Reykjavíkursvæðið annars vegar og nokkra öfluga útgerðarstaði hins vegar.

Ef stefna byggðaþéttingar leysti smábyggðastefnu af hólmi mundi sparast ógrynni fjár, sem nú fer til ímyndaðs vandamáls. Það mundi renna til raunverulegra þarfa þjóðfélags, sem vill ganga rösklega fram eftir vegi.

Jónas Kristjánsson.

DV