Forsætisráðherra Ítalíu og flokkur hans, Áfram Ítalía, styðja stórþjófa Ítalíu. Þeir hafa sleppt 2000 mönnum úr gæzluvarðhaldi og dregið úr baráttunni gegn mafíunni og öðrum stórglæpaflokkum landsins. Jafnframt hefur forsætisráðherrann reynt að skara eld að eigin köku.

Ítalir fóru úr öskunni í eldinn, þegar þeir kusu yfir sig Silvio Berlusconi í stað stjórnmálamannanna, sem leystu spillingarliðið af hólmi í gömlu stjórnmálaflokkunum og í arftakaflokkum þeirra. Ítalir ímynduðu sér í kosningunum í vor, að Berlusconi væri hvítur riddari.

Í síðustu viku gaf Berlusconi út tilskipun um, að ekki mætti halda mönnum í gæzluvarðhaldi vegna gruns um fjárglæfra. Á grundvelli tilskipunarinnar var 2000 mönnum sleppt úr haldi, þar á meðal mörgum þekktustu fjárglæframönnum stjórnmála og viðskiptalífs á Ítalíu.

Þótt tilskipun Berlusconis hafi verið dregin til baka í þessari viku, ganga hinir grunuðu lausir og hafa fengið nógan tíma til að spilla og eyða sönnunargögnum. Vegna tilskipunarinnar verður mun erfiðara en ella að ná lögum yfir þá, sem hafa stolið öllu steini léttara á Ítalíu.

Glæpaflokkar, stjórnmálamenn og viðskiptahöldar hafa háð stríð gegn þjóðfélaginu á Ítalíu. Gæzluvarðhald var orðið að virkustu vörn saksóknara og dómara gegn þessari aðför. Það er nauðsynlegt við ítalskar aðstæður, þótt annars staðar teljist það þrengja að mannréttindum.

Berlusconi tók persónulega þátt í aðförinni að saksóknurum og dómurum landsins og sagði þá hneppa menn í gæzluvarðhald til að baða sjálfa sig í sviðsljósi fjölmiðla. Hann hefur notað fjölmiðlaveldi sitt til að veitast að þessum bjargvættum ítalska þjóðfélagsins.

Jafnframt hefur Berlusconi gert atlögu að yfirmönnum ríkissjónvarpsins til að reyna að koma á alræði sínu í ljósvakaheimi Ítalíu. Hann segir þá ekki kunna með fé að fara og reynir að troða inn stuðningsmönnum sínum. Með þessu er honum að takast að gelda samkeppnina.

Í kosningunum á Ítalíu í vor féllu mafíuandstæðingar unnvörpum fyrir stuðningsmönnum Berlusconis, sem nutu fylgis þeirra, er áður höfðu kosið samkvæmt fyrirmælum mafíunnar. Niðurstaðan var sigur fyrir glæpaflokkana, svo sem nú er smám saman að koma í ljós.

Er Berlusconi lagði fyrir sig stjórnmál, var fjárglæfraveldi hans farið að riða til falls. Fjárfestingarfyrirtækið Fininvest skuldaði sem svarar 170 milljörðum íslenzkra króna. Gæzluvarðhaldsúrskurðir voru farnir að færast óþægilega nálægt hans mönnum og fyrirtækjum.

Raunar fæddist fjárglæfraveldi Berlusconis í jarðvegi spillingar. Það var einn allra spilltasti stjórnmálamaður gamla tímans, Bettino Craxi, þáverandi forsætisráðherra, er úthlutaði Berlusconi sjónvarpsleyfunum, sem urðu grundvöllurinn að fé hans og pólitískum frama.

Ítalir áttuðu sig ekki á, að Berlusconi var að bjarga eigin skinni. Þeir létu markaðsfræðinga hans hafa sig að fífli og sáu ekkert fyrir glýjunni af auglýsingaherferð í sjónvarpi. Niðurstaðan var hrapallegur ósigur skynseminnar, sem Ítölum er smám saman að hefnast fyrir.

Í stað þess að nota kosningarnar til að útvega sér heiðarlega stjórnmálamenn, fóru Ítalir úr öskunni í eldinn. Eina leiðin til bjargar málunum er, að framferði Berlusconis leiði til stjórnarkreppu og nýrra kosninga, þar sem Ítalir fái annað tækifæri, ef þeir vilja nota það.

Í kosningunum notaði Berlusconi slagorð úr fótboltanum, Áfram Ítalía, sem nafn á flokki sínum. Nú segja gárungarnir, að réttnefni hefði verið: Áfram þjófar.

Jónas Kristjánsson

DV

Viðamikil skýrsla fjögurra deilda Háskóla Íslands um hugsanlega aðild að Evrópusambandinu verður lögð fram eftir rúma viku. Mikilvægt er, að efni skýrslunnar verði kynnt opinberlega og örvi rökræður um, hvort Ísland eigi að sækja um fulla aðild að sambandinu.

Fyrir löngu er orðið tímabært, að ríkisstjórnin vakni og fari að sinna skyldum sínum á þessu sviði. Hún þarf að skilgreina markmið Íslands í aðildarviðræðum við Evrópusambandið og hefja söluherferð fyrir markmiðunum í höfuðstöðvum og aðildarríkjum sambandsins.

Sinnuleysi forsætisráðherra um málið er farið að ganga út í öfgar, en minnir raunar á hliðstætt áhugaleysi hans á skyldum sviðum, svo sem fullgildingu nýja sáttmálans á vegum alþjóðlega tollaklúbbsins Gatt um aukna fríverzlun og minnkun viðskiptahindrana.

Almennt stendur ríkisstjórnin sig ekki í mikilvægum samskiptum við umheiminn. Hún hefur til dæmis ekki látið hefja neinn markvissan áróður á vegum sendiráðsins í Noregi fyrir markmiðum Íslands á hafsvæðum á borð við Smugu, Svalbarðamið og Atlantshafshrygg.

Í stað þess að vinna skipulega að Evrópumálum hefur stjórnin klofnað um hávaðasaman utanríkisráðherra annars vegar og þveran forsætisráðherra hins vegar. Markviss stefnumótun í utanríkisviðskiptum er óframkvæmanleg, meðan ráðherrarnir geta ekki unnið saman.

Þjóðin er komin langt framúr stjórnvöldum í afstöðu til umsóknar um aðild að Evrópusambandinu. Samkvæmt skoðanakönnunum hafa viðhorf fólks breytzt svo ört, að í vor var kominn meirihluti með umsókn. Sá meirihluti hefur síðan haldið áfram að vaxa.

Vilhjálmur Egilsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins og framkvæmdastjóri Verzlunarráðs, segir meirihluta flokksmanna sinna styðja umsókn um aðild og nokkra þingmenn flokksins vera komna á sömu skoðun. Allt er þetta hluti af sinnaskiptum í þjóðfélaginu.

Marklítið er að tönnlast á, að í aðgerðaleysi sínu fylgi ríkisstjórnin bara markaðri stefnu frá Alþingi og sú stefna hafi ekki breytzt. Milli ákvarðana Alþingis þarf stjórnin að undirbúa mál. Tíminn er fugl, sem flýgur hratt. Hann flýgur kannski úr augsýn þér í kvöld.

Utanríkisráðherra hefur gert ýmsa góða hluti í samskiptum við ráðamenn í Evrópusambandinu og aðildarríkjum þess. Hann hefur fengið þá til að tjá sig á jákvæðan hátt um aðild Íslands og um ýmsa sjávarútvegshagsmuni, sem við þurfum að gæta í viðræðum um aðild.

Sorglegt er, að þessi vinna skuli ekki koma að gagni, af því að trúnaðarbrestur hefur orðið milli forsætisráðherra og utanríkisráðherra, sumpart vegna of mikils einleiks utanríkisráðherra í málinu og sumpart vegna of mikils þverlyndis forsætisráðherra í sama máli.

Komið hafa í ljós ýmsir möguleikar á að ná samningi um aðild að sambandinu tiltölulega snögglega og á grundvelli fullgildrar aðildar annarra ríkja á Norðurlöndum, í stað þess að fá síðar valdaminni smáríkjaaðild á svipuðum nótum og Malta og Kýpur munu sennilega fá.

Komið hefur í ljós, að ástæðulaus var ótti um, að þátttaka í Evrópska efnahagssvæðinu mundi leiða til flóðs útlendinga hingað í atvinnuleit og til óhóflegra fjárfestinga útlendinga í landinu, svo sem jarðakaupa. Óheillaspár á sviði evrópsks samstarfs hafa alls ekki rætzt.

Að fenginni reynslu á þessu sviði er orðið tímabært að setja á blað skýr markmið Íslands í evrópsku samstarfi og hefja kynningu þeirra í höfuðborgum Evrópu.

Jónas Kristjánsson

DV

Almennt hefur verið talið til skamms tíma, að friðsamlegt samkomulag hafi verið undirritað um, að heimsmeistarakeppni í handbolta yrði haldin í Laugardalshöll á næsta ári, búið væri að draga lið saman og allt væri komið í tiltölulega farsælan og einkum ódýran farveg.

Ágætir menn höfðu tekið ósleitilega til höndum við að bjarga í höfn þessu vandræðamáli, sem aðrir höfðu stofnað til af ofsafengnu kappi og lítilli fyrirhyggju fyrir fjölmörgum árum. Flestir önduðu léttar, þegar lausir endar höfðu verið hnýttir og lið dregin saman.

Þá kemur allt í einu upp úr dúrnum, að Reykjavíkurborg er komin á fulla ferð við að reyna að bjarga því, sem nýir valdhafar á þeim bæ kalla þjóðarsóma, rétt eins og borgarsómi dugi þeim ekki. Allt í einu er verið að velta upp 500 milljón króna handboltahöll að nýju.

Nokkuð ýkjukennt er að tala um þjóðarsóma, þegar málsaðilar voru áður búnir að sættast á þau málalok, að heimsmeistarakeppnin yrði í Laugardalshöll, jafnvel þótt hún sé miklu minni en sem nemur kröfunum, er settar voru fram, þegar mótið féll Íslandi í skaut.

Nú er talað um, að höllin taki í rauninni ekki þann fjölda, sem lofað var, þegar sætzt var á hana. Erfitt er að sætta sig við þá tilhugsun, að jafneinfalt atriði og hámarksfjöldi áhorfenda í gamalgrónu húsi þurfi að vera uppgötvunaratriði löngu eftir að endar voru hnýttir.

Svo virðist þó sem höllin rúmi þá áhorfendur, sem þar þurfi brýnt að vera, en stærri höll mundi geta rúmað fleiri íslenzka áhorfendur, sem ella yrðu að horfa á leikina í sjónvarpi. Varla getur þetta innanlandsvandamál flokkast undir borgarsóma og hvað þá þjóðarsóma.

Hins vegar má taka inn í dæmið auknar tekjur af aðgangseyri í stærri höll og ýmsar tekjur ríkisins og fyrirtækja í samgöngum og ferðaþjónustu af straumi útlendinga til landsins vegna heimsmeistarakeppninnar. Það er mál slíkra aðila að meta gagnið af stærri höll.

Ósvarað er þá nokkrum spurningum. Vilja mótshaldarar leggja fram auknu aðgangstekjurnar sem hlutafé í nýrri höll? Vill ríkið leggja fram tekjuauka sinn í sama skyni? Vilja fyrirtæki í samgöngum og ferðaþjónustu gera það líka? Hvað kemur samanlagt út úr slíku?

Ekki er víst, að alls staðar sé feitan gölt að flá. Hótelrými í Reykjavík mun minnka fram að heimsmeistarakeppni. Íslandsbanki hyggst breyta stóru nágrannahóteli Laugardalshallar í bankaskrifstofur í haust. Ekki verða erlendir gjaldeyristúrhestar hýstir þar á biðstofunum .

Laugardalshöll nýtist illa til vörusýninga og annarrar tekjuöflunar utan handboltatímans. Erfitt er að ímynda sér, að enn stærri höll mundi standa undir sér af stóraukinni starfsemi af slíku tagi. Þess vegna er ekki raunsætt að búast við bitastæðu hlutafé úr ráðstefnugeiranum.

Ef til vill er hægt að reisa fjölnota skemmu fyrir tiltölulega lítið fé og hafa af henni talsverðar tekjur umfram þær, sem nú fást af Laugardalshöll. Hætt er þó við, að tekjuáætlanir málsaðila verði í rósrauðum litum, svo sem oft vill verða, þegar erfið dæmi eru leyst með handafli.

Hin nýju borgaryfirvöld í Reykjavík virðast telja sig hafa ráð á að spýta í þetta dæmi 150 milljónum króna, sem gömlu borgaryfirvöldin gátu ekki, enda dösuð af Perlu og ráðhúsi og Árbæjarlaug. Það hefur löngum verið auðvelt að vera örlátur á kostnað skattborgaranna.

Borgin getur líklega greitt hlut borgarbúa, en annað er, hvort borgar- eða þjóðarsómi heimti þvílíkt frumkvæði hennar, að málsábyrgð lendi að mestu á borginni.

Jónas Kristjánsson

DV

Póst- og símamálastjóri hyggst fara að ósk húsfriðunarnefndar um, að gamla pósthúsið á horni Austurstrætis og Pósthússtrætis verði málað í upprunalegum lit rauðbrúnum. Með þessu fer hann að lögum og gefur öðrum valdamönnum gott fordæmi, sem ekki veitir af.

Gamla pósthúsið í Reykjavík var friðað árið 1991, eftir að miklar skemmdir höfðu verið unnar á því að innan. Síðan húsið var friðað má ekki breyta svipmóti þess og hafa verður samráð við húsfriðunarnefnd um breytingar. Um mál af þessu tagi gilda sérstök húsfriðunarlög.

Fólk getur deilt um, hvort hin og þessi lög séu góð eða skynsamleg, en nauðsynlegt er að fara eftir þeim. Ef lög eru talin ónothæf, er til stofnun, sem getur breytt þeim. Það er Alþingi. Þetta kerfi lagahefðar er hornsteinn þjóðskipulagsins hér á landi og í öllum nágrannalöndunum.

Töluvert er um, að valdamenn vilji ekki fara að lögum og komist upp með það. Nokkur dæmi um slíkt hafa verið í fréttum að undanförnu. Til skamms tíma leit svo út, sem Póst- og símamálastjóri mundi ekki leita samráðs við húsfriðunarnefnd um litinn á pósthúsinu.

Samkvæmt lögum ber að fá leyfi fornleifanefndar til að raska fornleifum, sem eru orðnar hundrað ára. Fornleifanefnd neitaði að veita leyfi til að raska bæjarstæði Hrafns Sveinbjarnarsonar læknis á Eyri við Arnarfjörð, þegar Hrafnseyrarnefnd vildi reisa þar torfbæ.

Samt fór Hrafnseyrarnefnd sínu fram gegn lögum og rétti. Hún sneri sér til óviðkomandi aðila, þar á meðal til forsætisráðuneytisins, sem lét sig hafa það að lýsa sérstakri ánægju með lögbrotið. Menntaráðherra hefur stutt lögbrotið með því að gera ekkert í málinu.

Frumkvæði að lögbrotinu hafði fyrrverandi ráðuneytisstjóri, sem hefði átt að vita betur. En valdshyggjan er honum orðin svo eiginleg, að hann hefur misst sjónar á, hvar geðþóttavaldið endar og hvar lögin byrja. Hið sama má segja um ráðuneytin, sem styðja hann.

Á Seltjarnarnesi er bæjarstjóri, sem þekktur er af andstöðu við náttúru og menningarsögu. Hann hefur látið gera við Ráðagerði voldugt bortorg, sem er tvöfalt stærra en það þarf að vera. Í því skyni hefur honum tekizt að spilla fjöru, sem ótvírætt er á náttúruminjaskrá.

Samkvæmt lögum þarf að hafa samráð við náttúruverndarráð í slíkum tilvikum, en það var ekki gert, enda fullyrti bæjarstjórinn í fjölmiðlum, að fjaran væri ekki á náttúruminjaskrá. Óbeint er hann studdur af náttúruverndarráði, sem enn hefur ekki mannað sig til mótmæla.

Áður hafði verið rifinn meira en aldargamall sjóvarnar- og túngarður við Eiði. Grjótið úr garðinum hefur nú verið notað í annan vegg, sem er allt öðruvísi en gamli garðurinn og sumpart á öðrum stað. Búið er að breyta fornminjum í eins konar fyrirbæri úr tízkublaði.

Varað var við þessum spjöllum bæjarstjórans á Seltjarnarnesi í tæka tíð. Samt var ekki farið að lögum og engin tilraun gerð til að tryggja, að garðurinn yrði endurhlaðinn á upprunalegan hátt. Ef ljósmyndir hafa verið teknar og teikningar gerðar, þá voru þær ekki notaðar.

Lögbrot eru ekki bara framin á sviðum menningarsögu og náttúruverndar. Á sama tíma hafa bankarnir ólögleg samráð um debetkort, þar sem tugum milljóna er velt á herðar almennings, og hafa síðan ólöglög samráð við samtök kaupmanna um staðfestingu lögbrotsins.

Með sífelldum lögbrotum af ýmsu tagi og afskiptaleysi af lögbrotum af ýmsu tagi eru stjórnvöld í anda austræns geðþótta að grafa undan hornsteini þjóðfélagsins.

Jónas Kristjánsson

DV

Vestfirðir eru víti fyrir þjóðina til að varast. Þar fellur atburðarásin í farveg, sem minnir á Færeyjar síðustu tvo áratugina, er skuldlaust ríki breyttist á undraskömmum tíma í gjaldþrota ríki. Enda minna úrbótatillögur frá Vestfjörðum á hrapalleg úrræði færeyskra stjórnvalda.

Þótt atvinna sé enn meiri á Vestfjörðum en í öðrum landshlutum, stendur hún mjög tæpt vegna slæmrar stöðu mikilvægra fyrirtækja. Hér í blaðinu birtist á laugardaginn yfirlit yfir stöðuna. Það sýndi, að hrun blasir við stórfyrirtækjum í flestum plássum Vestfjarða.

Færeysk-vestfirzka ástandið lýsir sér bezt í einhæfu atvinnulífi. Vestfirzk fyrirtæki hafa fæst fetað leið annarra sjávarútvegsfyrirtækja, sem áður voru eins háð þorski, en hafa smám saman breytt samsetningu aflans. Vestfirðingar hafa bitið sig fasta í þorsksérhæfinguna.

Um atvinnulíf gilda svipuð lögmál og um dýrategundir. Sumum dýrategundum vegnar vel um tíma, af því að þær laga sig að sérstökum aðstæðum. Þegar þær aðstæður breytast snögglega, deyja sérhæfðu tegundirnar út, meðan hinar sveigjanlegri lifa áfram og þróast.

Nýjasta og róttækasta dæmið um færeyskt-vestfirzkt ástand er Þingeyri. Þar hefur sérhæfingin verið slík, að nánast öll egg atvinnulífsins eru í einni kaupfélagskörfu. Þegar Fáfnir riðar til falls, er allt bæjarfélagið í hættu, af því að enginn annar stór vinnuveitandi er á staðnum.

Við þessi lögmál Darwins bætist svo fyrirhyggjuleysi ráðamanna Þingeyrar. Á sama tíma og atvinnulífið er að sigla í strand, standa þeir í stórframkvæmdum á borð við íþróttahús, sundlaug, heilsugæzlustöð og vistheimili fyrir aldraða, fyrir samtals 260 milljónir króna.

Svo veraldarfjarlægir eru ráðamenn Þingeyrar, að þeir segja skuldir sveitarfélagsins vera þolanlegar. Um þær gildir þó gamalt lögmál, sem segir, að allt sé aumingjanum of dýrt. Þegar sveitarfélag missir útsvarstekjur vegna gjaldþrota, minnkar skuldagreiðslugeta þess.

Ráðamenn Þingeyrar bíða nú eftir lánum til að standa undir fjárfestingarsukki sínu. Þegar á svo að fara endurgreiða lánin, mun atvinnulífið á staðnum hafa dregizt saman og útsvarstekjur sveitarfélagsins minnkað. Þetta er færeysk-vestfirzka ástandið í hnotskurn.

Á sama tíma hafa þingmenn Vestfjarða staðið fremstir í flokki þeirra, sem standa vörð um, að þjóðfélagið brenni 15-20 milljörðum á hverju ári í ríkisrekstri hefðbundins landbúnaðar. Þannig hafa þeir hindrað, að ríkið eigi aflögu hálfan milljarð í Vestfjarðaaðstoð.

Þannig er ógæfa Vestfjarða að mestu heimatilbúin af lélegum þingmönnum, lélegum sveitarstjórnarmönnum og lélegum forstjórum atvinnulífs. Þessir aðilar hafa bitið sig fasta í fortíðina og vilja nú, að samfélagið dragi sig vélarvana að landi. Þetta er alveg eins og í Færeyjum.

Munur Færeyja og Vestfjarða er raunar helztur, að danski ríkiskassinn hefur verið gjafmildari á undanförnum árum en hinn íslenzki. Þess vegna eru Færeyjar þegar orðnar gjaldþrota, en Vestfirðir búa enn við blómlega atvinnu, þótt þeir rambi á brún hengiflugsins.

Að svo miklu leyti sem framtíð Vestfjarða er í þorski, felast hagsmunir Vestfjarða í margumtöluðum auðlindaskatti, sem leysi þreytulegt kvótakerfi af hólmi. Að öðru leyti verða Vestfirðingar eins og aðrir að losna úr vítahring einhæfninnar og sérhæfingarinnar í þorski.

Ríkissjóður getur lítið gert til aðstoðar, því að hann er þegar ryksugaður í þágu landbúnaðar, að tilhlutan vestfirzkra þingmanna með færeyskan hugsunarhátt.

Jónas Kristjánsson

DV

Í lögþingskosningunum á fimmtudaginn studdu Færeyingar gömlu stjórnmálaflokkana, sem hafa komið þeim á kaldan klaka. Flokkarnir, sem ráðið hafa ferðinni undanfarna áratugi, Sambandsflokkurinn, Jafnaðarmannaflokkurinn og Fólkaflokkurinn, fengu 19 þingmenn af 27.

Mestan stuðning hlaut Sambandsflokkurinn, sem hefur ráðið mestu um þá hefðbundnu stefnu færeyskra stjórnvalda að mjólka danska ríkissjóðinn sem allra mest, í stað þess að færa fjárhagslega ábyrgð af tilveru Færeyinga sem þjóðar yfir á herðar Færeyinga sjálfra.

Fremst þar í flokki hefur verið aðalblað Færeyja, Dimmalætting, sem áratugum saman hefur varað Færeyinga við íslenzku leiðinni og flutt rækilegar fréttir af verðbólgu á Íslandi og öðru því, sem þar væri að fara fjandans til, einmitt vegna íslenzka sjálfstæðisbröltsins.

Sníkjustefnan gagnvart Dönum, sem Sambandsflokkurinn og Dimmalætting stóðu fyrir, fór saman við smábyggðastefnuna, sem Jafnaðarmannaflokkurinn stóð fyrir. Úr þessu varð mikið peningaflæði og skuldaskrímsli, sem hefur komið Færeyjum í dúndrandi gjaldþrot.

Danskir stjórnmálamenn bera líka töluverða ábyrgð á hruni Færeyja. Það varð að hefð í dönskum stjórnmálum, að færeyskir þingmenn á þingi Dana studdu ríkisstjórnir með tæpan eða engan meirihluta gegn því að fá síaukna styrki og fyrirgreiðslur til Færeyja.

Smám saman glötuðu færeyskir ráðamenn tilfinningunni fyrir verðmætum. Fræg eru götin, sem þeir létu bora hér og þar í fjöll til að efla samgöngur. Nógir peningar fengust frá Dönum til allra hluta og ekkert þurfti að standa undir sér, ekki einu sinni sjávarútvegurinn.

Færeyingar voru lengi svo verndaðir gegn raunveruleikanum, að þeir töldu sig ekki þurfa neitt takmörkunarkerfi á fiskveiðar á borð við íslenzka kvótakerfið. Þeir veiddu sinn fisk í þrot og uppskera nú aflabrest, sem er margfalt alvarlegri en íslenzki þorskbresturinn.

Hagsmunaðilar í sjávarútvegi, sægreifar og verkalýðsrekendur sjómanna, tóku höndum saman við færeysk stjórnvöld og fjölmiðlana um að búa til viðamikið styrkjakerfi, sem endaði með því árið 1988, að önnur hver króna af tekjum sjávarútvegs fékkst frá hinu opinbera.

Aðferðir færeyskra stjórnmálamanna minntu nokkuð á aðferðir íslenzkra stjórnmálamanna á svipuðum tíma, einkum hjá ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar, sem setti upp milljarðasjóði að færeyskum hætti til að tryggja atvinnu út og suður og forða fyrirtækjum frá gjaldþroti.

Munur Íslands og Færeyja fólst í stærðargráðu sjóðasukksins, sem var margfalt meira í Færeyjum, og einnig í viðtakanda reikningsins. Íslendingar sendu afkomendum sínum reikninginn, sem verður greiddur; en Færeyingar sendu hann Dönum, sem vilja ekki greiða hann.

Ef Færeyingar hefðu verið sjálfstæðir eins og Íslendingar, hefði ekki verið hægt að rækta eins gegndarlaust ábyrgðarleysi og þeir gerðu í skjóli velvildar danskra ráðherra til hægri og vinstri, sem héngu í stólunum fyrir atkvæði færeyskra þingmanna á danska þinginu.

Niðurstaða kosninganna í Færeyjum sýnir, að kjósendur þar í landi eru ekki reiðubúnir til að taka afleiðingunum af fortíðinni, heldur kjósa þeir að reyna að láta Dani halda áfram að borga brúsann, enda þótt gjafmildi herraþjóðarinnar hafi brugðizt síðasta rúma árið.

Í kosningunum endurkusu Færeyingar gömlu stjórnmálaflokkana, sem mótuðu þá þróun efnahags- og fjármála, svo og lífsviðhorfa, sem urðu Færeyjum að falli.

Jónas Kristjánsson

DV

Forsætisráðherra telur, að botni sé náð í efnahagskreppu landsins. Til fulltingis hefur hann þjóðhagsstjóra, sem telur, að hagtölur séu hættar að versna og muni batna örlítið á næsta ári. Með þessum yfirlýsingum er ráðgert, að þjóðin komist í betra skap á kosningaári.

Ánægjulegt er, að landsframleiðslan dregst ekki saman á þessu ári eins og búizt hafði verið við í þorskveiðikreppunni. Landsframleiðslan virðist munu haldast óbreytt milli ára vegna hækkunar á heimsmarkaðsverði áls og fjölgunar erlendra ferðamanna til landsins.

Að þessu leyti njótum við efnahagsbata umheimsins. Hagvöxtur er að komast á góða ferð í nágrannalöndunum og það endurspeglast að venju í batnandi viðskiptakjörum okkar og auknum þjóðartekjum. Það falla alltaf molar til okkar, ef vel gengur í viðskiptalöndum okkar.

Þótt botni sé náð í kreppunni, eru spátölur Þjóðhagsstofnunar fyrir næsta ár ekki svo glæsilegar, að hægt sé að hrópa húrra. Gert er ráð fyrir 1% hagvexti á næsta ári í stað 0% á þessu ári, 5,3% atvinnuleysi í stað 5,2% á þessu ári og 2% verðbólgu í stað 1,7% á þessu ári.

Í rauninni segja tölurnar, að ástandið á næsta ári verði svipað og það hefur verið á þessu ári. Það er út af fyrir sig varnarsigur, því að þjóðin hefur meira eða minna lagað sig að núverandi aðstæðum og sett upp súpueldhús fyrir þá, sem ekki geta bjargað sér í atvinnuleysinu.

Spátölur ríkisins segja líka, að á næstu misserum muni Ísland ekki taka neinn marktækan þátt í aukinni velgengni umheimsins. Á næsta ári muni áfram ríkja hér meiri eða minni stöðnun, á sama tíma og hjól efnahagslífsins eru komin á góða ferð í nágrannalöndunum.

Spátölurnar segja okkur, að við höfum sem þjóð lagað okkur að efnahagserfiðleikunum, en tæpast gert nokkuð að gagni til að aflétta séríslenzkum aðstæðum, sem hafa búið til séríslenzka kreppu. Við höfum varla gert nokkuð til að losna við kreppuvalda efnahagslífsins.

Við búum enn við ríkisrekstur hefðbundins landbúnaðar og brennum á þann hátt 15-20 milljörðum króna á hverju ári. Það eitt út af fyrir sig nægir til að rækta myndarlega kreppu. Til viðbótar frestum við í sífellu að breyta kvótakerfi sjávarútvegs í vitrænna horf.

Við munum áfram búa við kreppu, meðan ekki er lagður niður ríkisrekstur á landbúnaði og meðan ekki er komið upp auðlindaskatti í stað kvótakerfis í sjávarútvegi. Hægfara aukning erlendra ferðamanna og sveiflur á álverði megna ekki að bæta okkur aðgerðaleysið.

Ef til vill er þjóðin orðin svo framtakslítil og væntingasnauð, að hún fagnar upplýsingum og kenningum um, að vont efnahagsástand muni ekki enn versna. En ekki eru mörg ár síðan hún ætlaði sér stærri hluti í lífinu en að verða að eins konar Árbæjarsafni í Atlantshafi.

Sjálfsánægjan að baki kenningarinnar um betri tíð sýnir, að núverandi ríkisstjórn ætlar ekki að enda feril sinn með neinum aðgerðum, sem gefi tilefni til aukinna væntinga þjóðarinnar. Næsta ríkisstjórn, á vegum Framsóknarflokksins, mun ekki heldur gefa slík tilefni.

Íslendingar hafa verið duglegir við að hlaða niður börnum, en minna hugsað um að búa þeim glæsta framtíð. Þeim mun duglegri höfum við verið að hnýta börnum okkar skuldabagga til að standa undir eyðslu líðandi stundar. Við erum að eyðileggja væntingar arftakanna.

Ný þjóðhagsspá og meðfylgjandi sjálfsánægja stjórnvalda yljar ekki á ljúfum sumardegi, heldur gefur kuldahroll af tilhugsuninni um veruleikann að baki tölunum.

Jónas Kristjánsson

DV

Aðeins ein íþróttagrein kallar ein sér á tíu þúsund áhorfendur, er Íslandsmót er haldið. Í aðeins einni grein sitja menn þúsundum og dögum saman í grasbrekku til að horfa á svo langvinna keppni, að í sumum tilvikum fást ekki tölur fyrr en að nokkrum dögum liðnum.

Landsmót hestamanna að Hellu sýndi enn einu sinni, að hestamennska er í senn ein helzta þátttökuíþrótt landsmanna og langsamlega vinsælasta áhorfendaíþróttin. Hraðgengustu boltaíþróttir með miklum markafjölda ná ekki þvílíkum áhorfendaskara á helztu leiki Íslandsmóta.

Landsmót hesta og hestamanna eru raunar tvö, því að í lok þessa mánaðar verður haldið árlegt Íslandsmót í hestaíþróttum. Munurinn á þessu tvennu er einkum sá, að á landsmóti hestamanna keppa hestarnir, en á Íslandsmóti í hestaíþróttum keppa knaparnir.

Áhorfendur á Íslandsmóti í hestaíþróttum verða mun færri en voru á landsmóti hestamanna. Þar verða keppendur, frændur og vinir eins og á stórmótum í öðrum vinsælustu íþróttagreinum landsmanna. En keppni knapanna stenzt engan samjöfnuð við keppni hestanna.

Enginn atburður á Íslandi dregur útlendinga til landsins í þeim mæli, sem landsmót hestamanna gerir á reglubundinn hátt. Heimsmeistarakeppni í handbolta mun tæpast draga hingað 4000 útlendinga, hvað þá önnur keppni eða hátíð. En það gerði landsmótið að þessu sinni.

Íslenzki hesturinn er orðinn að þvílíkum draumi í hugarheimi fólks víðs vegar um Evrópu og Norður- Ameríku, að utan Íslands eru gefin út að minnsta kosti fjórtán tímarit um íslenzka hestinn eingöngu. Um 50.000 íslenzkir hestar eru í Þýzkalandi einu saman.

Eigendur íslenzkra hesta um allan heim eru að verða að eins konar þjóðflokki, sem heldur þjóðhátíð sína til skiptis á landsmóti hestamanna á Íslandi og á heimsleikum íslenzkra hesta, sem haldnir eru í Evrópu. Allir þræðir þessarar sérvitringaþjóðar liggja til Íslands.

Hesturinn er það, sem allt snýst um í þessum hópi. Það er ekki aðeins hin einstæða geta á fimm gangtegundum, sem höfðar til fólks, heldur einnig óvenjulega ljúft skaplyndi, hlaupagleði og mannelska íslenzka hestsins, sem hittir fólk um allan heim beint í hjartastað.

Þótt mestu áhugamennirnir reyni alls staðar að rækta sjálfir íslenzka hesta, er reynslan sú, að það bezta verða menn að sækja til Íslands. Árlega eru fluttir út milli 2000 og 3000 fulltamdir reiðhestar og kynbótahryssur, svo og tugir stóðhesta. Þessi útflutningur vex með hverju ári.

Umhverfis þetta áhugamál hefur myndazt fjölmenn stétt atvinnumanna. Þar eru hrossabændur og ferðabændur; tamningamenn og járningamenn, sýningarknapar og hestabraskarar, hestaleigjendur og leiðsögumenn hestaferða, reiðkennarar og fjölmiðlamenn.

Hestamennska er orðin umfangsmikill þáttur í ferðaþjónustu, svo sem sést af landsmóti hestamanna. Hundruð erlendra gesta eru hér vikum saman, margir kaupa hesta og hestavörur. Margir koma hingað á hverju ári til að hitta vini, stunda viðskipti eða til hestaferða.

Samt eru lagðir steinar í götu hestaferða, einkum af hálfu Vegagerðarinnar, sem spillir og eyðir gömlum reiðleiðum, og sumra landeigenda, sem girða fyrir gamlar reiðleiðir. Hvort tveggja er ólöglegt, en samt framkvæmt í stórum stíl, af því að lögum er ekki framfylgt.

Öll byggist þessi velta á íslenzka hestinum, sem hvarvetna verður miðpunktur fjölskyldulífs, þar sem hann kemur á vettvang, hinn frábæri sendiherra Íslands.

Jónas Kristjánsson

DV

Einn þekktasti leturhönnuður og leturfræðingur heims er Gunnlaugur Briem, sem búsettur hefur verið jöfnum höndum í San Francisco og London. Hann hefur ritað þekkta bók um leturfræði og er eftirsóttur fyrirlesari. Hann hefur hannað letur ýmissa heimsþekktra blaða.

Ætla má, að íslenzk stofnun, sem býr ekki yfir nokkurri minnstu þekkingu á sviði leturfræða og prentlistar, taki tveimur höndum vinsamlegum tillögum frá slíkum manni um leturbreytingu á símaskrá, svo að hún minnki um fjórðung og verði læsilegri um leið.

En embættismenn Póst- og símamálastjórnarinnar á Íslandi vita ekkert, hver er Gunnlaugur Briem, ekki frekar en þeir vita, hver var Picasso eða Gutenberg. Þeir vita yfirleitt ekki, hvað er leturfræði eða leturhönnun. Allt, sem varðar prentlist, er þeim lokuð bók.

Er bréf Gunnlaugs Briem barst yfirmönnum Pósts og síma fyrir nokkrum árum, stungu þeir því undir stól, af því að þeir töldu, að fólk úti í bæ ætti ekki að skipta sér af þeim. Þeir sameinuðu heimsku og hroka skopmyndarinnar af embættismönnum í einokunarstofnun.

Löngu áður en byrjað var að undirbúa hina furðulegu símaskrá, sem landsmenn hafa nú fengið í hendur, vissu yfirmenn Pósts og síma, að framganga þeirra í leturmálinu var orðin til umfjöllunar í fjölmiðlum. Eigi að síður fóru þeir sínu fram, með augljósum afleiðingum.

Ef embættismenn Pósts og síma hefðu meðtekið tillögur sérfræðingsins af tilhlýðilegri auðmýkt og virðingu, hefði verið hægt að koma allri símaskránni fyrir í einu bindi, sem ekki hefði verið stærra en annað bindið er nú. Um leið hefði bókarletrið orðið mun læsilegra.

Afleiðingin af framgöngu embættismanna Pósts og síma er tvískipt símaskrá, sem er full af villum og eyðum vegna tvískiptingarinnar. Viðskiptamenn stofnunarinnar verða að leita í tveimur skrám til að finna símanúmer fyrirtækja og stofnana og sum númer finnast alls ekki.

Tugir og ef til vill hundruð farsímanúmera eru ekki í skránum, ekki heldur ýmis númer á sviði neyðarþjónustu, svo sem nokkurra lækna. Að öðrum númerum leita menn fyrst í atvinnuskránni og finna síðan í almannaskránni, samkvæmt geðþóttaskiptingu Pósts og síma.

Til að bæta gráu ofan á svart hefur Póstur og sími gefið út símaskrá, sem er skorin á þann hátt, að sums staðar detta línur og símanúmer niður af síðunum. Hörmuleg vinnubrögð stofnunarinnar við útgáfu skrárinnar eru óþekkt fyrirbæri í útgáfustarfsemi á Íslandi.

Þetta er auðvitað stofnunin, sem heldur, að Ericsson hafi fundið upp símann, og hefur ítrekað valdið fyrirtækjum stórfelldum skaða með óskýranlegum bilunum í nýlegum símstöðvum. Stofnunin, sem hagar sér svona, er auðvitað ein þekktasta einokunarstofnun ríkisins.

Þótt raunasaga Pósts og síma sé löng, eru viðbrögð stofnunarinnar við leturtillögum, og afleiðingar þeirra viðbragða í furðulegri símaskrá, eitt einfaldasta og skýrasta dæmið um, að stofnunin er ekki fær um að þjóna fólkinu í landinu og ætti að glata einokuninni.

Hlutverks síns vegna gefur Póstur og sími út á hverju ári þá bók, sem eðli málsins samkvæmt er mest notuð. Þess verður hvergi vart, að fagþekkingu, sem beitt er við nokkurn veginn allar aðrar bækur og flest prentað mál, sé beitt innan hinnar gæfulausu einokunarstofnunar.

Póstur og sími fékk lausn símaskrármálsins afhenta á silfurfati fyrir nokkrum árum, en heimska og hroki komu í veg fyrir, að stofnunin nýtti sér hana.

Jónas Kristjánsson

DV

Rekstur íslenzkra heimila er ekki byggður á vinnubrögðum, sem stjórnvöld hafa tamið sér við rekstur ríkisins. Heimilisfólk safnar ekki saman óskalistum, er fela í sér útgjöld, sem fara 20% umfram tekjur. Það heldur sér einfaldlega innan við ramma heimilisteknanna.

Á íslenzkum heimilum fara ekki fram fundahöld um, hvort rétt sé að kaupa uppþvottavél eða fara í ferðalag fyrir peninga, sem ekki eru til. Meira að segja börnin á heimilinu skilja, að ýmis lífsgæði kosta raunverulega peninga, en eru ekki bara línur í bókhaldi töframanns.

Því síður geta íslenzkar fjölskyldur ákveðið að meira eða minna af óskhyggju þeirra nái fram að ganga með því að skylda umhverfið til að láta þær hafa meiri tekjur. Heimilisrekstur er ekki truflaður af skattlagningarvaldi eins og rekstur ríkisins hefur reynzt vera.

Ef ríkisreksturinn væri með felldu, væri fyrst áætlað, hverjar tekjurnar yrðu við óbreyttar aðstæður. Síðan væri athugað, hvort rétt væri að lækka skatta til að gleðja fólkið í landinu. Hins vegar létu menn sér ekki detta í hug að hækka enn einu sinni skatta á fólkinu.

Þegar þannig væri búið að finna áætlaða tekjuhlið ríkisrekstrarins á næsta ári, væri kannað, hverjar væru skuldbindingar ríkisins á ýmsum sviðum. Að vísu er matsatriði, hversu mikið þær eiga að kosta hverju sinni, en nauðsynlegt er að hafa hliðsjón af lagasmíði Alþingis.

Með tilliti til skuldbindinga ríkisins væri síðan ráðstöfunarfé ársins skipt milli ráðuneyta og helztu stofnana ríkisins og þeim skipað að halda sig innan rammans, alveg eins og hver heimilismaður verður að halda sig innan þess ramma, sem fjárhagur heimilisins leyfir.

Við slíkar aðstæður þarf að leysa frá störfum þá embættismenn, sem ekki geta haldið sig innan rammans. Við fyrsta brot má senda þá á hússtjórnarskóla til að læra grundvallaratriði í heimilishaldi. Við ítrekað brot er brýnt að skipta þeim út fyrir aðra, sem kunna sér hóf.

Auðvitað yrði mikið ramakvein í kerfinu. Embættismenn segðu, að ekki væri hægt að komast af með svona litla peninga. Alþingismenn heimtuðu, að staðið væri við kippur af óskhyggjulögum, sem þeir hafa afgreitt út í loftið án hliðsjónar af kostnaði við framkvæmd laganna.

Smám saman áttuðu embættismenn og alþingismenn sig á, að ekki mætti byggja ríkisrekstur á óskhyggju og að fresta þyrfti mörgum ráðgerðum góðverkum. Ramakveinum fækkaði og rekstur ríkisins færðist nær eðlilegu horfi, svo sem við þekkjum frá heimilum landsins.

Fjölskyldurnar í landinu geta ekki stundað góðverk á kostnað skattgreiðenda. Það hafa embættismenn og alþingismenn hins vegar hingað til getað gert. Þeim hefur reynzt auðvelt að vera örlátir á kostnað annarra. Þess vegna eru fjárlög ríkisins að sliga þjóðfélagið.

Enn einu sinni hefur óskhyggjuleiðin verið farin við undirbúning fjárlaga fyrir næsta ár. Safnað hefur verið saman óskhyggju embættismanna, sem sumpart er byggð á óskhyggju úr lögum frá alþingismönnum. Úr þessu kemur heildargat, sem nemur 20 milljörðum króna.

Senn mun hefjast hefðbundið rifrildi um, hvernig brúa megi bilið með niðurskurði og sköttum, svo að eftir verði helmingur af tapi ársins. Niðurstaðan verður nokkurn veginn hin sama og í ár, eins konar uppgjöf. Fjárlög næsta árs fara um eða yfir 10 milljarða úr böndum.

Stundum hefur verið minnt á, að á ríkisreksturinn þurfi að beita þekkingu og reynslu úr heimilisrekstri. Á það er aldrei hlustað, ekki heldur að þessu sinni.

Jónas Kristjánsson

DV

Alþýðuflokkurinn hefur þá sérstöðu meðal stjórnmálaflokka að rúma bæði vinsælasta stjórnmálamann þjóðarinnar og hinn óvinsælasta. Nýlega hafnaði flokkurinn hinum vinsæla sem formanni og endurkaus hinn óvinsæla. Um leið jók flokkurinn fylgi sitt lítillega.

Í þessu felast miklar þverstæður. Jóhanna Sigurðardóttir er rúmlega tvöfalt vinsælli en þeir stjórnmálamenn þjóðarinnar, sem næstir koma. Jón Baldvin Hannibalsson er óvinsælli en aðrir stjórnmálamenn samanlagðir, en heldur samt völdum í flokknum og eykur fylgi hans.

Hluti af skýringunni felst í, að Jóhanna Sigurðardóttir sækir fylgi sitt aðeins að litlu leyti til kjósenda Alþýðuflokksins, 6%. Hún hefur meira fylgi í öðrum flokkum og langmest meðal óákveðinna kjósenda, 50%. Það fylgi nýtist henni ekki í valdabaráttu innanflokks.

Hefðbundnir jafnaðarmenn, sem Jóhanna telur sig höfða til, eru bara að litlu leyti í Alþýðuflokknum. Hann er ekki lengur íslenzkur fulltrúi jafnaðarstefnunnar nema að forminu til. Að innihaldi hefur flokkurinn breytzt í atvinnu- og embættabandalag virkra félagsmanna.

Þetta virðist duga flokknum til nokkurs fylgis. Eftir margar og frægar embættaveitingar á vegum flokksins í vetur er hann heldur á uppleið og nálgast það fylgi, sem hann hafði í síðustu kosningum. Hann nýtur 14% fylgis þjóðarinnar og hafði 15,5% í síðustu kosningum.

Alþýðuflokknum er hvorki refsað fyrir framúrstefnu í pólitískri spillingu né fyrir að hafna vinsælasta stjórnmálamanni þjóðarinnar. Þessi sérstaða hlýtur að byggjast á, að flokkurinn er ekki lengur hefðbundinn flokkur, heldur aðferð til að útvega félagsmönnum störf.

Þetta virðast ef til vill vera fátæklegar og ófullnægjandi skýringar á merkilegu rannsóknarefni. Hálfu erfiðara er þó að skýra, hvers vegna eiginhagsmunaflokkur heldur dauðahaldi í langsamlega óvinsælasta stjórnmálamann landsins sem skipstjóra á flokksfleyinu.

Stundum hafna virkustu félagsmennirnir, svokallaðir flokkseigendur, vinsælum stjórnmálamönnum af ótta við að missa tökin, af ótta við flokkseigendaskipti. Frá sjónarmiði flokkseigenda er oft mikilvægara að hafa sterk tök á litlum flokki heldur en veik tök á stórum flokki.

Ef til vill eru virkir flokksmenn ánægðir með fylgisafla skipstjórans eins og hann er, úr því að hann dugar flokknum til aðildar að ríkisstjórn, og vilja ekki láta hugmyndafræðilegan stjórnmálamann spilla andrúmslofti bróðurlegrar skiptingar opinberra starfa.

Erlendis eru þó mörg dæmi um, að hagsýnir flokkar eru fljótir að skipta um formann, ef þeir verða óvinsælir. Þeir reyna að tefla fram vinsældamönnum hvers tíma til að vernda aðstöðu flokksins til að skaffa virkum flokksmönnum gott lifibrauð og varðveita það.

Við höfum raunar nýlegt dæmi um, að hagsýnn stjórnmálaflokkur skipti um borgarstjóraefni í miðri kosningabaráttu í útreiknaðri von um, að það mætti verða til að verja meirihlutann í borginni og þar með aðstöðu flokksins til að deila og drottna. Það tókst næstum því.

Flókið dæmi Alþýðuflokksins sýnir, hversu erfitt er að búa til formúlur um stjórnmál. Er sjónarmið og hagsmunir togast á, geta tiltölulega léttvæg atriði ráðið úrslitum á vogarskálinni. Vonin um varðveizlu 15% fylgis getur til dæmis aukið kjark til viðhalds spillingar.

Gallinn við 15% fylgi og óvinsælan karl í brúnni er þó sá, að það dugar Alþýðuflokknum ekki til áframhaldandi setu við kjötkatlana í núverandi stjórnarmynztri.

Jónas Kristjánsson

DV

Bætt staða ríkisstjórnarflokkanna í nýjustu skoðanakönnun DV er þegar farin að hvetja þá til haustkosninga. Þótt stjórnarflokkarnir hafi ekki náð öllu fylgi sínu úr síðustu kosningum, eru þeir þó greinilega mun betur settir en þeir hafa verið í könnunum síðustu tvö árin.

Ekki falla samt röksemdir málsins allar í einn og sama farveg. Kosningaspáin, sem byggist á skoðanakönnuninni, felur í sér 21 þingmann Sjálfstæðisflokksins og 9 þingmenn Alþýðuflokksins. Það dugar þeim ekki til að endurnýja núverandi stjórnarmynztur eftir kosningar.

Einnig þarf að hafa í huga, að hefð er fyrir því að líta vinsamlegri augum þær ríkisstjórnir, sem halda út í heil kjörtímabil, heldur en þær, sem gefast upp fyrir tímann. Þolgæði er af mörgum talið vera merki um gott stjórnarsamstarf og jafnvel traust stjórnarfar.

Þriðja atriðið mælir gegn haustkosningum. Það er, að Jóhanna Sigurðardóttir mun vafalítið reynast hafa meira fylgi en flokksformaður hennar í prófkjöri, sem hugsanlegt er, að flokkurinn neyðist til að halda í Reykjavík, ef hann getur ekki afsakað sig með tímahraki.

Flest annað stuðlar að haustkosningum. Eftir óvænt hvarf Jóhönnu úr ráðherrastóli verður erfiðara fyrir ríkisstjórnina að ná saman meirihluta á Alþingi og hefur það þó reynzt vera nógu erfitt fyrir. Einkum verður þetta bagalegt við næstu fjárlagaumræðu á Alþingi.

Ekki þarf nema atkvæði Jóhönnu og Inga Björns Albertssonar til að koma ríkisstjórninni í minnihluta, ef hún nær ekki atkvæðum frá stjórnarandstöðunni. Ýmsir aðrir þingmenn stjórnarflokkanna hafa sýnt tilhneigingu til að hlaupa út undan sér í viðkvæmum málum.

Ljóst er, að ríkisstjórnin mun að vori ekki geta sýnt neinn árangur í starfi umfram þann, sem hún getur sýnt í haust. Meira að segja er hætta á, að næsta vor verði komin meiri bilunareinkenni í lágu vextina og litlu verðbólguna, sem ríkisstjórnin mun hrósa sér af í haust.

Fjármálaráðherra hefur gefið tóninn með plaggi, sem sýnir ýmsa möguleika á aðhaldi í ríkisrekstri á næsta kjörtímabili, eftir að slíkt aðhald hefur að mestu mistekizt á þessu kjörtímabili. Við hverfulan meirihluta á Alþingi er ólíklegt, að stjórnin bæti þessa stöðu í vetur.

Seðlabankinn hefur þegar neyðzt til að hækka vaxtakröfu í sumum tegundum langtímalána. Þótt bankastjóri Sjálfstæðisflokksins segi þetta ekki fela í sér neina spá um aukna vexti og verðbólgu á næstunni, er ljóst, að hækkuð vaxtakrafa felur í sér ótta við framtíðina.

Áhugi á haustkosningum er meiri í Sjálfstæðisflokknum en Alþýðuflokknum, því að ýmsir vilja skipta út Alþýðuflokknum fyrir Framsóknarflokkinn, sem talinn er hafa færzt til hægri við formannaskiptin, þegar Halldór Ásgrímsson tók við af Steingrími Hermannssyni.

Um leið hefur smám saman komið í ljós, að miklir annmarkar eru á, að samstarfið um Reykjavíkurlistann og hliðstætt samstarf í ýmsum öðrum byggðum geti endurspeglazt í landsmálum, þar sem línur milli flokka eru mun skarpari en í sveitarstjórnarmálum.

Um þessar mundir er því að draga úr ótta í Sjálfstæðisflokknum um, að yfirvofandi haustkosningar muni draga flokka Reykjavíkurlistans í sameiginlegt landsframboð, sem muni eftir kosningar neyða þá flokka til að mynda með sér vinstri stjórn gegn Sjálfstæðisflokknum.

Samanlagt eru þau atriði heldur fleiri og þungvægari, sem hvetja stjórnarflokkana til haustkosninga, heldur en hin, sem letja þá til að mæta kjósendum að hausti.

Jónas Kristjánsson

DV

Þegar þjóðhátíðarnefnd og lögregla eru skömmuð fyrir að klúðra nokkrum mikilvægustu þáttum þjóðhátíðarinnar á Þingvöllum, gæta gagnrýnendur þess ekki, að við undirbúninginn var beitt þjóðlegum vinnubrögðum, í samræmi við áratuga hefð í pólitík og atvinnulífi.

Söguleg hefð er fyrir því, að ábyrgðarmenn stórmála megi skokka með allt á hælunum um víðan völl í nokkurn veginn takmarkalausri bjartsýni. Við þekkjum þetta úr laxeldi og loðdýrarækt og við munum eftir skuttogaraæðinu mikla, svo og öllum milljarðasjóðum ríkisins.

Aðferðafræðin er gamalkunn. Í nefnd eða ráð eða sjóð eru skipaðir nokkrir þjóðkunnir menn, sem maður mundi ekki einu sinni þora að senda út í bakarí eftir brauði. Þeir láta búa til fyrir sig ævintýralegar ráðagerðir litprentaðar um að láta smjör drjúpa af hverju strái.

Eitt frægasta dæmið um þennan víðáttumikla og landsföðurlega barnaskap er tugmilljarða sjóðasukk ríkisstjórnar Steingríms Hermannssonar, sem áratugum saman verður þjóðinni þung byrði. Í eðlilegu framhaldi af þessu var Steingrímur gerður að seðlabankastjóra.

Þjóðhátíðarklúðrið var raunar tiltölulega afmarkað. Sumt gekk upp. Til dæmis var framleidd vara, sem seldist. Fólk vildi sækja hátíðina og reyndist njóta hennar. Og hátíðin var ekki dýr á mælikvarða ríkissukksins, kostaði ekki nema um það bil hundrað milljónir króna.

Þjóðhátíðarnefnd og afreksmenn hennar unnu þjóðlega að málum, þegar ákveðið var að kasta umferðarvandanum aftur fyrir sig og auglýsa glæsilegar móttökur fyrir sextíu til áttatíu þúsund manns á Þingvöllum. Það er ekki til íslenzk hefð fyrir að reikna dæmi til enda.

Útlendingar hefðu sett einvald yfir framkvæmdir og rekstur á öllum þáttum þjóðhátíðar. Þeir hefðu látið gera reiknilíkan um flæði bíla á tímaeiningu og um aðgang tugþúsunda manna að salernum. Þeir hefðu fundið flöskuhálsana í skipulaginu og rutt þeim úr vegi.

Vegarspottar hefðu verið lagðir og þunga létt af viðkvæmustu krossgötum. Þyrlur hefðu verið notaðar fyrir fína fólkið. Almenningur hefði verið varaður við og sagt að leggja af stað með miklum fyrirvara. Þyrlur og farsímar hefðu verið notaðir til að sjá hnúta og leysa þá.

Svo virðist sem smákóngarnir, er réðu ríkjum á ýmsum sviðum þjóðhátíðar, hafi ekki haft neina sýn yfir ferli klúðursins. Í stað þess að kalla á almannavarnir eða bara hrópa á hjálp, römbuðu þeir um völl í glýju frá stórmennum og létu sig kannski dreyma um fálkaorðu.

Að baki klúðursins eins og svo margra séríslenzkra vandræða á síðustu áratugum er sannfæring valdamanna um, að ekki þurfi að vinna af nákvæmni og með fyrirvara að smáatriðum, heldur muni allt reddast að lokum, þegar hugurinn hefur fyrst borið þá hálfa leið.

Óbilandi bjartsýni og stórhugur eru kostir og gallar í senn. Við undirbúning og framkvæmd þjóðhátíðar fengu þessi þjóðareinkenni útrás í báðar áttir í senn. Og að leiðarlokum kom auðvitað í ljós, að enginn bar ábyrgð á neinu, sem er auðvitað þjóðareinkenni númer eitt.

Sérstök nefnd verður skipuð til að hvítþvo málsaðila og kenna þjóðinni sjálfri um klúðrið, enda hafi hún ekki ákveðið fyrr en á síðustu stundu að bregða sér á þjóðhátíð. Þetta verður niðurstaða við hæfi, enda hefur þjóðin jafnan stutt bjartsýni og stórhug valdamanna sinna.

Kjósendur ættu að minnsta kosti ekki að vera lengi gramir, því að þeir hafa jafnan verðlaunað valdamenn fyrir margfalt dýrara klúður en þjóðhátíðin var.

Jónas Kristjánsson

DV

Utanríkisráðherra Íslands hefur ferðazt meira og talað meira út af minna tilefni en aðgerðum norskra strandgæzluskipa á hafsvæðinu umhverfis Svalbarða. Forsætisráðherra og sjávarútvegsráðherra hafa gengið harðar til verks í léttvægari málum en þessu.

Meðan ríkisstjórnin heldur að sér höndum, er ekki hægt að búast við öðru en samfelldum ósigri í deilunni við Norðmenn um sjósókn í Smugunni og við Svalbarða. Eðlilegt er, að ríkisstjórnin vilji fara varlega, en hún getur þó flutt og látið flytja málið af einurð.

Þorskastríð Íslendinga við Breta einkenndust af stöðugum málflutningi Íslendinga, einkum gagnvart brezkum fjölmiðlum. Margir stóðu sig afar vel á því sviði, til dæmis Helgi Ágústsson sendiherra, sem þá var sendifulltrúi í London. Þessi áróður holaði steininn.

Fjölmiðlar í Bretlandi sögðu frá röksemdum, sem komu fram í þessum málflutningi af Íslands hálfu. Margir Bretar fóru að efast um, að brezki málstaðurinn væri hinn eini rétti. Þetta leiddi smám saman til þess, að brezk stjórnvöld gátu ekki beitt sér af fullri frekju.

Sams konar málflutningur ætti fyrir löngu að vera kominn í fullan gang. Ef stjórnvöld ætla sér eitthvað með Smuguna og Svalbarða verða þau að stunda málflutning í norskum fjölmiðlum til þess að grafa undan þeirri sannfæringu, sem þar virðist ríkja núna.

Skipta þarf um sendiherra í Osló og setja þar inn mann, sem þekkir fjölmiðla og kann að umgangast þá. Jafnframt þurfa viðkomandi ráðherrar að gera sér tíðförult til Osló og halda þar blaðamannafundi til að rekja málstað Íslendinga og setja göt á norskar röksemdir.

Meðal atriða, sem hægt er að undirstrika um þessar mundir, er, að norska ríkisstjórnin treystir sér ekki til að flytja íslenzku veiðiskipin til hafnar og kæra skipstjórnarmenn fyrir brot á norskum lögum. Í stað þess fer hún fram með hættulegu ofbeldi á miðunum.

Klippingar norskra varðskipa eru ekki sambærilegar við klippingar íslenzkra varðskipa í þorskastríðunum. Þá gátu íslenzk varðskip ekki fært brezka togara til hafnar vegna aðgerða brezka sjóhersins. Við Svalbarða er enginn íslenzkur sjóher til að hindra töku togara.

Í þeirri stöðu, að ekki var hægt að koma af stað réttarfarslegu ferli, voru klippingar íslenzku varðskipanna neyðarúrræði. Klippingar norsku varðskipanna eru hins vegar ekki neyðarúrræði, af því að yfirmenn þeirra hafa ekki reynt að koma skipstjórnarmönnum fyrir dóm.

Þegar gangur réttvísinnar byrjar, er óhjákvæmilegt að hann endi fyrir Alþjóðadómstólnum í Haag. Norðmenn og Íslendingar hafa undirritað skuldbindingar um að hlíta úrskurði hans á sviðum sem þessu. Svo virðist sem norska ríkisstjórnin þori ekki að hefja það ferli.

Ef íslenzk stjórnvöld og sérfræðingar þeirra telja, að málstaður íslenzku togaranna í Smugunni eða við Svalbarða sé góður, eiga þau að vinna öllum árum að því að koma málunum fyrir alþjóðlegan dómstól, þar sem frekjugangurinn í Norðmönnum hefur ekkert vægi.

Með því að hefja málflutninginn nú þegar og beina honum að norskum fjölmiðlum, er hægt að láta þá hugmynd síast inn í Noregi, að skynsamlegt sé að leysa þessa deilu fyrir þar til gerðum dómstóli í stað þess að fara fram með lífshættulegum dólgshætti á opnu úthafinu.

Forsætis-, utanríkis- og sjávarútvegsráðherra Íslands skulda þjóðinni skýringar á, hvers vegna þessi leið er ekki farin og hvers vegna þeir eru eins og í álögum.

Jónas Kristjánsson

DV

Landgræðslustjóri hefur kastað blautri tusku í andlit þjóðarinnar á fimmtíu ára lýðveldisafmæli hennar. Hann hefur leyft landeyðingarbændum Mývatns að reka fé sitt á svarta og steindauða afrétt. Hann ákvað meira að segja að skoða ekki afréttarlöndin fyrst að þessu sinni.

Undirlægjuháttur landgræðslustjóra gagnvart þröngum sérhagsmunum sauðfjárbænda á viðkvæmustu hlutum móbergssvæðis landsins hefur löngum verið með ólíkindum, þótt hann gangi núna lengra en nokkru sinni fyrr með því að neita beinlínis að kanna ástandið.

Það er einn tvískinnungurinn í lýðveldinu, að gælustofnun, sem sérstaklega er falið að skila aftur til landsins þeim gróðri, sem við og forfeður okkar höfum rænt það, skuli með annarri hendi hangandi stunda landgræðslu og purkunarlausa landeyðingu með hinni.

Niðurstaða þessa tvískinnungs er, að ekki hefur orðið nein aukning gróðurs. Landeyðing er enn þann dag í dag meiri en það sem næst á móti með landgræðslu. Þjóðargjöfin fræga frá landnámsafmælinu 1974 var meira að segja aðeins notuð til að hleypa fleira fé á fjall.

Merkilegast við alla þessa hneykslissögu er, að ráðamenn þjóðarinnar með forseta Íslands í broddi fylkingar virðast ekki þreytast á að reyna með hátíðlegum kjaftavaðli að halda rammfalskri mynd að þjóðinni af því, hvernig haldið er á einu helzta hugsjónamáli hennar.

Þetta er bara eitt dæmi af mörgum um, hve illa okkur gengur að skyggnast undir yfirborð hlutanna. Til þess að þurfa ekki að sjá neitt ljótt og heyra neitt ljótt og þaðan af síður að segja neitt ljótt, gætum við þess að varpa hvergi skugga á galtómar klisjur um þjóðartilveruna.

Annað dæmi broslegra og annarrar ættar er orðalag um nýtt síldarævintýri, þótt sjá megi með því að skyggnast undir yfirborðið, að síldin er ekki söltuð, að ekki eru lengur stórir markaðir fyrir saltsíld og að salt og tunnur eru varla lengur til. Enda fer ævintýrið allt í gúanó.

Pylsu-, kók- og prinspóló-hátíðin á Þingvöllum á morgun er ágætt dæmi um efnisrýra stöðu lýðveldisins á 50 ára afmælinu. Alþingi Íslendinga gat ekki fundið sér neitt umræðuefni við hæfi. Það mun ekki einu sinni samþykkja breytt mannréttindaákvæði í stjórnarskránni.

Í staðinn ætlar Alþingi að samþykkja óþarfa þingsályktunartillögu um, að ríkisstjórnin láti semja frumvarp um þetta og leggi fyrir Alþingi. Þetta er án innihalds, af því að Ísland hefur þegar lofað skriflega í fjölþjóðlegum stofnunum að staðfesta slík mannréttindaákvæði.

Hefðir og siðir, form og fagrar ræður skipta máli. Umbúnaður af því tagi stuðlar að festu í tilverunni. Við stuðlum að velgengni lýðveldisins með því að gera okkur dagamun á 50 ára afmæli þess. Við megum samt ekki gleyma, að lýðveldi þarf líka að hafa innihald.

Sæmd Alþingis væri önnur og meiri, ef það hefði látið undirbúa vandað mál til að staðfesta á afmæli lýðveldisins. Það hefði til dæmis getað látið rannsaka, hvernig stendur á, að óbyggðar og óbeittar Hornstrandir og Jökulfirðir eru orðin að einni helztu náttúruperlu landsins.

Á grundvelli slíkrar vinnu hefði verið sæmd fyrir Alþingi að setja á lýðveldisafmælinu lög um aðferðafræði við að ná svipuðum árangri á viðkvæmum stöðum landsins, meðal annars með algerri friðun þeirra fyrir ágangi sauðfjár, sem er meira eða minna á opinberu framfæri.

Viðamikla og vel skipulagða lýðveldishátíð morgundagsins skortir innri eld, sem geti lyft henni úr umbúðunum og gert að minnisstæðum atburði í þjóðarsögunni.

Jónas Kristjánsson

DV