Meirihluti borgarstjórnar Reykjavíkur með borgarstjórann í broddi fylkingar er að gera stórfelld skipulagsmistök á Skúlagötusvæðinu. Mistökin byggjast á æðibunugangi kosningasigurvegara, sem engin ráð vilja þiggja.

Hinn mikli sigur í síðustu borgarstjórnarkosningum hefur stigið meirihlutanum til höfuðs. Slíkur sigur gefur meirihlutanum auðvitað umboð til að bylta ákvörðunum fyrirrennaranna, en ekki til að kasta allri skynsemi fyrir róða.

Um síðir kemur að því, að meirihlutinn verður að standa kjósendum reikningsskap gerða sinna. Þá gæti verið betra að hafa farið með gát að byltingum í skipulagi og hafa gefið sér tíma til að huga að fróðra manna ráðum.

Yfirleitt er grundvallarhugsunin rétt í stefnubreytingu núverandi meirihluta í skipulagsmálum, en útfærslan ekki nógu góð. Þetta má bæði segja um skipulagið í Grafarvogi og nýsamþykkta skipulagið við Skúlagötu.

Í Grafarvogi átti að ná þeim merka áfanga, að framboð lóða yrði meira en eftirspurn. Í æðibunuganginum var eftirspurnin rangt metin. Nú er komið í ljós, að í nánustu framtíð verður ekki reist neina annað hvert hús á svæðinu.

Þetta þýðir, að borgin verður að greiða stórfé í kostnað við undirbúning alls hverfisins án þess að fá meira en helminginn til baka í gjöldum húsbyggjenda. Þetta hefði mátt forðast, ef varlegar hefði verið farið í sakirnar.

Við Skúlagötu á nú að ná þeim merka áfanga að hefja raunhæfa þéttingu byggðar í Reykjavík. Rokið er með látum í að skipuleggja einn byggingarreit án tillits til heildarsvæðisins og gegn ráðum margra fróðra manna.

Afleiðingin getur orðið sú, að um síðir verði að beita loftpressum gegn steinsteyptum mistökum í stað hinna eðlilegu vinnubragða, sem felast í að beita strokleðri á teikniborði með tiltölulega litlum kostnaði.

Út af fyrir sig getur vel verið hægt að fara með nýtingarhlutfall úr 0,5 og 1,0 upp undir 2,0. En svo róttæka ákvörðun má aðeins gera að yfirveguðu ráði og alls ekki með flumbrugangi á hlaupum milli hæða.

Ennfremur getur vel verið hugsanlegt að hafa átta hæða steinsteypuvegg við Skúlagötu. En svo róttæka ákvörðun má aðeins gera með fullri hliðsjón af allri norðurhlíð Skólavörðuholtsins, en ekki Völundarlóðinni einni.

Í samráði við landeigendur á öllu svæðinu þarf að finna formúlur fyrir hlutfallsverðmæti lóða á svæðinu. Niðurstöðuna þarf að finna, áður en samið er við einn um nýtingarhlutfallið 2,0 og reynt að neyða annan í 0,5.

Fyrst þegar borgin er búin að ná samkomulagi eða hlutlausum úrskurði um hlutfallsverðmæti lóða í allri norðurhlíð Skólavörðuholtsins, er unnt að byrja skipulagningu og þá út frá svæðinu í heild en ekki út frá einum reit.

Borgin þarf að hafa frelsi til að skipuleggja á þann hátt, að nýtingarhlutfall geti verið 2,0 á einum stað og 0,0 á öðrum. Til þess þarf borgarstjórnin að vinna þætti málsins í réttri röð, en ekki ana út í kelduna.

Fjölmennur fundur arkitekta hefur varað sterklega við “óðagoti” í skipulagsmálum Skúlagötunnar. Við þau ráð má bæta, að meirihlutinn megi gjarna fara að afsanna, að hann sé skipaður æðibunustrákum, sem séu enn útbelgdir frá síðustu kosningum.

Jónas Kristjánsson.

DV

Undarlegt er, hversu mikið stjórnmálamenn, og þar með taldir ráðherrar, geta talað án þess að hafa hugmynd um, hvað þeir eru að tala um. Viðbrögðin við vandræðum húsbyggjenda og -kaupenda eru skýrt dæmi um þetta.

Linun húsnæðisvandans var eitt helzta kosningamál flestra flokka í vor. Einna harðast gekk fram Sjálfstæðisflokkurinn, sem lofaði 80% lánum til 42 ára. Afhyglisverð var nákvæmnin í að tala um 42 ár, en ekki 40.

Þá þegar kom þó í ljós, að loforðasmiðir höfðu ekki minnstu hugmynd um, hvernig þeir ætluðu að framkvæma loforðið. Þeir lögðu ekki fram neinar áætlanir um fjármögnun eða aðrar áþreifanlegar upplýsingar.

Ekki hefur tekið miklu betra við hjá ríkisstjórninni, sem tók við eftir kosningar og lofaði að lána húsbyggjendum og -kaupendum 50% af verði staðalíbúðar til lengri tíma. Hún hefur verið í vandræðum með þetta loforð.

Til skamms tíma hefur loforðið yfirleitt verið skilið svo, að veðdeildarlán ríkisins ættu að hækka úr tæplega 20% í 50% og að lán lífeyrissjóða væru þar fyrir utan. Engin svör hafa þó fengizt, þegar um þetta hefur verið spurt.

Ef hins vegar öll lán ættu að vera innifalin í 50% loforðinu, væri sennilega ekki um neina aukningu lána að ræða, heldur eingöngu yfirfærslu úr frjálsu kerfi lífeyrissjóða inn í ríkisrekstur Húsnæðisstofnunarinnar.

Fyrri skýringin var raunar viðurkennd óbeint í fyrradag, þegar sagt var, að markmiðið mundi ekki nást í einum áfanga, heldur mundu veðdeildarlánin fyrst um sinn hækka í 30% af verði hinnar margumtöluðu staðalíbúðar.

Má þá líta svo á, að 50% markmiðið gildi fyrir kjörtímabilið í heild. Ríkisstjórnin ætli að hækka veðdeildarlánin í áföngum á fjórum árum úr 20% í 50%. Virðist það óneitanlega raunhæfara en kosningaloforðin voru.

Jafnframt hefur ríkisstjórnin samið við lánastofnanir um tiltölulega einfalda og ódýra breytingu á lausaskuldum húsbyggjenda og -kaupenda í fyrst fimm ára og síðan átta ára lán. Þetta hafa fáir notað sér enn.

Af þessum neyðarlánum er aðeins greitt 0,8% lántökugjald, en ekki 1,5% stimpilgjald. Um þessi lán má semja í þeim banka einum, sem er stærstur lánardrottinn, þótt lausaskuldirnar séu í hinum og þessum stöðum.

Ríkisstjórnin hyggst réttilega ganga lengra í að létta róður þeirra, sem hafa ráðizt í byggingu eða kaup síðan verðtrygging hófst. Vandi þeirra, sem sitja í súpunni, er áþreifanlegri en hinna, sem ekki eru byrjaðir.

Því miður virðist ríkisstjórnin og ráðgjafar hennar ekki hafa hugmynd um, hvernig eigi að framkvæma þessa afturvirkni, þótt hún sé mikilvægari en hækkun nýrra lána og ætti raunar að sitja í fyrirrúmi aðgerða.

Einnig er illt, að ríkisstjórnin skuli ekki finna neina leið til sparnaðar í fjárlagafrumvarpi og lánsfjáráætlun, sem rúmi húsnæðismálaloforð upp á 1,6 milljarða króna, – aðra en að mjólka lífeyrissjóðina.

Hætt er við, að ríkisstjórnin reyni að “leysa” vandann með því að taka húsnæðisfé af lífeyrissjóðunum og ríkisreka það, þannig að menn fái meira fé ríkismegin en minna lífeyrissjóðamegin. Heildarféð verði hins vegar lítið aukið.

Jónas Kristjánsson.

DV

Stjórnvöld eru um þessar mundir að herða upp hugann og ákveða að fresta virkjun Blöndu um að minnsta kosti eitt ár. Með þessu og ýmsu öðru á að stöðva skuldasöfnun í útlöndum eftir margra ára eyðsluveizlu.

Virkjun Blöndu má gjarna bíða í eitt ár og helzt lengur. Fullgert orkuver við ána verður mun dýrara en upphaflega hafði verið reiknað með. Orkan þaðan verður svo dýr, að engum dettur í hug að byggja stóriðju á henni.

Samningar við land- og kindaeigendur hafa reynzt miklu dýrari en ráð var fyrir gert. Samningarnir áttu að nema 5% af virkjunarkostnaði, en eru nú komnir í tæp 10%, sem er hvorki meira né minna en 300 milljónir króna.

Inni í þessari tölu eru samningar um ræktun, vegi, girðingar og fleira, en ótalinn er kostnaður við kaup á vatnsréttindum, sem enn hefur ekki verið samið um. Svokallað landeigendaauðvald á því eftir að verða enn dýrara.

Þessar 300 milljónir einar, sem búið er að semja um, jafngilda einnar milljónar króna húsnæðisláni til þrjúhundruð húsbyggjenda. Af þessum samanburði má sjá, að orkuveri við Blöndu er ætlað að verða heimamönnum gullnáma.

Hið fyndna í málinu er, að minnkun kindahaga er ein helzta forsenda þessara samninga. Mönnum gæti því dottið í hug, að bezt væri að virkja sem mest til að losna við sem mest af högum, svo að ríkið hafi færri kindur á framfæri!

Annar hængur á virkjun Blöndu er, að ekki hefur tekizt að ná heildarsamningum um kjör við framkvæmdir. Heimamenn vilja hafa forgang að allri vinnu, en verktakar vilja nýta þjálfað starfslið, sem kann til slíkra verka.

Meðan ekki nást samningar um, að leyfilegt sé að nýta reynslu og þjálfun við virkjun Blöndu, er ekki nokkur ástæða til að byrja á neinu. Orkuver eru til að framleiða orku, en ekki til að framleiða uppgrip hjá heimamönnum.

Staðreyndin er líka sú, að baráttan fyrir virkjun Blöndu hefur löngum borið keim af, að verið sé að hugsa um atvinnu frekar en orku. Sú hefur líka verið reynslan af sumum fyrri virkjunum, til dæmis í Grímsá.

Menn eru þegar búnir að kaupa sér þunga flutningabíla og stofna bílaleigu til að vera tilbúnir, þegar gullæðið á að hefjast. Af Kröflu þykjast menn hafa lært, hvernig orkuver í byggingu sáldri peningum í kring.

Ekki virðist vera nein fyrirsjáanleg þörf á rafmagni frá Blöndu. Krafla er komin upp í 25 megawatta afl, sem enginn þarf að nota. Hún getur hæglega farið í 30 megawött. Samt hefur aðeins verið sett þar upp önnur vélasamstæðan.

Þá eru framkvæmdir við Þjórsársvæðið að leiða til betri nýtingar á orkuverum á þeim slóðum, orkuverum, sem ekki eru keyrð á fullu vegna skorts á viðskiptavinum. Því ætti nú að vera kominn tími til að hægja orkuvæðinguna.

Vafasamt hlýtur að teljast, að Svisslendingarnir í Alusuisse tími að kaupa Blöndurafmagn á hinu háa kostnaðarverði. Og markmið orkuvera getur tæpast verið að selja niðurgreitt rafmagn til stóriðju á kostnað almennings.

Við skulum því opna augun, setja kostnað Kröflu og rafmagnslína inn í dæmi Landsvirkjunar og komast að því, hversu dýrt rafmagn er í rauninni hér. Á meðan getum við sem hægast frestað virkjun Blöndu og reynt að finna ódýrari kost.

Jónas Kristjánsson

DV

Laxarækt er að taka við sér hér á landi um þessar mundir. Í stöðvunum hafa í sumar komið á land tvöfalt fleiri laxar en í fyrrasumar. Þá voru laxarnir 5.400 samtals, en eru nú farnir að nálgast töluna 11.000.

Gaman væri, ef unnt væri að magna laxaræktina í þessum mæli ár eftir ár. Við ættum að geta það eins og Norðmenn, sem hafa aukið sína laxarækt úr 100 tonnum árið 1971 upp í 16.000 tonn á þessu ári og virðast hafa nægan markað.

Samt hafa Norðmenn haldið aftur af sínum laxaræktarmönnum. Þeir hafa orðið að sækja um leyfi til stjórnvalda, sem hafa verið afar spör á veitingar af ótta við, að allt færi úr böndum og markaðurinn hryndi.

Reynslan er hins vegar sú, að markaðurinn hefur aukizt í stíl við framleiðsluna. Norðmenn telja, að langt sé í, að markaðurinn fyllist. Þeir búast við stöðugu verði á laxi í náinni framtíð og eru bjartsýnni en áður.

Búizt er við, að eftir tvö ár verði laxarækt í Noregi orðin stærsta grein sjávarútvegsins. Það er ekki lítið afrek á skömmum tíma og hlýtur að vekja Íslendinga til hugsunar um, hvort ekki sé hægt að leika sama leikinn hér.

Richard F. Severson hjá Oregon Aqua Foods í Bandaríkjunum sagði nýlega í blaðaviðtali, að Ísland væri heppilegasta land í heimi til laxaræktar. Benti hann meðal annars á jarðhitann og hreina ferskvatnið á Íslandi.

Pétur Bjarnason sjávarútvegsfræðingur, sem kennir fiskeldi við Hólaskóla, hefur bent á, að Ísland liggi betur en Noregur við markaði í Bandaríkjunum, sem eru stærsta viðskiptaland norskra laxaræktarmanna.

Hið fáránlega sjóða- og forgangskerfi hér á landi hefur tafið framfarir í laxarækt. Menn fá sjálfvirk lán, ef þeir hyggjast rækta óþörf tún eða kaupa óþarfa skuttogara. Túnræktarmenn fá svo styrkina í ofanálag.

Fyrir bragðið eru ekki til peningar í lán handa laxaræktarmönnum. Við erum svo uppteknir við að styðja fortíðina, að við höfum ekki aðstöðu til að hyggja að framtíðinni. Þessu þarf umsvifalaust að breyta.

Við getum ímyndað okkur, hversu mikið væri hægt að gera í laxarækt, ef á hverju ári væri til ráðstöfunar andvirði svo sem eins óþarfs skuttogara. Við værum þá í fljúgandi framför eins og Norðmenn hafa verið undanfarin ár.

Mikil reynsla hefur þegar safnast fyrir í ræktunarstöðvum. Skúli á Laxalóni hefur verið í slagnum í þrjátíu ár. Jón í Lárósi hefur stundað reksturinn í tæpa tvo áratugi. Kollafjarðarstöð ríkisins er farin að skila árangri.

Farið er að kenna laxarækt við bændaskólana, svo að búast má við örari dreifingu þekkingar á næstu árum en verið hefur að undanförnu. Þessa kennslu mætti efla með samstarfi við laxaræktarmenn um verklega þjálfun.

Við höfum ekki bara hreina ferskvatnið og jarðhitann. Við höfum fóðrið í úrgangi fiskvinnslustöðvanna. Og við höfum daglegar flugsamgöngur til beggja átta yfir Atlantshafið. Við getum tekið forustu í laxarækt.

Á þessu ári munu Norðmenn hafa 3.800.000.000 króna gjaldeyristekjur af laxarækt. Okkur mundi muna um töluvert minna á tímum ofveiði og ofbeitar. Við skulum læra af Skúla á Laxalóni og Jóni í Lárósi og feta í fótspor þeirra.

Jónas Kristjánsson

DV

Ríkisstjórninni gengur vel að framkvæma leiftursókn sína. Það verða allir að játa, hvort sem þeir líta á stjórnarstefnuna sem leiftursókn gegn lífskjörum eða leiftursókn gegn verðbólgu og óhófslífi um efni fram.

Í síðasta mánuði hækkaði byggingarvísitalan ekki nema um 2,55% og lánskjaravísitalan aðeins um 1,34%. Skrautfjöðrin í hatti ríkisstjórnarinnar var þó framfærsluvísitalan, sem hækkaði nánast ekki neitt eða um 0,74%.

Sérstakar aðstæður hjálpa til að gera þessar tölur svona ótrúlega lágar. Ekki má búast við, að tölur næstu mánaða verði alveg jafnlágar. En engum getur dulizt, að verðbólgan er á dúndrandi niðurleið hér á landi.

Ýmislegt fleira hefur verið lagað en verðbólgan ein. Mikið af óskhyggju hefur verið skorið úr fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar. Samt má fullyrða, að enn séu þar inni óþarfir og skaðlegir liðir upp á hundruð milljóna.

Í gengismálum hefur ýmislegt verið lagfært. Sérstakur skattur á ferðamannagjaldeyri hefur verið lagður niður, svo að nú ríkir ekki tvöfalt gengi. Þá eru góðar horfur á, að gjafakjörum afurðalána verði breytt í gengistryggingu.

Ríkisstjórnin má þó hafa í huga, að gengisskráning er ónákvæmari mælikvarði en vísitala. Ríkisstjórnir geta til dæmis haft þá rangsnúnu hugsjón að falsa gengið með því að halda því föstu eins og þessi er að gera.

Þess vegna er út í hött að taka upp gengisviðmiðun á spariskírteinum ríkissjóðs í stað vísitölu. Við slíka breytingu er meiri hætta á krukki ríkisstjórna, sem hefur skaðleg áhrif á vilja manna til að spara peninga.

Óbeit á vísitölum getur gengið út í öfgar. Til dæmis er nú töluverð hætta á, að vextir verði lækkaðir örar en hjöðnun verðbólgunnar gefur tilefni til. Aldrei má ganga svo langt á því sviði, að vextir verði öfugir.

7% vaxtalækkunin fyrir helgina er örugglega á yztu nöf hins gerlega. Ríkisstjórnin má ekki verða of bráðlát í leiftursókninni. Enn hefur hún þó ekki hróflað við vöxtum á verðtryggðum reikningum né við þeim reikningum sem slíkum.

Sparnaðarandi verður seint ræktaður með Íslendingum, nema ár eftir ár og áratug eftir áratug sé þess gætt, að hagkvæmara sé að spara peninga en að eyða þeim. Sú er forsenda þess, að fólk leggi inn fé, sem síðan má lána út.

Ríkisstjórnin stefnir réttilega að óbreyttri skattabyrði. Nóg hefur verið lagt á fólk á þessu ári, þótt skattheimta sé ekki aukin í ofanálag. En slík stefna er auðvitað erfið á tíma ört minnkandi verðbólgu.

Erfiðast mun ríkisstjórninni reynast að standa við loforð sín og stjórnarflokkanna um lengri og hærri lán til íbúða. Þar sem fjárlagafrumvarpið er enn í óhæfilegum halla, hefur vandanum verið ýtt í lánsfjáráætlunina.

Þar verður ekki heldur um auðugan garð að gresja. Þegar skuldabyrði þjóðarinnar er komin upp undir 60%, er í mesta lagi hægt að slá ný lán fyrir afborgunum, en ekki til að auka byrðina. Eitthvað verður því undan að láta.

Einhver dráttur verður því væntanlega á, að ríkið byggi orkuver og draumóraverksmiðjur fyrir lánsfé á næstunni. Því má segja, að fátt sé svo með öllu illt, að ekki boði nokkuð gott. Peningaleysið er okkur raunar bráðhollt.

Jónas Kristjánsson

DV

Undanfarna daga hafa þeir í fjármálaráðuneytinu setið með sveitta skalla og kutana á lofti. Þeir hafa barið ráðherrana til niðurskurðar og sparnaðar. Með góðu eða illu á að takast að leggja fram hallalaust fjárlagafrumvarp, án þess að nýjum sköttum verði bætt við.

Fátt eitt hefur spurzt út um einstök sparnaðaráform. Eflaust mun mörgum kerfiskarlinum bregða illilega í brún, þegar hann sér rekstur og fjárfestingar skornar niður við trog. Þá munu einhverjir reka upp ramakvein.

Eitt slíkt heyrðist um leið og fréttist af sparnaðarhugmyndum í heilbrigðiskerfinu. Ákveðið hefur verið að bjóða út ýmsa þjónustu á vegum ríkisspítalanna, þar á meðal mötuneyti og þvottahús.

Hlaupið er upp til handa og fóta, kyrjaðir stríðssöngvar yfir starfsfólki og hótað harkalegum viðbrögðum. Starfsmönnum þvottahúsa og mötuneyta er smalað á fundi, þar sem rekinn er harður hræðsluáróður. Uppsagnir eru sagðar vofa yfir hundruðum starfsmanna.

Von er, að starfsfólkinu bregði í brún og að það sjáist með áhyggjusvip við svo alvarleg tíðindi. Nú er það auðvitað ekkert gamanmál, ef rétt reynist, að hundruð manna missi vinnu og laun nánast fyrirvaralaust. Slíku tekur enginn með þögninni einni.

En sem betur fer er ekkert slíkt í uppsiglingu. Það eina, sem gerzt hefur, er, að ríkisstjórnin hefur ákveðið að bjóða út þá þjónustu, sem hér um ræðir. Hún vill vita, hvort til séu þeir aðilar, sem treysta sér til að veita þjónustuna fyrir minni kostnað.

Ef það er rétt, sem fullyrt er á framangreindum vinnustöðum, að ekki sé unnt að lækka rekstrarkostnað mötuneyta og þvottahúsa, þá þarf enginn að óttast neitt.

Ef tilboð bera það hins vegar með sér, að sparnaður sé framkvæmanlegur, þá hlýtur starfsfólk að geta unað því, enda felst rekstrarkostnaður allrar þjónustu í fleiru en launum einum.

Ennfremur hlýtur að vera ljóst, að engin ástæða verður til að hrófla við núverandi fyrirkomulagi, ef tilboðin reynast aðeins óverulega lægri en núverandi kostnaður.

Altjend er augljóst, að upplýsingar, sem fást úr tilboðunum, verða ríkjandi rekstrarformi til styrktar, ef þau verða hærri eða jafnhá. Þær eyða þá í eitt skipti fyrir öll þeim misskilningi, að rekstur þessara stofnana sé of dýr.

Ef á hinn bóginn kemur fram, að framleiða megi sjúkrafæði og annast þvotta sjúkrahúsa fyrir upphæðir, sem séu mun lægri en þær, sem nú tíðkast, verður ekki séð, hvernig ríkisstjórn eða starfsliði sé stætt á að koma í veg fyrir sparnað.

Skattborgarar geta ekki tekið því með þögninni, að bruðlað sé með opinbert fé á þann hátt, að rekstrarformi sé ekki breytt, þótt breyting jafngildi lægri útgjöldum ríkissjóðs. Flest viljum við borga minni skatta. Flest viljum við minnka óþörf umsvif.

Flest viljum við, að ríkið gangi á undan með góðu fordæmi. Ríkisfyrirtæki mega ekki hafa leyfi til að halda uppi atvinnubótavinnu fyrir meira fé en þarf til þjónustunnar, eins og aðrir geta rekið hana.

Hvernig sem á mál þetta er litið, er ekki eðlilegt að gagnrýna, að útboða sé leitað. Hver eftirleikurinn verður, fer auðvitað eftir tilboðum. Við skulum anda rólega á meðan. Ramakveinin mega bíða síðari tíma.

Jónas Kristjánsson.

DV

Þrefaldur vandi steðjar að ríkisstjórninni í tilraunum hennar við að koma frá sér skynsamlegum frumvörpum til fjárlaga og lánsfjáráætlunar. Ólíklegt er, að henni takist þetta nema með róttæku hugarfari niðurskurðar.

Einn vandinn er, að í eindaga er komið að stöðva frekari útþenslu ríkisbáknsins, sem orðin er öðrum aðilum þjóðarbúsins óbærileg, bæði almenningi og fyrirtækjum. Nú er ekki seinna vænna fyrir ríkið að taka sig á eins og aðrir.

Annar vandinn er, að í eindaga er komið að stöðva frekari stækkun skuldasúpu þjóðarbúsins gagnvart útlöndum, sem farin er að stefna efnahagslegu sjálfstæði okkar í voða. Þetta takmarkar svigrúm lánsfjáráætlunar.

Þriðji vandinn er, að í eindaga er komið að stöðva hrun sjálfseignarstefnunnar í húsnæðismálum, sem farin er að leiða til gjaldþrota margra fjölskyldna. Finna þarf peninga til að auka lánin og lengja þau.

Til þess að verjast þessum þrefalda vanda á skynsamlegan hátt verður ríkisstjórnin að skera niður ýmsa liði, sem hingað til hafa þótt heilagir í fjárlagafrumvörpum, þótt þeir séu í rauninni beinlínis skaðlegir þjóðarhag.

Fyrst er að nefna niðurgreiðslur landbúnaðarafurða, sem náðu 839 milljónum króna í síðasta fjárlagafrumvarpi. Þetta fé skekkir neyzluvenjur þjóðarinnar og dylur fyrir henni, hve sjúklega dýrt er að halda kindur og kýr.

Næst má geta útflutningsuppbóta landbúnaðarafurða, sem námu 263 milljónum króna í síðasta fjárlagafrumvarpi. Þessu fé er hreinlega hent í sjóinn, enda vilja útlendingar tæpast borga flutningskostnaðinn einan.

Í þriðja lagi eru margir liðir, sem hvetja til aukinnar fjárfestingar í landbúnaði kúa og kinda, þar sem fjárfesting er of mikil fyrir. Í rauninni er brýnt að stöðva frekari fjárfestingu á þessu rándýra sviði.

Í síðasta fjárlagafrumvarpi námu jarðræktarframlög, Stofnlánadeild landbúnaðar, búfjárræktarframlög, jarðeignir ríkisins, Jarðasjóður og Landnám ríkisins 101 milljón króna, stærstur hlutinn í fyrstu tveimur liðunum.

Í fjórða lagi hefur ríkið létt af bændum byrðum, sem aðrar stéttir þjóðfélagsins verða að bera, þar á meðal aðrir einyrkjar. Í síðasta fjárlagafrumvarpi nam Lífeyrissjóður bænda 10 milljónum og afleysingaþjónusta bænda 6 milljónum.

Í fimmta lagi greiðir ríkið kostnað stofnana í landbúnaði og sjávarútvegi umfram hliðstæðan kostnað í öðrum greinum, svo sem iðnaði og verzlun. Í síðasta fjárlagafrumvarpi nam Búnaðarfélagið 12 milljónum og Fiskifélagið 8 milljónum.

Í sjötta lagi greiðir ríkið niður lán til landbúnaðar umfram aðra atvinnuvegi í þjóðfélaginu. Í síðasta fjárlagafrumvarpi hét einn liðurinn “lántökukostnaður vegna landbúnaðar” og nam 55 milljónum króna.

Í sjöunda lagi ver ríkið hrikalegum fjárhæðum til að hvetja til hvers konar óarðbærrar fjárfestingar. Í síðasta fjárlagafrumvarpi nam Ríkisábyrgðasjóður 20 milljónum og Byggðasjóður 69 milljónum króna, allt í sandinn og sjóinn.

Samanlagt nema þessar tölur 1.383 milljónum króna og er þó ótalmargt ekki talið, svo sem blaðastyrkir upp á 4 milljónir. Ríkisstjórnin getur því af ýmsu skaðlegu tekið til að létta sér lausnina á hinum þrefalda vanda.

Jónas Kristjánsson

DV

Enn einu sinni sjá menn ekki handaskil í moldviðri stjórnmálamanna út af Alusuisse. Fremur lélegt bráðabirgðasamkomulag í Zürich kallar Sverrir Hermannsson “ótrúlegt afrek” og Hjörleifur Guttormsson “kverkatak”.

Hvorugt er rétt, fremur en aðrar fullyrðingar slagsmálaliðs flokkanna í máli þessu. Samkomulagið er hvorki algott né alvont, heldur bara lélegt. Það er hversdagslegur ósigur, svo sem rakið var hér í blaðinu fyrir réttri viku.

Athyglisvert er, að þrasararnir eru sammála um, að samkomulag á borð við þetta hefði getað náðst fyrir tæplega þremur árum, þegar Hjörleifur Guttormsson, þáverandi orkuráðherra, var hinn stirðasti í viðræðum.

Hækkun orkuverðs upp í 9,5-10 verðeiningar hefði verið sanngjörn bráðabirgðalausn fyrir tæpum þremur árum, þótt Hjörleifur segi annað. En þar með er ekki sagt, að slík bráðabirgðalausn sé sanngjörn nú, þótt Sverrir segi það.

Fyrir þremur árum var álmarkaður og álverð á niðurleið. Álverum var lokað víða um heim. Þá bundust álhringar fastari samtökum í vörninni. Árangurinn er orðinn sá, að álverð fer ört hækkandi og álskorts verður vart.

Við þessar nýju aðstæður hefði 13 eininga bráðabirgðaverð mátt leysa þriggja ára gamalt 10 eininga verð af hólmi. En svo virðist því miður, að ráðuneyti og samninganefnd hafi ekki hirt um að kynna sér síðustu þróun mála.

Svo kærulaust er ráðuneytið, að nýjasta skýrsla Coopers & Lybrand, sem barst ráðuneytinu fyrir síðustu mánaðamót, var látin liggja þar ólesin og ekki einu sinni afhent samninganefnd Íslands til sálarstyrkingar.

Athyglisvert er, að af hálfu uppgjafarliðs hins opinbera hefur meiri áherzla verið lögð á að sannfæra þjóðina um, að úti í heimi sé orkuverð sums staðar eins lágt og hér, heldur en að sannfæra svissneska viðsemjendur um íslenzka einurð.

Hvað sem þetta lið segir, þá hefur heimsmarkaðsverð á orku til álvera verið um og yfir 20 verðeiningar í nokkur ár. Það kann að hafa farið lítillega niður fyrir 18 einingar í fyrra í kjölfar mesta offramboðsins á áli.

Nú er hins vegar álverð á uppleið sem fyrr segir. Eðlilegt er að búast við, að orkuverðið fylgi fast á á eftir og að á allra næstu árum verði samið um hærra en 20 eininga verð til nýrra álvera og stækkaðra.

Hjörleifur Guttormsson átti fyrir tæpum þremur árum að láta semja um 9,5-10 verðeiningar, sem hann reyndist ekki geta. Nú í ár átti Sverrir Hermannsson að láta semja um 13 verðeiningar, sem hann hefur ekki reynzt geta.

Samningamenn Íslands hafa sér það réttilega til afsökunar, að samkomulagið er aðeins til bráðabirgða og felur í sér, að samið verði upp á nýtt fyrir 1. apríl á næsta ári. Þá er ætlunin að semja um heimsmarkaðsverð.

Sá galli er að vísu á gjöf Njarðar, að verðið dettur aftur niður í 6,5 einingar ef ekki næst heildarsamkomulag um nýtt orkuverð, stækkun álversins, nýjan eignaraðila og um sættir í nokkrum illræmdum ágreiningsefnum.

En á þessu stigi er ekki hægt að afskrifa samkomulag í marz um 17-20 eininga orkuverð til álversins í Straumsvík. Þess vegna er Zürich-samkomulagið ekki vont, heldur bara lélegt. Það er ósigur, sem unnt er að laga í vetur.

Jónas Kristjánsson

DV

Tveimur vikum eftir fjöldamorðið á 269 manns í kóreanskri farþegaþotu hafa sovézk stjórnvöld ekki enn beðizt afsökunar. Það gerðu þó búlgörsk stjórnvöld árið 1955, þegar þar var skotin niður ísraelsk farþegaþota með 58 manns.

Eftirleikur fólskuverskins mikla er næstum því eins athyglisverður og verkið sjálft. Sovézk stjórnvöld hafa flutt hinar fjölbreyttustu útleggingar. Þau hafa jafnan haft nýjar á hraðbergi, þegar hinar eldri hafa verið hraktar.

Í fyrstu þóttust þau ekkert vita um málið. Næst sögðu þau, að villuráfandi þota hefði fengið aðvörun og horfið á brott út yfir Japanshaf. Í þriðja lagi sögðu þau, að skotið hefði verið aðvörunarskotum og þotan farið í burtu.

Fjórða útgáfan var, að Boeing 747 farþegaþotan hefði verið tekin í misgripum fyrir RC-135 njósnaþotu frá Bandaríkjunum. Samt er hin síðarnefnda helmingi minni og hefur ekki kryppu á bakinu eins og farþegaþotan.

Síðasta útgáfan kom svo viku eftir fólskuverkið. Þá sögðu sovézk stjórnvöld, að “stöðvað” hefði verið flug kóreönsku farþegaþotunnar. Ennfremur sögðu þau, að þotan hefði verið í njósnaflugi fyrir Bandaríkin.

Þannig séð hafi sovézk hermálayfirvöld aðeins verið að gera skyldu sína við að verja sovézk landamæri gegn sífelldum ágangi bandarískra heimsvaldasinna, sem bæru einnig ábyrgð á aftöku 269 manns. Svo einfalt var það.

Í öllu þessu flókna safni undanbragða héldu sovézk stjórnvöld því meira að segja fram, að kóreanska þotan hefði verið ljóslaus á flugi. Hljóðupptökur sýndu þó, að sovézku flugmennirnir gátu lýst ljósum þotunnar.

Augljóst er af hljóðupptökum samskipta sovézku herþotumannanna og yfirmanna þeirra á jörðu niðri, að fólskuverkið var ekki stundaræði, heldur beinlínis skipulagt af sjálfu kerfinu, sovézku vígvélinni.

Mál þetta er jafnóþægilegt, hvort sem Andropov og æðstu valdamenn Sovétríkjanna hafa fengið að vita um það fyrirfram eða ekki. Ef ekki, þá er sýnt, að vígvélin getur leikið lausum hala, varin af síðari undanbrögðum stjórnvalda.

Komið hefur í ljós, að fjöldamorðið hefur lítil áhrif á almenningsálitið í Sovétríkjunum. Jafnvel þeir, sem heyra sannleikann í málinu, eru svo meðteknir af innilokunaræði kerfisins, að þeir láta sér fátt um finnast.

Fjöldamorðið er óhjákvæmileg afleiðing kerfis, sem hefur áratugum saman magnað með sér innilokunaræði, er einnig kemur fram í skipulegu ofbeldi þess út á við. Meira að segja fólkið í landinu hefur snert af þessu æði.

Einnig hefur komið betur en áður í ljós, að sovézk stjórnvöld láta sér alls ekki bregða við almenningsálit á Vesturlöndum. Þau yppta öxlum, þegar allt fer á annan endann í fordæmingu á viðurstyggð þeirra.

Ef sovézk stjórnvöld telja sig geta notað vestrænt almenningsálit til að bæta hlutfallsstöðu sinnar vígvélar, eru þau ánægð og notfæra sér það. Ef þetta álit er þeim hins vegar andsnúið að öðru leyti, er þeim fjandans sama.

Þeir, sem láta myrða 269 manns í farþegaþotu til að sýna mátt sinn og megin, glotta við tönn, þegar vestrænir friðarsinnar hamla gegn viðbúnaði vestrænna stjórnvalda. Þeir sjá þá fram á að geta enn betur sýnt mátt sinn og megin.

Jónas Kristjánsson.

DV

Aðalfundur Stéttarsambands bænda samþykkti í síðustu viku að hvetja bændur til að draga ekki úr framleiðslu mjólkur. Þetta lýsir sérstæðum skoðunum stjórnenda landbúnaðarins á því, hver sé hæfilegur markaður fyrir mjólkurvörur.

Nærri helmingur allrar mjólkur á Íslandi fer í vinnslu af ýmsu tagi. Sú vinnsla er í flestum tilvikum svo rosalega dýr, að afurðirnar væru óseljanlegar, ef þær þyrftu að sæta samkeppni við hliðstæðar vörur innfluttar.

Verst er ástandið í smjörinu. Neytendur og skattgreiðendur þurfa að borga fyrir það um það bil tíu sinnum hærra verð en væri á innfluttu smjöri, ef markaðurinn væri frjáls.

Í vetur eiga að hefjast umfangsmiklir flutningar á mjólkurvörum á milli landshluta. Það stafar ekki af skorti á neyzlumjólk á einokunarsvæði Mjólkurbús Flóamanna, heldur er það til að gera búinu kleift að framleiða duft úr undanrennu.

Flutningar þessir eiga að kosta um tvær milljónir króna. Ofan á vinnslukostnað, sem nemur rúmum sjö krónum á kílóið, á að koma fjórtán króna flutningskostnaður. Þar með komast tveir kostnaðarliðir upp í 21 krónu á kílóið.

Þetta duft er síðan selt ofan í kálfa fyrir tæpar þrettán krónur á kílóið. Mismunurinn verður greiddur úr svokölluðum flutningsjöfnunarsjóði, sem er þáttur í verðlagningu búvöru, auðvitað greiddur af neytendum og skattgreiðendum.

Hinir fyrirhuguðu flutningar á undanrennu eru gott dæmi um takmarkalausa óskammfeilni ráðamanna landbúnaðarins. Þeir líta á neytendur og skattgreiðendur sem viljalausa þræla í eigu landbúnaðar kúa og kinda.

Um leið eru flutningarnir alvarlegur vitnisburður um svokallaða framleiðslustjórnun í hinum hefðbundna landbúnaði kúa og kinda. Stjórnunin felst í að framleiða mjólk við Lómagnúp og kindakjöt í Mosfellssveit.

Auðvitað samþykkti aðalfundur Stéttarsambands bænda, að slík framleiðslustjórnun með tilheyrandi margföldun flutningskostnaðar yrði einnig tekin upp í framleiðslu kjúklinga, eggja, svínakjöts og annarra óæðri búgreina.

Kjúklinga-, eggja- og svínabændur eru auðvitað ekki taldir menn með mönnum í þessum hópi. Þeir hafa ekki einu sinni málfrelsi á fundum Stéttarsambandsins, hvað þá tillögu- og atkvæðisrétt. Þar gilda aðeins kýr og kindur.

Enginn mannlegur máttur virðist geta komið í veg fyrir, að ráðamenn landbúnaðarins komi á fót framleiðslustjórnun í fleiri búgreinum. Eggjaeinkasalan verður fyrsta skrefið og síðan mun svínakjötseinkasalan fylgja í kjölfarið.

Þá verður hafin framleiðsla á eggjum í smáum stíl í afdölum sem lengst frá markaðinum. Hinn mikli kostnaðarauki verður reiknaður inn í verðið, fyrst á kostnað neytenda og síðan einnig skattgreiðenda, þegar niðurgreiðslurnar koma.

Ævintýri á borð við flutninga kálfafóðurs milli landshluta eru einmitt að hefjast í þann mund, er tekjur heimilanna hafa skerzt um 20% eða meira. Þannig ríkir hinn hefðbundni landbúnaður utan og ofan við íslenzkan raunveruleika.

Spurningin er, hvort neytendur og skattgreiðendur rísi einhvern tíma upp eins og húsbyggjendur og -kaupendur gerðu um daginn. Munu þeir einhvern tíma varpa af sér okinu?Jónas Kristjánsson

DV

Íslendingar eru stöðugt á faraldsfæti. Þeir kippa sér ekki upp við að taka saman föggur sínar og flutjast til annarra landshluta eða milli landa. Þeir hlusta ekki á lélega fræðinga, sem harma þessa röskun á háttum manna.

Um 60% þjóðarinnar eða samtals um 124.500 manns hafa fluzt búferlum milli landshluta á síðustu tólf árum. Hefur þetta síðasta tímabil samt þótt fremur rólegt í samanburði við fyrri áratugi aldarinnar þegar þjóðin flúði á mölina.

Athyglisvert er, að hinn hægfara flutningur fólks úr strjálbýli í þéttbýli og af landsbyggðinni til suðvesturhornsins er ekki nema brot af hinum gífurlega flutningi fólks milli landshluta, sem mældur var í tölum hér að ofan.

Tökum Vestfirði sem dæmi. Þeir töpuðu bókhaldslega séð 1.166 manns á þessum tólf árum. En í rauninni töpuðu Vestfirðir 7.687 manns og fengu 6.521 í staðinn. Niðurstöðutalan upp á 1.166 manns segir ekki nema brot af allri sögunni.

Við getum sagt sem svo, að Vestfirði hafi skort aðstæður til að halda 7.687 manns. En þeir hafa líka haft aðstæður til að krækja í 6.521 mann, því að sá mikli fjöldi hefur auðvitað verið að sækjast eftir einhverju.

Sumt af þessu er líklega sama fólkið, sem flyzt oft búferlum. En það breytir því ekki, að Íslendingar eru að meðaltali afar fúsir til að flytja sig um set og freista gæfunnar á nýjum stað, fjarri fyrri rótum.

Ef til vill er þetta sögulegur arfur þjóðarinnar. Forfeður okkar tóku sig upp í öðrum löndum fyrir ellefu öldum og lögðu í tvísýna ferð yfir úthafið til að setjast að í ókunnu landi. Það var gífurleg röskun á högum þeirra.

Í þá daga sóttust ungir Íslendingar líka eftir því að komast úr landi um árabil til að afla sér fjár og frama, áður en þeir komu aftur til að setjast í helgan stein. Sú röskun þótti sjálfsagt uppeldisatriði.

Konan Guðríður Þorbjarnardóttir sló þó öllum við með því að halda heimili í Ameríku, Grænlandi og Íslandi og hafa samt tíma til að heimsækja Rómaborg. Enginn jarðarbúi var jafnvíðförull á þeim tíma og þessi íslenzka kona.

Brezki sagnfræðingurinn Arold Toynbee hefur tekið Íslendinga sem eina röksemd kenningar sinnar um, að röskun sé einn helzti hvati eða þróunarvaldur menningarsögunnar. Hlutirnir gerist, þar sem fólk sé á faraldsfæti.

Hann telur, að ritlist Íslendinga á miðöldum hafi blómstrað sem afleiðing röskunarinnar að fara yfir úthafið, – að brjóta allar brýr að baki sér, – að yfirgefa norska eða brezka heiðardalinn og halda á vit hins ókunna.

Enn á okkar tíma eru Íslendingar að flytjast. Námsfólk lætur sér fátt um finnast, þótt það þurfi að yfirgefa ættingja og vini og halda með eina eða tvær ferðatöskur til ókunnra landa til margra ára námsvistar.

Og innanlands flytja menn sig um set í samræmi við breyttar aðstæður og nýja möguleika. Á meðan einn er að fara úr sveit á möl og annar af mölinni á suðvesturhornið eru tveir aðrir að fara þessa slóð í hina áttina.

Við skulum ekki trúa lélegum fræðingum, sem segja þessa röskun óholla. Við skulum hallast að hinum, sem segja, að stöðug röskun lífshátta okkar sé ein helzta forsenda efnahagslega og menningarlega öflugs þjóðfélags á Íslandi.

Jónas Kristjánsson

DV

Stundum eiga stjórnmálamenn erfitt með að skilja, hvers vegna þeir verða viðskila við fólkið. Þeir halda, að alþingi sé nafli alheimsins og flokkssamþykktir hinn endanlegi sannleikur.

Þeir taka sjálfa sig hátíðlega og líta á kjósendur sem atkvæði til valdabrúks. Þeir loka sig inni í eigin hugarheimi og týna sjálfum sér í innbyrðis karpi um orð og tölur.

Pólitískar skylmingar, orðaskak og smásmugulegt þref á vettvangi stjórnmálanna á sjaldnast mikið erindi til almennings, enda fara slíkar deilur oftast fyrir ofan garð og neðan.

Allt hefur þetta orðið til þess, að fólkið fjarlægist pólitíkina og hefur takmarkað álit á flokksnefnunum. Það er engin tilviljun, að risið hafa upp hreyfingar utan við alla stjórnmálaflokka, þá sjaldan almenningi verður heitt í hamsi.

Þannig varð til jafnréttishreyfing kvenna, þannig var friðarhreyfingu hrundið af stað, borgarasamtökum skattgreiðenda og nú síðast hagsmunasamtökum húsbyggjenda og húskaupenda.

Allar þessar hreyfingar hafa fundið sér farveg framhjá hinum hefðbundnu pólitísku samtökum af þeirri einföldu ástæðu, að þáttakendur þeirra telja vonlaust, að nokkur flokkur geti eða vilji leiða slík mál fram til sigurs.

Flokkarnir hafa svosem flaggað fögrum fyrirheitum og fallegum flokkssamþykktum um allt milli himins og jarðar, en því miður hefur reynslan sýnt, að orð og efndir eru sitthvað. Kosningaloforðin eru fljót að gleymast, þegar atkvæðin hafa verið talin.

Tökum dæmi: Sjálfstæðisflokkurinn gerði það að einu höfuðmáli sínu í kosningabaráttunni í vor, að tekjuskattar skyldu lækkaðir á almennum launatekjum. Í orði kveðnu var því haldið fram, að ríkisstjórnin hefði samið um þetta.

Menn hafa beðið spenntir eftir efndunum. En viti menn. Nú er komið annað hljóð í strokkinn. Ráðherrarnir kvarta og kveina undan slæmri stöðu ríkissjóðs.

Skyndilega hafa þeir uppgötvað, að ekkert svigrúm verður fyrir skattalækkanirnar marglofuðu. Þær verða að bíða betri tíma, segja þeir og stynja þungan undan ábyrgðinni. Já, hvers virði er eitt stykki kosningaloforð, þegar sjálfur ríkiskassinn er annars vegar?

Þetta er gömul saga og ný. Þeim snýst hugur, blessuðum stjórnmálamönnunum, þegar á hólminn er komið. Aðalatriðið er að blekkja kjósendur með fögrum loforðum fyrir kosningar, í þeirri von, að atkvæðin fleyti frambjóðendum til æðstu metorða.

Þá tekur alvaran við, að þeirra mati. Þá mega loforðin sín lítils frammi fyrir sjálfri alvörunni. Sjálfstæðisflokkurinn er hvorki betri né verri en aðrir í þessum loddaraleik. Það vill bara svo til, að skattalækkunarloforðið var óvenju hástemmt í síðustu kosningabaráttu og fólk hefur ekki enn gleymt því.

Ekki þarf almenningi að koma svo mjög á óvart þótt enn eitt loforðið verði svikið. Sjálfsagt kippir sér enginn upp við væntanlegan hringsnúning. Hann er ekki nýr af nálinni. Hann er meira að segja það sem fólk gerir ráð fyrir.

Í því liggur einmitt skýringin á máttleysi stjórnmálaflokkanna. Fólk hefur glatað trausti sínu á þeim. Það veit sem er, að stjórnmálamennirnir renna á rassinn, kokgleypa fullyrðingar og hafa lítið sem ekkert þrek til að standa við gefin loforð og háleitar hugsjónir.

Þegar fólkið vill sjá hagsmunum sínum borgið, grípur það til eigin ráða og stofnar sín eigin samtök. En flokkarnir skilja ekki.

Jónas Kristjánsson.

DV

Ekki er við að búast, að ný ríkisstjórn geri nein kraftaverk við smíði fyrsta fjárlagafrumvarpsins. Til þess hefur hún of skamman tíma. Enda hefur gerð frumvarpsins fyrir árið 1984 að flestu leyti verið með hefðbundnum hætti.

Safnað hefur verið saman óskhyggju allra ráðuneyta og opinberra stofnana í einn pakka, sem reynist eins og venjulega vera allt of stór. Hingað til hefur vandinn verið “leystur” með því að þenja út ríkið á kostnað annarra.

Samneyzlan eða rekstur hins opinbera hefur vaxið á hverju ári að undanförnu, meðan þjóðartekjur hafa minnkað. Atvinnuvegir og almenningur hafa tekið allar byrðarnar, en hið opinbera engar. Þetta er auðvitað út í hött.

Ekki er vitað, hver samneyzlan verður á þessu ári. Tekjur ríkisins hafa minnkað, til dæmis af innflutningi hátollavöru á borð við bíla. En þjóðartekjurnar hafa einnig minnkað, svo að hlutdeild ríkisins gæti vel hafa staðið í stað.

Með tveggja milljarða króna niðurskurði á óskhyggju hins opinbera, sem ríkisstjórnin þykist geta náð, ætti hlutdeild ríkisbúsins í þjóðarbúinu ekki að vaxa á næsta ári. Segja má, að það sé sæmilegur árangur í fyrsta áfanga.

Hitt er svo forkastanlegt að ná þessum árangri með því að skera niður ótal gagnlega hluti, en halda inni óbreyttum stuðningi við fáránlegan búskap með kindur og kýr. Sá stuðningur hefur oft verið um 10% fjárlaganna.

Fjármögnun framkvæmda og rekstrar í kúa- og kindabúskap er stærsta verkefni ríkissjóðs. Krabbameinsþensla hins opinbera verður ekki stöðvuð af alvöru, fyrr en landbúnaðarstuðningurinn verður skorinn niður.

Þá hefur í vaxandi mæli tíðkazt sá ósiður að láta fjárlög ganga upp hallalaust á yfirborðinu, en setja afganginn af óskhyggjunni í lánsfjáráætlun. Því er marklaust að tala um niðurstöður fjárlagafrumvarps einar sér.

Hinar hrikalegu lánsfjáráætlanir hins opinbera eru einmitt meginþáttur hinnar óbærilegu skuldasöfnunar í útlöndum. Mikið af því fé fer til gagnlegra hluta, en menn verða að sníða sér stakk eftir vexti og gera ekki allt í einu.

Ekki verður hægt að meta fjárlagafrumvarpið og væntanlegan niðurskurð þess, nema hafa lánsfjáráætlunina til hliðsjónar. Raunar ætti að vera föst regla að hafa þessi tvö frumvörp í einu og sama frumvarpinu.

Nú eins og áður er vandinn sá, að ríkissjóður er eini aðilinn í landinu, sem skammtar sár tekjur. Heimili og fyrirtæki landsins eru vön að láta tekjurnar ráða útgjöldum, en ríkið lætur útgjaldaóskhyggju ráða tekjunum.

Þessi vandi er óviðráðanlegur, þangað til ráðamenn fara að byrja fjárlagagerð á að ákveða, hver skuli vera hluti opinbers rekstrar og opinberra framkvæmda af þjóðarbúinu í heild og finni sér á þann hátt lokaðan ramma.

Síðan á að skipta niðurstöðutölunum milli ráðuneyta og svo milli stofnana og verkefna, en ekki öfugt eins og nú er gert. Þá verða fjárlagasmiðir að sæta því að leggja niður gamla starfsemi, ef þeir telja nýja brýnni.

Við skulum vona, að næst verði svigrúm til slíkra vinnubragða. Á meðan skulum við meta þetta fjárlagafrumvarp eftir því, hvernig ríkisstjórnin velur þar milli fjármögnunar kúa og kinda annars vegar og íbúðalánakerfisins hins vegar.

Jónas Kristjánsson

DV

Við höfum beðið þriðja ósigurinn í þremur samningum við Alusuisse. Í Zürich í gær var aðeins samið um 50% bráðabirgðahækkun rafmagnsverðs til Ísals. Það er hækkun úr tæplega sjö verðeiningum upp í tæplega tíu.

Þetta er að vísu aðeins bráðabirgðasamningur, sem á að gilda, meðan frekari samningaviðræður standa yfir. Ekki er því loku fyrir það skotið, að sanngjarnt orkuverð til Ísals náist eftir um það bil eitt ár eða svo.

Fyrir tveimur og hálfu ári og jafnvel fyrir einu ári hefði verið í lagi að semja við Alusuisse um svo sem 9,5 verðeiningar fyrir rafmagnið til bráðabirgða, meðan samið væri í alvöru. Þá voru tímarnir allt aðrir en nú.

Til skamms tíma var töluverð kreppa í álframleiðslu í heiminum. Birgðir hlóðust upp, hægt var á vinnslu í mörgum álverum og öðrum var hreinlega lokað. Verð á áli var lágt og fór lækkandi. Þá var erfiðara að réttlæta orkuhækkun.

Nú hefur þetta breytzt með samstilltu átaki einokunarhrings hinna sex stóru fjölþjóðafyrirtækja, sem ráða álmarkaðnum. Þau eru Alcan, Aloca, Reynolds, Kaiser, Pechiney og svo auðvitað Alusuisse, sem við þurfum að glíma við.

Ál hefur tekið við af tini sem aðalefni í dósum. Ál hefur tekið við af kopar sem aðalefni í köplum. Og ál hefur tekið við af stáli sem aðalefni í sumum hlutum bifreiða. Þetta hefur auðveldað hinum sex stóru að laga álverðið.

Í fyrsta skipti í sögunni er ál orðið dýrara en kopar. Í síðustu viku komst verð áls á Lundúnamarkaði upp í 46 krónur á kílóið. Álskorturinn er svo mikill, að Alcoa varð nýlega að kaupa ál til að standa við sölusamninga.

Þetta eru auðvitað kjörnar aðstæður til samninga um hækkað verð á rafmagni til álvera. Aftur eru komnir gróðatímar í álframleiðslu. Og allir vita, að bókfært tap á einu álveri er einfaldur bókhaldsleikur fjölþjóðafyrirtækja.

Við áttum því að ná betri samningum í Zürich í gær en raun varð á. Verðið, sem samið var um, hefði raunar átt að vera í gildi síðasta hálft þriðja árið. En nú átti að vera hægt að semja um hærra verð, til dæmis 13 verðeiningar.

Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra er bjartsýnn og segist búast við, að rafmagnsverðið til Ísal nái að lokum 17-20 verðeiningum. Vonandi verður honum að þeirri ósk, þótt samningurinn í Zürich gefi ekki tilefni til bjartsýni.

Ekki eru ámælisverð önnur atriði þess samnings en rafmagnsverðið eitt. skynsamlegt var að setja ágreininginn um skattana annars vegar og súráls- og rafskautaverð hins vegar í einfalda og tiltölulega fljótvirka gerðardóma.

Ennfremur var rétt að fallast á hugmyndir Alusuisse um stækkun álversins og nýjan hluthafa, sem gæti orðið Norsk Hydro. Ástæðulaust er þó að gera sér neinar grillur um, að Norðmenn verði ljúfari í samningum en Svisslendingar.

Sú stækkun er alténd háð því, að endanlega náist samkomulag um orkuverð, sem Íslendingar geta sætt sig við. Og það sanngjarna orkuverð er örugglega ekki innan við 17 verðeiningar eins og forsætisráðherra hefur réttilega sagt.

En á meðan við hírumst mánuðum og misserum saman við tæplega tíu verðeiningar, er rétt að ítreka efasemdir um, að hinir ljúfu samningamenn okkar eigi nokkurt erindi í hörkutólin frá Sviss, sem hafa þrisvar leikið á okkur.

Jónas Kristjánsson

DV

Eðlilegri endurnýjun fiskiskipaflotans á Akureyri er haldið niðri af gegndarlausri smábyggðastefnu, sem vill togara í hvert sjávarpláss kjördæmisins. Þessi stefna hefur leitt til offjölgunar togara og síðan til banns á nýjum togurum.

Hinir gífurlegu fjármunir sem runnið hafa úr Framkvæmdastofnun og öðrum sjóðum til smábyggðanna, hafa um leið heft viðgang hinna lífvænlegri byggða. Þær hafa orðið undir í samkeppninni um skömmtunarfé hins opinbera.

Akureyri hefur verið í of hægum vexti vegna forgangs smábyggðastefnunnar. Þar er þó tækniþekking til eflingar margvíslegs iðnaðar og ýmis þjónusta, sem hann þarf. Auk þess er þar betri útgerðarþekking en víða annars staðar.

Ef menn vilja beina fjármagni úr eðlilegum markaðsfarvegi í farveg byggðastefnu, er miklu nær að efla staði eins og Akureyri, sem hafa grunn til að byggja á, – sem hafa aðstöðu til að gera útlagða peninga arðbæra.

Í staðinn hefur fénu verið brennt á báli smábyggðastefnunnar. Ber þar hæst hina gífurlegu offjárfestingu í kindum og kúm annars vegar og í togurum hins vegar. Sú smábyggðastefna hefur gert þjóðina hartnær gjaldþrota.

Íslendingar eru hvorki nógu fjölmennir né nógu ríkir til að halda uppi smábyggðastefnu til að tryggja búsetujafnvægi í hverjum dal og hverju plássi. Tilraunir til slíks stórspilla afkomumöguleikum þjóðarinnar í heild.

Offjölgun togara í smáplássum hefur leitt til skrapdagakerfis og minnkandi aflaverðmætis á hvern togara. Þetta hefur kippt fótunum undan arðsemi togaraútgerðarinnar í heild, þar á meðal útgerðarinnar frá Akureyri.

Fé neytenda og skattgreiðenda er án afláts sóað í kindur og kýr, sem haldið er uppi af innflutningsbanni, beinum og óbeinum styrkjum til framkvæmda og rekstrar, niðurgreiðslum og útflutningsuppbótum, verðjöfnun og harðindafé.

Þetta fé, sem nemur nokkrum Kröfluverum á hverju ári, væri betur komið í framtíðargreinum en fortíðargreinum. Það væri betur komi í fiskirækt, loðdýrarækt og ylrækt svo og í stórum og smáum iðnaði af ýmsu tagi.

Um leið væri þetta fé betur ávaxtað á stöðum, sem hafa grunn til að byggja á. Grunnurinn getur verið margvíslegur, allt frá úrgangi fiskvinnslustöðva yfir í jarðhita – allt frá handbærri þjónustu yfir í iðnaðarreynslu.

Á fundum landshlutasamtaka sveitarfélaga að undanförnu hefur sáralítið verið fjallað um, hvernig smábyggðastefnan hefur gert byggðastefnuna gjaldþrota. Þar er talið óviðurkvæmilegt að ræða um, hvort Þórshöfn troði af Akureyri skóna.

Í staðinn er hlustað á ráðamenn Framkvæmdastofnunarinnar, hálfruglaða af óhóflegum peningaumsvifum, fjalla um hve gott væri að bora fjöllin til samgöngubóta. Þannig er óraunsæið ræktað enn, þótt gjaldþrotið blasi við.

Íslendingar eiga að búa þar sem hafnir eru góðar og stutt er á fiskimiðin. Þeir eiga að búa þar sem kostur er á ódýrum jarðhita. Þeir eiga að búa þar sem vinnuafl er til nýrra verkefna og markaður er fyrir afurðirnar.

Akureyri er dæmi um stað, sem hefur upp á flest þetta að bjóða og ætti að vera í örum vexti. En hún vex mjög hægt, af því að hið opinbera dregur að sér lungann úr fjármagni þjóðarinnar og kastar því á glæ smábyggðastefnunnar.

Jónas Kristjánsson.

DV