0443
Fréttamennska
Betri siðir
Samfélagsleg blaðamennska sinnir notendum sínum meira, setur upp umboðsmenn lesenda, reynir að skjóta rótum í samfélaginu, stofnar til borgarafunda, reynir að útskýra sveitarstjórnafundi, sjónvarpar frá borgarstjórn, frambjóðendafundir.
Ljósvakastöðvar og dagblöð svæðisins vinna saman að verkefnum af þessu tagi til að fá almenning til jákvæðari viðhorfa í garð fjölmiðla almennt. Án samstarfs mundi fólk telja, að “civic journalism” væri markaðsbrella í áhorfsmælingum.
Ekki eru allir sammála um samfélagslegu blaðamennskuna. Margir yfirmenn á fjölmiðlum telja, að fjölmiðlarnir eigi að vera utangarðs í samfélaginu til að halda hlutlægni sinni og ekki mynda bandalög um ýmsan félagslegan rétttrúnað.
Árekstur er milli þeirra, sem mæla með félagslegum rétttrúnaði samfélagslegu blaðamennskunnar til að efla traust almennings á fjölmiðlum, og hinna, sem telja þetta vera eltingaleik við félagslegan rétttrúnað hvers tíma og staðar.
Niðurstaða er ekki fengin í deilunni. Af stórum fjölmiðlum hefur Boston Globe tekið upp samfélagslega blaðamennsku. Margir stórir fjölmiðlar, einkum dagblöð á borð við Washington Post og New York Times, hafa tekið upp umboðsmann lesenda.
Umboðsmenn hafa fengist við stórvandamál á þessum blöðum, einkum um blaðamenn, sem staðnir hafa verið að lygum. New York Times birti margra síðna rannsókn síns umboðsmanns á Jayson Blair. Umbi Washington Post fær 500 tölvubréf á dag.
Miklu máli skiptir, að bæði New York Times og Washington Post hafa sýnt hugrekki við að takast á við innri vandamál á ritstjórn og opna glugga fyrir almenning til að kíkja inn. Sú stefna þarf að verða almenn í fjölmiðlum, líka í ljósvakanum.
New York Times hefur siðareglur upp á 52 síður, en lenti þó í, að Jayson Blair blaðamaður framleiddi lygar í stórum stíl. USA Today hefur sterkt orðaðar siðareglur, en Jack Kelly stundaði ritstuld og skáldaði upp fólki og atburðum.
Engar siðareglur bæta þann, sem vill vera spilltur. Margar siðareglur ganga út á bönn, en ekki út á boð. Helsti galli siðareglna og tilsvarandi nefnda er, að þetta hefur ekki tryggt, að fjölmiðlar vakti aðgerðir valdhafa hvers tíma.
John King sagði: “Í dag sá ég í blygðun og skelfingu, þegar Larry King var veislustjóri og siðameistari, þegar Bush var settur í embætti. … Ég sá King hlaupa upp í pontu og faðma forsetann.” CNN baðst afsökunar á Larry King.
Krafa Pulitzer til blaðamanna sinna um, að skrifa fréttir af órétti og rangindum, er eins konar krafa um, að þeir setji stefnumið fyrir samfélagið. Þetta er nálgun á sviði blaðamennsku, sem á sér engin takmörk.
Leo Bogart: Lýðræði er óhugsandi án fjölmiðlunar til að vekja áhuga á málum samfélagsins, þar sem fólk er ekki í sambandi hvert við annað og hefur ekki landfræðilega nálægð, og þar sem stofnanir valdsins eru fjarlægar fólki.
Milan Kundera: “Segðu valdinu sannleikann.” Anton Tsjekov: “Skylda mín er ekki að leysa vanda, heldur setja hann rétt fram.” Robert Brustein: “Sannur listamaður forðast valdið, af því að valdakerfi eru ekki kerfi sannleikans.”
John Singer Sargent: “Í hvert sinn sem ég mála mannsmynd, missi ég vin.”
Dante: “Heitustu svæði helvítis eru frátekin fyrir þá, sem voru hlutlausir á tíma siðferðisbrests.” James Reston: “Sannleikurinn er hár og sleipur.”
Hafðu þessi 16 atriði í huga:
1) Forðast stuðning við pólitískt andrúmsloft, sem felur í sér hömlur á valdi.
2) Hafa hóf í lífi og hegðun.
3) Iðka trúlaust og vísindalegt viðhorf til vinnunnar. Ekki von, heldur sönnunargögn.
4) Hafa opinn huga, sem leitar að og vill skilja ýmis sjónarmið, önnur en hans eigin.
5) Hafa ábyrgð á getu sinni og hæfni.
6) Hafa skilning á og umburðarlyndi gagnvart flækjum málefna til umræðu.
7) Geta viðurkennt mistök.
8) Geta þolað einveru og gagnrýni, sem eru stolt sjálfstæðis.
9) Forðast að búa til hetjur og glæpona eftir þörfum lokunartímans.
10) Ástunda vinnusemi.
11) Þekkja spor frumkvöðla í þekkingu, þar á meðal í blaðamennsku.
12) Hafa skilning á fortíðinni.
13) Tregðast við hrósi. Lítillátur.
14) Bera skyldu sína.
15) Ekki reyna að geðjast öðrum.
16) Ekki láta orð verða markmið.
Samantekt í tólf liðum:
1) Blaðamaður á að gefa öllum hópum rödd, ekki bara valdhöfum.
2) Réttur fólks til frétta er algildur.
3) Blaðamaður á að meta, hvort mál séu mikilvæg fyrir fólk.
4) Ef blaðamaður getur ekki sagt frá aðferðum sínum, á hann ekki að nota þær.
5) Blaðamaður lítur ekki á fólk sem tilgang.
6) Blaðamaður trúir á grunn staðreynda, ekki vonar.
7) Blaðamaður fylgir gildismati, en er laus við hugmyndafræði og skoðanakúgun.
8) Blaðamaður forðast að lofa aðstoð fyrir leka á efni.
9) Blaðamaður lítur á áhrif gerða sinna á lífið sjálft.
10) Blaðamaður metur almannahagsmuni og frið einkalífs.
11) Blaðamaður metur, hvort mál séu þegar kunn og því hæf til notkunar.
12) Blaðamaður þjónar þörfum þjóðfélagsins.
Melvin Mencher
News Reporting and Writing
10th Edition 2006