Sendiherra lndónesíu á Íslandi, með aðsetri í Osló, heldur á mánudaginn hanastélsboð í Reykjavík fyrir vini og aðdáendur eins mesta fjöldamorðingja og rummungsþjófs, sem uppi er um þessar mundir. Sá er Suharto hershöfðingi og forseti og er fátt um hann prenthæft að segja.

lndónesía er land auðugt að olíu, málmum og timbri. Þar ætti að vera hægt að bæta lífskjör fólks eins og gerzt hefur í sumum nágrannalandanna. Hin fátæka þjóð þarf hins vegar að sæta sérlega grófri fjárpyndingu Suhartos, ættingja hans og nánustu klíkubræðra í hernum.

Í fáum löndum heims eru mútur eins veigamikill liður í aðgangseyri erlendra fyrirtækja. Einkum er það áberandi í olíunni. Um þetta er skrifað fullum fetum á prenti hér á Vesturlöndum. Ljóst er, að undan hefur verið komið fjárhæðum, sem eru hærri en við fáum skynjað.

Á móti þessu mútufé þarf gengi Suhartos að gera óhagstæða samninga fyrir hönd lndónesíu. Þannig tvöfaldast tjónið, sem hin fátæka þjóð verður fyrir af völdum hins umboðslausa hóps valdhafa, er brauzt til valda í heimsfrægu blóðbaði fyrir tæplega tveimur áratugum.

Talið er, að Suharto og félagar hafi slátrað um 300.000 manns í kringum valdatökuna. Það er meiri fjöldi en allir Íslendingar. Tugir þúsunda urðu að hírast við illa aðbúð í fangabúðum, flestir í tíu ár eða lengur. Af þeim hafa rúmlega 30.000 verið leystir úr haldi.

Allur þorri þessara manna fær ekki vinnu, annaðhvort af því að pólitiskrar fangavistar þeirra er getið í nafnskírteinum þeirra eða af því að þeir hafa ekki fengið nafnskírteini. sumir þeirra hírast í útlegð á fjarlægum eyjum án sambands við ættingja sína.

Allt eru þetta þó smámunir í samanburði við þjóðarmorðið mikla á eyjunni Timor. Herlið Suhartos gerði innrás á austurhluta eyjarinnar fyrir níu árum og hefur síðan komið fyrir kattarnef 200.000 af 600.000 íbúum hennar. Þetta er eitt mesta þjóðarmorð síðustu áratuga.

Um leið hafa menning og þjóðhættir eyjarskeggja verið lögð í rúst. Frásagnir sjónarvotta að atburðum þessum eru ekki prenthæfar, svo ógeðslegar eru þær. En niðurstaða þeirra má vera öllum ljós, þar á meðal hanastélsliði Notodirdjos, sendiherra Suhartos.

Ríkisstjórn Reagans Bandaríkjaforseta hefur sætt réttmætu ámæli fyrir stuðning við ýmsa stórglæpamenn á valdastóli, bara ef þeir eru hægri sinnaðir. Þess vegna er athyglisvert, að Shultz, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, hefur hvað eftir annað kvartað við Suharto.

Nú síðast afhenti utanríkisráðherrann mótmælabréf frá 123 bandarískum þingmönnum. Jóhannes Páll páfi hefur einnig nýlega gagnrýnt Suharto fyrir að standa þversum í vegi fyrir alþjóðlegu hjálparstarfi á Timor. Glæpalýður Suhartos tekur ekki mark á neinu af þessu.

Á alþjóðavettvangi er stjórn Suhartos í fremstu röð þeirra ríkja, sem eru að breyta Unesco, Menningarstofnun Sameinuðu þjóðanna, í svínastíu. Þeir beita stofnuninni til að reyna að hindra vestræna fjölmiðla í að afla frétta af óhugnaðinum hjá valdhöfum eins og Suharto.

Notodirdjo, sendiherra Suhartos, er ekki velkominn hér á landi. Hann er fulltrúi eins mesta rummungsþjófs og fjöldamorðingja nútímans. Enginn ætti að koma nálægt honum. Samt skulum við vona, að brennivínið standi ekki í stuðningsliði Suhartos á Íslandi.

Jónas Kristjánsson

DV

Tvær af gæluverksmiðjum hins opinbera eru nú í byggingu, steinullarverið á Sauðárkróki og stálverið á Vatnsleysuströnd. Samt linnir ekki deilum um gildi þessara verksmiðja. Í nýlegum blaðagreinum tveggja af helztu starfsmönnum Verzlunarráðs eru þær taldar varhugaverðar.

Stálverið hefur oftast ekki verið talið með í hópi hinna vafasömu ráðagerða í iðnþróun, enda aldrei hugsað sem atvinnubótatæki fyrir ákveðinn þéttbýlisstað eins og steinullarverið, sykurverið, pappírsverið, trjákvoðuverið og öll hin verin, sem menn hafa látið sér detta í hug.

Hagur stálversins þótti vænkast í fyrra, þegar það komst yfir notaða, sænska verksmiðju. Var þá talið, að stofnkostnaðurinn á Vatnsleysuströnd yrði ekki nema þriðjungur af upprunalegri áætlun. Þar með ætti arðsemin að verða mun meiri en ráð var fyrir gert.

Aftur á móti hefur danskt ráðgjafarfyrirtæki Iðnþróunarsjóðs úrskurðað stálverið óarðbært. Og ótrúverðugar eru fullyrðingar um, að danska fyrirtækið hafi hagsmuna að gæta.Þar að auki hefur verið sagt í sænska blaðinu Dagens lndustri, að Svíar hafi verið heppnir að losna við dótið hingað.

Mesti vandi innlendrar framleiðslu á steypustyrktarstáli er, að offramleiðsla er á því í nágrannalöndum okkar. Við slíkar aðstæður er yfirleitt hægt að fá innflutt stál á lægra verði en gildir í heimalandinu. Þetta er kallað undirboð, en er þó í þágu húsbyggjenda.

Þetta er ekki bara mál aðstandenda stálversins, sem aðeins hefur tekizt að safna broti af áætluðu hlutafé á almennum markaði. Ríkið hefur svo veitt verinu 45 milljónir í ríkisábyrgð og óbeint skyldað Framkvæmdasjóð ríkisins til að gerast hluthafi upp á 9 milljónir.

Við slíkar aðstæður er ástæða til að óttast, að ríkið verði síðar móttækilegt fyrir hugsanlegum klögumálum stálversins út af svokölluðum erlendum undirboðum og beiðnum þess um einhvers konar innflutningshöft á kostnað húsbyggjenda eða aðrar ívilnanir á kostnað skattgreiðenda.

Ef stálverið er slíkt áhyggjuefni, þá er steinullarverið margfalt stærra. Þar er á ferðinni byggðastefnuver, sem á að taka 60 atvinnutækifæri í plasteinangrun víðs vegar af landinu og breyta í 60 atvinnutækifæri í steinull á Sauðárkróki. Eins brauð verður annars dauði.

Ríkið leggur þar sjálft til 40% hlutafjárins og ábyrgist 25% af stofnlánum þess, auk þess sem það hyggst skylda taprekstrarfyrirtækið Ríkisskip til að flytja steinullina á einum fjórða hluta flutningsgjalda. Mun ríkið við slíkar aðstæður leyfa fyrirtækinu að rúlla?

Innflutningur á steinull fer ört minnkandi, enda fylgir henni viðurkennd hætta á lungnakrabba, kláða, útbrotum og hvarmabólgum. Í fyrra nam innflutningurinn tæpum 1.500 tonnum. Verksmiðjunni á Sauðárkróki er ætlað að framleiða 5.400 tonn á ári, það er meira en þrefalt magn!

Samkvæmt því er ætlunin, að steinullin frá Sauðárkróki útrými ekki aðeins innfluttri steinull, heldur mestallri glerull og þeirri plasteinangrun, sem framleidd er í landinu. Og þá má spyrja, hvort sú slátrun annarra atvinnutækifæra verði í skjóli ríkisvaldsins.

Ríkinu ber að halda opnum markaði byggingaefna, svo að byggingakostnaður verði sem lægstur og þjóðarhagur batni sem örast. Bein eða óbein aðild ríkisins að ýmsum gæluverkefnum má aldrei leiða til ívilnana eða hafta, sem skaða þjóðina í heild. Og nú er ástæða til að vera vel á verði.

Jónas Kristjánsson

DV

Mismunandi tilkynningar bankanna um hærri og fjölhreyttari vexti benda til, að aukið vaxtafrelsi muni leiða til aukinnar samkeppni um sparifé landsmanna. Þær vekja vonir um, að einhvern tíma komist á jafnvægi milli framboðs á fjármagni og eftirspurnar.

Þegar raunvextir sex mánaða reikninga eru komnir upp í 10% í sumum bönkum, er fengin ástæða til að reikna með, að margir þeir, sem valið geta milli sóunar og sparnaðar, velji hið síðara. Þar með fást meiri peningar til ráðstöfunar handa síþyrstum lántakendum.

Að vísu eiga þessir raunvextir í harðri samkeppni við útsöluna á erlendum gjaldeyri, sem nú stendur yfir. Sú útsala freistar til kaupa á erlendum varningi og til ferðalaga í útlöndum. Peningarnir, sem fara í það, verða ekki lagðir inn á hagstæða bankareikninga.

Það er því rangt, sem einn bankastjórinn sagði, að síðasta vígi verðbólgunnar væri fallið með aukna vaxtafrelsinu. Fremur má kalla það næstsíðasta vígið. Síðasta vígi verðbólgunnar er traustara en nokkru sinni fyrr, hornsteinn stjórnarstefnunnar, sjálft fastagengið.

Núna felst verðbólgugróði í, að menn nota sér sem bezt útsöluverðið á erlendum gjaldeyri, meðal annars til að sitja uppi með gróða, þegar fastgengisstefnan springur í loft upp einhvern tíma eins og hún hefur alltaf gert. Og eftir lengra hlé verður jarðskjálftinn harðari.

Aukna vaxtafrelsið er ekki þáttur í markvissri stjórnarstefnu um að láta markaðinn leysa ofstjórn af hólmi. Markaðurinn fær að vísu meiri áhrif í bankakerfinu, en hann hefur ekki fengið tækifæri til að reyna að koma á jafnvægi milli íslenzks og erlends gjaldeyris.

Þetta ástand dregur úr, að árangur aukins vaxtafrelsis verði eins skjótur og mikill og æskilegt væri. Enn eru ýmsar freistingar á ferð, sem í mörgum tilvikum verða yfirsterkari viljanum til að hagnast á raunvöxtum. En spor hefur alténd verið stigið í rétta átt.

Ekki er þó fullur sigur unninn á þessu næstsíðasta vígi verðbólgunnar. Mörg áhrifamikil öfl í stjórnmálunum eru algerlega andvíg þeirri hækkun raunvaxta, sem óhjákvæmilega fylgir auknu vaxtafrelsi. Þessi öfl eru enn hávær og hafa ekki gefizt upp í stríðinu.

Vonandi sjá æ fleiri þó, að raunvextir geta hækkað núna, þegar eftirspurn er mun meiri en framboð á fé, framkvæmdir fyrir lánsfé eru miklar og atvinnuástand er ótrúlega gott. Það er greinilegt, að hærri vextir hafa ekki haldið aftur af athafnavilja manna.

Vonandi sjá líka æ fleiri, að raunvextir geta hækkað núna, þegar innflutningur og önnur notkun gjaldeyris er miklu meiri en ráð var fyrir gert og miklu meiri en hollt er. Viðskiptajöfnuðurinn gagnvart útlöndum er of óhagstæður og skuldasöfnun í útlöndum of mikil.

Búast má við, að næsta framhald hins aukna bankafrelsis felist í minnkuðum möguleikum stjórnmálamanna á að halda í forréttindavexti. Þegar afurðalánin hverfa inn í bankana í haust, virðist óhjákvæmilegt, að þar verði líka teknir upp samkeppnishæfir vextir.

Og þá eru bara eftir sjóðir Framkvæmdastofnunar og ýmsir stofnlánasjóðir. Til dæmis verður forvitnilegt að vita, hve lengi deildir Framkvæmdastofnunar komast upp með að gefa gæluverkefnum og vildarvinum peninga, þegar aðrir hlutar bankakerfisins eru að verða heilbrigðir.

Jónas Kristjánsson.

DV

Ástæða er til að hafa verulegar áhyggjur af framvindu viðræðna Íslands og Alusuisse um orkuverð til Ísal og stækkun álversins. Þessum viðræðum átti að ljúka í apríl í vor, en þær hafa dregizt á langinn. Farið er að ganga verr hjá Sverri en hjá Hjörleifi þar á undan.

Óþægilegt er að sjá, hve mikla áherzlu samningamenn Íslands leggja á að reyna að sannfæra blaðalesendur um, að ýmsar verðhugmyndir séu of háar og að ýmis meðalverð á orku til áliðnaðar úti í löndum séu í raun ekki eins há og sumir hafa talið hér á landi.

Lægst hefur verið lagzt í tilraunum til að halda fram, að einhver viðmiðun sé í gamalli tillögu Hjörleifs Guttormssonar um 12,5 verðeiningar. Sú tillaga fjallaði ekki um endanlegt verð, heldur um millibilsverð á borð við þær hlægilegu 9,5 verðeiningar sem samið var um í vetur.

Þegar haldið er fram, að Hjörleifur hafi með tillögu sinni stefnt að 12,5 verðeiningum, er full ástæða til að ætla, að núverandi samningamenn telji sig vera komna í slíkan vanda, að óheiðarleg vinnubrögð séu þeim nauðsynleg. Skamma má Hjörleif fyrir margt, en ekki þetta.

Mest hafa samningamenn þó reynt að hampa orkuverði, sem samið var um í gamla daga, áður en olían hækkaði, og orkuverði, sem samið var um, þegar offramleiðsla var á áli fyrir örfáum árum. Þeir vekja minni athygli á orkuverðssamningum, sem nýjastir eru erlendis.

Metal Bulletin hefur skýrt frá, að lágt orkuverð til áliðnaðar sé liðin tíð. Offramleiðslan hafi vikið fyrir álskorti. Fjölþjóðahringarnir þurfi nú að afla sér sem fyrst aukinnar framleiðslugetu á hinum verðmæta málmi, sem stöðugt sækir inn á ný svið í iðnaði.

Vegna þessa eiga samningamenn Sverris Hermannssonar að vera í jafngóðri aðstöðu og samningamenn Hjörleifs Guttormssonar voru í vondri aðstöðu fyrir nokkrum árum. Krefjast verður þess af núverandi samninganefnd, að hún nái árangri og sé ekki með stöðugt múður.

Um þessar mundir dettur engum orkueiganda í hug að semja um lægra orkuverð til nýrra álvera en 20 verðeiningar. Það orkuverð er raunar aðeins lítillega yfir áætluðu framleiðsluverði nýrra, íslenzkra orkuvera á borð við Blöndu. Það er talið munu verða 17 verðeiningar.

Mjög undarlegt væri, ef Ísland færi að semja um lægra orkuverð en 20 verðeiningar til þeirrar stækkunar álversins, sem fyrirhuguð er. Hins vegar væri hugsanlegt að semja um rúmlega 17 verðeiningar fyrir hinn eldri hluta, sem nú er starfræktur. Allt, sem er undir 17, er gjöf.

Kostnaðarverð orku frá þeim orkuverum, sem við þurfum að reisa, af því að Ísal notar eldri og ódýrari orku, verður ekki lægra en 17 verðeiningar. Og alkunnugt er, að slíkar verðáætlanir hafa tilhneigingu til að reynast of lágar, þegar orkuverin eru komin í gang.

Ekki þarf mikinn kaupsýslumann til að sjá, að söluverð á orku ber ekki að miða við gamlan kostnað að baki, heldur við endurnýjunarkostnað, það er þann kostnað, sem mundi fylgja jafnmikilli nýrri orku frá nýju orkuveri. Þetta er eins og lögmálið um endurnýjun vörubirgða.

Fyrri mistök í samningum við Alusuisse hafa dregið hættulega úr áhuga Íslendinga á stóriðju. Ef nú í fjórða sinn tekst ekki að ná mannsæmandi samningum, er tímabært að strika yfir áldrauminn. Samningamenn ættu því að snúa sér að samningum og hætta að reyna að blekkja okkur.

Jónas Kristjánsson.

DV

Allar líkur benda til, að Noregur hafi svikið Ísland í Jan Mayen málinu. Hvert einstakt atriði er ekki fullt sönnunargagn, en sameiginlega leiða líkurnar til þeirrar óhjákvæmilegu niðurstöðu, að norsk stjórnvöld hafi svikið samkomulagið um Jan Mayen.

Í fyrsta lagi skýrðu norskir fjölmiðlar frá því fyrr í sumar, að norsk og dönsk stjórnvöld hefðu samið um veiðiheimildir fyrir Dani á Jan Mayen svæðinu. Var skrifað um þetta eins og hvert annað samkomulag, sem ríkisstjórnir gera um ýmis hagsmunamál.

Þegar Íslendingar fóru að malda í móinn og benda á, að samkvæmt samningi Íslendinga og Norðmanna gætu Norðmenn ekki einhliða gefið slík leyfi, sneru norsk stjórnvöld við blaðinu og héldu því blákalt fram, að alls ekki neitt samkomulag hefði verið gert við Dani.

Í öðru lagi hefur Árni Gíslason, útgerðarmaður í Danmörku, sagt, að Norðmenn og Danir hafi gert þegjandi samkomulag um svokallað gráa svæði, það er svæðið frá miðlínu milli Grænlands og Jan Mayen austur að 200 mílna mörkum frá Grænlandi. Og þar er einmitt veitt núna.

Í þriðja lagi er komið í ljós, að norsk varðskip á þessum slóðum hafa fyrirmæli um að vera norskum skipum til aðstoðar, en að skipta sér ekki af veiðum erlendra skipa. Þar með er ljóst, að koma norskra varðskipa á miðin á ekki að þjóna neinni landhelgisgæzlu.

Vegna þeirra staðreynda, sem hér hafa verið raktar, er óhætt að fullyrða, að einkar ógeðfellt er svar norskra stjórnvalda við fyrstu mótmælum íslenzkra stjórnvalda. Líta má á það sem eins konar Júdasarkoss. Innihald þess er fjarri staðreyndum.

Í svarinu fullyrtu norsk stjórnvöld, að ekki hafi verið gert neitt samkomulag við dönsk og að norsk varðskip yrðu send á miðin til eftirlits. Með bréfi þessu blekktu þau utanríkisráðherra okkar, sem lét hafa eftir sér í Morgunblaðinu, að svarið væri jákvætt.

Nú er komið í ljós, að bréf norsku stjórnarinnar var að mestu leyti hrein lygi. Íslenzka utanríkisráðuneytið hefur sent viðeigandi mótmæli til Noregs og Danmerkur, sem svarað verður með meiri lygi. Og vandi okkar nú er að velja þessu viðbrögð við hæfi.

Stungið hefur verið upp á, að Ísland sendi varðskip á þessi mið til að halda uppi gæzlu umsaminna hagsmuna okkar. Þau gætu hrakið dönsku og færeysku skipin vestur yfir, en um leið magnað ágreininginn. Þessa hættulegu leið má fara, en að loknu vel athuguðu máli.

Færeyjum getum við auðveldlega svarað með því að lýsa yfir brottfalli veiðiheimildanna, sem þær hafa í fiskveiðilögsögu Íslands. Vegna framgöngu Færeyinga í málinu eiga þeir ekki annað skilið. Hins vegar eigum við fátt vopna eða skiptimyntar gegn Dönum og Efnahagsbandalaginu.

Við hljótum að telja hættu á ferðum, þegar Efnahagsbandalagið hefur einhliða lýst yfir 105 þúsund tonna laxakvóta handa sér á þessu svæði. Hyggst bandalagið til dæmis framselja þennan ímyndaða kvóta Sovétríkjunum gegn gjaldi eða í skiptum fyrir annað?

Við munum halda því stíft fram, að Noregur beri einn tjónið af þegjandi samkomulagi við aðra aðila, enda hafa norsk stjórnvöld ekki beitt varðskipum sínum. En óneitanlega er hart að sæta svikum nágranna við gerða samninga og þar á ofan óheiðarlegum bréfum þeirra.

Jónas Kristjánsson.

DV

Eitt af því, sem hefur á liðnum árum dregið úr óbeit manna á Grænmetisverzlun landbúnaðarins, er, að þeir hafa getað farið þangað og valið sér kartöflur í lausri vigt. Þannig hefur fólk keypt þær kartöflur, sem það vildi, og forðazt hinar, sem fljóta með í pokana.

Eftir að kartöfluverzlunin varð hálffrjáls í vor, hafa neytendur átt þess kost í mörgum búðum að kaupa kartöflur með sama hætti og gert er í útlöndum. Þeir hafa getað valið á milli kartöflutegunda á mismunandi verði, gæðum og stærð – og síðan milli einstakra kartaflna.

Heilbrigðiseftirlit ríkisins vill meina okkur að kaupa kartöflur á þennan hátt. Það hefur dustað rykið af reglugerð um, að hvorki megi selja kartöflur ópakkaðar né í neti. Þær verði að vera í lokuðum pokum, það er að segja óséðar eins og þær finnsku í vor.

Vafalaust er það heilbrigðisráðuneytið, sem stendur að baki og vill forða Íslendingum frá svokölluðum sóðaskap og moldryki, sem talið er, að fylgi þeim viðskiptum með kartöflur, er tíðkast í öðrum löndum og við höfum fagnað, að hafa komizt á hér á landi.

Mörg fleiri dæmi eru um, að heilbrigðisráðuneytið vildi helzt gerilsneyða Ísland og Íslendinga, jafnvel þótt sú stefna muni á endanum leiða til þess, að við getum ekki farið til útlanda án þess að falla samstundis fyrir margs konar gerlum, sem við erum óvön.

Fyrir nokkrum árum tókst Stóra bróður í heilbrigðisráðuneytinu að banna sölu á kjúklingum hér á landi öðruvísi en frystum. Þar með var tekin frá okkur náttúruleg vara. Í staðinn fengum við frysta, bragðdaufa og seiga afurð úr verksmiðjum.

Með frystingunni var stefnt að því að spara mönnum rétta og vandaða meðferð viðkvæmrar vöru. Frystingin dregur úr tilfinningu framleiðenda, verzlunarfólks og neytenda fyrir því, að um viðkvæman mat sé að ræða. Færibandahugsunin er í algleymingi.

Sagt er, að gerlar berist með ófrystum kjúklingum til manna. Heilbrigðisráðuneytið ímyndar sér vafalaust, að Íslendingar nagi kjúklingana hráa eða borði þá með tólum, sem áður hafa verið notuð við meðferð hrárra kjúklinga. Þannig hugsar stóri bróðir.

Eitt skærasta ljósið í Hollustuvernd ríkisins, formaður Matsnefndar vínveitingahúsa, hefur skrifað bréf til bezta veitingahússins utan Reykjavíkur. Í bréfinu er gert að skilyrði fyrir fullu vínveitingaleyfi, að “húsgögn í setustofu verði endurnýjuð”, svo að þau verði “samstæðari”.

Í þessari setustofu eru nú gömul og falleg húsgögn af ýmsu tagi, sérstaklega vinaleg og þægileg. Auðvitað stingur slíkt í augu hins gerilsneydda Stóra bróður. Hann vill í staðinn stöðluð nútímahúsgögn, alveg eins og hann vill lokaða kartöflupoka og frysta kjúklinga.

Sama ráðuneyti hefur fengið sérálit sérstakrar bindindisnefndar um, að torveldaður verði aðgangur þjóðarinnar að bæði léttum vínum og sterkum, væntanlega með þeim afleiðingum, að áfengisbölið breytist í fíkniefnaböl. Nema landsmönnum sé ætlað að naga skósvertu eins og á bannárunum!

Hægt væri að gera grín að þessum og öðrum tiltektum, sem beint eða óbeint eru á vegum heilbrigðisráðuneytisins. En því miður er málið alvarlegra en svo. Stóri bróðir gengur hreinlega laus og vill gerilsneyða þjóðfélagið, búa til þjóðfélag, sem ekki þrífst í umhverfi sínu.

Jónas Kristjánsson.

DV

Ríkisstjórnin og þingflokkar hennar hafa áttað sig á, að hún getur ekki lengur vikið sér undan aðgerðum til að lina þjáningar sjávarútvegsins. Sumar aðgerðir gærdagsins eru góðar, en aðrar óljósar eða lakari, svona eins og oftast vill verða í slíkum tilvikum.

Ríkisstjórnin hallaði sér um síðir að hinni hefðbundnu niðurstöðu, skuldbreytingu. 500 milljón króna lausaskuldum verður breytt í löng lán. Það er engin lækning í sjálfu sér, en ýtir vandanum fram í tímann. Og um leið kostar það mikla aukningu erlendra skulda.

Við slíka skuldbreytingu skiptir miklu, að ekki séu verðlaunaðir þeir, sem ekki eiga fyrir skuldum. Tímabært er orðið, að vonlaus útgerð fái að andast í friði, jafnvel þótt það kosti bókhaldstjón í ýmsum sjóðum. Það lánsfé er hvort sem er týnt og tröllum gefið.

Grisjun í útgerð eykur svigrúm þeirra, sem áfram hafa bolmagn. Aðgerðir af slíku tagi eru sjávarútveginum mikilvægari en nokkuð annað, næst á undan réttri skráningu krónunnar. Skuldbreyting er gagnslaus til frambúðar, nema henni fylgi grisjun flotans.

Ein af ráðagerðum ríkisstjórnarinnar er að leyfa frestun á greiðslum vaxta og afborgana af skipum, sem láta veiðikvóta sinn af hendi til annarra skipa. Þetta stuðlar sennilega að því, að úrelt skip eða stórskuldug verði tekin úr umferð, – ein leið til grisjunar.

Vafasamar hugmyndir um niðurgreiðslu á olíu náðu ekki fram að ganga. Ríkisstjórnin gælir þó enn við hugmyndir um minniháttar aðgerðir af slíku tagi, svo sem lækkun eða afnám ýmissa opinberra gjalda af olíu. Slíkt er til bóta, en nær sennilega skammt.

Ein millifærsla ríkisstjórnarinnar felst í flutningi peninga af almennum lánamarkaði yfir í afurðalán til sjávarútvegs. Þessi afurðalán eiga að vísu að flytjast í haust frá Seðlabankanum til viðskiptabankanna. En verða þau á samkeppnishæfum kjörum?

Til þess að leysa vanda sjávarútvegsins þarf að skilja hann. Flestir eru sammála um, að vandræðin felast einkum í, að skipum hefur fjölgað og fiskum fækkað. Þar af leiðandi er umfang sjávarútvegsins of mikið. Lausnir ríkisstjórnarinnar miða ekki nóg að samdrætti sóknar.

Því miður eru ekki allir sammála um hina orsök vandræðanna, en hún er sú, að ríkisstjórnin hefur haft erlendan gjaldeyri á útsölu um margra mánaða skeið. Hið háa gengi krónunnar hefur leitt til óhóflegs innflutnings, óhagstæðs viðskiptajafnaðar og skuldasöfnunar í útlöndum.

Við slíkar aðstæður má fastlega gera því skóna, að erlendur gjaldeyrir sé skráður á of lágu verði. Þegar hins vegar jafnvægi er í útflutningi og innflutningi og skuldum er ekki safnað í útlöndum, má gera ráð fyrir, að gengið sé rétt skráð. Svo er ekki núna.

Krampakennd fastgengisstefna hefur skaðleg áhrif á atvinnulífið. Verst leikur hún útflutningsatvinnuvegina, þar sem sjávarútvegurinn er í broddi fylkingar. Hann fær ekki nógu margar krónur fyrir dollarana, sem hann aflar í útlöndum. Þannig fjármagnar hann fastgengisstefnuna.

Vandræði sjávarútvegsins eru sérstaklega mikil núna, af því að saman fer óhæfilegt umfang útgerðar og útsala á erlendum gjaldeyri. Stjórnaraðgerðir gærdagsins eru fjarri því að vera markviss lausn á þessum vanda. Þær eru fyrst og fremst hefðbundin frestun vandans.

Jónas Kristjánsson.

DV

“Þegar flogið var með áburðinn, mátti víða sjá árangur baráttu við auðn og grjót, en vinsæll er blessaður nýgræðingurinn hjá sauðfénu, því víða var það að naga hann og helzt þar, sem hann er rétt að koma upp úr urðinni og er á viðkvæmu stigi.”

Þessi nýlega lýsing í dagblaði er eftir fréttaritara, sem fékk að fara í áburðarflug með Landgræðslu Íslands frá Aðaldalsflugvelli. Hann fór með sjálfboðaliðum úr hópi flugmanna Flugleiða, sem hafa kauplaust unnið að þessu í sumarleyfum í nokkur ár.

Í öðru dagblaði stóð um daginn: “Hafsteinn sagði þann 000 hektara blett, sem Landgræðslan hafi sáð í á Eyvindarstaðaheiði í fyrra og í vor, nú alveg hvítan af fé. Þetta er eins og í réttum, alveg kind við kind. … svo verður þetta nauðnagað fyrir veturinn.”

Alþingismenn Íslendinga samþykktu í þjóðernisvímu á ellefu alda afmælis Íslandsbyggðar fyrir tíu árum að klæða landið gróðri á nýjan leik. Hefja átti skipulega endurgreiðslu á skuld við landið, sem safnazt hafði upp á ellefu alda skógarhöggi og ofbeit.

Síðan hafa menn unnið þindarlaust, sumir á kaupi og aðrir kauplaust, við stórvirka dreifingu fræs og áburðar úr lofti. Árangurinn hefur hins vegar ekki orðið sá, sem til var stofnað. Þjóðargjöfin mikla frá 1974 hefur verið notuð til að fjölga búfé á afréttum.

Hinn hefðbundni landbúnaður á Íslandi hefur étið þjóðargjöfina jafnóðum til að auka framleiðslu á óseljanlegum afurðum, sem losnað er við með óheyrilegum útflutningsuppbótum og niðurgreiðslum. Sjálft landið hefur verið svikið um hina frægu þjóðargjöf.

Fyrir nokkrum árum leiddu umfangsmiklar beitarrannsóknir í ljós, að gróður á afréttum er á hröðu undanhaldi. Stjórnandi þeirra sagði: “Rannsóknir okkar benda til, að það sé of margt sauðfé í landinu eins og dreifingu þess er háttað nú, jafnvel allt að þriðjungi of margt.”

Síðast í ár kom í ljós, að Auðkúluheiði var aðeins fær um að bera búfé, sem svarar til 10.500 ærgilda í stað 20.000 ærgilda beitarþunga, sem heiðin sætti í raun. Þar hefur verið sáð í um 700 hektara af þeim 3.000, sem Landsvirkjun tók að sér til að fá að virkja við Blöndu.

Þannig fara greiðslur Landsvirkjunar ekki til að græða upp land í stað þess, sem fer undir stíflulón. Það fer til að auðvelda bændum að halda áfram á sama tíma og fiskalíf fer að kvikna í nýjum vötnum.

Framkvæmdastjóri Landgræðslu ríkisins sagði í blaðagrein í þessari viku, að menn væru sammála um, “að alvarleg ofbeit hafi verið á Eyvindarstaðaheiði um árabil. Margítrekuðum aðvörunum og leiðbeiningum um gróðurverndaraðgerðir hefur ekki verið sinnt sem skyldi …”.

Þessa dagana eru gildir bændur í Húnaþingi og Skagafirði að reka hross sin á Eyvindarstaðaheiði og Auðkúluheiði, þótt gefin hafi verið út reglugerð um bann við slíku. “Það verður þröngt í tugthúsinu”, sagði formaður þingflokks framsóknarmanna borginmannlega um þann rekstur.

Þjóðin og landið virðast ekki eiga neina vörn gegn ofbeldismönnum, sem eru staðráðnir í að nota hugsjónafé þjóðargjafarinnar og mútufé Blönduvirkjunar til að auka framleiðslu afurða, sem kosta skattgreiðendur tíunda hluta ríkisútgjaldanna og ekki er hægt að koma í verð.

Jónas Kristjánsson

DV

Nokkrar tímasprengjur hljóta að verða til umfjöllunar á væntanlegum fundum stjórnarflokkanna tveggja um næstu skref í stjórnarsamstarfinu. Það eru vandamál, sem ríkisstjórnin hefur látið hjá líða að fást við á fyrsta starfsárinu og hlaða nú upp á sig með vaxandi þunga.

Ein tímasprengjan er í sjávarútvegi. Þessum undirstöðuatvinnuvegi þjóðarinnar er haldið í sífellt harðari bóndabeygju, annars vegar með útsöluverði á erlendum gjaldeyri og hins vegar með útgerð of mikils skipaflota. Á hvorugum þessum vanda hefur verið snert.

Ríkisstjórnin hefur ekkert gert til að létta af hömlum á verzlun með veiðikvóta. Virðist það þó vera einfaldasta leiðin til að fækka skipum í útgerð og auka afla þeirra skipa, sem áfram er haldið úti. Tímabært er orðið, að stjórnvöld stuðli að kvótaviðskiptum.

Formenn stjórnarflokkanna segjast halda fast við hið stöðuga gengi, sem ríkt hefur um margra mánaða skeið. Víst er slík festa gagnleg í baráttunni gegn verðbólgu. En það hefnir sín um síðir að senda sjávarútveginum reikning fyrir herkostnaðinum og setja hann á höfuðið.

Önnur tímasprengjan er í síversnandi lífskjörum nokkurs hluta þjóðarinnar, sem hefur ekki notið neins af launaskriði undanfarinna mánaða. Þessi kjararýrnun stingur mjög í stúf við lífsstíl launaskriðsmanna, sem halda uppi óhagstæðum viðskiptajöfnuði gagnvert útlöndum.

Fyrstu sporin að kjarasamningum haustsins benda ekki til, að hagsmuna undirstéttarinnar í landinu verði gætt í niðurstöðunni. Miklu líklegra er, að öflugir sérhagsmunahópar muni nota tækifærið til að ota sínum tota umfram aðra og að lífskjaramunurinn aukist.

Þriðja tímasprengjan felst í hinni gífurlegu gjá, er hefur myndazt milli tveggja kynslóða, þeirrar sem byggði sér íbúð fyrir neikvæða vexti verðbólguáranna og hinnar, sem nú getur ekki eignazt þak yfir höfuðið, af því að húsnæðislánakerfið hefur ekki verið lagað að nýjum aðstæðum.

Ríkisstjórnin hefur lofað að hafa frumkvæði að endurreisn húsnæðislánakerfisins úr núverandi rjúkandi rústum þess. En ekki hefur bólað á neinum efndum. Á meðan fjölgar sífellt árgöngunum, sem geta ekki byggt. Um síðir eru þeir vísir til að hefna sín á ríkisstjórninni, sem sveik.

Ráðamenn þjóðarinnar hafa sér það til afsökunar, bæði í láglaunahneykslinu og húsnæðishneykslinu, að minnkandi þjóðartekjur þrengi svigrúm til gagnaðgerða. Þjóðfélagið hafi hreinlega ekki fjárhagslegan mátt til að gera allt hið góða, sem menn séu sammála um, að gera þurfi.

Fjórða tímasprengjan felst í, að ríkisstjórnin virðist alls ekki fáanleg til að létta af þjóðinni hinu hrikalega kostnaðarsama böli, sem felst í að tíundu hverri krónu ríkisins er varið til að halda uppi óþarfri og rándýrri framleiðslu hinna hefðbundnu landbúnaðarafurða.

Enginn vafi er á, að brennsla verðmæta í hinum hefðbundna landbúnaði, er nemur meira en einni Kröfluvirkjun á hverju einasta ári, takmarkar mjög möguleika stjórnvalda til að aftengja allar hinar tímasprengjurnar, sem lýst hefur verið í þessum leiðara.

Því miður benda fyrstu yfirlýsingar formanna stjórnarflokkanna og annarra framámanna þeirra ekki til, að ríkisstjórnin treysti sér til að reyna að aftengja tímasprengjurnar á næstunni. Þar með mun hún safna glóðum elds að höfði sér, hægt en örugglega.

Jónas Kristjánsson.

DV

Sumar kreddur eru svo grunnmúraðar, að fólk étur þær hugsunarlaust upp hvert eftir öðru. Slíkar hugsanagildrur eru ekki síður í efnahagsmálum en á öðrum sviðum. Fyrir helgina datt Verzlunarráð Íslands í eina slíka. Í tillögum þess um næstu skref í efnahagsmálum segir meðal annars:

“Innlendur landbúnaður getur ekki keppt við innflutning landbúnaðarvara að óbreyttu styrkjakerfi í nágrannalöndunum. Hins vegar ætti innanlandsframleiðslan ekki að vera meiri en svo, að hún fullnægi innlendri eftirspurn í góðu árferði, og ekki komi til útflutnings, heldur verði sveiflur í árferði jafnaðar með innflutningi.”

Hér á landi deila menn þannig um, hvort innlend framleiðsla landbúnaðarafurða eigi að fullnægja innlendri eftirspurn rúmlega eða tæplega. Verzlunarráðið virðist vera á síðari skoðuninni. En hvorki það né aðrir rökstyðja, af hverju slík framleiðsla eigi yfirleitt að miðast við innlendan markað.

Ekki dettur fólki í hug, að sjávarútveginn eigi að miða við innlendan markað. Hann er rekinn sem stóriðja, er keppir við niðurgreiddan sjávarútveg annarra landa. Markaðurinn innanlands skiptir sjávarútveginn litlu máli. Heimurinn er hans vettvangur.

Auðvitað fögnum við því, að í Bandaríkjunum og víðar skuli þarlend verzlunarráð og aðrir áhrifaaðilar ekki hafa þá stefnu, að þar skuli sjávarútvegurinn tæplega fullnægja innlendri eftirspurn. Þá sætum við uppi með óseljanlegan fisk og búið efnahagsspil.

Ef við höfum á boðstólum vöru eins og fisk, sem getur keppt við niðurgreiddan fisk annarra þjóða, viljum við ekki, að þær loki fyrir okkar fisk, heldur kaupi hann. Ef við svo hins vegar höfum ósamkeppnishæfar landbúnaðarvörur, vill Verzlunarráðið halda lokuðum höfnum hér.

Taka má fleiri dæmi en sjávarútveg og landbúnað. Ekki dettur neinum í hug að framleiða hér á landi bíla eða flugvélar, korn eða ávexti, er ’’fullnægi innlendri eftirspurn í góðu árferði, og ekki komi til útflutnings”, svo notað sé hugsunarlaust orðalag Verzlunarráðs.

Mörg ríki niðurgreiða sumar afurðir sínar, ekki bara landbúnaðarvörur. Evrópuríki greiða niður skip og bíla til að verjast samkeppni Japana og flugvélar og landbúnaðarvörur til að verjast samkeppni Bandaríkjamanna. En í öllum slíkum tilvikum er haldið í fortíðina, ekki horft til framtíðarinnar.

Telur Verzlunarráðið ef til vill ekki, að það mundi bæta lífskjör þjóðarinnar, draga úr ófriði á vinnumarkaði og auka samkeppnishæfni okkar, ef allar landbúnaðarafurðir væru fáanlegar hér á samkeppnishæfu heimsmarkaðsverði í stað núverandi einokunarverðs?

Verzlunarráð ættu að vera fyrstu stofnanir til að átta sig á, að engu ríki er nauðsynlegt að vernda innlenda framleiðslu fyrir niðurgreiddum innflutningi. Niðurgreiðslur á alþjóðavettvangi sýna, að um er að ræða offramleidda vöru, sem skynsamt fólk á ekki að búa til.

Verzlunarráð ættu líka að vera fyrstu stofnanir til að átta sig á, að viðmiðun við innlendan markað er þáttur í innilokunarstefnu, sem allar viðkomandi þjóðir tapa á, bæði þær, sem fá ekki að selja og fá ekki að kaupa.

Margt er viturlegt í hinum nýju tillögum Verzlunarráðs Íslands um ný skref í efnahagmálum. En hugmyndin um, að innlendan landbúnað skuli miða við tæpa innanlandsnotkun, er ekkert annað en hugsunarlaus endurtekning gamallar kreddu, sem of lengi hefur ráðið ríkjum.

Jónas Kristjánsson.

DV

Mörgum góðviljuðum mönnum er illa við þá breytingu á drykkjusiðum þjóðarinnar, sem meðal annars felst í, að út um borg og bý situr fleira fólk en áður í litlum veitingastofum og sötrar annaðhvort létt vín eða eins konar bjórlíki – og heimtar þar á ofan alvörubjór.

Sérstök nefnd hins opinbera hefur skilað bindindissinnuðu áliti um opinbera stefnu í áfengismálum. Þar kennir margra grasa, en mest áherzla er lögð á að torvelda aðgang þjóðarinnar að vínanda og að hækka verð á vörum, sem innihalda þetta umdeilda efni.

Með tveimur tillögum nefndarinnar, annarri um 20% hækkun á víni á veitingahúsum og hinni um 10% viðbótarhækkun á sterku áfengi á veitingahúsum, er óbeint stefnt að því að færa neyzlu víns og áfengis af opinberum stöðum inn í heimahús og að fjölgun næturveizla í svefnhverfum.

Með tillögu nefndarinnar um almenna hækkun víns og áfengis er óbeint verið að stuðla að því að út um borg og bý verði meira af matarpeningum margra fjölskyldna notað til kaupa á vörunum, sem hrella nefndina svo mjög. Þetta mun koma niður á mörgum börnum þessa lands.

Með tillögu nefndarinnar um torveldaðan aðgang þjóðarinnar að víni og áfengi er óbeint verið að ýta neyzluvenjum fólks yfir í önnur efni, það er að segja bæði veik og sterk fíkniefni, sem eru í vaxandi mæli á boðstólum hér á landi, seljendum þeirra til ómælds hagnaðar.

Með tillögu nefndarinnar um bann við heimilisiðnaði er reynt að sporna gegn því, að þjóðin geti sjálf bætt sér upp torveldari aðgang að dýrara víni, bjór og áfengi, en um leið auðvitað óbeint stefnt að því, að fólk afli sér bruggunartækja og efnis á ólöglegan hátt.

Svo er líka margt fyndið í tillögum nefndarinnar, til dæmis að þeir, sem sviptir hafa verið ökuleyfi vegna ölvunar einnar, geti fengið það aftur, þegar þeir geti lagt fram vitnisburði tveggja valinkunnra manna, að þeir hafi þá ekki neytt áfengis í tvö ár!

Enginn vafi er á, að nefndarmenn eru í fullri alvöru og og miklum góðvilja að reynda að bæta þjóðfélagið með því að fá Íslendinga ofan af grunnmúruðum ósið, sem hefur fylgt mannkyninu í að minnsta kosti sex þúsund ár. En þeir eru um leið afar óraunsæir.

Raunar er einkennilegt, að nefndin sjálf og þeir, sem völdu bindindismennina á hana, skuli ekki átta sig á, að hluta af menningarsögu heimsins verður ekki útrýmt með þessum hætti. Gagnlegra hefði nefndinni verið að kynna sér mjög svo misjafna meðferð þjóða á víni og áfengi.

Með torveldari aðgangi að víni og áfengi, með hækkun verðs á víni og áfengi, með banni við áfengum bjór og með banni við heimilisiðnaði á þessum sviðum fæst sú niðurstaða ein, að alls konar ólögleg starfsemi færir út kvíarnar og eykur gróðamöguleika sína.

Ef tillögur hinnar bindindissinnuðu nefndar yrðu að veruleika, mundi verksvið ýmissa ólöglegra athafna margfaldast svo hér á landi, að mafíur og aðrir alþjóðlegir glæpahringir mundu fá aukinn áhuga á Íslandi. Mafían náði sér einmitt á strik í Bandaríkjunum á bannárunum.

Ekkert er við það að athuga, að góðviljað fólk láti að sér kveða. En raunveruleikinn vill oftast og raunar nærri alltaf verða annar en draumsýnin gerði ráð fyrir. Þess vegna er stjórnvöldum ekki ráðlegt að taka mark á sérdeilis nærsýnum tillögum af því tagi.

Jónas Kristjánsson

DV