0811
Fjölmiðlasaga
Tækniþróun I
Þegar rafmagn var komið til sögunnar, var hægt að senda skilaboð hraðar en sendiboða. Í stað flutnings kom sending. Hvar sem járnbrautir voru lagðar, kom ritsími í kjölfarið. Fljótlega komu þar að auki neðansjávarkaplar fyrir ritsíma.
Með ritsímanum komu tvær sérhæfingar í fréttaflutning, annars vegar upplýsingadagblöð og hins vegar skemmtunardagblöð. Báðar byggðust á nýrri tegund flutnings frétta: Þær fóru um stórar miðstöðvar, fréttastofur sem söfnuðu og dreifðu.
Almenningur fór að lesa fréttablöð sér til upplýsingar og skemmtunar. Massaþjóðfélög nútímans urðu til. Síðan kom síminn til skjalanna á þriðja fjórðungi nítjándu aldar og var orðinn að miðstéttaeign um aldamótin 1900.
Rómverjar reistu 3197 varðturna til að senda skilaboð. Seint á sautjándu öld fóru menn að senda skilaboð á þennan hátt. Sjónrænt skilaboðakerfi var fundið upp af Claude Chappe 1792 og notað í Frakklandi. Það var eins konar morse-kerfi hersins.
Napóleon útvíkkaði þetta kerfi utan Frakklands. Það var starfrækt fyrir stjórnvöld og herinn, of takmarkað í notkun og of dýrt í rekstri til að ná annarri útbreiðslu. Slík kerfi voru þó lögð hér og þar til ársins 1840.
Um og upp úr 1840 hafði ritsíminn tekið við sjónræna kerfinu. Ritsíminn var óháður birtu og veðri. Hann var auðvelt að leggja, hvar sem járnbrautir voru. Hann virkaði líka miklu hraðar, opnaði fyrir hraðar fréttir um langan veg.
Ritsíminn flæddi um allan heim, líka þriðja heiminn. Það gerðist svo hratt, að enginn hafði yfirsýn. Þetta gerðist áratuginn 1846-1856. Fyrsti sjávarkapallinn var lagður um Ermasund og gerði ritsíma kleifan milli London og Parísar 1852.
Fréttaöflun var fundin upp sem fag fyrir lok nítjándu aldar. Fréttamenn lýstu atburðum og skemmtunum. Sumir fjölmiðlar stefndu að því að vera fróðlegir, aðrir stefndu að því að vera skemmtilegir. Sumir sögðu staðreyndir, aðrir sögðu sögur.
Upplýsingablöðin voru einkum lesin af miðstéttinni og yfirstéttinni, en skemmtiblöðin einkum af undirstéttinni. Joseph Pulitzer var hugmyndafræðingur skemmtilegu blaðanna, gaf út New York World og gerði að mjög útbreiddu blaði.
Hann var með svonefndar æsifréttir, þó undir boðorðinu: Staðreyndir, staðreyndir, staðreyndir. Hann setti upp fjörugt umbrot og birti fréttir af fólki, sem hann taldi standa fólki nær en annað fólk. World varð heimilisblað hinna aðfluttu.
New York Times fór í aðra átt, lagði meiri áherslu á siðsemi en staðreyndir. Það auglýsti sig gjarna í samanburði við æsiblöðin, sagðist ekki óhreinka borðdúkinn. Að lokum varð það að eins konar yfirlýsingu um yfirburði að kaupa það og lesa.
Síminn var fundinn upp 1876 og dreifðist fljótt um allt. Ritsíminn hafði verið æði dagsins árið 1850, en árið 1880 var síminn æði dagsins. Ritsíminn var á sérstökum afgreiðslustöðum, en símann höfðu menn heima hjá sér og í vinnunni.
Fram að ritsíma var sama orðið notað um flutninga og fjölmiðlun. Með ritsímanum urðu skil þar á milli. Ritsíminn jafnaði út fjarlægðir. Allir voru við sama borð í kaupsýslu og viðskiptum. Landafræðin skipti ekki lengur máli.
Ljósmyndir veita fólki mest af þekkingunni um, hvernig fortíðin leit út og hvað nútíminn nær langt. Ljósmyndir eru ekki yfirlýsingar um heiminn, frekar eru þær smáar eftirgerðir hans. Bækur hafa lengi verið helsti vettvangur ljósmynda.
1871 urðu ljósmyndir mikilvægur þáttur í eftirlitskerfi stjórnvalda. Ljósmyndir eru sönnunargögn, en auðvelt er að falsa þær. Fyrstu myndavélarnar urðu til í Frakklandi og Bretlandi árið 1840.
Ljósmyndun er félagsleg hegðun. Menn taka og eiga myndir af fjölskyldunni, oft það eina sem eftir er af stórfjölskyldu fyrri tíma. Ljósmyndir eru líka hluti af ferðamennsku. Ferðir verða aðferð við að safna veruleika í ljósmyndasöfn.
1890 var orðið hagkvæmt að birta ljósmyndir í dagblöðum. Áður höfðu verið notaðar teikningar. Fjórtán dagblöð í New York birtu 903 ljósmyndir á viku árið 1910. Árið 1900 var komin fjölmenn sveit blaðaljósmyndara í Bandaríkjunum.
Fréttir urðu meginefni fjölmiðla upp úr 1830, þegar ódýr fréttablöð komu til sögunnar í París og öðrum heimsborgum. Ljósmyndir urðu svo meginefni upp úr 1900. Okamoto tók 11.000 myndir af Lyndon Johnson í forsetatíð hans.
Heimssýningin 1900 í París var neyslusýning, ekki framleiðslusýning. Fyrstu stórmarkaðir, Bon Marché, risu í París 1852, raflýst undraland til að rölta um og skoða í frítímum. Með stórmörkuðum kom fast verð og leyfi til að þukla.
Það var rafmagn til ljósa, sem bjó til undraland stórmarkaða, sem nú
hafa dreift úr sér og eru komnir í skemmtigarða, á flugvelli og lestarstöðvar. Ljósin gefa birtu og yl. Bílasýningar hófust 1898, annað aðdráttarafl fyrir almenning.
Kvikmyndasýningar hófust í Frakklandi 1895, í Bandaríkjunum 1896. Mikil útþensla var í opnun sýningarsala eftir 1905. Milli 1905 og 1918 var gífurleg fjölgun áhorfenda. Kvikmyndir urðu ein helsta skemmtun fólks.
Á tímanum 1870-1920 urðu stjörnur í skemmtibransa hluti af lífi Bandaríkjamanna. Stjörnur urðu fyrirmyndir borgarbúa. Nálægðin við stjörnur jókst, eftir að tal kom til sögunnar í bíómyndum seint á þriðja áratugnum.
Sjá nánar:
David Crowley & Paul Heyer, Communication in History, 2003
Mitchell Stephens, A History of News, 1988
Joseph Straubhaar & Robert LaRose, Media Now, 2006