0208
Blaðamennska
Hönnun – Handrit
Letur og hönnun:
Lesendur vilja, að textinn sé auðlesinn. Hafa ekki áhuga á tæknilegum atriðum. Forðastu umbrot, sem truflar lesanda eða lestur. Skökk eða bogin fyrirsögn.
Mósaíkumbrot er skemmtilegt; þar getur lesandinn rambað.
Upphaf síðunnar er efst til vinstri, endir hennar neðst til hægri.
Milli þessara punkta er þyngdarafl lestrarins, höfuðlína síðunnar
Sjónrænir seglar draga augað annað. Gæta þarf hinna horna síðunnar.
Allur texti skal vera jafnaður til vinstri. Megintexti oftast líka til hægri. Fyrirsagnir eiga að vera jafnaðar til vinstri, en ekki jafnaðar til hægri. Lesandinn skannar, þegar hann skoðar umbrotsatriði, síðan les hann, kannski.
Textalínur mega ekki vera of langar. Brauðskrift blaða er oftast 8 punktar.
Notað er belgmikið letur, nánast eingöngu antíkva, svo sem Times Roman.
Framhöld hafa alveg verið aflögð. Hverri síðu nægir sín þjáning.
Fyrirsagnir draga fréttirnar saman. Áberandi þættir í umbrotinu.
Fyrirsagnir eiga að vera jafnaðar til vinstri.
Fyrirsagnir eiga ekki að vera í hástöfum. Slíkar eru erfiðir aflestrar.
Hámark stafa í fyrirsögn er 45, hámark stafa í línu fyrirsagnar er 32.
Leturblað fyrirsagna segir, hvaða letur megi nota og í hvaða stærðum.
Letur í föstum heitum og lógóum er annað en letur fyrirsagna.
Vaktstjórar:
Dagblað á að þekkjast á forsíðunni. Ekki samt hafa of mikið af föstum reglum. Ýmis smáatriði draga úr sveigjanleika hennar og stærð þess flatar, sem hægt er að nýta. Gott er að hafa reglur um hámark sveigjanleika.
Umbrotsblöð eru enn notuð. Tölvuumbrot er eins staðlað og hefðbundið umbrot.
Textabálkar eru betri láréttir en lóðréttir, sem eru óárennilegir.
Betra er að hafa eina stóra mynd á síðu en tvær jafnar millistærðar í innri samkeppni.
Síður raðast í skipulega blaðhluta. Þróunin er í átt til meiri skiptinga.
Hver síða/opna þarf að hafa eina berandi fyrirsögn. Og eina áberandi ljósmynd.
Leiðarasíðan er sér á parti, oft með annarri dálkabreidd og stærra meginmálsletri.
Enginn munur er á umbrotsreglum breiðsíðublaða og smábrotsblaða. Fyrirsagnir og myndir eru oft stærri í smábrotsblöðum og meiri æfingar leyfðar í umbroti. En meginlínur þær, sem hér hafa verið settar fram, gilda jafnt um bæði formin.
15 reglur um handritalestur:
Öll handrit þarf að lesa af öðrum en höfundi. Prófarkalestur tíðkast enn hér, en hefur lagst niður víða erlendis. Þar taka vakt- og textastjórar við hlutverkinu. Íslenskir fjölmiðlar eiga að vera á góðu tungumáli miðað við önnur lönd.
1. Lestu fyrst alla greinina áður en þú breytir nokkru. Þú þarft að sjá allt.
2. Fullvissaðu þig um, að sagan sé rétt upp byggð með skynsamlegri efnisröð.
3. Þéttu söguna, styttu hana, taktu út hluta, sem ekki skipta máli.
4. Taktu út óþörf orð, bættu bygginguna, léttu rennsli málsgreina.
5. Fullvissaðu þig um, að öllum mikilvægum spurningum sé svarað í greininni.
6. Fullvissaðu þig um, að sagan sé sanngjörn og óhlutdræg.
7. Hafðu efasemdir um svokallaðar staðreyndir. Passaðu nöfn og tímasetningar.
8. Einfaldaðu málið. Breyttu flóknum málsgreinum í einfaldar.
9. Útskýrðu, útskýrðu. Láttu ekki lesandann fá eitthvað, sem hann skilur ekki.
10.Forðastu óþarflega miklar tilvitnanir. Gættu þess, að rétt sé eftir haft.
11.Hafðu málfræðina rétta. Forðastu tískuorð og klisjur.
12.Fylgdu stíl blaðsins. Víða eru samræmdar reglur um notkun tungumálsins.
13.Skerðu miskunnarlaust niður nauðsynlegar, leiðinlegar sögur.
14.Notaðu læknishníf, ekki kjötskurðarhníf við allan niðurskurð.
15.Vertu í símasambandi við höfundinn, ef hann er farinn af skrifstofunni.
Undirfyrirsagnir eru aftur komnar til skjalanna. Voru horfnar um tíma.
Lesendur sjá ekki mun, þegar 48 pkt eru minnkaðir niður í 42 pkt.
Óreyndir setja oft þarflaus aukaorð í fyrirsagnir til að þær fylli betur.
Fyrirsagnir vísa oft til efnis, sem ekki er fremst í grein. Hún er þá úr fókus.
Virk sagnorð eru lykilorð fyrirsagna. Íslenska er mál sagnorðanna, eins og enska.
Forðist skammstafanir. Notið stutt orð. Klippið óþörf orð.
Fyrirsagnir eru oft styttar í meiningarleysu. “Stjórnin mun skoða áætlun” gæti verið fyrirsögn á mörgum stöðum í blaði. Hvaða stjórn, hvaða áætlun? Fyrirsagnir eru oft samdar í tímahraki og verða þá oft lélegar.
Sjá nánar: Malcolm F. Mallette,
Handbook For Journalists, 1998
Verkefni:
Lagaðu þessa fyrirsögn:
Drottningunni fæddist tólf marka sonur og ríkiserfingi í gærkvöldi