Formaður Sjálfstæðisflokksins sagði um helgina í blaðaviðtali, að hækkun kjarnfóðurgjalds væri einhliða ákvörðun Framsóknarflokksins, ekki borin upp í ríkisstjórninni og ekki kynnt samstarfsflokknum. Hann sagði, að þetta væri ekki rétta leiðin til að hafa stjórn á búvöruframleiðslunni.

Í fyrra sagði formaðurinn, að bókað hefði verið samkomulag í ríkisstjórninni um, að kjarnfóðurgjald yrði lagt niður vorið 1985. Sá tími er nú liðinn og gjaldið hefur í tvígang verið hækkað. Í fyrra var það 33%, um áramót varð það 60% og núna síðast 1. júlí 130%!

Formaður Sjálfstæðisflokksins og ráðherrar sama flokks virðast ekki geta hamlað gegn þessum yfirgangi. Líklegt er, að því valdi nokkur viljaskortur. Sumir ráðherrar flokksins eru hálfgerðir framsóknarmenn og hallir undir vilja Framsóknarflokksins í málum landbúnaðar.

Þeim finnst samt þægilegt að geta sagt neytendum og bændum í svína- og alifuglarækt, að þetta sé allt Framsóknarflokknum að kenna. Sú röksemdafærsla heldur engu vatni, en virðist þó duga til að hindra Sjálfstæðisflokkinn í að stöðva yfirgang baráttamanna kjarnfóðurgjaldsins.

Markmið gjaldsins eru tvenn. Í fyrsta lagi er verið að þvinga neytendur til að draga úr neyslu eggja, kjúklinga og svínakjöts og auka í staðinn neyslu mjólkurvara og kúa- og kindakjöts. Fyrrnefndu afurðirnar voru þannig hækkaðar um 12% um áramót og 15-20% núna.

Kjarnfóður er margfalt stærri hluti í rekstri svína- og alifuglabúa en í rekstri hefðbundinna búa. Því hærra sem kjarnfóðurgjald er, þeim mun meira skekkjast verðhlutföll milli hefðbundinna og fóðurfrekra búgreina, hinum síðarnefndu í óhag.

Hitt markmið gjaldsins er að auka völd Framleiðsluráðs landbúnaðarins og gera fleiri sjálfstæða bændur að láglaunamönnum ráðsins. Þetta er í samræmi við þá stefnu ráðsins, að svokölluð framleiðslustjórnun nái til allra búgreina, ekki aðeins hinna hefðbundnu.

Kjarnfóðurgjaldið er nefnilega notað sem stýritæki í landbúnaði. Hluti þess er notaður til að greiða niður áburð og auka ráðstöfunarfé til útflutningsuppbóta, svo að auðveldara sé að halda uppi offramleiðslu óseljanlegra afurða hins hefðbundna landbúnaðar.

Annað fer í ýmsa endurgreiðslustjórn á vegum Framleiðsluráðs. Þar er til dæmis svonefndur Framleiðnisjóður, sem er ekki réttnefndur, því að hann hefur margs konar hlutverk og er til dæmis eins konar bjargráðasjóður fyrir offjárfestingu í hefðbundnum landbúnaði.

Aðrar endurgreiðslur renna til verkefna, sem Framleiðsluráð hefur sérstakt dálæti á. Þau eru fyrst og fremst á vegum þeirra bænda, sem vilja losna út úr markaðskerfinu í svína- og alifuglarækt og komast inn í tryggingakerfi hins hefðbundna landbúnaðar.

Hinir sjálfstæðu og stórvirku framleiðendur, sem hafa skilað aukinni framleiðni í lægra afurðaverði til neytenda, sjá nú kreppt að sér á ýmsa vegu. Í uppsiglingu er kvótakerfi, sem á að tryggja hinum slakari framleiðendum skjól í hækkuðu afurðaverði.

Þingmenn, ráðherrar og formaður Sjálfstæðisflokksins geta ekki haldið fram, að þeir hafi ekki verið varaðir við leiftursókn Framleiðsluráðs. Síðast í júní var þeim margbent á, að þeir væru að berjast fyrir stórhættulegum lögum um ráðið. Þeir áttu að vita þetta.

Jónas Kristjánsson.

DV

Viðbúnaður gegn eiturefnum er ekki eins öflugur og hann ætti að vera. Þeir, sem fjalla um fíkniefni af opinberri hálfu, gera að vísu sitt bezta. En aðstaða þeirra er að mörgu leyti lakari en hún ætti að vera og mun lakari en sérstaða landsins gefur tilefni til.

Í sumum nágrannalandanna hafa stjórnvöld meira eða minna gefizt upp fyrir eiturefnum. Kunnasta dæmið er Holland, þar sem sjúklingum er gefið eitur, svo að þeir þurfi ekki að stunda glæpi til að komast yfir það á svörtum markaði, sem blómstrar þar í landi.

Hér hagar svo til, að landamæri eru engin. Eiturefni koma annaðhvort í flugvélum til Keflavíkurvallar eða með skipum til hafna landsins. Þótt þessir innflutningsstaðir séu margir, eru þeir þó miklu færri en í öðrum löndum. Við þurfum því ekki að gefast upp.

Að vísu eru tækifærin til smygls svo mikil hér á landi, að framboð er talið vera töluvert af hassi og öðrum útbreiddum eiturefnum. Verðlag á svörtum markaði er þó miklu hærra en í nágrannalöndunum og bendir það til, að mun erfiðara sé að koma efnunum í sölu hér.

Það styður þessa skoðun, að þeir, sem fjalla um vandamál Hlemmtorgsunglinga, telja, að þeir noti meira af alls kyns lyfjum af lyfseðlum: af geðlyfjum, róandi lyfjum, svefnlyfjum og megrunarlyfjum. Þetta bendir til, að innflutt eiturlyf séu í samkeppni við innlend.

Í leiðara DV á laugardaginn var lagt til, að fleiri lyf yrðu gerð eftirritunarskyld, svo að auðveldara væri að fylgjast með, hvaða læknar ávísa þessum lyfjum til hvaða fólks. Ennfremur, að gengið yrði hraðar og harðar fram í að stöðva lækna og loka fyrir þá.

Þetta er verkefni heilbrigðisráðuneytisins og landlæknis. Svo virðist sem þessir aðilar hafi ekki tekið lyfjaneyzluna nógu alvarlega og haldi hana vera minni þátt í eiturnotkun þjóðarinnar en hún er í raun og veru. Þessir aðilar þurfa að herða ráð sitt.

Sérfræðingar telja, að fastaneytendur innfluttra eiturefna séu tiltölulega fáir. Margir snerti á þessu, en hinn harði kjarni sé ekki stór. Þess vegna er rétt hjá fíkniefnalöggæzlunni að einbeita sér að stríði við innflutning og heildsölu, sem hún gerir, fremur en að eltast við neytendur.

Aðgerðir gegn innflutningi og heildsölu hljóta að sjálfsögðu að reynast markvissari en aðrar, enda er meira magn í húfi í hverju tilviki. Þannig nýtist mannafli og fjármagn fíkniefnalöggæzlunnar betur en ella. Segja má líka, að verulegur árangur hafi náðst.

Hins vegar má margt bæta. Þeir, sem fengið hafa sérstaka þjálfun í þessu, eru horfnir til betur launaðra starfa. Þeir, sem nú starfa í þessu, fá ekki næg tækifæri til að stunda námskeið og fara í kynnisferðir til staða, þar sem ástandið er alvarlegra.

Lagfæringar kosta auðvitað meira fé en nú er varið til varna. En stjórnvöld verða líka að átta sig á, að mikið er í húfi. Ísland hefur farið betur út úr vandanum en nágrannaþjóðirnar. Við búum við von um, að einangrun og viðbúnaður valdi því, að svo megi vera.

Unglingar nútímans eru ekki lakari en unglingar fyrri tíma. Meðal þeirra vex þeirri skoðun fylgi, að heilsan sé of mikils virði til að fórna henni í eitur. Ef viðbúnaðurinn heldur vandamálinu í skefjum, meðan heilbrigð skynsemi breiðist út, er fyrirhöfnin ekki fyrir gýg.

Jónas Kristjánsson.

DV

Sérstaða Íslands sem fámenns eyríkis kemur meðal annars fram í, að auðveldara ætti að vera að hamla gegn eiturefnaneyzlu og fást við vandamál, sem henni fylgja. Engan veginn er óhjákvæmilegt, að aukin eiturhörmung í útlöndum þurfi endilega að endurspeglast hér.

Sem dæmi má nefna, að heróín hefur ekki náð neinni fótfestu hér á landi. Sérfræðingur hefur haldið fram, að heróínistar gætu ekki lifað marga daga í Reykjavík. Enda gildir það um alla tíu heróínistana, sem verið hafa á Kleppi, að þeir komu með sjúkdóm sinn frá útlöndum.

Ísland er raunar sagt gósenland fyrir þá, sem vilja rífa sig upp úr óþverra. Fámennið skapar aðhald, veðráttan gerir útigang erfiðan og fjarlægðin frá öðrum löndum gefur meiri vonir um, að unnt sé að halda uppi öflugri vörnum gegn innflutningi en annars staðar.

DV hefur á þessu ári birt viðamikinn greinaflokk um stöðu þessara mála undir yfirskriftinni Eitur á eyju. Upplýsingarnar, sem þar hafa komið fram, benda til, að við þurfum ekki að gefast upp fyrir eitrinu eins og sumar nágrannaþjóðir okkar hafa meira eða minna gert.

Við getum hert tollgæzlu, ekki aðeins á Keflavíkurflugvelli, heldur einnig í afskekktum höfnum landsins. Við getum eflt starfsemi fíkniefnalögreglunnar, búið henni betri skilyrði og aukið menntun hennar. Við eigum að geta haldið hinum eitraðri efnum niðri á þann hátt.

Vandamálið hverfur svo sem ekki við það. Ungt fólk mun halda áfram að fara til útlanda, þar sem aðhald er minna, eiturverð lægra og veður mildara. Sumt af því mun týnast og sumt koma heim sem sjúkrahúsmatur. Við munum búa við vandann, þátt við flytjum hann út.

Hluti hans er ekki heldur innfluttur, heldur heimatilbúinn. Sérfræðingur hefur haldið fram, að eitur hins svonefnda Hlemmliðs sé fremur fólgið í pillum frá læknum en smygluðu hassi. Aðhald með lyfjagjöfum lækna hefur aukizt, en er samt ekki orðið nógu strangt.

Sem dæmi má nefna, að í fyrra voru tveir læknar sviptir leyfi til að gefa út lyfjaávísanir. Margir telja, að slíku aðhaldi megi beita fyrr og oftar. Ennfremur er líklegt, að fjölga megi eftirritunarskyldum lyfjum, bæta þar til dæmis við valíum og libríum.

Hér á landi flýtur allt í geðlyfjum, svefnlyfjum, róandi lyfjum og megrunarlyfjum. Sumt af þessu á rétt á sér, en samt er nauðsynlegt að herða eftirlit með því, hverjir skrifa þessa lyfseðla og handa hverjum. Sérfræðingar telja þetta alvarlegra vandamál en hassið.

Neyzla á hassi er talin hafa staðið í stað um skeið, ekki vegna skorts á framboði, heldur vegna þess, að hún er minna í tízku en áður. Hins vegar hefur aukizt notkun á amfetamíni og kókaíni, sem eru enn hættulegri. Þjóðfélagið er því enn í varnarstríði.

Ef við stöndum okkur vel í vörninni, má vona, að nýir tímar rísi, þegar ekki verður lengur fínt að nota vímugjafa. Ýmislegt bendir til, að hugarfarsbreyting sé í burðarliðnum og að öflugar varnir okkar geti brúað bilið, unz nýi stíllinn verði ofan á.

Einn viðmælenda blaðsins sagði, að það væri “einfaldlega ekki smart lengur að vera dópaður. Nú vill fólk vera í góðu líkamlegu formi og hugsa skýrt, það tímir ekki að dópa sig”. Þetta er sú hugsun, sem þarf að sigra, sú sem hafnar flótta frá veruleikanum.

Jónas Kristjánsson.

DV

Erfitt er hlutskipti DV og annarra, sem segja sjávarútveginn beittan misrétti með rangri skráningu gengis krónunnar. Ekki er mikið hlustað á slíkt, þegar daglega birtast fréttir af stórfelldum bjánaskap þeirra, sem stjórna ferðinni í þessari atvinnugrein.

Sjávarútvegurinn hefur fengið slæma auglýsingu í þorskaflahrotunni að undanförnu. Allt of mikill fiskur berst að landi á allt of skömmum tíma. Hann verður mun verðminni söluvara í útlöndum en eðlilegt væri. Sumt er svo slæmt, að fleygja verður í gúanó.

Á þessum tíma er fiskurinn feitur af átu og afar viðkvæmur. Honum er mokað upp í allt að 40 tonna hölum. Aflinn á skip getur numið 80 tonnum á sólarhring. Ekki er rúm eða tími til að þvo fiskinn vel, kassa hann og ísa nægilega. Túrinn er ekki styttur vegna þessa.

Þorskurinn er byrjaður að skemmast, áður en hann er kominn inn í frystihús. Þar bíður hann blóðsprunginn í of miklum hita. Mikið af hinu vana starfsliði er í fríi. Fámennt lið lítt þjálfaðra og hægvirkra unglinga ræður auðvitað ekki við að bjarga fiskinum.

Þar á ofan er tækni frumstæð í mörgum frystihúsum. Færibönd eru af skornum skammti. Gífurleg vinna fer í alls kyns tilfæringar með kassa. Gamaldags reizlur eru, þar sem tölvuvogir ættu að vera. Við venjulegar aðstæður er framleiðnin á lágu stigi. Enn lakari er hún nú.

Niðurstaðan er, að þorskurinn fer ekki í verðmætu pakkana, sem hinn erlendi markaður biður um. Hann fer í stærri blokkir og roðfisk. Sumt fer hreinlega í bræðslu. Útflutningsverðmætið verður að meðaltali 20-30% lægra á hvert kíló en það ætti að vera.

Í mörgum tilvikum er það sami aðilinn, sem á fiskiskipið og vinnslustöðina. Fyrir slíkan ætti að vera viðráðanlegt að samræma veiðar og vinnslu. Það hefur raunar sums staðar verið gert um langt skeið, til dæmis hjá fyrirmyndarfyrirtækinu Útgerðarfélagi Akureyringa.

Sumir eru nýbyrjaðir að sigla í kjölfarið. Aðrir forstjórar í sjávarútvegi klóra sér í höfðinu og virðast alls ekki ráða við skipstjóra og sjómenn, sem tryllast í aflahrotunni. Slíkt ráðaleysi er að sjálfsögðu forkastanlegt og kallar á mannaskipti á toppnum.

Bjánaskapurinn styðst við hálfopinbert verðlagskerfi, sem gerir of lítinn mun á góðum og lélegum afla upp úr sjó. Skipstjórar og sjómenn hafa því lítinn aga úr þeirri átt. Þeir bara moka í gúanó, nema útgerðarstjórar komi sjálfir á aga eins og Akureyringar.

Í erlendum fiskihöfnum ríkir ekki opinbert verð, heldur markaðsverð. Þar fylgjast útgerðarstjórar nákvæmlega með eftirspurninni og keppast um að kalla skip sín inn, eirmitt þegar kaupendur vantar fisk og verðið er hagstæðast. þetta þarf að taka upp hér.

Meðan svo er ekki, þurfa ráðamenn í sjávarútvegi að gera sitt bezta á annan hátt. Þeir hafa enga afsökun fyrir því að klóra sér í höfðinu og horfa upp á kvóta skipa sinna sóað í framleiðslu, sem er 20-30% verðminni en hún ætti að vera, ef rétt væri haldið á spilum.

Þetta er sorglegt, því að sjávarútvegurinn er okkar stóriðja og á skilið hagstæðari gengisskráningu. En það þýðir lítið fyrir okkur á DV og aðra að hamra á slíku, meðan ráðamenn í sjávarútvegi haga sér eins og bjánar. Því miður er sjávarútvegurinn sjálfum sér verstur.

Jónas Kristjánsson.

DV

Bandalag kumpánaskaparins heitir fyrirbæri, sem Ingvar Gíslason, fyrrverandi menntamálaráðherra, hefur gefið nafn. Það er að hans áliti samband blaðamanna og ósvífinna valdamanna, sem leiði til þess, að í fjölmiðlum sé mest hampað þeim, er helzt ætti að hirta.

Ingvar rakti ýmis “hneyksli” í blaðagrein á þriðjudaginn. Athyglisvert er, að þær fréttir voru allar úr dagblöðunum. Til viðbótar við dæmi Ingvars mætti rekja önnur, tíu sinnum fleiri, öll af síðum dagblaðanna. Upplýsingar Ingvars og annarra um spillingu og valdhroka eru úr fjölmiðlunum.

Allir stjórnmála- og valdamennirnir, sem Ingvar nefnir, hafa mátt þola margvíslegar kárínur í dagblöðunum. Allir hafa þeir mátt finna til tevatnsins í DV. Daginn, sem grein Ingvars birtist, fól leiðari DV í sér óvægilega gagnrýni á hendur Jóhannesi Nordal.

Með tilliti til þessa hlýtur að vera langsótt að halda fram, að sérstakur kumpánaskapur ríki milli annars vegar blaða, ritstjóra og blaðamanna og hins vegar fjölmenns hóps stjórnmála- og valdamanna, sem Ingvar telur ganga djarflega fram í spillingu og valdhroka.

Hitt er svo laukrétt, að skrif dagblaða um spillingu og valdhroka hafa tiltölulega lítil áhrif. Almenningur lætur sér fátt um finnast. Sumir hneykslast að vísu, en almenningsálitið í heild hneykslast fremur lítið. Valdamennirnir standa nokkurn veginn jafn réttir eftir.

Skýringin á þessu er, að almenningur hefur séð tvenns konar gagnrýni í dagblöðunum. Annars vegar eru réttar fréttir af spillingu og valdhroka. Hins vegar eru svo pólitískar krossferðir gegn andstæðingum í stjórnmálum. Sum dæmi Ingvars eru úr síðari flokknum.

Þjóðviljinn er skýrt dæmi um þetta. Þegar ráðherrar Alþýðubandalagsins eru í ríkisstjórn, er mikið um lof og mikil dýrð á forsíðunni. Um leið og óvinirnir komast í ríkisstjórn, hefjast daglegar krossferðir á forsíðu blaðsins. “Hneyksli, hneyksli,” hrópar blaðið.

Morgunblaðið gerir miklu minna af þessu, en fær þó einstaka stjórnmálamenn á heilann. Ólafur Ragnar Grímsson var um tíma tilefni krossferðar af þessu tagi. Almenningsálitið tekur allar slíkar krossferðir hæfilega alvarlega sem hvern annan þátt í pólitískum menúett bandalags krossfara.

Hin mikla skæðadrífa pólitískra krossferða veldur því svo aftur á móti, að fólk hefur tilhneigingu til að taka lítið mark á öllum hneykslisfréttum af stjórnmála- og valdamönnum, líka þeim, sem réttar eru. Enda er oft erfitt fyrir ókunnuga að greina á milli.

Ástæða þess, að blaðafréttir um spillingu og valdhroka hafa lítil áhrif, er ekki kumpánaskapur blaðamanna og valdamanna, heldur hin mikla skæðadrífa krossferða í pólitísku málgögnunum. Það er bandalag krossfara. Frjáls og óháð blaðamennska er aðeins hluti markaðsins.

Menn halda völdum, þótt skugga beri á þá. Þeir stjórna valdamiklum stofnunum. Sem slíkir eru þeir oft að segja fréttir í blöðum af gangi mála. Ekki geta dagblöðin neitað almenningi um þessar upplýsingar með því að hafna að tala við þá, sem Ingvar stimplar hæpna.

Í máli Ingvars er þó rétt, að kumpánaskapur er stórhættulegur, ef blöð, ritstjórar og blaðamenn eru annars vegar. Slíkt verður að forðast. Hins vegar sýna fréttir íslenzkra dagblaða, að vandi þessi hefur snarminnkað og allt að því horfið, síðan frjáls og óháð blaðamennska kom til skjalanna.

Jónas Kristjánsson.

DV

Fiskiðnaðurinn er ekki lengur hæfur til að keppa um vinnuafl landsmanna. Talið er, að þar vanti til starfa um 1500 manns. Þetta fólk leitar í betri kjör og þægilegri vinnuskilyrði, sem bjóðast á öðrum sviðum. Ástand þetta hefur hríðversnað að undanförnu.

Fiskveiðarnar geta enn fengið fólk til starfa. En þar kemur á móti, að afkoma útgerðarinnar er mun lakari en húsanna í landi. Með lágum launum í fiskvinnslu hefur verið hægt að halda tapinu í 1%. Útgerðin er hins vegar í ógnartapi, sem metið hefur verið á 7%.

Tap útgerðarinnar og fólksflóttinn úr fiskiðnaði segja sömu söguna. Hornsteinn þjóðfélagsins er sprunginn. Dag hvern rýrnar eigið fé sjávarútvegsins í heild um þrjár til fjórar milljónir. Dag hvern gerir sjávarútvegurinn hliðstæða atrennu að fjármagni lánastofnana.

Margt hefur stuðlað að þessari óheillaþróun. Verðmæti sjávaraflans hefur minnkað. Olíuverð hefur verið hátt. Við höfum dregizt aftur úr í tækni, einkum í fiskvinnslunni. Við búum við of lítinn mun á fiskverði eftir gæðum. Og við samræmum illa veiðar og vinnslu.

Veigamesta orsökin er þó fastgengisstefnan, sem hefur verið rekin af óvenjulegri hörku í tíð núverandi ríkisstjórnar. Hún hefur minnkun verðbólgu að höfuðmarkmiði og má ekki heyra nefnt neitt, sem gæti hlaupið út í verðlagið eins og gengislækkun hlýtur að gera.

Sigrar í verðbólgustríði, sem felast í hinni auðveldu baráttuaðferð að senda sjávarútveginum reikninginn, hljóta að teljast tvíeggjaðir. Gengisfölsun er ekki minna vandamál en verðbólga. Hún drepur ekki bara sjávarútveginn, heldur eykur líka skuldasöfnun þjóðarinnar.

Bezt væri að losa ráðamenn þjóðarinnar og efnahagsráðunauta hennar við freistingu fastgengisstefnunnar, svo að þeir geti einbeitt sér að raunhæfum bardaga við verðbólguna. Það má gera með því að láta markaðsöflin í stað Seðlabankans ákveða gengi krónunnar.

Þá kæmi í ljós, fyrir hversu margar krónur notendur gjaldeyris vildu kaupa hann af framleiðendum gjaldeyris. Þá kæmi í ljós, hvort sjávarútvegurinn sé sá ræfill, sem hann virðist vera. Þá kæmi í ljós, hversu mikið af vörum við höfum ráð á að flytja til landsins.

Útsalan á gjaldeyri veldur því, að erlendar vörur verða óeðlilega ódýrar. Of mikið er keypt af þeim og við söfnum skuldum í útlöndum. Skuldafjallið er hitt stóra vandamálið í þjóðfélaginu. Frjálst gengi lækkar það fjall um leið og það læknar mein sjávarútvegsins.

Auðvitað kæmi í ljós, að stjórnmálamenn hefðu ekki lengur efni á margvíslegri óráðsíu og gæludýrahaldi. Það eru þeir einmitt hræddir við. Einnig kæmi í ljós, að lífskjör mundu staðna eða rýrna í öðrum greinum en sjávarútvegi. Það eru þeir líka hræddir við.

Milda má þessa röskun með því að bæta rekstur sjávarútvegsins á annan hátt. Ekki er nógu gott, að afköst í frystihúsum séu, þrátt fyrir bónusþrælkun, helmingi minni en í Danmörku, meðal annars vegna skorts á tækni við ýmsar tilfæringar. Og svo má auka sölu á ferskfiski.

Verðmyndun á fiski upp úr sjó er dæmi um ofskipulag, sem minnir á fastgengisstefnuna. Með meira eða minna opinberu skipulagi er hafður of lítill verðmunur á góðum fiski og lélegum. Möguleikar á bættum hag sjávarútvegs eru því margir, en veigamest er þó frjálsa gengið.

Jónas Kristjánsson.

DV

Þjóðhagsstofnun gladdi nýlega Morgunblaðið með upplýsingum um, að erlendar skuldir væru að lækka úr 63% af þjóðarframleiðslu niður fyrir 60%. Stafar þetta af nýrri aðferð við að reikna skuldirnar! Slíkt bókhald þykir fremur hagkvæmt á tíma hækkandi þjóðarskulda.

Þjóðhagsstofnun einskorðar sig ekki við bókhaldsæfingar af ofangreindu tagi. Hún stundar líka athyglisverðan dans milli íslenzkrar og enskrar tungu. Hún snarar árlegri efnahagsskýrslu sinni yfir á alþjóðamálið og sendir efnahagssamvinnustofnuninni OECD.

Þar fær skýrslan stimpil hins heilaga sannleika og er send hingað aftur til þýðingar í fjölmiðlum. Við fáum að vita, hvað Jón Sigurðsson og Jóhannes Nordal telja vera okkur fyrir beztu, klætt í ópersónulegan og hlutlausan búning fjölþjóðlegrar stofnunar.

Margir halda, að innihaldið sé eins konar hagfræði, en það er misskilningur. Innihaldið er stefnuskrá stjórnmálaflokksins Jón og Jóhannes, atkvæðamesta stjórnmálaflokksins hér á landi. Sumpart stangast þessi pólitík á við heilbrigða hugsun í hagfræði.

Jón og Jóhannes hafa á heilanum, að gengi krónunnar þurfi að vera stöðugt. Þeir þreytast aldrei á að berja þetta inn, með og án gæðastimpils OECD. Engin pólitísk stefna hefur leitt til meiri fátæktar þjóðarinnar en einmitt þessi þráhyggja þeirra félaga.

Stjórnmálaflokkurinn Jón og Jóhannes bendir á, að verðbólga muni aukast við lækkun á gengi krónunnar. Þar á ofan læða þeir inn, að sum útgerð sé svo illa farin af erlendum dollaraskuldum, að gengislækkun fái ekki bjargað henni. Og þessu trúa menn unnvörpum.

Hin hagfræðilega staðreynd er allt önnur. Hún er sú, að alls staðar reynist þjóðum gróðavænlegt að hafa gengi gjaldmiðils síns sem lægst skráð eða hreinlega frjálst. Japanir stunda það kerfisbundið. Nýsjálendingar og Svíar gerðu nýlega skurk í þessu.

Hér á landi er ofskráning Jóns og Jóhannesar á gengi krónunnar notuð til að flytja peninga frá stóriðju sjávarútvegsins. Hornsteini þjóðfélagsins er haldið í úlfakreppu til að halda uppi fjölbreyttri vitleysu, þar sem landbúnaður trónar hæst á stalli.

Eitt brýnasta verkefni íslenzkra stjórnmálaflokka er að losna undan ægivaldi Jóns og Jóhannesar og bjóða þjóðinni upp á þá nauðsynlegu röskun, sem felst í að losa um gengið. Án þeirrar röskunar höldum við áfram að lifa í afar dýrkeyptum draumaheimi.

Gengi krónunnar má lækka eða gefa það frjálst eða hreinlega leggja það niður. Með einhverjum slíkum hætti verður þjóðin að komast að raun um, hvað hlutirnir kosta í raunverulegum verðmætum, en ekki í bókhaldsreikningi, sem byggist á núllrekstri sjávarútvegs.

Sjávarsíðan mun fyrr eða síðar gera uppreisn gegn Jóni og Jóhannesi. Ýmis teikn eru á lofti um, að fólkið á fiskiskipunum og í frystihúsunum sé að átta sig á, að eitthvað sé meira en lítið bogið við kerfi, sem skilur það eftir úti í kuldanum.

Fastgengisstefna Jóns og Jóhannesar hefur enga hagfræði að baki sér. Hún er gjaldþrota pólitík, síðustu leifar Eysteinskunnar. Aðrar þjóðir hafa hafnað henni og við eigum að gera það líka. Bókhaldsæfingar geta ekki endalaust komið í staðinn fyrir kaldan raunveruleika.

Jónas Kristjánsson

DV

Olíuverzlunin í landinu á það sameiginlegt með hinum hefðbundna landbúnaði að vera á framfæri hins opinbera. Ríkið tekur fulla ábyrgð á rekstri hins þríhöfða olíufélags og lætur verðlagsstjóra sjá um, að ekki sé taprekstur til langframa í þessari grein.

Nokkurra mánaða taprekstur á hinu þríhöfða olíufélagi þykir svo alvarlegt mál, að kerfið rýkur upp til handa og fóta til að leysa málið. Lausnin er framkvæmd á kostnað sjávarútvegsins og bifreiðaeigenda, sem ekki eru á framfæri hins opinbera og mega blæða eftir þörfum.

Kerfið litur vafalaust á olíuverzlunina sem hliðstæðan hornstein íslenzkrar sögu og menningar og það telur hinn hefðbundna landbúnað vera. Slíkur hornsteinn má ekki tapa í nokkra mánuði, en utangarðsaðili á borð við sjávarútveginn má tapa árum saman og endalaust.

Svo samgróið er hið þríhöfða olíufélag orðið ríkinu og verðlagsstjóra þess, að forsendur verðhækkunar á benzíni eru taldar vera leyndarmál þessara aðila. Félag íslenzkra bifreiðaeigenda, sem sumir mundu telja eiga að vera málsaðila, fær ekki aðgang að upplýsingunum.

Þegar hið þríhöfða olíufélag nennir ekki að innheimta vexti af skuldseigum viðskiptavinum, eru þessir vextir settir inn í verðlagið í staðinn. Þannig fá skilamenn að greiða vexti fyrir vanskilamenn. Þetta finnst verðlagsstjóra og kerfinu vera mun þægilegra fyrirkomulag!

Svo áhyggjulausir mega olíumenn vera í fjármálum, að þeir keyptu 77 milljón króna tankskip í Noregi fyrir 118 eða 130 milljón krónur. Þeir gátu borgað 41 eða 53 milljón krónum of mikið, af því að mismunurinn er bara settur inn í verðlagið eins og hjá landbúnaðinum.

77 milljónirnar eru mat hlutlauss, norsks aðila á verðgildi Kyndils. Um leið eru þær sama verð og systurskipið fór á. 118 milljónirnar eru upplýsingar hins sama norska aðila um kaupverð Kyndils. 130 miljónirnar eru svo upplýsingar hinna íslenzku kaupenda skipsins.

Ef olíuverzlunin væri utan ábyrgðar hins opinbera, mætti hún líklega kaupa inn skip á hvaða verði, sem henni þóknaðist. En Kyndill var keyptur á kostnað olíunotenda. Þess vegna var í vor lagt til, að misræmið yrði raunsakað. Ríkið tók ekkert mark á slíkum óskum.

Svo áhyggjulausir mega olíumenn vera í fjármálum, að þeir keyptu mikið magn af svartolíu, þegar innlendi markaðurinn fór ört minnkandi og verðið var tiltölulega hátt. Úr þessu varð vítahringur, því að hið háa verð flýtti enn fyrir flótta útvegsmanna frá svartolíunni.

Nú situr hið þríhöfða olíufélag uppi með mikið af svartolíu, sem er mun dýrari en svartolían, sem boðin er í útlöndum. Þar sem þessi viðskiptasnilld er stunduð á ábyrgð ríkisins, er kostnaðurinn reiknaður inn í olíuverð alveg eins og umframkostnaðurinn við kaup á Kyndli.

Svo áhyggjulausir mega olíumenn vera í fjármálum, að þeir geta ræktað þá hugsjón sína að veita þjóðinni benzínstöð á öðru hverju götuhorni landsins. Þessi fjárfesting kostar mikið fé, sem auðvitað er reiknað inn í olíuverðið eins og annar kostnaður olíuverzlunarinnar.

Þetta opinbera kerfi ríkisábyrgðar á olíuverzlun kann að hafa þótt sniðugt á sínum lina. Hins vegar er nú svo komið, að sjávarútvegurinn hefur ekki lengur efni á hverju sem er. Þess vegna er tímabært að frelsa olíuverzlunina úr sællífri ánauð hennar hjá hinu opinbera.

Jónas Kristjánsson

DV

Menntamálaráðherra og borgarstjóri gera ráð fyrir, að ríki og borg hafi sama kostnað af fyrirhugaða einkaskólanum við Tjörnina og þessir opinberu aðilar hefðu af ríkisskóla. Ekki eru aðeins greidd launin, heldur meðal annars einnig lagt fram húsnæði endurgjaldslaust.

Þetta er nokkru meiri stuðningur en verið hefur við einkaskólana, sem fyrir eru í landinu. Þeir eru yfirleitt reistir eða keyptir á kostnað aðilanna, sem að þeim standa. Að vísu hefur gætt tilhneigingar til að reka þessa skóla eins og hverja aðra ríkisskóla.

Nýi skólinn er tilraun, sem sennilega þarf öflugan stuðning. Ef fleiri slíkir fylgja á eftir, er nauðsynlegt að koma reglu á þáttöku hins opinbera. Gild rök má leiða að því, að sú þáttaka eigi að vera eitthvað minni en greiðsla 100% venjulegs skólakostnaðar.

Á mörgum sviðum felur ríkið einkaaðilum framkvæmd mála, ekki af ást á einkageiranum, heldur til að græða á því. Vegagerðin býður út framkvæmdir, af því að hún gerir ráð fyrir, að lægstu tilboð séu nokkuð undir kostnaðaráætlun. Þannig má framkvæma meira fyrir sama fé.

Að baki liggur lögmálið um, að einkarekstur sá að jafnaði nokkru hagkvæmari en opinber rekstur. Annars væri takmörkuð ástæða fyrir afhendingu opinberrar starfsemi í hendur einkaaðila, nema þá til að auka fjölbreytnina, sem út af fyrir sig er eftirsóknarverð.

Þótt fjölbreytnin sé höfð í huga, er engin ástæða fyrir ríki og bæ að nota ekki tækifærið á sama hátt og vegagerðin og hafa dálítinn hagnað í leiðinni. Hinir opinberu aðilar geta til dæmis gizkað á, að einkarekstur skóla sé 20% hagkvæmari en ríkisrekstur og greitt samkvæmt því.

Ef frá er skilinn tannlækna- og ýmis yfirstjórnarkostnaður, má slá fram, að hvert barn í grunnskóla í Reykjavík kostið ríkið 45 þúsund krónur á ári og borgina 15 þúsund krónur. Er þá stofukostnaður húsnæðis, sem skiptist að jöfnu, metinn á 10 þúsund krónur.

Ef gert er ráð fyrir, að ríki og borg greiði 80%, en ekki 100% af þessum kostnaði við einkaskóla, sparar það sér níu þúsund krónur á ári og borgin þrjú þúsund. Ef annað hvert barn í Reykjavík væri í einkaskóla, spöruðu þessir aðilar 72 milljónir króna á ári.

Þetta fé, 54 milljónir hjá ríkinu og 18 milljónir hjá borginni, mætti nota til að koma ýmsu í verk í skólamálum, sem hið opinbera telur sig ekki hafa ráð á. Þetta eru að vísu ónákvæmar tölur, en ættu þá að vera nokkurn veginn af réttri stærðargráðu.

Ef gert er ráð fyrir, að einkaskóli næði ekki þeim ráðgerða mun í hagkvæmni, heldur væri að því leyti eins og opinber skóli, mundu foreldrar þurfa að borga 12 þúsund krónur á barn á ári eða eitt þúsund krónur á mánuði sem eins konar startgjald fyrir þáttöku í einkaskóla.

Síðan gætu einkaskólarnir haft eitthvert skólagjald umfram þetta til að geta boðið upp á betri skóla en gengur og gerist. Þar með ættu allir málsaðilar, hið opinbera, einkaskólarnir, foreldarnir og börnin að geta fengið eitthvað fyrir sinn snúð. Slík er fegurð markaðskerfisins.

Áhugi á fjölbreytni einn er auðvitað nægileg forsenda þess, að gerð sé tilraun með nýjan einkaskóla. Bezt er þá að haga málum þannig, að allir græði á markaðstorgi skólakerfisins og að fjármagn verði aflögu til að gera fleira í þeim efnum en nú er gert. Líka fyrir þá, sem ekki komast í einkaskóla.

Jónas Kristjánsson.

DV

“Við erum örugglega að nálgast það hæsta, sem þekkzt hefur í sögunni. Það er kannski helzt, að einhver Suður-Ameríkuríki, sem urðu gjaldþrota á síðustu öld, hafi farið hærra.” Þetta sagði Þorvaldur Gylfason hagfræðiprófessor um erlendu skuldirnar í viðtali við DV fyrir helgina.

Þjóðarbúið íslenzka er komið í svipaða stöðu og húsbyggjandinn, sem hefur reist sér hurðarás um öxl. Ekki er nóg með, að slegin séu ný lán fyrir afborgunum, sem falla, heldur á þjóðarbúið ekki einu sinni upp í vextina. Þeir hrannast upp og gjaldþrot blasir við þjóðinni.

Til marks um alvöru málsins má nefna, að nú fer fjórða hver króna af vöruútflutningi okkar til að greiða vexti. Fjórði hver fiskur fer í að greiða af syndum fyrri tíma. Þetta virðast ráðamenn þjóðarinnar engan veginn skilja og halda áfram að haga sér eins og millar.

Matthías Bjarnason samgönguráðherra þeysist nú um landið til að gleðja kjósendur með áformum um að bora göt á fjöll víða um land. Þetta segir hann að séu arðbærar framkvæmdir, sem kosta megi með erlendum lánum. Þarna stöndum við andspænis enn einni geðveikisveizlunni.

Vegagerðin viðurkennir hins vegar, að engin leið sé að reikna arðsemi inn í þessi göt Matthíasar. Hún viðurkennir líka, að engin arðsemi sé í ýmsum fyrirhuguðum stórbrúm. Samt er allt þetta komið á vegaáætlun og kjósendur álíta Matthías vera mikilmenni.

Á sama tíma og þessir draumórar byltast fram og verða að veruleika er ekki hægt að leggja bundið slitlag á ýmsa vegi, þótt 10-50% arðsemi sé í þeim framkvæmdum. Það er dýrt spaug fyrir gjaldþrota þjóð að hafa stórhuga ráðherra í að bora göt á fjöllin.

Matthías er ekki einn um hituna. Samkvæmt nýsamþykktum lánsfjárlögum á að taka rúma sjö milljarða króna að láni í útlöndum á þessu ári. Þetta finnst lesendum kannski bara vera tala á blaði, en jafngildir þó um þriðjungi af vöruútflutningi þjóðarinnar á þessu ári.

Sumt af þessu fer í arðbærar framkvæmdir, sem skila meiru af sér en afborgunum og vöxtum. Annað fer í framkvæmdir, sem eru látnar skila arði með handafli. Þar er fremst orkuveizlan, sem fjármögnuð er með því að senda notendum hæstu raforkureikninga Vesturlanda.

Mikið af þessu fer svo í atriði, sem hvorki geta skilað arði á eðlilegan hátt né með handafli. Eitt fáránlegasta dæmið eru 553 milljónir króna, sem teknar eru að láni í útlöndum með 8% vöxtum til 15 ára til að endurlána til húsnæðismála á lægri vöxtum og til lengri tíma.

Sem dæmi um geðveikina má nefna, að gert er ráð fyrir, að fjárfestar verði 1.150 milljónir króna í landbúnaði á þessu ári, fjórðungi meira að magni en var fyrir tveimur árum. Það er ekki nóg með að þetta sé gersamlega arðlaust, heldur þarf þar á ofan að borga með því.

Það er ekki velferðarþjóðfélagið, sem er að gera okkur gjaldþrota, heldur óráðsían, sem hér hefur verið lýst. Við vorum lengi á hægri leið til helvítis, en síðan 1982 hefur allt verið í þriðja gír. Og ríkisstjórn ársins 1985 heldur uppi hraðanum á fullu.

Þrælasala hefur um langt skeið ekki þótt frambærilegur atvinnuvegur. Versta tegund þrælasölu er, þegar fólk selur börnin sín í ánauð. Og það erum við einmitt núna að gera með því að varpa skuldunum á afkomendurna, svo að ráðherrar geti montað sig fyrir kjósendum.

Jónas Kristjánsson.

DV

Hinn fyrirhugaði einkaskóli í miðborg Reykjavíkur setur í skarpara ljós ágreininginn milli þeirra, sem telja skólakerfið fyrst og fremst eiga að jafna þjóðina, og hinna, sem telja það nærri eingöngu eiga að mennta hana, en jöfnun eiga að vera á öðrum verksviðum hins opinbera.

Ekki hafa allir aflögu 3.167 krónur á mánuði, 28.500 krónur á ári, til að kosta barn í nýja skólann. Þetta stingur mest í augu þeirra, sem andvígir eru skólanum. Þeir telja þetta vera skref í átt til aukinnar stéttaskiptingar. Börn hinna ríku fái betri menntun en hin.

Engan þarf að undra, að margir séu andvígir því, að ríkidæmi ráði menntun, þegar þeir eru meira að segja andvígir því, að greindum börnum sé sinnt sérstaklega. Það kom fram, þegar Reykjavík hugðist efna til skipulags á sérstakri þjónustu við þessi börn.

Kennarafélag Reykjavíkur neitaði að skipa fulltrúa í stjórn verkefnisins. Einn bæjarfulltrúinn sagði ráðagerðina “nöturlega” og kennari spurði: “Á kannski að kosta gáfnaljósin í skóla?” Því var haldið fram, að verið væri að búa til eins konar yfirstétt.

Hin ríkjandi jöfnunarstefna skólakerfisins, sem hefur lagt áherzlu á að hala nemendur upp í miðju, hefur um leið óbeint lækkað miðjuna niður í fúsk og leiki og óbeint halað nemendur niður í miðju. Undir niðri hefur kraumað gremja margra foreldra vegna þessa.

Nýi skólinn mun virkja þessa gremju. Áhugi foreldra verður meiri úrslitavaldur en peningaráðin, alveg eins og reynslan hefur orðið í Landakotsskóla og Ísaksskóla. Flestir foreldrar, sem vilja, munu finna 3.167 krónurnar, sem þarf mánaðarlega.

Ekki mun gagnrýnin draga úr aðsókninni. Hún felur nefnilega í sér þá skoðun, að nýi skólinn verði betri en hinir gömlu. Í því hlýtur stéttaskiptingin að felast, sem talað er um. Enda er ætlunin að nota hluta 3.167 krónanna til að yfirborga góða kennara.

Sumir mundu sjá í þessu tækifæri fyrir kennarastéttina til að örva samkeppni milli atvinnurekenda sinna um nýtt og hærra mat á kennarastarfinu og að sjálfsögðu meiri tekjur þess. En fyrstu viðbrögð stéttarfélagsstjóra benda ekki til, að þetta ljós verði séð.

Því hefur verið haldið fram, að meiri árangur næðist með því að auka fjárveitingar til opinbera skólakerfisins sem nemur hinum margumtöluðu 3.167 krónum á mánuði. Parkinson gamli væri á allt annarri skoðun, að slíkt mundi bara fjölga leikjum og auka fúskið.

Það bezta við nýja skólann er, að hann fjölgar kostum í skólahaldi. Hann er skref úr einhæfni í átt til fjölbreytni. Hann veitir útrás hugmyndum, sem ekki hafa náð fram að ganga í skólakerfinu. Jafnvel er hugsanlegt, að hann komist í snertingu við atvinnulífið!

Samt má fólk ekki halda, að þessi skóli sé einsdæmi. Fyrir eru í landinu nokkrir einkaskólar, sem keppa við ríkisskólana og hafa kennara á ríkislaunum, en hafa þó sumir skólagjöld að auki. Og svo eru til margir sérskólar, svo sem tölvuskólar, sem eru alveg utan kerfis.

Margir foreldrar kosta börn sín í tölvuskóla eða aðra sérskóla. Í því felst ákveðin mismunun. Hún hvetur þó um leið kerfið sjálft til dáða með því að veita samkeppni. Heildstætt kerfi ber dauðann í sér. En fjölbreytni er leiðin til síbreytni og bezta vörnin gegn kölkun.

Jónas Kristjánsson

DV

Sömu dagana og ríkið hækkar verð á benzíni hér á landi og heldur uppi verði á olíu er verð á benzíni og olíu að lækka á heimsmarkaði og rambar raunar á barmi verðhruns. Samt heldur verðlagsstjóri fram, að innlenda verðið stafi af hækkuðu innflutningsverði.

Allir skilja, að ríkið þurfi að auka skattheimtu sína af benzíni um 2,26 krónur á hvern lítra. Það er gamla sagan. Ráðherrunum finnst svo vænt um þjóðina, að peningar hrökkva ekki fyrir örlætinu. Næsta gjöf þeirra er sögð eiga að vera borun gata í ýmis fjöll.

Allir skilja líka, að olíufélögin þurfi að auka álagningu sína af benzíni um 68 aura á hvern lítra og af gasolíu um 49 aura á hvern lítra. Það er gamla sagan. Olíukóngunum finnst svo vænt um þjóðina, að þeir vilja gefa henni benzínstöð á hvert götuhorn landsins.

Hitt er verra, að örlætið skuli vera útskýrt með því, að innflutningsverð á benzíni hafi hækkað um 1,42 krónur á hvern lítra. Útreikningurinn þar að baki hlýtur að vera meira en lítið undarlegur, því að verð á olíuvörum hefur hvarvetna lækkað að undanförnu.

Til lítils er að halda fram, að benzínið í heiminum hækki alltaf á vorin, þegar bíleigendur taki fram bíla sína til að keyra út og suður. Við höfum aldrei, ekki einu sinni, orðið vör við, að benzín lækkaði á haustin, af því að bíleigendur heimsins rifi þá seglin.

Til lítils er að halda fram, að rekstur olíufélaganna sé svo erfiður, að þau þurfi óskiptan hagnaðinn af 49 aura lækkun á verði gasolíu. Við höfum aldrei, ekki einu sinni, orðið vör við, að rekstur olíufélaganna væri erfiðari en rekstur fiskiskipa okkar.

Liðinn er á norðurhveli jarðar vetur, sem var óvenjulega harður. Honum fylgdi líka langvinnt kolanámuverkfall í Bretlandi, sem jók olíuþörfina. Samt kom vorið á norðurhveli með nægum olíubirgðum undan vetri. Og í sumar má reikna með, að birgðir hrannist upp.

Afleiðingar þessa sjást á verðskráningu olíuvara í Rotterdam. Þar er sífellt verið að bjóða olíu undir hinu fasta samningaverði, sem víða tíðkast í olíuviðskiptum. Ef slík undirboð leiða til verðhækkunar á olíuvörum til Íslands, er það ekkert annað en brandari.

Spyrja má, hvort íslenzka viðskiptaráðuneytið láti sovézka viðsemjendur sína reikna þetta út fyrir sig. Kannski hinir síðarnefndu hafi fengið töluglöggt fyrirtæki til að gera þetta, svona á svipaðan hátt og tannlæknarnir fengu Hagvang til að reikna út taxtana.

Í þessum mánuði einum hefur Rotterdam-verð ýmissa tegunda af olíu lækkað um 1,9-2,2 dali á tunnu. Offramleiðsla á olíu hefur haldið áfram, þótt Saúdi-Arabía hafi dregið saman framleiðslu sína úr 4,4 milljón tunnu kvótanum í 2,5 milljón tunnur á ári.

Saúdi-Arabía hefur fórnað sér í örvæntingarfullri tilraun til að hindra verðhrun á olíu, meðan flest önnur ríki olíuhringsins Opec hafa farið langt fram úr kvóta sinum. En nú hefur Saúdi-Arabía ekki lengur efni á þessu. Ríkisfjármálin eru komin í steik.

Jamani, olíuráðherra Saúdi-Arabíu, hefur varað við verðhruni á olíu, jafnvel niður fyrir 20 dali á tunnuna, ef ekki haldist agi í kvótakerfi Opec. Þegar verðið hrynur, verður fróðlegt að heyra nýjar útskýringar ríkis og verðlagsstjóra á okurverðinu hér á landi.

Jónas Kristjánsson.

DV

Margir þingmenn létu í vetur stuðning við bjór í veðri vaka og greiddu honum jafnvel atkvæði á einhverju stigi í meðferð málsins á Alþingi. En í raun stuðluðu þeir að falli hans, þegar að lokastigi kom. Hinir staðföstu bjórvinir reyndust vera í miklum minnihluta.

Í efri deild reyndust þeir einir vera bjórsinnar, sem bæði studdu vilja neðri deildar í orði og höfnuðu þjóðaratkvæðagreiðslu á borði. Í neðri deild reyndust þeir einir vera bjórsinnar, sem studdu vilja efri deildar um þjóðaratkvæðagreiðslu, úr því sem þá var komið.

Þetta virðist í fljótu bragði undarleg flokkun. En hún var rækilega rökstudd í leiðara DV í gær. Þar var bent á, að ofangreind afstaða stuðlaði ein að því, að bjórinn kæmist í einhverri mynd fyrir horn í hinu mikla tímahraki, sem einkenndi þingstörfin undir lokin.

Þannig reyndust aðeins sextán af sextíu þingmönnum styðja bjórinn. Tuttugu voru honum kerfisbundið andvígir. Eftir eru 24 þingmenn, sem felldu bjórinn með því að vera fjarverandi, sitja hjá, en einkum þó með því að taka önnur atriði fram yfir sjálft málefnið, bjórinn.

Við getum tekið Eið Guðnason sem dæmi. Hann sagðist styðja bjórinn. Hann greiddi hins vegar atkvæði með málsmeðferð, sem ljóst var að setja mundi allt á annan endann og hindra afgreiðslu málsins fyrir þinghlé. Hann hefur tæpast gengið fram djúpt í dul um þetta.

Eiður vildi ekki, að Íslendingar fengju bjór, nema það væri í samræmi við þá tæknilegu útfærslu málsins, sem hann taldi rétta. Alveg eins og hann vildi ekki að Snæfellingar og Borgnesingar fengju löglegan kapal, nema það væri í samræmi við tæknilega útfærslu Eiðs.

Sennilega hafa sumir neðri deildar þingmenn verið svipaðs sinnis, þeir sem studdu bjórinn í fyrstu atkvæðagreiðslu, en höfnuðu þjóðaratkvæðagreiðslu í hinni þriðju. Þeir voru Þorsteinn Pálsson, Páll Dagbjartsson, Eggert Haukdal, Halldór Ásgrímsson og Halldór Blöndal.

Annars vegar er um að ræða neðri deildar menn, sem vildu afgreiðslu Alþingis á málinu og hins vegar efri deildar menn, sem vildu vísa því til óbundinnar skoðanakönnunar, sem þeir kalla þjóðaratkvæðagreiðslu. Og hvorug sérvizkan gat sætt sig við bjór á grundvelli hinnar.

Samtals eru þetta bara sex þingmenn, sem tóku sérvizku sína fram yfir bjórinn. Hinir voru miklu fleiri, sem fengu sér frí, stálust í burtu, sátu hjá eða rugluðu atkvæði sínu á annan hátt en framangreindir þingmenn. Þetta voru þeir, sem engan kjósanda vildu móðga.

Þeir vita, að þjóðin skiptist nokkurn veginn í 60% með bjór og 40% móti bjór. Í fljótu bragði gæti virzt vænlegt þingmanni að leggjast á sveif með fyrri hópnum, þar sem hann er stærri. En þingmenn vita líka, að hættulegt er að vera á móti fjölmennum og ákveðnum minnihluta.

Þorvaldur Garðar Kristjánsson, forseti sameinaðs Alþingis, sagði í blaðaviðtali eftir úrslitin, að hugleysi hefði ekki ráðið þingmönnum í máli þessu. En líklegra er samt, að það hafi einmitt ráðið gerðum hans og hinna sautján, sem engan kjósanda vildu móðga.

Í atkvæðagreiðslum Alþingis kom í ljós, að sextán þingmenn voru eindregið með bjór, tuttugu voru eindregið á móti honum og 24 létu stjórnast af einhverju öðru, svo sem sérvizku sinni eða hræðslu við kjósendur. Þessi flokkun sýnir, að bjórinn hefur sáralítið fylgi á þingi.

Jónas Kristjánsson.

DV

Bjórinn féll á Alþingi af tveimur ástæðum. Í fyrsta lagi voru margir þingmenn alls ekki eins hlynntir honum og þeir höfðu látið í veðri vaka. Í öðru lagi sundruðust þeir í ýmsar áttir, meðan andstæðingar bjórsins greiddu jafnan atkvæði á sem tæknilega áhrifamestan hátt.

Neðri deild fór fyrst af stað með því að hafna þjóðaratkvæðagreiðslu og taka sjálf þá efnislegu afstöðu að samþykkja bjórinn beint. Á þeirri stundu virtust hlutföllin á Alþingi endurspegla nokkurn veginn meirihlutaviljann, sem hafði komið fram í skoðanakönnunum.

Í efri deild byrjaði hins vegar ballið. Ef meirihluti hennar hefði í raun viljað bjórinn, hefði hann fallizt á niðurstöðu neðri deildar og bjórinn orðið að lögum. En þá neitaði deildin að taka afstöðu til bjórsins og samþykkti í staðinn svokallaða þjóðaratkvæðagreiðslu.

Ef þetta hefði verið fyrri deild, væri ekkert við niðurstöðuna að athuga. Bæði sjónarmiðin eru gild, að Alþingi eigi sjálft að skera úr málinu og að það eigi að vísa því til þjóðarinnar. Að vísu átti þjóðaratkvæðagreiðslan aðeins að vera ráðgefandi, ekki bindandi.

En efri deild var síðari deild. Hún samþykkti málsmeðferð, þjóðaratkvæðagreiðslu, sem fyrri deild var búin að hafna. Hún neitaði bjór, sem fyrri deild var búin að samþykkja. Hvort tveggja var auðvitað harðvítug gagnrýni á neðri deild og ögrun við hana.

Þeir, sem studdu þjóðaratkvæðagreiðsluna í efri deild, voru vitandi vits að búa til stöðu, sem neðri deild ætti auðvitað erfitt með að kyngja. Þeir voru beinlínis að tefla bjórmálinu í tímahrak og þá óskastöðu, að bjórinn færi aftur í efri deild og loks í sameinað Alþingi.

Engar líkur voru á, að þetta tækist í ringulreiðinni, sem einkenndi störf Alþingis síðustu dagana. Þar að auki hefði bjórinn þurft tvo þriðju hluta atkvæða í sameinuðu þingi. Svo miklum meirihluta hefði hann ekki náð. Þannig hálfdrap efri deild bjórinn.

Ekki tók betra við, þegar málið fór aftur til neðri deildar. Þar tókst engin samvinna meðal stuðningsmanna bjórsins. Ef þeir hefðu allir verið ákveðnir í að ýta bjórnum áfram, hefðu þeir brotið odd af oflæti sínu og fallizt á þjóðaratkvæðagreiðsluna.

Fyrst voru greidd atkvæði um upphaflega ákvörðun neðri deildar um heimilan bjór og hún var felld. Síðan voru greidd atkvæði um eins konar málamiðlun milli sjónarmiða neðri og efri deildar. Hún var einnig felld. Þá var ekki annað eftir en að fylgja efri deild.

En þá kom í ljós, að einungis tólf þingmanna voru reiðubúnir að ganga svo langt í stuðningi við bjórinn að tryggja honum framhaldslíf í formi þjóðaratkvæðagreiðslu og hugsanlega síðari staðfestingar Alþingis á þeirri niðurstöðu. Þannig féll bjórinn endanlega.

Athyglisvert er, að bjórmálið féll ekki á tíma, eins og andstæðingarnir höfðu teflt upp á. Bjórinn var hreinlega felldur, því að allar þrjár útgáfurnar voru felldar í neðri deild. Ef bjórinn hefði verið felldur á tíma, hefði verið auðveldara að taka hann upp í haust.

Nú stendur Alþingi andspænis því að hafa fellt bjórinn. Það verður því erfiðara að taka málið upp að nýju. Andstæðingar bjórsins, sem nú hrósa frækilegum sigri, munu þá vekja athygli á, að Alþingi sé þegar búið að fella bjórinn. Og hver getur mótmælt því?

Jónas Kristjánsson

DV

Gíslataka er orðin svo algengt fyrirbæri, að fréttalesendur eru nánast hættir að taka eftir því. Jafnvel ekki, þegar farþegar í áætlunarflugi eru hafðir í haldi dögum saman, eins og nú hefur gerzt í Beirút, þeim volaða stað, þar sem engin skynsemi virðist þrífast.

Flugrán eru alvarlegasti þáttur þessarar tízku. Óviðkomandi fólk er tekið höndum. Flogið er með það út og suður, undir ógnunum vitstola manna. Fólki er misþyrmt, það er skotið til bana og því fleygt niður á flugbrautina. Slíkt hefur nú gerzt enn einu sinni.

Þetta er fordæmt af öllu venjulegu fólki á Vesturlöndum. En því miður fer óbeitin til lítils, því að vestræn hugsun hefur takmarkaða útbreiðslu. Hugmyndir um mannúð, frelsi og réttlæti eru bundnar við meginhluta Evrópu og ýmis lönd, sem Evrópumenn hafa byggt í öðrum álfum.

Þessi vestrænu sjónarmið eiga sér forngrískar og kristnar rætur. Þau hafa aðeins náð þroska í því samfélagi borgara, sem ríkt hefur á Vesturlöndum í tvær aldir eða skemur. Þessum sjónarmiðum er hafnað víðast annars staðar og þar á meðal í löndum múhameðstrúar.

Íslam er um þessar mundir að rísa upp í vaxandi óhugnaði gegn fyrra ofurefli hinnar vestrænu hugsunar. Villimannlegar refsingar hafa verið teknar upp í vaxandi mæli, bæði í fátækum löndum á borð við Súdan og Pakistan og í ríkum löndum á borð við Saúdi-Arabíu.

Þessi trúarbrögð, sem líta á himnaríki sem eins konar vændishús handa karlmönnum, hafa risið upp gegn hinni vestrænu hugmynd, að konur séu jafnar körlum. Þær megi sækja háskóla, sýna andlit sitt og bera vitni fyrir rétti til jafns við aðra. Þessu fer nú öllu aftur.

Jafnvel í fimm þúsund ára gömlu menningarríki eins og Egyptalandi, þar sem íslam hefur aðeins ríkt einn fimmta hluta tímans, er ofsatrúin á uppleið. Í þessari miðstöð arabískrar menningar, menntunar og lista er frjálslyndið komið á hægfara undanhald.

Hrikalegust hafa þessi sinnaskipti orðið í Íran, hinni sögufrægu Persíu. Þar hafa skítugir, fáfróðir og öfgafullir klerkar verið allsráðandi í nokkur ár. Þeir hafa innleitt ógnarstjórn, sem er margfalt verri en sú, sem þeir leystu af hólmi þegar keisarinn flúði.

Sérkennilegt er svo, að ofstopamenn, sem sjálfir búa ekki yfir neinni mannúð, skuli vita af henni í fari Vesturlandabúa og tefla upp á hana. Það gera þeir til dæmis með því að taka gísla og hóta að drepa þá, ef ekki verði orðið við ýmsum kröfum.

Jafnvel maður í ábyrgðarstöðu eins og Berri, dómsmálaráðherra í Líbanon, heldur verndarhendi yfir glæpamönnunum og tekur óbeint undir kröfur þeirra. Því kemur ekki á óvart, að almenningur í Beirút flykkist út á flugvöll til að taka undir sjónarmið mannræningja.

Á Vesturlöndum hljóta menn að velta fyrir sér spurningum um framhald slíkra mála. Hvað gerist til dæmis, ef ofbeldismenn komast yfir kjarnorkusprengju? Nýlega var bent á, að nægilegt væri að ræna samtímis eðlisfræðistofur fimm bandarískra háskóla til að setja saman sprengju.

Vesturlönd verða að sjálfsögðu að efla viðbúnað sinn gegn villimennsku á borð við gíslatöku og hryðjuverk, þar á meðal að efla eftirlit á flugvöllum. Vesturlönd verða að hafa mátt til að vernda þjóðskipulag sitt gegn ágangi allra þeirra, sem vilja það feigt.

Jónas Kristjánsson.

DV