Fátt getur komið í veg fyrir, að afgangur Borgaraflokksins taki þátt í ríkisstjórninni, þegar búið verður að finna tvö ráðherraembætti handa honum upp úr áramótum. Svo vel vill til, að tvö sæti voru geymd í haust, þegar ráðherrar urðu níu í stað ellefu áður.

Engir núverandi ráðherrar þurfa að gefa eftir starf sitt, þótt tveir ráðherrar Borgaraflokksins bætist við fríða sveit. Engin persónuleg sárindi munu því koma í veg fyrir, að ríkisstjórnin bæti með þessum hætti stöðu sína á Alþingi upp í eðlilegt meirihlutafylgi.

Snjallir stjórnmálarefir voru þeir, er skipulögðu þessa framvindu strax í haust, þegar ríkisstjórnin var mynduð á grundvelli huldumanna, sem þá var ekki greinilega vitað, hverjir voru. Djúphugsuð leikflétta Steingríms og félaga er nú í þann mund að ganga endanlega upp.

Aðeins tveimur og hálfum sólarhring eftir að Albert Guðmundsson hafði bitið á Parísaragnið, var afgangurinn af Borgarflokknum búinn að ákveða að reyna að komast í ríkisstjórnina. Miklu máli skiptir fyrir þingmenn flokksins, að sú verði niðurstaðan eftir áramót.

Skoðanakannanir hafa í síbylju sýnt lítið fylgi Borgaraflokksins. Brotthvarf Alberts eyðir villtustu ósk hyggju flokksmanna um framhaldslíf á þingi. Oddamenn flokksins töldu sig þess vegna fyrst og fremst þurfa að koma í veg fyrir, að kosningar yrðu fljótlega.

Þingmenn flokksins verða að leita sér að nýrri atvinnu á næstu mánuðum, ef kosið verður í febrúar eða marz. Með þátttöku í ríkisstjórn geta þeir, fræðilega séð, framlengt atvinnu sína um það hálft þriðja ár, sem lifir af kjörtímabilinu. Og þeim finnst gaman að vera á þingi.

Þar á ofan eiga þeir Júlíus Sólnes og Óli Guðbjartsson kost á því að verða ráðherrar þetta hálfa þriðja ár. Það má telja virðulegan, vel borgaðan og valdamikinn endi á snöggum stjórnmálaferli. Þeir hafa allt að vinna og engu að tapa, sem ekki var hvort sem er tapað.

Þetta má líta á sem skammtímahagnað ráðamanna Borgaraflokksins. Hinn gersamlega fylgislausi flokkur getur einfaldlega setið við kjötkatla ofstjórnarkerfis íslenzkra stjórnmála í hálft þriðja ár. Svo lýkur ævintýri flokksins, en það verður ljúft, meðan það endist.

Þar að auki er hugsanlegt, að einstakir ráðamenn flokksins eigi sér lengri framtíð í stjórnmálum. Til dæmis getur komið til mála, að Alþýðuflokknum henti að fá Óla Guðbjartsson sem þingmannsefni á Suðurlandi, ef fréttastjóri Stöðvar tvö kærir sig ekki um hnossið.

Hagsmunir oddamanna stjórnarflokkanna eru svipaðir, þótt þeir séu ekki eins brýnir. Þeirra flokkar munu halda áfram að lifa eftir kosningar, af því að þjóðin hefur ríka þörf fyrir sjálfspyndingar. En völd andartaksins eru fíkniefni, sem ráðherrar ánetjast fljótt.

Steingrímur Hermannsson getur, í stíl föður síns, ekki hugsað sér að vera ómerkari ráðherra en forsætisráðherra. Jón Baldvin Hannibalsson og Ólafur Ragnar Grímsson eru ekki eins kröfuharðir og líður einfaldlega betur sem ráðherrum en sem valdaminni þingmönnum.

Þannig hafa þeir, sem máli skipta, nokkurn hag af framvindu íslenzkra stjórnmála á síðustu og næstu vikum. Hitt er svo hliðaratriði, að þjóðin mun í leiðinni áfram búa við ráðherra, sem hafa afar mikinn áhuga á að draga völd og fé frá þjóðinni til stjórnvalda.

Atburðir jólaföstunnar eru sönnunargagn þess, að enn gildir hið gamalkunna, að stjórnmál snúast ekki um málefni, heldur um menn, völd þeirra og peninga.

Jónas Kristjánsson

DV

Happaþrenna með bónus var núverandi ríkisstjórn kölluð, þegar þrír stjórnmálaflokkar mynduðu hana með hjálp Stefáns Valgeirssonar. Nú má kalla hana happaþrennu með bónus og afgangi, þar sem afgangur Borgaraflokksins styður hana óbeint, þegar á herðir.

Eðlilegt er því, að viðræður hefjist milli ríkisstjórnarinnar og afgangsins af Borgaraflokknum um beina stjórnaraðild afgangsins, sem komist til framkvæmda upp úr áramótum. Þá fær Steingrímur loks huldumanninn, sem hann vantaði. Eða öllu heldur hulduherinn.

Ef ekki verður af inngöngu Borgaraflokksafgangsins eða hluta afgangsins í ríkisstjórnina upp úr áramótum, er eðlilegt, að Steingrímur gefist upp á að stjórna landinu með sífelldum upphlaupum og handarbakaafgreiðslu á borð við það, sem nú er að gerast. Og kosið verði í vor.

Þjóðin borgar kostnaðinn af öllum látunum. Hún borgar fyrirgreiðslukerfið, sem komið var á fót í haust til að fá eitt atkvæði Stefáns Valgeirssonar til stuðnings við ríkisstjórnina. Þetta kerfi á mikinn þátt í erfiðleikunum við að ná saman endum í sjóði skattgreiðenda.

Þjóðin borgar svo núna fjölgunina í utanríkisþjónustunni, sem verður við að losna við Albert úr stjórnmálum, svo að Steingrímur geti fengið beint og óbeint liðsinni hjá afganginum af Borgaraflokknum. Öll herkænska hans endar í reikningum til skattgreiðenda.

Eitt alvarlegasta atriði svokallaðrar kænsku í stjórnmálum er, hversu ófeimnir þjóðarleiðtogar eru orðnir við að senda okkur reikninga. Sum gjafmildi ráðherra er að vísu ódýr, svo sem að gefa fegurðardísum rauða passa, en önnur er dýr, eins og handboltahöllin fræga.

Hulduherinn hljóp inn í hlýjuna til Steingríms fyrir eitt stjórnarsæti í fyrirgreiðslusjóði Stefáns Valgeirssonar og væntanlega fleiri bitlinga síðar. Þar með slapp ríkisstjórnin með minni breytingar á bráðabirgðalögunum en verið hefði með sameinaðri stjórnarandstöðu.

Afgangurinn af Borgaraflokknum ber auðvitað á því fulla ábyrgð, að breytingar bráðabirgðalaganna urðu minni en ella. Hann ber líka ábyrgð á lögunum í heild, allt frá upphafi þeirra, því að hann hefur með atkvæðum sínum staðfest, að þau voru gild á sínum tíma.

Til dæmis hefur Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir tekið ábyrgð á ákvæðum bráðabirgðalaganna um afnám samningsréttar um nokkurn tíma, þótt endanleg útgáfa laganna feli í sér, að réttinum sé skilað aftur. Hún hefur með staðfestingu fallizt á heildarsögu laganna.

Sennilega hafa herkænskumenn ríkisstjórnarinnar lengi vitað, að gefið sendiherraembætti í París mundi tryggja ríkisstjórninni líf fram yfir áramótin. Það mundi skýra, af hverju oddvitar stjórnarliðsins á alþingi keyrðu fram og aftur yfir stjórnarandstöðuna.

Að þessu sinni var vikið frá venjubundnu samráði stjórnarliðs við stjórnarandstöðu á þingi. Reglubundnir samráðsfundir lágu að mestu niðri. Þar á ofan tók formaður þingflokks Framsóknar upp grófari siði en áður við færibanda- og handarbakaafgreiðslu úr nefnd.

Æðibunugangur og yfirgangur formannsins var slíkur, að ætlunin var greinilega ekki, að nýbyrjaðar viðræður við stjórnarandstöðuna leiddu til samkomulags um niðurstöðu. Ætlunin var allan tímann að treysta á lítilþægni afgangsins af kjósendalausum Borgaraflokki.

Vel fer á, að happaþrenna með bónus og afgangi mæti kjósendum sameinuð með allt á hælunum, er ekki verður lengur með herkænsku vikizt undan örlögunum.

Jónas Kristjánsson

DV

Oft finnst mönnum kyndugt og að minnsta kosti flókið, þegar ríkið er að taka fé úr einum vasa sínum til að láta í annan. Slíku var til dæmis haldið fram á vegum Morgunblaðsins um helgina í niðurlagi fréttar um samdrátt í kindakjötssölu eftir innreið söluskattsins.

Skiljanlegt er, að sumum finnist skrítið, að ríkið skuli í senn taka söluskatt af kindakjöti og greiða kjötið jafnóðum niður um mun hærri upphæð. Víða í kerfinu er líka reynt að forðast gagnverknað af slíku tagi. Til dæmis selur ríkið sjálfu sér áfengi á kostnaðarverði.

Dæmi um þetta eru mörg. Ýmis þjónusta ríkisins, svo sem lyf og læknisþjónusta, er veitt beint, án þess að viðskiptavinurinn þurfi fyrst að borga hana og fái hana síðan endurgreidda. Þá lætur ríkið ýmsa sjóði á sínum vegum greiða niður vexti fyrir viðskiptavinina.

Ýmis rök mæla samt með, að oftar en ekki beri að millifæra á slíkan hátt á vegum ríkisins. Bókhaldslega séð eru færslurnar ekki til mikillar fyrirhafnar, því að öll þrælavinna þeirra vegna fer nú fram í tölvum, sem ekki kvarta mikið, þótt álagið á þær aukist.

Flestir telja hagkvæmt að hafa skatta sem flatasta, það er að segja að leggja sömu prósentu, eða að minnsta kosti sem fæstar mismunandi prósentur, ofan á hvern skattstofn. Þetta er talið einfalda skattakerfið og auka líkur á, að skattstofni sé ekki haldið leyndum.

Til þess að koma sjónarmiðum félagslegs réttlætis inn í skattakerfi ríkisins er svo ýmsum skattgreiðendum skilað peningum til baka, til dæmis í formi barnabóta. Þeir peningar fara út og inn úr hinu opinbera kerfi, en er samt haldið bókhaldslega út af fyrir sig.

Færa má rök að því, að millifærslur af þessu tagi mættu vera mun meiri en þær eru núna. Til dæmis gæti verið gagnlegt, að ráðuneyti og aðrir forgangsaðilar hins opinbera yrðu að kaupa áfengi á fullu verði í Ríkinu, þótt þar með væri ríkið að borga sjálfu sér.

Ef fullt áfengisverð kæmi fram í bókhaldi og fjárreiðum einstakra ráðuneyta, er líklegt, að ráðamenn þeirra gætu áttað sig betur á umfangi þeirra áfengiskaupa í heildarsamhengi áfengiskaupa landsmanna og reyndu að hafa þau hóflegri en hingað til hefur tíðkazt.

Oft hefur verið lagt til, að þjónusta ríkisins á ýmsum sviðum, svo sem á sjúkrahúsum, væri bókfærð út og inn á eins konar reikningum, sem færu um hendur starfsliðs og sjúklinga, svo að allir, sem málið varðar, geti séð, hversu mikils virði þjónustan er í rauninni.

Sjaldnar hefur verið minnzt á aðra mikilvæga millifærslu, sem gjarnan mætti koma fram í bókhaldi. Í stað þess að niðurgreiða vexti ýmissa opinberra sjóða, svo sem Byggingarsjóðs ríkisins, Byggðasjóðs og Lánasjóðs námsmanna, væri heppilegt að styrkja lánþega beint.

Slíkt yki skilning í þjóðfélaginu á því meginhlutverki vaxta að kalla á sparifé. Um leið drægi það úr líkum á, að menn séu að fela fyrir sjálfum sér og öðrum hinn félagslega, menningarlega og annan kostnað við hlutverkið, sem þessum sjóðum er falið að gegna.

Á svipaðan hátt er eðlilegt, að skattar hins opinbera leggist á kindakjöt eins og aðra vöru, jafnvel þótt ríkið missi peningana til baka í niðurgreiðslur og ýmsa styrki vegna fáránlegs búvörusamnings, sem stuðlar að óhóflegu sauðfjárhaldi í landinu og ofbeit á afréttum.

Þannig er oft heppilegt og jafnvel brýnt, að ríkið taki fé úr einum vasa sínum til að láta í annan vasa sinn, svo að heildarbókhaldið sé gegnsætt og heilbrigt.

Jónas Kristjánsson

DV

Ísland er farið að minna á Undraland og Steingrímur Hermannsson á drottninguna, sem var með nefið ofan í hvers manns koppi og gaf marklausar fyrirskipanir í allar áttir. Á heimleið í flugi minna Íslendingar á Lísu, þegar þeir lesa dagblöðin um borð í vaxandi undrun.

Dæmigerð sjónhverfing síðustu og verstu ríkisstjórnar lýðveldisins er yfirlýsing forsætisráðherra um, að verkfallsbannið verði fellt úr bráðabirgðalögum ríkisstjórnarinnar. Þetta á að draga úr líkum á, að Steingrími verði áfram líkt við Jaruzelski hinn pólska.

Í rauninni er brottfallið marklaust, þar sem það heimilar aðilum vinnumarkaðarins aðeins að ræða saman, sem þeir hefðu auðvitað hvort sem er getað gert. Eftir sem áður eru samningar aðilanna framlengdir til miðs febrúar á næsta ári og aðgerðir bannaðar á þeim tíma.

Í dag opinberast hugsanlega örlög bráðabirgðalaganna. Ef enginn huldumaður kemur í ljós í neðri deild Alþingis, verða þau felld eða dregin til baka. Þá mun Steingrímur yppta öxlum og halda áfram að ráðskast með landshagi, eins og í rauninni hafi ekkert gerzt.

Ljósasta dæmið um draumaheim ríkisstjórnarinnar er vaxtastefna hennar. Hún ákvað til dæmis, að vextir ríkisskuldabréfa skyldu verða 7­7,3% og skyldaði bankana til að taka við þeim á þeim vöxtum og koma þeim út. Afleiðingin sést í óseldum og óseljanlegum bréfum.

Bankarnir hafa neyðzt til að bjóða 8% vexti til að koma bréfunum út. Þannig greiða þeir niður draumavexti ríkisstjórnarinnar, svo ekki er furða, þótt bankar séu dýrir í rekstri. Samt er reiknað með, að tæpir tveir milljarðar króna í bréfum verði óseldir um áramót.

Nú er drottningin í Undralandi farin að ræða við forviða lífeyrissjóði um 5% raunvexti af peningum, sem þeir lána til sjóða á vegum ríkisins. Þetta gerist í umheimi, þar sem raunvextir eru 8­10% og þar sem ástand efnahagsmála er mun fastara fyrir en er hér á landi.

Annað nýlegt dæmi um draumaheiminn eru skattahækkanir, sem fjármálaráðherra segir sumpart ekki vera hækkanir og jafnvel lækkanir. Í frumvörpum hans um þessi efni er vandlega reynt að fela eðli og umfang breytinganna á skattbyrði fólks og fyrirtækja.

Þar er gefið í skyn, að fólk með 60.000 króna mánaðartekjur verði skattlaust, þótt það muni í raun borga um 45.000 króna skatta. Ennfremur gefur hann í skyn, að skattar séu lægri hér en annars staðar, þótt þeir séu hinir tíundu hæstu aðildarríkja OECD-hagstofnunar.

Fleira vekur furðu Lísu. Drottningin í Undralandi hefur lengi lagt áherzlu á, að reglum verði breytt um útreikning vísitalna og að þær verði síðan lagðar niður. Allir, sem um breytingarhugmyndir hans hafa fjallað, eru á einu máli um, að þær séu gersamlega út í hött.

Ríkisstjórnin umgengst efnahagsmál eins og töframaður, sem dregur dauðar kanínur upp úr hatti. Meginatriði stjórnarstarfsins er sviðsframkoman, enda eru sumir helztu ráðherrarnir sérfræðingar í að slíta stjórnarsamstarfi í beinni útsendingu sjónvarps.

Athyglisýki ráðherra er helzta haldreipi stjórnarinnar. Formenn stjórnarflokkanna eru ábyrgðarlitlir og vilja gjarna baða sig í sviðsljósi. Þeir munu því halda áfram skaðlegu brambolti sínu og hljóðfæraslætti, þótt Róm brenni og þótt meirihluta skorti á Alþingi.

Sérkennilegastir í Undralandi drottningarinnar eru þó kjósendur sjálfir, sem hafa kallað yfir sig athyglisjúka ráðamenn og leitt ímyndunina til hásætis.

Jónas Kristjánsson

DV

Steingrímur Hermannsson kemur fram í sjónvarpi eins og hann trúi því, sem hann er að segja, og hann talar ekki niður til fólks. Á þessu byggjast vinsældir hans sem stjórnmálamanns. Ofan á þetta bætist svo færni Steingríms við að spila eftir eyranu í stjórnmálum.

Jón Baldvin Hannibalsson og Ólafur Ragnar Grímsson kunna líka að spila eftir eyranu. Þeir eru hins vegar ekki vinsælir, nema innan hluta eigin flokka. Þeir tala niður til fólks í sjónvarpi og koma þar fram eins og þeir séu að reyna að telja fólki trú um eitthvað.

Samanlagt eru þessir þrír flokksforingjar dæmi um nýja kynslóð stjórnmálamanna, sem sérhæfa sig meira en áður hefur tíðkazt í að spila eftir eyranu. Þeir minna á skákmenn, sem eru hugkvæmir í fléttum, en hafa ekki eins nákvæma sýn yfir skákina í heild.

Steingrími hefur gengið bezt í þessu. Hann hefur reynt að líkja eftir Schlüter, starfsbróður sínum í Danmörku. Schlüter hefur reynzt snillingur í að tefla saman pólitískum fléttum á þann hátt, að hann sjálfur er oftast ofan á sem forsætisráðherra í minnihlutastjórnum.

Steingrímur lítur á sig sem hliðstæðan listamann, er getur látið ríkisstjórn, sem hefur ekki starfhæfan meirihluta á þingi, sigla frá einu skerinu til annars, án þess að steyta á neinu þeirra. Hann telur sig geta fundið jafnóðum ráð við hæfi til að haga seglum eftir vindi.

Ríkisstjórn Steingríms hefur ekki tryggt sér meirihluta með neinu mikilvægu máli. Hún hefur ekki stuðning við frumvarpið til staðfestingar bráðabirgðalögunum, ekki við fjárlagafrumvarpið og ekki við ýmis tekjuaukafrumvörp. Hún á engan vísan huldumann á þingi.

Listamennirnir eða tækifærissinnarnir þrír, sem hafa forustu fyrir stjórnarflokkunum, hyggjast útvega sér huldumenn eftir aðstæðum hverju sinni. Nokkrar líkur eru á, að þingmenn úr Borgaraflokknum taki að rása, þegar Albert formaður er floginn til Parísar.

Ríkisstjórnin getur teflt fram möguleikum á samningum við einstaka þingmenn úr Borgaraflokknum eða Kvennalistanum, annaðhvort í heild eða í einstökum málum. Hún á jafnvel tvö ráðherraembætti laus, þannig að hún getur enn samið um stuðning heilla þingflokka.

Formennirnir þrír stefna ekki að neinu sérstöku markmiði með þessari ríkisstjórn, öðru en því að prófa, hvað þeim takist að láta hana lifa lengi, þótt hún hafi ekki starfhæfan meirihluta á þingi. Um annað innihald stjórnarsamstarfsins kæra þeir sig kollótta.

Þess vegna lætur Steingrímur sér í léttu rúmi liggja, þótt Jón Baldvin hverfi frá afstöðunni, sem hinn fyrr nefndi mótaði hjá Sameinuðu þjóðunum. Þess vegna lætur Ólafur Ragnar sér í léttu rúmi liggja, þótt Jón Sigurðsson stefni af fullum krafti að nýju álveri.

Í samræmi við leikfléttuhugsjónir þremenninganna hafa þeir ekki ákveðið sameiginlega eða hver í sínu lagi, hvort kosningar verði í vor. Þeir hafa þann möguleika í myndinni og vilja haga skákinni á þann hátt, að þeir geti, ef svo verkast, mætt kjósendum sínum í vor.

Málefnalega standa þremenningarnir illa. Nærri allar tölur um þjóðarhag stefna í óhagstæða átt. Enginn áhugi eða dugur virðist vera í þeirra hópi að hverfa frá dauðastefnunni, sem felst í frystingu efnahagsástandsins og skömmtun opinberra gæða til margs konar gæludýra.

Þeir tefla sig áfram frá einni leikfléttunni yfir á þá næstu og hugsa mest um, hvaða sjónhverfing henti í næsta viðtali dagsins í fréttaleikhúsum sjónvarpsins.

Jónas Kristjánsson

DV

Norrænt samstarf hefur ungað út 114 blaðsíðna skýrslu um varðveizlu leðurhúsgagna. Brezka tímaritið Economist hefur raðað saman nokkrum slíkum brosleg um dæmum um norrænt samstarf. Það birti fyrir viku grein, þar sem gert er grín að þessu samstarfi.

Blaðið hefur reiknað út, að við Norðurlandaráð og ráðherranefndir Norðurlanda sitji 23 embættismannanefndir að norrænum verkefnum, 74 norrænar stofnanir, 152 nefndir og svokallaðir starfshópar, og unnið sé að 2000 norrænum verkefnum í þessu samstarfi.

Kostnaður þessa hátimbraða kerfis norræns samstarfs nam um 7,7 milljörðum króna á síðasta ári. Tímaritið Economist telur, að lítið gagn sé að þessu fé, nema fyrir flugfélagið SAS, sem sér um að flytja embættis- og stjórnmálamennina milli horna þessa heimshluta.

Fleirum en utangarðsmönnum er ljóst, að mikið fé fer í súginn í norrænu samstarfi. Sænski fjármálaráðherrann hefur sagt, að unnt sé að verja tímanum til nytsamlegri hluta en gerð norrænna efnahagsáætlana. Sú vinna hefur nú blessunarlega verið lögð niður.

Langt er síðan norræn samvinna náði árangri, sem svaraði til fyrirhafnarinnar. Á sjötta áratug aldarinnar var aflétt vegabréfsskoðun milli Norðurlanda. Þau voru þá gerð að einum vinnumarkaði. Þá var samið um gagnkvæm réttindi í tryggingum og heilsugæzlu.

Síðan hefur lítið gerzt. Economist telur, að tollmúrar milli Norðurlanda hafi ekki farið að lækka fyrr en suðlægari ríki á borð við Austurríki og Sviss komu til samstarfs við þau og mynduðu með þeim Fríverzlunarsamtökin. Framfaramáttur fríverzlunar hafi komið að utan.

Í viðtali DV um þessa gagnrýni við hinn íslenzka ráðherra norrænna samstarfsmála, Jón Sigurðsson, bar hann í bætifláka fyrir Norðurlönd, þótt hann viðurkenndi, að norrænt samstarf væri þunglamalegt og umbúðasamt eins og fjölþjóðlegt samstarf væri yfirleitt.

Jón benti á tiltölulega óáþreifanleg atriði eins og menningarmál og umhverfismál, þar sem norrænt samstarf skilaði árangri. Hann vísaði einnig á Norræna fjárfestingarbankann. Sá banki hefur verið umdeildur hér á landi að undanförnu, en kann að hafa komið að gagni.

Ekki verður komizt hjá að viðurkenna, að norrænt samstarf felst að umtalsverðu leyti í ferðalögum og veizluhöldum embættis- og stjórnmálamanna, þótt sitthvað gagnlegt fljóti með. Íslenzki samstarfsráðherrann viðurkenndi þetta raunar í áðurnefndu viðtali við DV.

Norrænt samstarf er svo fyrirferðarmikið hér á landi, að forsetar Sameinaðs alþingis telja sig neydda til að umgangast skyldur handhafa forsetavalds af slíkri léttúð, að þeir voru allir á norrænu flandri einmitt í vikunni, sem forseti Íslands var á ferðalagi í útlöndum.

Þessa sömu viku, þegar forseti Sameinaðs alþingis óvirti skyldur sínar, var Alþingi óstarfhæft vegna aukafunda í norrænu samstarfi. Þannig leggst starfsemi þingsins hvað eftir annað niður, af því að leiðtogar þings og flokka leggjast í norræn ferðalög og veizluhöld.

Minni athygli vekur, þótt embættismenn séu á þessu flandri, því að ekki er vitað, hvort þeir mundu gera eitthvað, þótt þeir væru við skrifstofuna. En ekki dylst neinum, sem fer til útlanda, að á leiðum til Norðurlanda er “Saga Class” hálffullt af slíku liði á hverjum morgni.

Svona skrautlegar umbúðir utan um nærri ekki neitt stafa auðvitað af, að embættismenn og stjórnmálamenn vilja ekki missa af veizluhöldum og ferðalögum.

Jónas Kristjánsson

DV

Vikulega berast fréttir um, að halli ríkisins á þessu ári verði meiri en áður var gert ráð fyrir. Á þremur mánuðum hefur hallaspáin hækkað úr 0,7 milljörðum í 5 milljarða. Þetta bendir til, að ríkið láti reka á reiðanum sem fyrirtæki og yrði gjaldþrota, ef slíkt væri hægt.

Þótt íslenzkir stjórnmálamenn og aðrir félagsmálaberserkir, svo og æðstu embættismenn, geti ekki rekið fyrirtæki, er þeim margt til lista lagt. Þeim er mörgum vel gefið að þyrla upp ryki og leggja á þokur blekkinga á víxl. Um slíkt höfum við mörg nýleg dæmi.

Sjávarútvegsráðherra dró frá stíflu gegn flutningi ísfisks til erlendra hafna. Við það skall á flóð landana og verðið lækkaði. Slíkt gerist alltaf, þegar stíflur eru teknar. Uppsafnaður vandi þarf fyrst að leita útrásar, áður en ástandið fellur í hefðbundinn markaðsfarveg.

Stíflan var ekki tekin til að kanna, hvort unnt sé að endurnýja frelsi í útflutningi á ísfiski. Hún var tekin til að geta sagt, að frelsi sé skaðlegt og að skipulag eigi áfram að vera í höndum ráðherra og ráðuneytis. Hún var tekin til að geta byggt stærri stíflu í næstu viku.

Dæmi úr ólíkri átt er útskýring utanríkisráðherra á afstöðu hans gegn Palestínumönnum, er hann breytti atkvæði Íslands á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna. Hann sagði, að ályktun þingsins væri öðruvísi orðuð en árið áður og full af skítkasti í garð Ísraels.

Athugun hefur hins vegar leitt í ljós, að efnislega er þessi ályktun svipuð þeim, sem áður hafa verið samþykktar á þessum vettvangi, en tekur líka tillit til hryðjuverkanna, sem Ísraelsher hóf fyrir ári á hernumdu svæðunum. Og alls ekkert skítkast er í henni.

Víðar hafa menn uppi villuljós en í ráðuneytunum. Neytendasamtökin segjast bera hag neytenda fyrir brjósti, en vinna gegn hagsmunum þeirra í mikilvægum málum. Dæmi um það er andstaða samtakanna gegn strikamerkingum og innflutningi landbúnaðarafurða.

Samtökin andæfa gegn strikamerkingum með því að segja, að ekki sé nóg að verðmerkja í hillum, heldur verði einnig að halda áfram verðmerkingu vörunnar sjálfrar. Sú merking er dýr í verðbólguþjóðfélagi og endurspeglast að sjálfsögðu í verði vörunnar.

Miklu skiptir fyrir neytendur, sem kaupa mikinn fjölda af vörum í einu, að ræman, sem þeir fá við peningakassann, telji upp vörurnar, er þeir hafa keypt. Að öðrum kosti hafa þeir ekki hugmynd um, hvort summan er rétt eða ekki. Úr þessu bæta strikamerkingar.

Enn mikilvægara fyrir neytendur er, að leyfður verði innflutningur búvöru í samkeppni við búvöruna, sem framleidd er í landinu. Það mundi halda niðri verði til neytenda og raunar stórlækka það. Þessu hafa Neytendasamtökin verið andvíg og er það svívirðilegt.

Í Alþýðusambandinu eru á þingum höfð uppi fögur orð um, að bæta þurfi kjör hinna verst settu og að fá þurfi þar nýtt fólk, ekki sízt konur, inn í forustuliðið til að ná þeim árangri. Við höfum nýlega orðið vitni að skrautlegri blekkingarsýningu af því tagi.

Eftir hana hafa stjórnmálaflokkarnir sem eins konar hluthafar haldið áfram að skipta með sér Alþýðusambandinu eins og Neytendasamtökunum. Og brátt kemur í ljós, að í ASÍ munu hátekjuhópar halda áfram að beita lágtekjufólki fyrir vagn aukinnar misskiptingar tekna.

Ríkið, Neytendasamtökin og Alþýðusambandið eru bara örfá dæmi um, að víða er ekki allt sem sýnist, ef skyggnzt er undir þokuna. Fólk lætur almennt plata sig.

Jónas Kristjánsson

DV

Hætt er við, að margir sakborningar, sem koma fyrir Hæstarétt á næstunni, geti ekki varizt brosi, þegar þeir sjá skikkjuklædda dómara réttarins stíga af þungri alvöru upp í hásæti sín. Brennivínsmálið hefur skaðað álit Hæstaréttar og þannig valdið lýðveldinu tjóni.

Þekktur lögmaður gaf fyrir ári út bók um Hæstarétt, þar sem meðal annars voru rakin dæmi um lítinn og lélegan rökstuðning réttarins fyrir úrskurðum sínum. Þetta telja margir óheppilegt, því að ýtrustu rök lögfróðustu manna ættu að geta bætt dómgæzlu á lægri stigum.

Nú er fengin skýring á stuttum véfréttatexta í dómum Hæstaréttar. Hún segir ekki, að þar séu menn of drukknir eða timbraðir til að tjá sig á blaði. Hún segir bara, að þar séu dómarar, sem hafi ekki næga dómgreind til að setja saman góðan rökstuðning fyrir máli sínu.

“Síðan rjúka fjölmiðlar upp til handa og fóta eins og að tólf lík hefðu fundizt uppi á lofti hjá mér” er haft eftir forseta Hæstaréttar. Þessi samanburður er afar óheppilegur, því að “líkin” gátu verið 1440. Glöggir menn eiga ekki að láta svona samanburð frá sér fara.

“Mér hafa aldrei verið sýndar neinar reglur um þessi áfengiskaup” er haft eftir forseta Hæstaréttar. Auðvitað átti hann fyrirfram og að eigin frumkvæði að kynna sér reglurnar, því að hann átti að vita, að annars gæti hugsanlega verið um misnotkun að ræða af hans hálfu.

Úti í þjóðfélaginu er ætlazt til, að dómarar Hæstaréttar séu vammlausir. Þeir mega að almannadómi ekki vera á ferðalögum á gráum svæðum, sem eru á mörkum þess að vera siðlaus, ef ekki löglaus. Ennfremur sættir fólk sig illa við, að dómarar Hæstaréttar séu gráðugir.

“Ég tel þetta ekki brjóta í bága við almenna réttlætiskennd eða siðgæði” er haft eftir forseta Hæstaréttar. Þessi ummæli benda til, að hann geri sér afar litla grein fyrir, hver sé almenn réttlætiskennd og hvert sé almennt siðgæði í landinu. Og vanmeti hvort tveggja.

“Þetta eru hlunnindi, sem fylgja starfinu” er haft eftir forseta Hæstaréttar. Hann telur því árlegan flutning á 1440 áfengisflöskum heim til sín, á verði, sem er ekki nema lítið brot af almennu söluverði, vera eins konar herfang, er ekki komi við opinberri gestamóttöku.

Svo virðist sem hann hafi að nokkru leyti rétt fyrir sér. Handhafar forsetavalds í fjarveru forseta Íslands hafa engar risnuskyldur, sem ekki er séð um á öðrum vettvangi. Brennivínsfríðindi þeirra eru því eins konar hlunnindi, sem þarf að afnema af þessu gefna tilefni.

Forseti sameinaðs Alþingis hefur játað að hafa sem einn þriggja handhafa forsetavalds tekið út með sama hætti 100­200 áfengisflöskur á ári. Munurinn á honum og forseta Hæstaréttar er, að annar heldur notkun fríðindanna innan marka, sem vekja takmarkaðri athygli.

Búast má við, að græðgi forseta Hæstaréttar leiði til, að hlunnindi þessi verði afnumin með öllu. Vel er á annan hátt séð fyrir allri gestamóttöku, sem fara þarf fram á vegum ríkisins. En betur mætti almennt fylgjast með, að veizluföng leki ekki heim til gestgjafanna.

Brýnast í málinu er þó, að Hæstiréttur sjálfur átti sig á, að virðing hans, sem var of lítil fyrir, hefur skerzt við uppljóstrun brennivínsmálsins. Erfitt verður fyrir hann að öðlast virðingu í hugum fólks, meðan dómari við réttinn lætur frá sér fara eftirfarandi ummæli:

“Starfsmenn ÁTVR hafa aldrei séð ástæðu til að hreyfa athugasemdum. Í lok samtala okkar hafa þeir einfaldlega spurt: “Var það nokkuð fleira?” “

Jónas Kristjánsson

DV

Ef byggð væri í Dritvík á Snæfellsnesi á okkar tímum, væri mikið lagt í sölurnar til að hindra brottflutning og búseturöskun. Ríkishöfn hefði verið gerð þar fyrir ærið fé og frystihúsið væri inni á gafli hjá atvinnutryggingarsjóði hinnar nýju Stefaníu landsins.

En Dritvík lagðist í eyði fyrir okkar tíma eins og Aðalvík og margar aðrar verstöðvar, sem þekktar eru í þjóðarsögunni. Það er tiltölulega nýtt fyrirbæri, aðeins fárra áratuga gamalt, að almannavilji reyni að frysta búsetu og atvinnu og hamla gegn hvers konar röskun.

Efnahagslegar framfarir byggjast á röskun. Menn kasta fyrir róða gamalli búsetu, gömlum fyrirtækjum og gamalli hefð. Forsenda hagþróunar þessarar aldar á Íslandi var, að þjóðin flúði úr sveit út á mölina og einkum til Reykjavíkur. Ríkidæmið dafnaði í þéttbýlinu.

Xerox heitir frægt fyrirtæki í útlöndum. Upp úr engu reisti það 50.000 milljarða veltu á sjöunda áratug þessarar aldar. Það hafði forystu í framleiðslu ljósritunarvéla og náði 95% af heimsmarkaðinum. Erlendis varð nafn fyrirtækisins víða samnefnari allra ljósritunarvéla.

Hluta af hagnaðinum notaði Xerox til að hanna borðtölvur, sem þá voru ekki til. Þegar aðeins var eftir að leggja hálfan milljarð í dæmið til að ljúka því og hefja borðtölvubyltingu, fengu ráðamenn fyrirtækisins hland fyrir hjartað. Þeir óttuðust óvissu, forðuðust röskun.

Afleiðingin var, að fyrirtæki á borð við IBM og Apple tóku upp merkið og eignuðust markað, sem var hundrað sinnum stærri en markaðurinn fyrir ljósritunarvélar hafði verið. Þannig missti Xerox af lestinni á níunda áratugnum eftir gífurlega velgengni á hinum sjöunda.

Þetta útlenda dæmi sýnir, að heimur velgengninnar stendur ekki í stað. Lestirnar eru stöðugt að renna hjá brautarstöðinni. Ef menn hoppa ekki upp í þær, þegar andartakið er komið, missa menn af þeim og sitja eftir með sárt ennið, hver í sinni Dritvík eða Aðalvík.

Xerox réði sjálft örlögum sínum, því að það er rekið í opnu þjóðfélagi. Við erum ekki svo heppnir hér í hálflokuðu Íslandi. Árum saman þorðu menn til dæmis ekki að hella sér út í fiskirækt af ótta við ofsóknir af hálfu hins opinbera embættis veiðimálastjóra.

Saga Skúla í Laxalóni er mörgum kunn af blaðafréttum fyrri áratuga, en er nú komin út í bókarformi. Hún er öðrum þræði þungur áfellisdómur yfir þjóð, er reisir yfir sig lokað miðstýringarkerfi, sem berst með oddi og egg gegn sumum þeim, er leita á mið óvissunnar.

Nú er fiskirækt loksins orðin viðurkennd atvinnugrein. En þá erum við líka orðin að minnsta kosti áratug á eftir Norðmönnum. Þeir hafa byggt upp sína fiskirækt á tímum hagstæðs verðlags og greitt niður stöðvarnar að hluta. Okkar ævintýri er hins vegar allt í skuld.

Við látum ríkisvaldið sóa fjármunum okkar í vaxandi mæli í að vernda fortíðina gegn framtíðinni. Við viljum, að fólkið búi, þar sem það er. Við viljum, að fyrirtækin séu hin sömu og áður, þótt dauðvona séu, og höldum í þeim lífi. Við viljum, að togarar séu ekki fluttir.

Þjóð, sem er orðin svona upptekin af frystingu núverandi ástands, getur ekki mætt breytingum framtíðarinnar. Hún staðnar og verður sífellt fátækari, af því að umheimurinn stendur ekki í stað. Hún leggur á sig sífellt þyngri byrðar við að tryggja eilífð fortíðarinnar.

Hér er píramíðaþjóð nútímans. Við stritumst við að hlaða undir kýr og kindur og vernda jafnvægi í byggð landsins. Við skattleggjum ófædd börn okkar í því skyni.

Jónas Kristjánsson

DV

Hver vikan, sem líður, staðfestir betur, að nýja ríkisstjórnin rekur hagstefnu, sem kenna má við Stefán Valgeirsson. Í megindráttum felst stefnan í að varðveita fortíðina gegn framtíðinni. Þetta kemur fram í ýmsum myndum, sem hafa smám saman verið að koma í ljós.

Unnt er að lýsa stefnunni á ýmsan hátt eftir hliðum hennar, sem horft er á hverju sinni. Síðustu dagana hefur hún komið í ljós í kröfum um, að þjóðfélagið, það er skattgreiðendur, styrki verzlun kaupfélaga í strjálbýlinu og rekstur nokkurra hreppa á svipuðum stöðum.

Þegar slíkum kröfum er bætt við fyrri kröfur um, að styrkt verði frystihús á sömu slóðum, og gjarna í eigu aðildarfélaga Sambands íslenzkra samvinnufélaga, má segja, að þetta sé um leið ákveðin tegund byggðastefnu, það er að segja sú, sem horfir til fortíðarinnar.

Ekki er eingöngu hægt að líta á þetta sem byggðastefnu, því að hún tengist almennri velferðarstefnu fyrirtækja, hvort sem þau eru í þéttbýli eða strjálbýli. Samkvæmt þeirri stefnu er eðlilegt, að ríkið grípi í taumana, ef fyrirtækjum gengur illa í lífsins ólgusjó.

Fólk lítur þá á það sem óbærilegan vanda, að starfsliði fækki hjá fortíðarfyrirtækjum, jafnvel þótt stöðugt sé verið að stofna fyrirtæki á framtíðarsviðum og slík fyrirtæki séu að færa út kvíarnar. Suðurnesjamenn vilja til dæmis ekki minnka hallærisrekstur í fiskvinnslu.

Hinar ýmsu hliðar stefnunnar sameinast í heildarmynd, sem sýnir stefnu, er berst gegn röskun í atvinnurekstri. Hún er á móti því, að fyrirtæki leggist niður. Hún vill ekki, að atvinna færist til, og alls ekki, að hún færist milli landshluta. Þetta er fortíðardýrkun.

Þótt ástæða sé til að hafa verulegar áhyggjur af miklu gengi fortíðarstefnu þessa dagana, er samt hægt að fagna því, að hún kom ekki í veg fyrir atvinnubyltingar fyrri áratuga þessarar aldar. Verra hefði verið, ef núið hefði verið fryst fyrr, til dæmis um síðustu aldamót.

Oftast renna hugsjónir og hagsmunir saman í órjúfanlega heild í verndarstefnu fortíðar gegn ásókn framtíðar. Þeir, sem reka eða starfa við fyrirtæki, stofnanir og sveitarfélög, er gengur illa, vilja auðvitað, að stóri bróðir hjálpi sér. Og þeir æpa miklu hærra en hinir.

Þetta tengist svo hagsmunum Sambands íslenzkra samvinnufélaga, sem hefur tapað miklu fé að undanförnu. Aðildarfélög þess eru á kafi í frystingu og dreifbýlisverzlun, svo að ekki er nein furða, þótt fortíðarverndin njóti velvildar í stjórnmálum landsins.

Sérstakir fyrirgreiðslusjóðir, sem stundum eru kallaðir skussasjóðir, eru eðlilegar afleiðingar af vinsældum fortíðarstefnunnar. Ennfremur verður ljóst, hvers vegna ríkisstjórnin leggur ofurkapp á að lækka vexti, þótt fyrri vextir hafi ekki halað inn lánsfé.

Stefán Valgeirsson og atvinnutrygginarsjóður hans eru auðvitað einkennistákn stjórnarstefnu, sem hefur fortíðarvarðveizlu eða frystingu á núinu að meginmarkmiði. Í ljósi þess ber að skoða gífurlegt hól, sem formaður Alþýðubandalagsins hefur hlaðið á Stefán.

Í leiðurum þessa blaðs hefur oft verið útskýrt, hvernig allir flokkar hafa í valdastóli stundað fortíðarstefnu Framsóknarflokksins. Munurinn á síðustu ríkisstjórn og þessari er, að sú fyrri fylgdi stefnu Framsóknarflokks, en hin síðari rekur róttækari stefnu Stefáns.

Efnahagsvandi þjóðarinnar felst einkum í, að stór hluti hennar sættir sig við fortíðarstefnuna eða styður hana beinlínis, ýmist í mildri eða róttækri útgáfu.

Jónas Kristjánsson

DV

Ánægja flokksmanna með forustumenn sína virðist núna vera almenn á yfirborði flokkakerfisins. Sjálfstæðisflokkurinn var ekki fyrr búinn að standa upp og hylla sinn mann, er forustumenn Framsóknar- og Alþýðuflokks hlutu einnig rússneska kosningu hjá sínu liði.

Virðingin er svo mikil, að formenn Framsóknar- og Alþýðuflokks eru byrjaðir að fara í opinberar heimsóknir á víxl, eins og um erlenda þjóðhöfðingja væri að ræða. Móttökur hafa verið kurteislegar, þótt sumir hafi ekki getað dulið gremju sína að heimsókn liðinni.

Þessir vinsælu afreksformenn eiga eitt sameiginlegt. Þeir störfuðu saman, eða öllu heldur sundur, í verstu ríkisstjórn lýðveldisins, þeirri sem splundraðist í sumar, er hún hafði splundrað þjóðarhag hraðar en nokkur önnur stjórn hefur gert á síðustu áratugum.

Formennirnir hafa nú fylkt liði á nýjan hátt um sömu óheillastefnu og áður. Sjálfstæðisflokkurinn er farinn út í kuldann, en Alþýðubandalagið komið inn í hlýjuna í staðinn. Öll línurit hagfræðinnar halda óbreyttum bratta eftir þessa lítilvægu breytingu.

Á tveimur árum, frá 1987 til 1989, mun ríkissjóður stækka sneið sína af þjóðarkökunni úr 23,7% í 28,1%. Þetta er stökkbreyting á hlutfalli, sem áður rokkaði lítið milli ára og ætti raunar að vera fast. Þessi stökk breyting er helzta undirrót efnahagsvandræðanna.

Ein alvarlegasta afleiðing útþenslu ríkisins á valdaskeiði allra þessara vinsælu formanna er, að skuldir þjóðarinnar í útlöndum fara ört vaxandi og sömuleiðis skuldabyrðin. Helmingur allra skuldanna er á vegum opinberra aðila og ríkisábyrgð er á mörgum hinna.

Tvennt til viðbótar er hliðstætt í stefnu ríkisstjórnarinnar, sem fór frá, og hinnar, sem tekin er við. Annað er fastgengisstefnan, sem hefur rústað sjávarútveginn og á að fá að gera það áfram. Hitt er lágvaxtastefnan, sem hefur hindrað og mun hindra sparnað í landinu.

Athyglisvert er, að allir virðast viðurkenna, að gengi krónunnar sé skráð of hátt. Á flokksþingi Framsóknar var sagt, að mismunurinn nemi 10­15%. Samt vilja menn ekki taka afleiðingunum, af því að það spillir tilraunum stjórnvalda til að falsa vísitölur og verðbólgu.

Lágvaxtastefnan er farin að hafa alvarlegar afleiðingar. Byrjað var á að lækka vexti á skuldabréfum ríkisins. Síðan hafa slík bréf ekki selzt. Nú er enn verið að lækka almenna vexti í þessari viku, þótt þeir hafi alls ekki gefið tilefni til sparnaðar að undanförnu.

Í hruni innlends sparnaðar er merkisberi ríkisstjórnarinnar fyrrverandi þjóðhagsstjóri. Hann mænir vongóður á lækkandi vísitölur, sem eru búnar til með verðstöðvun, þannig að verðhækkanir safnast fyrir í pípum efnahagskerfisins til að fá síðar útrás í offorsi.

Að einu leyti er nýja ríkisstjórnin öðruvísi en hin fyrri. Af ríkidæmi þjóðarinnar hefur hún lagt nokkra milljarða í sérstakan skussasjóð handa Stefáni Valgeirssyni. Og stjórnarformaður Sambandsins hefur þar á ofan krafizt ríkisstuðnings við kaupfélög úti á landi.

Sameiginlegt einkenni hagsstefnu þessara tveggja ríkisstjórna er það sambland af rugli og óskhyggju, sem George Bush kallaði á sínum tíma “voo-doo” hagfræði forvera síns í forsetaembætti Bandaríkjanna. Þessa tegund hagfræði mætti kalla seiðkarlafræði á íslenzku.

Ekki er hægt að búast við, að þjóðin hafi mikið gagn af stjórnmálaflokkum, sem fagna seiðkarlafræði eins ákaft og gert hefur verið á nýliðnum flokksþingum.

Jónas Kristjánsson

DV

Ekki má kenna Steingrími Hermannssyni einum um hrun sjávarútvegsins, sem hann segir sjálfur, að nálgist þjóðargjaldþrot. Höfuðpaur miðstýringarinnar, sem hefur leikið sjávarútveginn grátt í tíð nokkurra skaðlegra og síversnandi ríkisstjórna, er Halldór Ásgrímsson.

Steingrímur afsakar sig líka með því að hafa verið í fílabeinsturni, meðan hann fékk ekki að vera forsætisráðherra. En nú er hann orðinn landsfaðir að nýju og ætlar sér að ganga lengra á braut miðstýringarinnar, sem stefnir að gjaldþroti sjávarútvegs og þjóðfélags.

Fastgengisstefna síðustu stjórnar var einn mikilvægasti þátturinn í hruni sjávarútvegsins. Hún hefur löngum verið trúaratriði Steingríms og hin síðustu ár notið óverðskuldaðs stuðnings úr hópi hagfróðra manna. Með henni keypti þjóðin meira vandamál fyrir minna.

Steingrímur og raunar fleiri höfðu séð, að gengislækkanir átust yfirleitt upp á nokkrum tíma. Þær voru yfirleitt undanfari kröftugrar sveiflu verðbólguhjólsins. Því var farið að kenna þeim um ýmislegt, sem aflaga fór í þjóðfélaginu. Þær fengu á sig illt orð.

Þótt segja megi, að áhrif gengislækkana séu slæm, eru þó margfalt verri áhrif gengisfrystingar. Þjóðin hefur lifað af ótal gengislækkanir og eflt hag sinn um leið. En hún hefur ekki þurft nema tveggja ára fastgengisstefnu til að komast í námunda við gjaldþrot Halldórs.

Steingrímur og félagar hans í fyrri ríkisstjórn losnuðu við vandamál gengislækkana með því að fá í staðinn margfalt hættulegri vanda fastgengisstefnu. Með henni neita menn nefnilega að gefast upp fyrir staðreyndum lífsins og berjast um á hæl og hnakka.

Persónugervingur þrjózkunnar er ekki Steingrímur, heldur Halldór Ásgrímsson. Hann mun seint gefast upp í hvaladeilunni, hvernig sem viðrar, því að hann kann ekki að hætta. Hann mun ekki heldur hætta við miðstýringuna, sem hann hefur leitt yfir sjávarútveginn.

Bezt væri auðvitað að hætta þessari gengisskráningu af hálfu stjórnmálamanna. Bezt væri að leyfa genginu að skrá sig sjálft frá degi til dags, án kollhnísanna, sem stjórnmálamenn miðstýringarstefnunnar framleiða, þegar þeir viðurkenna staðreyndir seint og um síðir.

Til þessa er Steingrímur ófáanlegur, enda telur hann, að svart sé hvítt og hvítt sé svart. Að hans mati er það ekki miðstýring ráðherranna, sem hefur gert sjávarútveginn gjaldþrota, heldur stefna frjálshyggjugaura úti í bæ og úti í Efnahagsframfarastofnuninni, OECD.

Sú ágæta stofnun, sem fer í taugar Steingríms, hefur ekki alltaf rétt fyrir sér og fylgist of seint með breyttum aðstæðum á Íslandi. En pappírar hennar segja þó í stórum dráttum ekki aðra sögu en heilbrigð skynsemi sagði, löngu áður en hagfræðingagengin komu til sögunnar.

Efnahagsframfarastofnunin hefur lagt til, að milduð verði miðstýring kvótakerfisins með því að kvótar verði seldir og keyptir á opnum markaði. Þessi sjálfsagða tillaga hljómar eins og grimmasta frjálshyggja í eyrum Steingríms Hermannssonar og Halldórs Ásgrímssonar.

Þessir tveir menn hafa meira eða minna stjórnað sjávarútveginum um langt skeið. Þeim hefur með aðstoð Sjálfstæðisflokks tekizt að breyta góðæri í heimatilbúna kreppu á aðeins tveimur árum. Samkvæmt síðustu upphrópunum Steingríms verður kreppan nú enn hert.

Forsenda þess, að þjóðinni fari að vegna betur að nýju, er að hún losi sig við þessa tvo ráðherra, einkum þó þann, sem hefur límt sig við stól sjávarútvegsins.

Jónas Kristjánsson

DV

Í ævintýrinu, sem ekki gerðist, fór dagblaðið Tíminn að skrifa um Sambandið á svipuðum tíma og Helgarpósturinn hóf skrifin um Hafskip. Skrif blaðsins snerust um meinta óráðsíu og rugl í rekstri fyrirtækisins og um óeðlilegan forgang þess í Landsbankanum.

Þjóðareigendafélagið í ýmsum stjórnmálaflokkum tók málið upp á sína arma. Málið snerist fljótlega upp í árásir á Kristin Finnbogason, sem hafði verið formaður bankaráðs Landsbankans um skeið og var ýmsum til ama. Málareksturinn tók mörg ár í ævintýrinu.

Af fréttum Tímans og annarra fjölmiðla mátti ráða, að Sambandið hefði brotið lög með kaffibaunabókhaldi, sem virtist miða að því að hlunnfara þjóðarheildina og rétta hag ráðamanna fyrirtækisins örlítið í leiðinni. Slíkt hefði auðvitað aldrei getað gerzt í raun og veru.

Af fréttunum mátti líka ráða, að bankaráðsmenn og bankastjórar Landsbankans væru löngum stundum í eins konar Sambandsvímu. Til dæmis lánuðu þeir því stórar fjárhæðir án nokkurra veða, þótt ekki fengju lán margir þeir, sem gátu boðið fullnægjandi veð.

Í fréttum ævintýrisins var ennfremur haldið fram fullum fetum, að Landsbankinn hefði keypt á nafnverði af Sambandinu gífurlegt magn af verðlausum Nígeríuvíxlum, sem greiddir höfðu verið fyrir skreið og allir vissu, að mundu aldrei verða að krónu í peningum.

Af því að þetta gerðist í ævintýralandi, voru ráðamenn Sambandsins settir í gæzluvarðhald í nokkra mánuði. Helmingur bókhaldsfræðinga þjóðarinnar hófst handa við að kafa ofan í fyrirtækið. Þeim var sagt að láta sér ekki nægja að skoða kaffibaunamálið.

Ekki er rúm hér til að rekja niðurstöðu bókhaldsrannsóknarinnar, en vísað til sjötugasta kafla ævintýrisins, sem ekki gerðist. Ekki er heldur rúm til að rekja hér niðurstöðu úttektarinnar á Landsbankanum, sem var afar ítarleg, svo sem lýst var í hundraðasta kaflanum.

Sérlegur saksóknari ákvað, að rétt væri að kæra bankann ekki aðeins fyrir viðskipti hans við Sambandið, heldur öll viðskipti, þar sem bankinn hafði lánað gegn ófullkomnari tryggingum en þeim, sem boðnar voru á sama tíma af hálfu annarra, er ekki fengu lán.

Röksemdafærsla saksóknarans í ævintýrinu var sú, að ráðamenn bankans í stjórn hans og ráði hefðu með þessu misræmi ekki gætt hagsmuna bankans sem skyldi. Þeim hefði verið skylt að fara í hvívetna eftir almennum bankareglum og bannað að kjassa gæludýr.

Þegar hér var komið sögu í ævintýrinu, hafði hið opinbera stöðvað rekstur Sambandsins. Eignir þess fóru fyrir lítið, eins og algengt er við slíkar aðstæður, og var kaupandinn Samvinnufélagið Hótel Örk. Fyrir bragðið náði Landsbanki ævintýrisins litlu af lánsfé sínu.

Þar sem ríkið átti Landsbankann og var í ábyrgð fyrir rekstri hans, var hann tekinn undir verndarvæng ríkissjóðs. Bankinn hóf þegar að auglýsa, hversu tryggt væri að nota bankann, því að ríkissjóður ábyrgðist allt. Þetta gafst bankanum vel og vildi Hafskip kaupa hann.

Ekki er rúm til að rekja síðari hluta ævintýrisins, sem fjallar að mestu um málarekstur hins opinbera gegn bankastjórum og bankaráði. Eftir það fékkst enginn stjórnmálamaður til að taka að sér bitling fyrir óeigingjörn störf. En Tíminn fór á haus eins og Helgarpóstur.

Hið fagra í ævintýrinu var, að Kristinn Finnbogason var aðlaður sem greifinn af London. Var hann svo löngum með Parísargreifanum á siglingum um Ermarsund.

Jónas Kristjánsson

DV