Forsætisráðherra ver spillingu ráðherra og ráðuneytisstjóra með því að segja embættaveitingar ekki flokkspólitískari hér á landi en í öðrum löndum. Hann segir alls staðar tíðkast, að valdamenn ráði flokksbræður sína, og benti sérstaklega á Bandaríkin til samanburðar.

Í Bandaríkjunum er annað kerfi. Þar eru kosnir beint fjölmargir embættismenn, sem hér eru ráðnir ævilangt. Þar fylgja stjórnmálamönnum ýmsir aðstoðarmenn, sem fara líka, þegar lénsherrar þeirra fara úr embætti. Skjólstæðingar sitja ekki áfram, eins og sumir gera hér.

Án efa er minni pólitísk spilling í Bandaríkjunum en hér. Til dæmis mundu Bandaríkjamenn aldrei þola, að ráðherrar gerðu ekki skýran greinarmun á kostnaði í þágu hins opinbera, í þágu flokksins og í einkaþágu. Bandarískir ráðherrar sundurgreina slíkt í reikningum.

Einnig vilja Bandaríkjamenn, að háir og lágir séu jafnir fyrir lögum og reglum. Þar gætu ráðherrar ekki haft aðrar skattareglur fyrir sig en annað fólk og þar gætu ráðuneytisstjórar í heilbrigðisráðuneytum ekki rekið ráðuneytið eins og ættar- eða fjölskyldufyrirtæki.

Bandaríkjamenn þyldu ekki, að hluti af launum ráðherra væri dulbúinn sem dagpeningar á ferðalögum, sem bætast við allan ferðakostnað þeirra, sem greiddur er sérstaklega fyrir utan dagpeningana. Þar ferðast ráðherrar ekki til þess eins að ná hærri tekjum í vasann.

Ekki væri látið viðgangast í Bandaríkjunum, að valdamenn liggi á upplýsingum um geðþóttagreiðslur ráðherra, svokallaða skúffupeninga, sem hér hafa tíðkazt. Þar segja lög og reglur, að stjórnvöld skuli starfa fyrir opnum tjöldum, en ekki á bak við byrgða glugga.

Íslenzkir ráðherrar eru svo forstokkaðir, að menntaráðherra taldi sér kleift að gagnrýna innihald skúffupeningaskráa annarra ráðherra, á meðan hann vildi ekki gefa út eigin skrá. Segja má þó samráðherrum hans til hróss, að þeir höfðu hann ofan af þessu í tæka tíð.

Íslenzkir ráðherrar eru svo forstokkaðir, að fjármálaráðherra telur sér kleift að halda uppi ferðahvetjandi launakerfi í dagpeningaformi fyrir ráðherra þrátt fyrir mikla gagnrýni, á sama tíma og hann reynir að skera niður hálfa daga í greiðslum til óbreyttra liðsmanna.

Ef forsætisráðherra vill bera íslenzka spillingu saman við erlenda, á hann ekki að lasta þá, sem ekki eiga það skilið, svo sem Bandaríkjamenn. Hann á frekar að segja, að spilling sinna ráðherra sé ekki meiri en hjá harðstjórum í þriðja heiminum eða til skamms tíma á Ítalíu.

Nú eru Ítalir að reyna að hreinsa til hjá sér, enda grotnaði gamla flokkakerfið niður í eigin spillingu. Frakkar eru að byrja að draga ráðherra fyrir dóm. Í engilsaxneskum löndum og á Norðurlöndum hefur áratugum saman verið hreinna borð í pólitískum siðum en hér á landi.

Það er einmitt af slíkum ástæðum, að margir Íslendingar hafa í seinni tíð hneigzt til stuðnings við Evrópusambandið. Þeir eru orðnir svo þreyttir á forstokkuðum stjórnmála- og embættismönnum íslenzkum, að þeir vilja heldur fá að sjá útlend áhrif á gang íslenzkra mála.

Slík viðhorf eru hættuleg. Ef kjósendur gefast upp og telja innlenda umboðsmenn sína ólæknandi á sviði spillingar, er skammt í, að innihaldið skorti til að reka sjálfstætt ríki hér á landi. Við verðum að gera sjálf hreint fyrir okkar dyrum, en ekki mæna á lausn frá Evrópu.

Það er einmitt hornsteinn íslenzkrar spillingar í stjórnmálum og opinberum rekstri, að kjósendur hafa látið ráðamenn sína komast upp með að þenja út gráu svæðin.

Jónas Kristjánsson

DV

Umræðan um embættisfærslur fyrrverandi bæjarstjóra og núverandi félagsráðherra mun koma að nokkru gagni, þótt hún leiði ekki snarlega til marktækra umbóta í meðferð ráðherravalds. Hún mun til dæmis stuðla að slæmri útkomu Alþýðuflokksins í kosningunum í vor.

Þetta er eðlileg afleiðing af því, að leifar Alþýðuflokksins hafa að mestu leyti fylkt sér um ráðherrann og hafnað umræðunni sem marklausri árás. Því til staðfestingar hefur flokkurinn vísað málinu til Ríkisendurskoðunar, sem tæpast getur fjallað um siðamál af þessu tagi.

Í vörnum fyrir ráðherrann hefur verið lögð áherzla á, að embættisfærslurnar hafi ekki verið ólöglegar, þótt aðilar úti í bæ telji þær ósiðlegar. Þetta er gamalkunnug vörn, sem byggist á, að of lítið er um, að lög og reglur hefti valdbeitingu af hálfu bæjarstjóra og ráðherra.

Í vörnunum hefur líka verið lögð áherzla á, að margumræddur stjórnmálamaður sé alls ekki einn um að hafa beitt bæjarstjóra- og ráðherravaldi á umdeildan hátt. Þetta er líka gamalkunnug vörn, sem felst í raun og veru í að segja: Hinir eru ekkert betri en ég.

Í þriðja lagi hefur í vörnunum verið lögð áherzla á að telja annarlegar hvatir vera að baki gagnrýninnar, einkum þá, að hún sé upprunnin hjá flokksbróður ráðherrans, heilbrigðisráðherra, sem sé að berjast við félagsráðherra um næstu formennsku í Alþýðuflokknum.

Samsæriskenningin hefur nokkurn hljómgrunn, af því að hefðbundið er í þjóðmálunum, að menn geti litið fram hjá innihaldi þess, sem sagt er, og einbeitt sér í staðinn að spurningum á borð við: Hver sagði það, hvers vegna sagði hann það og hver stendur á bak við það?

Þeir, sem að staðaldri skrifa um íslenzk stjórnmál, komast ekki hjá því að taka eftir, hversu sjaldan menn bregðast við efnisatriðum gagnrýni og hversu oft þeir einbeita sér að því að finna, hvaða hvatir séu líklega að baki gagnrýninni og hver sé höfundur að samsærinu.

Þannig er reistur þrefaldur múr umhverfis fyrrverandi bæjarstjóra og núverandi félagsráðherra. Hann er sagður ekki hafa gert neitt, sem sé beinlínis ólöglegt; hann er sagður ekkert verri en hinir; og hann er sagður vera fórnardýr samsæris að undirlagi keppinautar.

Þetta fellur í kram margra, enda hafa ekki myndazt hér á landi neinar siðgæðishefðir, sem líkjast þeim, er ráða ferðinni hjá nágrönnum okkar í engilsaxneskum löndum og á Norðurlöndum. Stjórnmálamenn setja ekki lög um siði sína, en bylta sér um á gráum svæðum.

Sjálfsöryggi ráðamanna á þessu sviði sést af, að fjármálaráðherra hyggst skera niður hálfa daga í greiðslum til minni háttar embættismanna, sem koma frá útlöndum á miðjum degi, en heldur óbreyttum ferðahvetjandi greiðslum til ráðherra umfram ferðakostnað þeirra.

Munurinn á félagsráðherra og öðrum valdamönnum er líklega mestur sá, að þeir fara með löndum og reyna að dylja vafasamar embættisfærslur sínar til að minnka líkur á umfjöllun, en bæjarstjórinn og félagsráðherrann stökk hins vegar ótrauður og áberandi út í fenið.

Hingað til hefur umræða um spilltar embættisfærslur ekki leitt til mælanlegra áhrifa á fylgi stjórnmálaflokka eða -manna. Kjósendur hafa ekki talið, að vandamálið keyrði svo úr hófi fram. En ýmislegt bendir til, að þetta sé að breytast og spilling fari senn að hefna sín.

Meðal annars mun fólk verða þyngra viðskiptis í næstu kjarasamningum og kjósendur munu verða Alþýðuflokknum næsta erfiðir í næstu kosningum.

Jónas Kristjánsson

DV

Fyrrverandi bæjarstjóri Hafnarfjarðar og núverandi félagsráðherra er ekki einn á báti í misbeitingu valds til einkavinavæðingar. Hann kom að vísu eins og sprengja inn í spillinguna og hefur á skömmum tíma afrekað meira á því sviði en aðrir valdamenn til samans.

Svonefndir nornaveiðarar á fjölmiðlum hafa haldið áfram svokölluðum galdraofsóknum og fundið, að utanríkisráðherra Alþýðuflokksins hefur einnig verið drjúgur á sviðinu. Hann fór fremur hægt af stað, en hefur síðan aukið ferðina samkvæmt formúlunni, að allt vald spillir.

Utanríkisráðherra hefur á ferli sínum ráðið tólf alþýðuflokksmenn til ráðuneytisins og til starfa á Keflavíkuflugvelli, alla án auglýsingar á störfunum. Í öllum tilvikum gekk hann framhjá reyndu fólki í ráðuneytinu og á vellinum og spillti um leið starfsandanum.

Ráðherrann gróf undan ráðuneytisstjóranum í sumar, þegar hann lét hann fullyrða, að búksláttarfræðingur og fyrirhugað sendiherraígildi í London hefði formlega diplómatastöðu. Skömmu seinna varð ráðuneytisstjórinn að fífli, þegar ígildið fékk loks slíka pappíra.

Utanríkisráðherra hefur leikið ráðuneytið grátt á valdaferli sínum. Hann hefur meðhöndlað það eins og sandkassa, hrakið hæfan hafréttarfræðing úr starfi og hlaðið upp fólki, sem ekki getur unnið fyrir sér úti í þjóðfélaginu. Hann hefur gert ráðuneytið illa starfhæft.

Þótt þessi spilling hafi grafið um sig á nokkrum tíma og farið hægt vaxandi, hefur hún fallið í skugga sprengunnar úr Hafnarfirði, sem hefur verið umræðuefni fjölmiðla í þessum mánuði. Sameiginlegt í báðum tilvikum er, að forustuflokkur spillingar ræður ferðinni.

Alþýðuflokkurinn er orðinn svona spilltur, af því að ráðamenn hans hafa sannfært sig um, að kjósendur séu fljótir að gleyma og láti spillinguna ekki koma niður á flokknum. Með djarflegri framgöngu flokksbroddanna í kosningabaráttu megi hjálpa fólki til að gleyma.

Ráðamenn Alþýðuflokksins hafa líka sannfært sig um, að tiltölulega fáir kjósendur geri sér rellu út af spillingu og aðrir muni í staðinn halla sér að flokknum í von um feita bita af einkavinaborði valdsins. Og það er einmitt rétt, að kjósendur eru bæði áhugalitlir og gleymnir.

Ráðamenn Alþýðuflokksins vara sig hins vegar ekki á, að almennt stefnir stjórnkerfið hægt og sígandi í átt frá skömmtun og fyrirgreiðslu til fastra mynztra og reglna, sem mismuna ekki borgurum landsins. Aukin einkavinavæðing Alþýðuflokksins stefnir í öfuga átt.

Þótt kjósendur hafi ekki nógu miklar áhyggjur af spillingu, eru þeir vafalaust í stórum dráttum fylgjandi því, að Ísland færist smám saman í átt til siðmenningarríkja á því sviði. Það getur hefnt sín á Alþýðuflokknum að reyna að færa spillingarklukkuna aftur á bak.

Um þessar mundir mælist Alþýðuflokkurinn með minna en 6% fylgi. Það jafngildir, að þjóðin hafi að sinni hafnað flokknum sem marktækum þátttakanda í stjórnmálum. Ekki er víst, að ráðherrunum verði að þeirri von, að kjósendur hafi gleymt öllu í næstu kosningum.

Ef ættingja- og einkavinaflokkurinn fær verðuga ráðningu í næstu kosningum, hafa kjósendur lagt sitt af mörkum til að vara stjórnmálamenn og -flokka við að ganga of langt í spillingu. Slík viðbrögð kjósenda mundu vafalítið leiða almennt til hægfara samdráttar í spillingu.

Eftir allt, sem á undan er gengið, er orðið brýnt fyrir kjósendur að losna undan því ámæli, að þeir hafi hvorki greind né minni til að standa undir hlutverki sínu.

Jónas Kristjánsson

DV

Fang Tseng hefur tvisvar hlotið gullverðlaun á Þriðja heims leikum fatlaðra. Hann er fótalaus kringlukastari í Kína og vinnur fyrir sér með því að selja gos og smávörur við þjóðvegi. Hann reiknaði með að fá að taka þátt í leikum ársins, sem voru haldnir í síðustu viku.

Í sumar kom í ljós, að Fang hafði misst fæturna, er skriðdreki Kínahers ók yfir hann á Torgi hins himneska friðar árið 1989. Fang var rekinn heim og Kína sendi engan kringlukastara á leikana. Þar vannst kringlan á 12 metrum, en Fang hafði kastað 27 metra í sumar.

Deng Pufang er líka fatlaður, máttlaus neðan mittis. Hann fatlaðist árið 1968, þegar honum var ýtt út um glugga í menningarbyltingunni vegna föður hans, sem er hinn frægi Deng, ráðamaður að tjaldabaki í Kína. Deng Pufang er formaður velferðarráðs fatlaðra.

Deng yngri reyndi að fá stjórnvöld til að endurskoða brottrekstur Fangs, en fékk því ekki framgengt. Þegar vestrænir blaðamenn spyrja nú Deng yngra um þetta mál, segist hann ekki hafa hugmynd um, hver Fang sé. Hann hefur gersamlega strikazt úr minni Dengs yngra.

Sama er að segja um aðra ráðamenn, sem hafa komið að þessu máli. Enginn þeirra hefur nokkru sinni heyrt Fangs getið. Meðal þeirra er Li Peng forsætisráðherra, sem opnaði Þriðja heims leika fatlaðra að þessu sinni, nýkominn úr kurteisisheimsókn til Þýzkalands.

Li forsætisráðherra var sá, sem á sínum tíma gaf skipun um blóðbaðið á Torgi hins himneska friðar. Hann er dæmigerður ráðamaður í Kína, fantur og fúlmenni eins og hinir. Við erum heppin, að hann skuli ekki hafa lagt leið sína um Keflavíkurflugvöll í kurteisisferðunum.

Fulltrúar Kína á alþjóðavettvangi eru fleiri. Í síðustu viku var Xu Huisi hershöfðingi í kurteisisheimsókn í bandaríska varnarmálaráðuneytinu. Xu þessi var sá, sem framkvæmdi skipun Lis um blóðbað á Torgi hins himneska friðar. Hinir blóði drifnu gera því víðreist.

William Perry, varnarmálaráðherra Bandaríkjanna, tók Xu með kostum og kynjum, viðraði sig upp við hann og hrósaði Kína opinberlega. Þetta er í anda þeirrar stefnu, að Bandaríkin verði að gera hosur sínar grænar fyrir ríki, sem verði helzta heimsveldi næstu aldar.

Kína nýtur svonefndra beztukjara viðskipta í Bandaríkjunum og notfærir sér þau til að selja Bandaríkjamönnum vörur, sem framleiddar eru af pólitískum þrælum í fangabúðum. Sjálfsagt hafa ráðamenn Kína bandaríska starfsbræður að háði og spotti heima fyrir.

Kínastjórn endurgeldur engan veginn stinamýkt Bandaríkjastjórnar. Kína er eina kjarnorkuveldið, sem eflir vígbúnað sinn um þessar mundir og hið eina, sem stundar tilraunir með kjarnorkuvopn. Kína er líka eina ríkið, sem beinir kjarnorkuvopnum að Bandaríkjunum.

Þótt ótal dæmi séu til viðvörunar, virðast bandarísk stjórnvöld ímynda sér, að núverandi stjórnvöld í Kína séu eilíf og þess vegna beri að vingast við þau og hunza stjórnarandstæðinga í Kína. Illmennastjórnin í Kína mun hins vegar hrynja eins og aðrar stjórnir kommúnista.

Hvað eftir annað hefur Bandaríkjastjórn fjárfest í erlendum skúrkum, sem hafa kvalið og kúgað þjóðir sínar. Þegar þeim hefur verið velt úr sessi, hefur Bandaríkjastjórn reynzt erfitt að ná góðu sambandi við arftakana. Samt lærir Bandaríkjastjórn aldrei af reynslunni.

Dæmi kringlukastarans Fengs sýnir raunverulegt óeðli þeirra ráðamanna Kína, sem vestrænir stjórnmálamenn, þar á meðal íslenzkir, eru að reyna að sleikja.

Jónas Kristjánsson

DV

Umræðan um vafasöm embættisverk fyrrverandi bæjarstjóra í Hafnarfirði og fyrrverandi heilbrigðisráðherra hefur fallið í hefðbundinn farveg. Þolandi umræðunnar kallar hana galdraofsóknir og ýmsum öðrum slagorðum, en forðast efnisatriði málsins sem allra mest.

Þetta dugir flokksbræðrum hans í kjördæminu mæta vel. Þeir segjast þjappa sér um hann. Þetta gerist alltaf í stjórnmálaflokkum, þegar foringjar lenda í vondum málum, ekki sízt í Alþýðuflokknum, sem orðinn er höfuðflokkur spillingarinnar, síðan Jóhanna sagði af sér.

Þolandi umræðunnar varð bæjarstjóri í ríku bæjarfélagi, sem hafði miklar álverstekjur umfram önnur sveitarfélög. Hann vandist því að geta haft um sig hirð skjólstæðinga og geta grýtt peningum í ýmsar áttir. Þennan ósið flutti hann síðan með sér yfir í ráðuneytið.

Þolandinn telur sig vera á gráu svæði eins og aðra stjórnmálamenn. Svo virðist, sem hann telji sig bara hafa verið að gera það sama og aðrir, sem komast í meirihlutaaðstöðu og fá völd út á það. Hann ofmetur spillingu annarra, sem ramba af og til út á gráa svæðið.

Munurinn á honum og öðrum stjórnmálamönnum, sem daðra við spillingu, er, að hann heldur sig sem mest á gráa svæðinu og leitast við að þenja það út. Hann hefur á skömmum stjórnmálaferli hlaðið upp mun lengri lista spillingarmála en aðrir stjórnmálamenn á löngum ferli.

Þegar gráa svæðið er þannig þanið út, sigla aðrir stundum í kjölfarið með tilvísun til þess, að hefð sé komin á hin spilltu vinnubrögð. Þannig grefur spillingin um sig fyrir tilverknað þeirra, sem framtakssamastir eru á sviðinu, svo sem umræddur bæjarstjóri og ráðherra.

Í tíð núverandi ríkisstjórnar hefur Alþýðuflokkurinn orðið að forustuflokki á sviði spilltra embættaveitinga. Hann hefur á ótrúlega skömmum tíma hlaðið upp sendiherrum og forstjórum í ríkiskerfinu, svo og nefndakóngum af ýmsu tagi og hirðmönnum á ævintýralaunum.

Auðvitað var ekki rúm fyrir Jóhönnu Sigurðardóttur í slíku ráðherraliði. Hún var of heiðarleg til að haldast þar við. Enda er nú sagt í gráu gamni og alvöru, að Alþýðuflokkurinn sé bandalag þeirra, sem hafi náð embætti út á flokkinn og þeirra, sem ætla sér að gera það.

Ýmislegt bendir til, að kjósendur láti sér fátt um finnast, einkum ef stjórnmálamenn eru einnig dugmiklir á öðrum sviðum. Því er ekki til að dreifa í þessu tilviki, því að ráðherrann reyndist afar illa í heilbrigðisráðuneytinu og sprengdi kostnað langt upp úr fjárlögum.

Því er ekki víst, að Alþýðuflokkurinn komist upp með að hafa skýra forustu í spillingu og bjóða þjóðinni upp á ráðherra með lengstan lista spillingarmála á stytztum tíma. Því er ekki víst, að Alþýðuflokkurinn geti látið duga að þjappa sér utan um hinn gagnrýnda ráðherra.

Einhvern tíma verða kjósendur að stinga við fótum. Annars mun spillingin smám saman magnast við víkkun gráa svæðisins. Ítalir fundu sinn spillingarbotn afar seint og á miklu dýpi, en þeir fundu hann. Einhvern tíma verða Íslendingar að gera upp sakir á svipaðan hátt.

Í vetur mun koma í ljós, hvert hlutverk Alþýðuflokkurinn ætlar spilltasta ráðherranum í kosningunum, og í vor mun koma í ljós, hvert hlutverk kjósendur ætla spilltasta stjórnmálaflokknum í kosningunum. Kannski verða menn þá loksins búnir að fá nóg af sukkinu.

Einhvern tíma neyðast kjósendur til að afsanna kenningu úr leiðurum þessa blaðs, að þeir hafi þær áhyggjur einar af spillingu að komast ekki í hana sjálfir.

Jónas Kristjánsson

DV

Við ættum að vera að nota svigrúm þorskveiðanna í norðurhöfum til að minnka þorskkvótann við Ísland að sama marki. Við fáum að minnsta kosti 40 þúsund tonn í norðurhöfum og ættum því að geta sigið úr 155 þúsundum tonna í 115 þúsund tonna þorskafla á heimamiðum.

Við erum enn að veiða þorsk í fiskveiðilögsögu okkar langt umfram tillögur fiskifræðinga. Svo hefur verið árum saman. Að meðaltali höfum við farið 62 þúsund tonn á ári fram úr tillögunum. Frá 1987 til 1994 höfum við samtals veitt 430 þúsund tonn umfram tillögurnar.

Ár eftir ár höfum við teflt á tæpasta vað í þorskveiðum okkar. Afleiðingin er, að ekkert klak hefur heppnazt í tíu ár. Seiðatalning á þessu hausti sýnir enn einn magran árgang. Það kemur ekki á óvart, því að önnur vegsummerki sýna, að þorskstofninn er að hruni kominn.

Of lítill hrygningarstofn er sennilegasta skýringin á, að góð klakár eru hætt að koma. Og hrygningarstofninn hefur árum saman verið óvenjulega lítill og farið minnkandi með hverju ári. Að baki þessarar ógæfu er sennilega ekkert annað en langvinn ofveiði okkar á þorski.

Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra hefur reynt að ná stuðningi ríkisstjórnarinnar við minni þorskkvóta, en ekki tekizt. Eftir seiðatalningu þessa hausts hefur hann ítrekað þetta og sagzt harma, að ekki hafi náðst pólitísk samstaða um að fara að tillögum fiskifræðinga.

Nú ber ráðherranum að herða aftur upp hugann og leggja til við ríkisstjórnina, að kvóti nýbyrjaðs fiskveiðiárs verði minnkaður frá því, sem áður hafði verið boðað. Það er ekki nóg að bíða í heilt ár eftir tillögum um minni þorskveiði en nú er heimiluð samkvæmt kvóta.

Ef ríkisstjórnin hafnar slíkum tillögum sjávarútvegsráðherra, hefur hún tekið þunga ábyrgðarinnar af herðum hans og flutt yfir á sínar. Meðan svo er ekki, hvílir ábyrgðin þyngst á honum. Og það er þung ábyrgð að sitja aðgerðalaust yfir hruni íslenzka þorskstofnsins.

Því miður hafa skammtímasjónarmið eflzt í stjórnmálum landsins. Ráðamenn flokkanna eru flestir ófúsir að horfa til langs tíma. Þeir líta í bezta lagi til næstu kosninga og í sumum tilvikum aðeins til næstu pólitísku slagsmála. Þeir eru burtreiðamenn, en engir stjórnvitringar.

Þetta er þjóðinni sjálfri að kenna. Hún hefur hallað sér í auknum mæli að kjaftforum kraftaverkamönnum, þar sem hver kynslóð froðusnakka er spilltari en hin næsta á undan. Hún virðist orðin ófær um að greina kjarnann frá hisminu í vali sínu á stjórnmálamönnum.

Þegar þjóð, sem er ófær um að vera sjálfstæð, velur sér stjórnmálamenn, sem eru ófærir um að varðveita fjöregg hennar, er ein af niðurstöðunum sú, að þorskstofninn hrynur. Og ekki virðist vera pólitískur vilji til að horfast í augu við raunveruleikann á þessu sviði.

Merkilegt er, að engum stjórnmálamanni virðist detta í hug, að virðing hans yxi og staða hans efldist, ef hann horfðist í augu við alþjóð og segði: Því miður höfum við gengið of langt í þorskveiðum og verðum að kúvenda, þótt það kosti háa og lága miklar fórnir um tíma.

Þetta er einmitt það, sem ístöðulitla þjóð vantar um þessar mundir. Hún þarf landsfeður, sem geta leitt hana af villigötu ofveiðinnar á þorski. Hana skortir langtíma- leiðtoga, sem hafa kjark til að stýfa þorskkvótann strax úr 155 þúsund tonnum niður í 115 þúsund tonn á ári.

Við höfum einmitt tækifæri nú, því að veiðin í norðurhöfum gefur okkur að minnsta kosti 40 þúsund tonna þorskafla, sem bætist ofan á aflann af heimamiðum.

Jónas Kristjánsson

DV

Fjárhagur þjóðarinnar mun alls ekki batna á næstu árum, heldur versna. Við höfum ekki enn náð botni kreppunnar, af því að árangursríkar veiðar togaraflotans við Svalbarða og í Barentshafi hafa mildað afleiðingarnar af samdrætti í þorskveiðum á heimamiðum okkar.

Ef áfram verður unnt að ná nokkurra milljarða króna búbót í þorski við Svalbarða og í Barentshafi á hverju ári, kemur það í stað minni þorskafla á heimamiðum. Það gefur sjómönnum miklar tekjur og heldur uppi frambærilegri rekstrarstöðu í sjávarútveginum í heild.

Aðrar greinar atvinnulífsins hafa í stórum dráttum lagað sig að nýjum og verri lífsskilyrðum. Hálfsársuppgjör ýmissa stórfyrirtækja sýna, að þeim hefur tekizt að halda sjó, til dæmis með því að fækka fólki á launaskrá og með því að rýra launakjör þess, sem eftir situr.

Þjóðin í heild hefur sýnt mikla aðlögunarhæfni í þrengingum sínum. Það sést bezt af vöruskiptajöfnuðinum við útlönd, sem er afar hagstæður. Það felur í sér, að við borgum fyrir innfluttar vörur með útfluttum vörum og eigum samt mikinn afgang til að greiða niður skuldir.

Aðlögunin að kreppunni hefur ekki verið ókeypis. Stéttaskipting hefur magnazt og vaxandi fjöldi fólks býr hálfgerðu eymdarlífi á þjóðfélagsjaðrinum. Atvinnuleysi er mikið, þótt það sé hætt að vaxa, og er orðið að föstum áhrifavaldi í mótun nútímaþjóðfélags á Íslandi.

Á næsta ári verða tekjur af þorskveiðum á heimamiðum mun lægri en þær eru á þessu ári. Til þess að jafna upp þann missi verða tekjur af þorskveiðum í norðurhöfum að verða mun hærri en þær hafa verið að undanförnu. Telja verður ólíklegt, að slíkt muni takast.

Búast má því við, að efnahagsástandið verði heldur lakara á næsta ári en það er um þessar mundir. Það mun hægfara síga á ógæfuhliðina á svipaðan hátt og hefur verið að gerast á undanförnum misserum. Jafnframt eru langtímahorfur síður en svo bjartar.

Við höfum um langt skeið ofveitt þorsk og fleiri stofna. Við höfum ekki farið að ráðum fræðimanna á þeim sviðum, heldur teflt á tæpasta vað. Afleiðingin er sú, að þorskstofninn stendur ekki lengur undir væntingum um stóra árganga. Það er búið að ganga of nærri honum.

Auknar líkur eru á, að við lendum í sama þorskleysi og Færeyingar og verðum að stíga sama skref og Kanadamenn, það er að leggja niður þorskveiðar á heimamiðum um langt árabil. Ef við lendum í því sjálfskaparvíti, magnast kreppan snögglega í stað þess að aukast hægt.

Við ættum að nota 40.000 tonna árlega búbót í norðurhöfum til að minnka heimaaflann úr 155.000 tonnum í 115.000 tonn af þorski á ári. Þá værum við að nota búbótina til að reyna að byggja upp þorskstofninn heima fyrir. Okkur mun hefnast fyrir að gera þetta ekki.

Raunar er merkilegt, að ráðamenn þjóðarinnar skuli treysta sér til að skipuleggja óhófsafla á þorski gegn fróðustu manna ráðum og eiga um leið á hættu að verða einungis minnst í Íslandsssögunni sem mannanna, er báru ábyrgð á hruni íslenzka þorskstofnsins.

Tvennt kemur til greina. Bjartsýni möguleikinn er, að kreppan aukist nokkuð frá því sem nú er, nái botni 1995 eða 1996, haldist síðan í stórum dráttum til aldamóta og sennilega lengur. Svartsýni möguleikinn er, að þorskstofninn hrynji og kreppan verði illskeytt.

Við stjórnum ekki lengur örlögum okkar. Stjórnvöld hafa þegar smíðað þá gæfu, sem við eigum skilið. Svo er bara að bíða og vona, að allt fari á illskárri veg.

Jónas Kristjánsson

DV

Guðmundur Árni Stefánsson vakti snemma athygli, þegar hann varð heilbrigðisráðherra fyrir rúmu ári. Mannaráðningar hans og embættaveitingar þóttu verri en annarra ráðherra og er þá mikið sagt. Síðan hafa hlaðizt upp tilvik, sem hljóta að teljast umdeilanleg.

Þegar hann skildi við ráðuneytið eftir eitt ár í starfi, mátti heita að flest væri þar í rúst. Sparnaður, sem forveri hans hafði náð fram með ærinni hörku, hafði rokið út í veður og vind á einu stjórnlausu ári og ráðuneytið hafði farið milljarð króna fram úr ráðgerðum útgjöldum.

Embættislega er heilbrigðisráðuneytið með slakari ráðuneytum. Ráðherrar þurfa að halda þar vel á spöðunum til að halda utan um mál. Guðmundur Árni kom með ættingja sína og vini inn í ráðuneytið og þeir reyndust auðvitað engir bógar til að hjálpa honum og vernda.

Hann virðist hafa vanizt því í bæjarstjórasessi Hafnarfjarðar að þurfa ekki að setja sig sjálfur inn í mál. Þetta leiddi meðal annars til, að hann úrskurðaði, að alþjóðlega viðurkenndur arfgengissjúkdómur væri sjálfskaparvíti, sem ætti að vega léttar hjá ríkinu en aðrir.

Hafnarfjörður hefur sérstöðu meðal sveitarfélaga. Hann hefur lengi haft mjólkurkú í álverinu. Þess vegna ætti fjárhagur bæjarins að vera betri en hinna, sem ekki hafa slíka kú. Þvert á móti er að koma í ljós, að Guðmundur Árni kom bænum í tveggja milljarða skuldasúpu.

Eitt dæmið um sukkið í Hafnarfirði var formaður húsnæðisnefndar bæjarins, sem varð að fara frá, þegar fjármál hennar voru gerð upp. Síðan gerði ráðherrann formann nefndarinnar að formanni Hollustuverndar ríkisins. Sukkarinn var fluttur frá bæ til ríkis.

Í ljós kom eftir vistaskipti ráðherrans, að hann hafði sem bæjarstjóri látið greiða sér og vildarmönnum sínum miklar greiðslur umfram umsamin laun. Þessi iðja hélt síðan áfram í ráðuneytinu, þar sem ráðherrann lét greiða fylgdarsveini sínum 600.000 króna mánaðarlaun.

Fræg eru milljónabiðlaunin, sem hann lét Hafnarfjarðarbæ greiða sér, enda þótt hann væri þegar kominn í ráðherrastarf. Ummæli ráðherrans um þetta bentu til, að hann hefði ekki hefðbundin viðhorf í siðferðismálum og ætlaði sér ekki að láta neitt fé úr hendi sleppa.

Ráðherrann réð þekktan flokksbróður sinn sem forstjóra Tryggingastofnunar ríkisins og lét áfram greiða forveranum full forstjóralaun, enda var hann líka flokksbróðir. Þetta er svo sem ekki önnur spilling en sú, sem tíðkast í gerspilltum Alþýðuflokki, en spilling samt.

Smám saman hafa verið að birtast fréttir af sérkennilegum embættisverkum hans og ættrækni sem bæjarstjóra í Hafnarfirði. Hann réð tengdaföður sinn sem skólahúsvörð, án þess að staðan væri auglýst. Hann lét náfrænku sína hafa nánast leigufría íbúð hjá bænum.

Ennfremur hefur komið í ljós, að hann heimilaði framkvæmdastjóra Alþýðublaðsins sjálfdæmi í birtingu auglýsinga frá Hafnarfjarðarbæ. Mátti framkvæmdastjórinn klippa auglýsingar úr öðrum blöðum og birta hjá sér. Reikningar, sem hann sendi, voru orðalaust greiddir.

Meðan slík atriði hafa verið að koma í dagsins ljós, hefur Alþýðuflokkurinn verðlaunað ráðherrann með því að gera hann að varaformanni í stað þeirrar konu, sem áður hélt uppi siðferðisímynd flokksins. Má nú segja að skel hæfi kjafti í þeirri valdastöðu flokksins.

Pólitískur frami Guðmundar Árna er dæmi um, hve langt menn geta komizt á kjaftavaðli, kunnáttuleysi og kjarklegri spillingu, ef kjósendur eru nógu heimskir.

Jónas Kristjánsson

DV

Athyglisvert afturhaldsbandalag hefur myndazt milli kaþólsku kirkjunnar í Vatíkaninu og róttækra leiðtoga íslams gegn uppkasti undirbúningsnefndar að ályktun mannfjölda- og þróunarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, sem hefst í Kaíró í Egyptalandi á mánudaginn.

Orðalagið, sem fer í taugar hinna róttæku afturhaldsmanna, er í rauninni varfærnislegt, enda hefur það útvatnazt í meðförum 170 ríkja, sem hafa tekið þátt í undirbúningi ráðstefnunnar. En það miðar að auknum áhrifum einstaklinga, einkum kvenna, á fjölskyldumál.

Hinir guðfræðilegu róttæklingar telja, að orðalagið leggi blessun yfir fóstureyðingar og vestrænt lauslæti í kynlífi. Þessi túlkun þeirra er einkar frjálsleg, því að ályktunin fjallar fremur um, hvernig megi draga úr þörf fóstureyðinga og stuðla að ábyrgðartilfinningu fólks.

Flestir aðrir en róttæklingarnir telja, að nauðsynlegt sé að draga úr fólksfjölgun í heiminum. Bent er á Rúanda sem dæmi um vandann. Þar fjölgaði fólki frá 1950 til 1994 úr 2,4 milljónum í 8,4 milljón manns. Landið stóð ekki undir þessu, svo að úr varð illræmd borgarastyrjöld.

Íbúafjöldi jarðar hefur tvöfaldazt síðan 1950 og nemur nú 5,6 milljörðum. Mest hefur fólksfjölgunin orðið í ríkjum, þar sem minnstir eru möguleikar á að brauðfæða fjölgunina. 70% aukningarinnar eru í löndum, þar sem fjölskyldutekjur eru innan við 4.000 krónur á mánuði.

Andstaða klerka Vatíkansins og íslams við aðgerðir gegn fólksfjölgun endurspeglar kvenhatur þeirra. Það hefur farið vaxandi í Vatíkaninu í páfadæmi Jóhannesar Páls, sem hefur á mörgum sviðum reynt að færa klukkuna aftur á bak. Og kvenhatur íslamsklerka er alþekkt.

Klerkabandalagið hefur gengið svo langt, að sendimaður Páfastóls fór til Írans til að samræma aðgerðir með erkiklerkum Persa, sem þykja klerka fjandsamlegastir öllu því, sem minnir á vestrænan nútíma. Stjórn Írans sjálf hyggst þó taka þátt í ráðstefnunni í Kaíró.

Mörg ríki íslams hafa tekið þátt í fjölskylduáætlunum í anda frumvarpsins að Kaíró-ályktuninni, flest önnur en afturhaldsríki olíufursta á Arabíuskaga. Hin nýja andstaða er því afturhvarf frá nútíma, eins og hann hefur verið í löndum á borð við Egyptaland og Tyrkland.

Bakslag íslams birtist meðal annars í, að afturhaldsríkin Sádí-Arabía og Súdan ætla ekki að taka þátt í ráðstefnunni og þjóðarleiðtogarnir Tansu Ciller frá Tyrklandi og Khalida Zia frá Bangladesh hafa hætt við komu. Prestaháskólinn Al Azhar í Kaíró hamast gegn ráðstefnunni.

Sagnfræðingar leika sér að getgátum um, að þriðja heimsstyrjöldin muni geisa milli veraldlegra, vestrænna lýðræðisríkja annars vegar og hins vegar trúarlegra og afturhaldssamra ríkja íslams. Þeir benda á vaxandi baráttu róttækra íslamsklerka gegn vestrænum áhrifum.

Þótt afturhaldið kunni ekki að fara svo mikið úr böndum, er ástæða til að vekja athygli á þeim félagsskap, sem afturhaldssemi Jóhannesar Páls páfa hefur kallað yfir kaþólsku kirkjuna. Hann er að skipa henni í sveit gegn vestrænum nútíma, sem er eina birtan í nútímanum.

Hin veraldlegu nútímaríki á Vesturlöndum hafa fundið leið úr miðaldamyrkri fátæktar og grimmdar inn í vestrænt lýðræði, þar sem einstaklingar og fjölskyldur hafa margfalt betri möguleika en nokkru sinni áður í veraldarsögunni til að njóta fegurðar og menningar.

Með andstöðu sinni við grundvallarhugsjónir einstaklings- og fjölskyldufrelsis eru erkiklerkar kaþólsku og íslamstrúar að tefla sér í hlutverk Satans í nútímanum.

Jónas Kristjánsson

DV

Íslendingar hafa sögulegan rétt til veiða við Svalbarða og í Barentshafi, ef slíkur réttur er á annað borð viðurkenndur. Þeir hafa veitt þar þorsk allt frá árinu 1930, síld frá 1967 og loðnu frá 1975. Norsk stjórnvöld fara með rangt mál, er þau segja Íslendinga nýja á miðunum.

Norðmenn eiga ekki Svalbarða og hafa alls ekki sama vald yfir honum og eigin landi. Um Svalbarða gildir samningur frá árinu 1920. Rúmlega fjörutíu ríki eru aðilar að samningnum og þar á meðal Ísland. Norsk lög og norskar reglugerðir gilda ekki sjálfkrafa um Svalbarða.

Samkvæmt annarri grein samningsins njóta allir þegnar og skip aðildarríkjanna sama réttar til veiða í landhelgi Svalbarða. Norskar verndaraðgerðir skulu ávallt eiga jafnt við um alla þegna samningsaðilanna, “án nokkurra undantekninga, forréttinda eða ívilnana”.

Ekkert ríki Svalbarðasamningsins, að Finnlandi undanskildu, hefur viðurkennt sjálftöku Noregs á fiskveiðilögsögu, þar á meðal úthlutun veiðikvóta að norskum geðþótta til að hygla eigin sjómönnum. Mörg ríkjanna og þar á meðal Ísland hafa harðlega mótmælt þessu.

Ofbeldi norskra stjórnvalda í sumar á miðunum við Svalbarða er hreint sjórán, sem brýtur gegn hefðarrétti og gegn samningi, sem Noregur hefur gert um svæðið. Þessi árásarhneigð minnir raunar sterklega á offors Norðmanna gegn Íslandi í Jan Mayen fiskveiðideilunni.

Þessu ofbeldi fylgir ótrúlegur munnsöfnuður ráðherra í ríkisstjórn norska Verkamannaflokksins, þar á meðal gribbugangur í sjálfum forsætisráðherranum. Íslendingar telja ekki allt ömmu sína í þessum efnum, en verða að játa sig gersigraða í óhefluðu ráðherraorðbragði.

Munnsöfnuður ráðherranna er sagður ætlaður til notkunar í norðurhéruðum Noregs, þar sem sjávarútvegur er eins konar félagsmálapakki, sem á að koma í veg fyrir, að fólk flykkist suður til Osló. Einnkennilegir mega þeir kjósendur vera, sem finnst munnsöfnuðurinn ljúfur.

Jafnframt er sagt, að norskir ráðamenn verði viðmælandi í nóvember, þegar lokið er þjóðaratkvæðagreiðslu um aðild ríkisins að Evrópusambandinu. Með gribbugangi eigi að draga fjöður yfir þá staðreynd, að Noregur hefur gert lélegan fiskveiðisamning við sambandið.

Stundum finnst okkur íslenzkir stjórnmálamenn vera of ódýrir í orði og á borði. Það bliknar þó í samanburði við ráðamenn Noregs, sem láta skjóta föstum skotum á skip; láta taka skip með ofbeldi; og setja lög og reglugerðir, sem brjóta jafnræðisreglu Svalbarðasamningsins.

Ef allt þetta framferði ríkisstjórnar Gro Harlem Brundtland er aðeins þáttur í grófri kosningabaráttu í Norður-Noregi, er fundinn í Noregi pólitískur botn, sem ekki hefur fundizt til dæmis á Íslandi, þótt sitthvað kunni að vera upp á íslenzka stjórnmálamenn að klaga.

Samhliða atgangi norskra stjórnvalda hafa þau staðfastlega neitað að setjast að samningaborði. Endurteknar tilraunir til að draga þau til samninga hafa engan árangur borið. Óhjákvæmilegt virðist því, að Ísland fari dómstólaleiðina í málinu, er hin leiðin virðist brostin.

Um leið þurfa íslenzk stjórnvöld að styðja betur við bak sjómanna sinna, til dæmis með því að taka þátt í sameiginlegri baktryggingu fyrir skaða, sem sjómenn og útgerðarfélög kunna að verða fyrir vegna töku skipa, annars ofbeldis og lögleysu af hálfu norska ríkisins.

Leiðinlegt er að þurfa að standa í útistöðum við nágranna. En það er líka leiðinlegt að láta þá valta yfir sig. Því stöndum við fast gegn norskri frekju og yfirgangi.

Jónas Kristjánsson

DV

Hörmungar Rúandamanna ætla engan enda að taka. Fyrst voru fjöldamorð í landinu sjálfu fyrr í sumar; síðan flóttamannastraumur til nágrannalandanna og stjórn glæpamanna á flóttamannabúðunum þar; og loks er komið í veg fyrir, að fólk snúi aftur til síns heima.

Þeir, sem bera ábyrgð á morðum á 500.000 manns í Rúanda, stjórna nú milljón manns í flóttamannabúðum nágrannaríkjanna. Þeir stjórna matargjöfum og annarri hjálp. Þeir nota aðstöðuna til að halda völdum í búðunum og til að koma í veg fyrir að fólkið snúi við.

Fólk féll áður fyrir sveðjum og bareflum, en nú fyrir hungri og sjúkdómum. Hjálparstofnanir ná ekki tökum á stöðunni, af því að skipuleggjendur og framkvæmdastjórar hryllingsins koma í veg fyrir það. Morðingjar njóta hjálparstarfsins, en almenningur mætir afgangi.

Fjölmiðlamenn fyrri ríkisstjórnar Rúanda stjórnuðu fjöldamorðunum með sífelldum hvatningum í útvarpi. Þeir stjórna nú ótta flóttamanna á sama hátt, með útvarpi. Þeir hvetja Hútumenn til að flýja land og hvetja þá til að fara ekki til baka úr flóttamannabúðunum.

Það var Mitterrand Frakklandsforseti og franskir embættismenn, sem framleiddu þetta skrímsli í Afríku. Þeir hindruðu fyrir nokkrum árum valdatöku siðaðra manna í Rúanda og bjuggu til ríkisstjórn og lífvarðasveitir, sem nú hafa staðið fyrir blóðbaðinu í landinu.

Frönsk stjórnvöld höfðust ekki að, meðan ríkisstjórnin og lífvörðurinn létu drepa hálfa milljón manns. Það var ekki fyrr en uppreisnarmenn voru farnir að hrekja lífvörð og stjórnarher á flótta, að Frakkar komu á vettvang til að hindra, að ósigur skrímslisins yrði alger.

Frakkar komu upp verndarsvæði í suðvesturhorni landsins, þar sem umbjóðendur þeirra fengu griðland. Þaðan hafa þeir getað útvarpað hvatningum til fólks að flýja land og snúa ekki til baka úr flóttamannabúðunum. Allur er þessi ljóti leikur á franskri ábyrgð.

Frakkar hafa haft forustu um að haga málum á þann veg, að vestrænt hjálparstarf er ekki rekið frá höfuðborg Rúanda, þar sem ný og fremur siðuð stjórn hefur tekið við völdum, heldur á vegum fjöldamorðingjanna, sem ráða ríkjum í flóttamannabúðum í nágrannaríkjunum.

Gott væri, ef Sameinuðu þjóðirnar mönnuðu sig upp í að taka málin úr höndum Mitterrands og franskra embættismanna. Styðja þarf við bakið á nýju stjórninni í Rúanda og einnig senda eftirlitsmenn til að sjá um, að hún efni loforð um að hefna ekki fyrir fjöldamorðin.

Sameinuðu þjóðunum ber að sjá um, að hjálparstarf sé rekið framhjá valdsviði fjöldamorðingjanna í flóttamannabúðunum og á verndarsvæðinu. Ennfremur ber þeim að styðja nýju stjórnina við að koma upp dómstóli, sem komi lögum yfir morðingja og stjórnendur þeirra.

Aðstoð Sameinuðu þjóðanna við stríðsglæparéttarhöld mun stuðla eindregið að heilbrigðu uppgjöri Rúandabúa við fjöldamorðingjana innan ramma laga og réttar og draga úr líkum á, að þeir, sem hafa um sárt að binda, taki í staðinn lögin í eigin hendur og hefni sín grimmilega.

Athyglisvert er, að nýja stjórnin í Rúanda og hermenn hennar hafa í stórum dráttum forðazt hefndaraðgerðir og annað atferli, sem geti dregið úr trausti flóttamanna á eðlilegum móttökum í heimahögum. Nýja stjórnin á að njóta þess, að hún hegðar sér fremur siðlega.

Athylgisverðast er þó, að endastöð ábyrgðarinnar á hörmungunum í Rúanda er í hjarta Evrópu, í París, hjá forseta Frakklands og frönskum embættismönnum.

Jónas Kristjánsson

DV

Mikil aðsókn heilbrigðisstétta var að fyrirlestrum bandarískra lækna og næringarfræðinga, sem héldu opinn fund í Reykjavík fyrir helgina í boði bændasamtakanna og Náttúrulækningafélags Íslands. Fagfólk er farið að átta sig á, að næring hefur mikil áhrif á heilsu.

Það er svo sem ekki vonum fyrr, að áhugi heilbrigðisstétta beinist að náttúrulegum lækningaleiðum. Þær hafa verið kynntar hér í rúma sjö áratugi og oft sætt flimtingum. En nú eru menn farnir að viðurkenna, að oft er gott mataræði árangursríkara en lyf og uppskurðir.

Gott mataræði er ein bezta leiðin til að hindra viðgang sjúkdóma, sem tengjast lífsstíl nútímamannsins. Fyrirferðarmest eru þar krabbamein og hjartasjúkdómar. Sjúkdómar af því tagi kalla á mikinn og vaxandi hluta af þjóðartekjunum, sem um leið standa í stað eða minnka.

Enn er ekkert lát á óhófsneyzlu þjóðarinnar á hvítum sykri, sem haldið er fram, að sé eins mikill kostnaðarvaldur í heilbrigðiskerfinu og áfengi eða tóbak. Sú skoðun var sett fram af þekktum vísindamanni og lækni, sem ekki verður sakaður um sérvizku eða sértrúarofsa.

Í Bandaríkjunum og víðar eru næringarfræðingar að mestu orðnir sammála um, hvaða mataræði verndi heilsu fólks. Það er í stórum dráttum mataræðið, sem hér á landi hefur verið kynnt á vegum Náttúrulækningafélags Íslands og notað í Heilsustofnun þess í Hveragerði.

Þrátt fyrir skyndibitaátið hefur næring Íslendinga að ýmsu leyti batnað. Gróf heilhveitibrauð hafa náð útbreiðslu og farin eru að sjást pöstu úr heilhveiti. Ávextir og hreinir ávaxtasafar eru á hvers manns borði og notkun fjölbreytts grænmetis breiðist út jafnt og þétt.

Settar hafa verið á fót verzlanir, sem sérhæfa sig í vörum af þessu tagi. Einstaka sinnum er lífrænt ræktað grænmeti á boðstólum. Langt er þó frá því, að hollur matur sé eins aðgengilegur og hann þyrfti að vera. Ekki geta allir búið á Heilsustofnuninni í Hveragerði.

Læknarnir, sem voru hér fyrir helgina, svo og ýmsir aðrir bandarískir gestir íslenzku bændasamtakanna fyrr á þessu ári hafa bent á sérstöðu Íslands og möguleika íslenzks landbúnaðar á sviði náttúrulegrar fæðu, einkum í lífrænni ræktun grænmetis, mjólkur og kjöts.

Erlendis er jarðvegur víða orðinn eitraður af efnum, sem eiga að þenja afkastagetu landbúnaðar. Hið sama er að segja um alla fæðukeðjuna, sem byggist á þessum jarðvegi. Hér á landi hefur krafa til afkasta ekki enn haft eins skaðleg áhrif á umhverfi landbúnaðar.

Við samanburð á erlendum og innlendum landbúnaði verður að hafa þann fyrirvara, að víðast hvar í vestrænum löndum er auðvelt fyrir fólk að nálgast lífrænt ræktaða fæðu og aðra náttúrulega fæðu frá framleiðendum, sem hafa sérhæft sig á því sviði og fá hærra verð.

Hér á landi er hins vegar tiltölulega erfitt að fá slík matvæli, enda ríkir furðulegt innflutningsbann á lífrænum grænmetistegundum, þegar sömu tegundir fást hér ólífrænar. Íslenzkur landbúnaður er varla byrjaður að sveigja sig að innlendri neyzlu á þessu sviði.

Eins og oft vill verða hér á landi vilja menn gleypa sólina. Forustumenn í landbúnaði eru farnir að sjá í hillingum gullinn útflutning lífrænnar búvöru, þótt lítið sem ekkert hafi enn verið gert til að koma slíkri vöru á innlendan markað til að prófa hana fyrst með minni áhættu.

En vaxandi áhugi bænda mun eins og vaxandi áhugi heilbrigðisstétta leiða til aukins þrýstings á þjóðina um, að hún færi neyzlu sína í auknum mæli yfir í holla fæðu.

Jónas Kristjánsson

DV

Júgóslavneski herinn og stjórnvöld í Serbíu skipulögðu og hófu þjóðahreinsun í Bosníu með fjöldamorðum, fjöldanauðgunum og öðrum hryðjuverkum, sem miðuðu að því að hræða annað fólk af svæðum, sem Bosníuserbar vildu komast yfir. Serbía ber ábyrgð á hryllingnum.

Ráðamenn Vesturlanda mega ekki taka gildar sjónhverfingar um, að Serbíustjórn hafi hætt stuðningi við Bosníuserba og hafi lokað landamærunum milli Serbíu og Bosníu. Fullkomlega siðlaust væri að fara að verðlauna Drakúla greifa fyrir að afneita Frankenstein.

Ráðamenn Vesturlanda bera líka ábyrgð á hryllingnum, einkum Mitterrand Frakklandsforseti, Major, forsætisráðherra Bretlands, og Bush, fyrrum Bandaríkjaforseti. Leiðtogar af því auma tagi neituðu að grípa í taumana, þegar það var auðveldara og ódýrara en nú.

Ráðamenn Vesturlanda hafa sýnt ótrúlega fákænsku í málefnum arfaríkja Júgóslavíu. Þeir hafa komið því orði á Vesturlönd, að þar séu ráðamenn sífellt reiðubúnir að vera með hótanir út í loftið, en því megi hins vegar treysta, að þær verði aldrei framkvæmdar.

Frammistaða ráðamanna Vesturlanda í Bosníu hefur orðið Vesturlöndum dýrkeypt, því að flestar hryðjuverkastjórnir heimsins hafa síðan talið sér kleift að gefa Vesturlöndum langt nef. Þessi ömurlega staðreynd gildir allt frá Sómalíu til Haítí og frá Rúanda til Bosníu.

Ef ráðamenn Vesturlanda ætla nú að kóróna sköpunarverk sitt í Bosníu með því að verðlauna stjórnvöld í Serbíu með mildun á viðskiptabanni, sem merkast er fyrir þá sök, að það er eitt hriplekasta bann nútímans, eru þeir að magna ábyrgð sína á ástandinu í Bosníu.

Ef ráðamenn Vesturlanda halda líka áfram að bregða fæti fyrir framgang réttarhalda yfir þúsundum af stríðsglæpamönnum Serba, eru þeir að stimpla sig í veraldarsögunni sem meðreiðarsveina hins illa. Þeir munu aldrei getað þvegið af sér skítinn. Sem er bara sanngjarnt.

Það er ekki nóg að takmarka ábyrgðina við nokkur þúsund Bosníuserba, sem hafa leikið hlutverk Frankensteins. Ábyrgðin er meiri hjá Júgóslavíuher og Serbíustjórn, sem framleiddu uppvakninginn, og hjá ráðamönnum Vesturlanda, sem hafa örvað hann til ódáða.

Margra mánaða reynsla er fyrir því, að leiðtogar Serbíu og Bosníuserba eru sérfræðingar í sjónhverfingum og undirritun skjala, sem þeim hefur aldrei dottið í hug að fara eftir. Furðulegt er, að ráðamenn Vesturlanda og umboðsmenn þeirra virðast alltaf vera jafn bláeygir.

Hamslaus illvirki Serba eiga sér þrenns konar rætur. Í fyrsta lagi í kaldrifjuðum áætlunum stjórnenda Júgóslavíuhers og Serbíu. Í öðru lagi í ótrúlega víðtækri siðblindu meðal Serba. Og í þriðja lagi í viðbrögðum Vesturlanda við vandanum, þegar hann var enn viðráðanlegur.

Ráðamenn Vesturlanda stuðla ekki að lausn Bosníuvandans með því að strá salti í sár tugþúsunda kvenna, sem hafa þolað hervirki þúsunda geðveikra Serba. Friðarsamningurinn, sem ráðamenn Vesturlanda hafa smíðað, þjónar því miður einkum hagsmunum óargadýranna.

Ráðamenn Vesturlanda vinna gegn framtíðarhagsmunum Vesturlanda í samfélagi þjóðanna, ef þeir bæta nú gráu ofan á svart með því að fara að milda viðskiptabannið á Serbíu í stað þess að herða það enn frekar. Þeir vekja með því upp fleiri drauga víða um heim.

Hryllingurinn var fyrirsjáanlegur fyrir tveimur árum, þegar Serbar réðust á menningarsöguna í Dubrovnik. Þá þegar var margsinnis varað við óargadýrunum.

Jónas Kristjánsson

DV

Staða Jóhönnu Sigurðardóttur í stjórnmálunum minnir á stöðu Vilmundar Gylfasonar og Alberts Guðmundssonar, þegar þeir buðu fram sérstaka lista í alþingiskosningum. Eins og þeir dregur hún að sér mikið lausafylgi, sem ekki nýttist framboðslistum þeirra á kjördegi.

Samkvæmt skoðanakönnun DV nýtur Jóhanna fylgis 6-7% kjósenda. Það ætti að nægja henni fyrir fjórum þingmönnum, ef kosið væri núna. Samkvæmt sömu könnun nýtur Jóhanna velvildar miklu fleiri kjósenda, um 30%, án þess þó að hafa allt það viðbótarfylgi í húsi.

Lausafylgið í landinu er núna orðið meira en það var í tíð Vilmundar og Alberts. Samanlagt eru velvildarmenn Jóhönnu og hinir óákveðnu meira en helmingur allra kjósenda. Þetta sýnir, að stjórnmálaflokkarnir hafa samanlagt ekki sniðið sig að þörfum helmings kjósenda.

Þótt gerðir Jóhönnu séu umdeildar, nýtur hún trausts fyrir það að vera heiðarleg og sjálfri sér samkvæm. Þeir hæfileikar eru ekki útbreiddir í stjórnmálum landsins. Þess vegna er hún vinsælust allra stjórnmálamanna og þess vegna mun hún koma nokkrum mönnum á þing.

Samkvæmt fyrri reynslu mun velvildarfylgið aðeins nýtast Jóhönnu að litlum hluta. Hún getur sjálf ekki skipað öll sætin á öllum framboðslistum flokks hennar. Hún verður að sýna frambjóðendur, sem njóta mun minna trausts en hún nýtur sjálf um þessar mundir.

Til þess að brjóta upp flokkakerfi, sem ekki hefur reynzt svara þörfum tímans, nægir ekki að hafa eina persónu sem eina aðdráttaraflið. Þess vegna náðu Vilmundur og Albert aðeins í hluta lausafylgisins og aðeins til skamms tíma. Hið sama virðist vera að gerast núna.

Samkvæmt fyrri reynslu er ekki auðvelt að byggja stjórnmálaflokk utan um einn stjórnmálamann, þótt hann njóti mikils trausts. Sú reynsla segir þó ekki, að ókleift sé að virkja lausafylgið í landinu, ef byggt væri á fleiri hornsteinum en einum vinsælum stjórnmálamanni.

Hingað til hefur lausafylgið ráfað milli flokka og stundum leitað að hluta útrásar í stuðningi við skyndiframboð. Enginn hefur náð að stöðva rásið og virkja það í þágu tiltölulega fastmótaðs stjórnmálaafls. Jóhönnu mun ekki takast það einni frekar en Vilmundi eða Albert.

Það er þó enginn ósigur fyrir Jóhönnu og sjónarmið hennar, þótt hún verði bara einn af mörgum þingflokkum eftir næstu kosningar. Ef hún fer á þing við fjórða mann, hefur hún að mörgu leyti betri aðstöðu til að hafa áhrif en hún hafði í húsmennsku hjá spilltum Alþýðuflokki.

Til þess að brjóta upp flokkakerfið nægir ekki heldur að fara hina leiðina, sem Kvennalistinn hefur farið, að slátra öllum stjórnmálakonum sínum, sem hafa aðdráttarafl, og sitja nú uppi með einkar svipdauft lið, er aðeins dregur til sín harðasta kjarna hugsjónafólksins.

Ef til vill þarf hvort tveggja í senn, trúverðuga forustu og hugmyndafræði, sem höfðar til lausafylgisins í heild, til þess að nýtt framboð geri meira en að valda tímabundinni skelfingu í flokkakerfinu. Ef til vill þarf eitthvað fleira en þetta tvennt til að líma pakkann saman.

Jóhanna hefur valdið skelfingu í flokkakerfinu. Vinsældir hennar í skoðanakönnun urðu stjórnmálamönnum í öllum flokkum tilefni til að mynda hræðslubandalag gegn haustkosningum. Þeir vilja fresta vandanum, enda kann bóla Jóhönnu að hjaðna nokkuð í vetur.

Jóhanna er tæplega því hlutverki vaxin að sópa burtu úreltu flokkakerfi. En það er hægt og verður einhvern tíma gert. Svo mikið er orðið lausafylgið í landinu.

Jónas Kristjánsson

DV

Sérframboð Jóhönnu Sigurðardóttur eykur líkur á helmingaskiptastjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks eftir kosningar. Jóhanna mun taka nokkurt fylgi frá Alþýðubandalagi og Kvennalista og rýra möguleika þeirra flokka til að taka þátt í stjórnarmyndun.

Lengi hefur legið í loftinu tveggja flokka stjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks. Við formannaskiptin hefur Framsóknarflokkurinn færzt til hægri. Og Sjálfstæðisflokkurinn hefur í auknum mæli hallazt að Evrópustefnu, sem er að skapi Framsóknarflokknum.

Flokkarnir tveir hafa reynt að vekja athygli á öðrum möguleikum sínum í stöðunni, annars vegar til að villa um fyrir kjósendum á hefðbundinn hátt og hins vegar til að styrkja stöðu sína í fyrirhuguðum samningum um samstarf þeirra í milli eftir næstu kosningar.

Framsóknarflokkurinn hefur lengi sérhæft sig í Janusarstöðu á miðju stjórnmálanna og samið ýmist til hægri eða vinstri eftir kaupum á eyrinni. Sjálfstæðisflokkurinn er nú að reyna að sýna fram á, að Alþýðubandalagið geti verið vænlegur samstarfskostur að þessu sinni.

Ágreiningur um utanríkismál er að mestu horfinn. Alþýðubandalagið getur sætt sig við varnarlið og Atlantshafsbandalag, enda er Nató orðið að öryrkjabandalagi, sem meira eða minna lýtur neitunarvaldi Rússa í reynd, svo sem í ljós hefur komið að undanförnu á Balkanskaga.

Eini flokkurinn, sem hefur sérstöðu í utanríkismálum, er Alþýðuflokkurinn, sem hefur teflt sér út af skákborðinu vegna óvenjulega glæfralegrar spillingar í embættaveitingum. Kjósendur þola flokkum sínum flest, en Alþýðuflokknum hefur þó tekizt að ganga fram af fólki.

Eftir skoðanakönnunum að dæma er aðeins til eitt tveggja flokka stjórnarmynztur. Það er gamalkunnug helmingaskiptastjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks. Alþýðubandalag og Kvennalisti hafa ekki hvor um sig bolmagn til að leika hlutverk Framsóknarflokks.

Það er því tómt mál fyrir Morgunblaðið að auglýsa Alþýðubandalag sem afleysingaflokk fyrir Framsóknarflokk. Alþýðubandalagið hefur ekki fylgi til að leika slíkt hlutverk, einkum vegna sérframboðs Jóhönnu Sigurðardóttur. Taka yrði þriðja flokkinn inn í slíkt mynztur.

Vinstri stjórn verður líka erfiðari eftir sérframboð Jóhönnu. Ekki dugir lengur þrjá flokka til að mynda slíka stjórn, heldur þurfa þeir að vera fjórir til þess að dæmið gangi upp, Framsóknarflokkur, Alþýðubandalag, Kvennalisti og annaðhvort Jóhönnu- eða Alþýðuflokkur.

Allt er svo sem orðið framkvæmanlegt, einkum eftir að stjórnmálaflokkarnir urðu í reynd allir nokkurn veginn eins. Með afskiptaleysi sínu af stjórnmálum hafa kjósendur gert stjórnmálaflokkunum kleift að breytast í valdaframleiðsluvélar fyrir einstaka stjórnmálamenn.

Hvert sem menn kasta atkvæði sínu, er niðurstaðan nokkurn veginn hin sama: Flokkspólitísk spilling, andstaða við aukið Evrópusamstarf, framhald árlegrar milljarðabrennslu verðmæta í landbúnaði, óbreytt kvótakerfi í sjávarútvegi, þjóðarsættir, aukin fátækt og stöðnun.

Stjórnmálaþokan magnast lítillega, þegar formaður Framsóknarflokksins hrósar formanni Alþýðuflokksins og þegar Morgunblaðið hrósar Alþýðubandalaginu. Eigi að síður glittir í gamalkunna og hefðbundna helmingaskiptastjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks.

Slík stjórn var orðin líklegust strax í vor og er nú orðin hálfu líklegri, er Jóhanna stefnir að Vilmundsku uppreisnarframboði, sem fær nokkra þingmenn.

Jónas Kristjánsson

DV