0442
Fréttamennska
Góðir siðir
Joseph Pulitzer: “Frekar en í þekkingu, fréttum og visku hvílir hjarta og sál dagblaðs í siðferði þess, hugrekki þess, heilindum þess, mannkærleika þess, samúð þess með hinum kúguðu, sjálfstæði þess, þjónustu þess og áhuga þess á velferð fólks.”
Tvenns konar reglur hafa mótast um siðferði í blaðamennsku:
1) Fréttastofnanir hafa sett upp siðareglur og verklagsreglur, sem banna ritstuld, móttöku gjafa og takmarka möguleika á hagsmunaágreiningi.
2) Blaðamenn hafa sett upp siðareglur, sem krefja þá um að kanna misbeitingu valds og að vísa til ábyrgðar valdhafa, sem fela í sér samúð með smælingjum, öryrkjum og öðru vísi fólki, – sem fela í sér loforð um símenntun.
Frank Rich segir: Sjóbisness viðhorf ráða vali á fréttum og hvernig þær eru sagðar. Staðlar í blaðamennsku hafa vikið fyrir sjóbisness. Gömul gildi um almannaþjónustu og sannleiksleit hafa vikið fyrir stjörnum, spennu og frægð.
Vandinn er gamall. Í Þjóðníðingi Henrik Ibsen segir frá lækninum Thomas Stockman, sem allir kalla þjóðníðing, af því að hann vill ekki halda því leyndu, að baðvatn bæjarins er eitrað, til þess að verja tekjur bæjarbúa af ferðamönnum.
Tillaga að siðareglum:
1) Tryggð við staðreyndir.
2) Aðild að málefnum fólks.
3) Geta sýnt hópum fjarlægð.
4) Afskiptalaus forvitni.
5) Virðing fyrir gildum.
6) Traust á reynslu.
7) Forðast gildislausa hlutlægni.
8) Geta frestað trú.
9) Þekkja takmörk sín og ábyrgð sína.
10) Trú á aðferðir blaðamennsku.
11) Siðferðissýn á framtíðina.
12) Vera virkur frekar en að bregðast við.
Hlutverk blaðamannsins er að gera stóra og smáa valdhafa lífsins ábyrga fyrir gerðum þeirra. Valdamenn og valdastofnanir eiga að bera ábyrgð á vandræðum, sem þessir aðilar valda fólki.
Spurningar um einkamál
1) Hafa þau áhrif á opinber mál?
2) Ef málið er kunnugt, hvers vegna leyna því?
3) Ef samkeppnisaðili hefur notað það, gerir þú það líka.
Álit á starfsstéttum:
Lyfsalar 61%,
prestar 54%,
tannlæknar 51%,
háskólakennarar 50%,
læknar 47%
sjónvarpsmenn 22%,
dagblaðamenn 17%.
Þegar síðara Íraksstríðið var í undirbúningi birti New York Times sögur, sem gleyptu hráar fullyrðingar um, að Írak ætti falin gereyðingarvopn og styddi við bak alþjóðlegra hryðjuverkasamtaka. Þetta reyndist rangt og blaðið sagði frá því.
Síðan sögðu ritstjórarnir: “Það er kominn tími til að við beinum kastljósinu að okkur sjálfum.” Þeir fundu, að blaðamenn höfðu ekki efast nógu mikið um upplýsingar frá heimildamönnum, að yfirmenn hefðu ekki þaulspurt blaðamennina.
Kenning Hutchins-nefndarinnar um ábyrgð:
1) Fjölmiðlar gefi sanna, fullnægjandi og skiljanlega grein fyrir atburðum dagsins í samhengi, sem gefur þeim gildi.
2) Fjölmiðlar séu markaðstorg skoðana og gagnrýni.
3) Fjölmiðlar gefi hlutfallslega rétta mynd af hópum samfélagsins.
4) Fjölmiðlar setji fram og skýri markmið og gildi samfélagsins.
5) Fjölmiðlar birti njósnir dagsins.
Í gamla daga kom í ljós, að fjórir af hverjum fimm blaðamönnum þágu ferðalög að gjöf. Gjafir voru gefnar. Sumir höfðu aukavinnu í almannatengslum. Á þessu var tekið með siðareglum.
Smám saman hafa fjölmiðlar orðið næmari fyrir ytri gagnrýni. Blaðamenn hafa sjálfir gagnrýnt aðstæður, sem geta leitt til spillingar. Sú gagnrýni hefur komið fram víða um landið. Blaðamenn taka fag sitt alvarlegar en áður.
20% Bandaríkjamanna eru andvígir ríkisvaldinu yfirleitt. Því er ekki við að búast, að takmarkandi reglur fái hljómgrunn. Amast hefur verið við hlutdrægni stöðva með Oliver North, J. Gordon Liddy og Rush Limbaugh. Ekkert er þó gert.
Einkalífsréttur er ekki heldur í stjórnarskrárviðbót og er orðinn erfiður vegna útþenslu internetsins. Hæstiréttur viðurkennir samt einkalífsrétt sem stjórnarskrárrétt. Dómstólar telja hann þó ekki hefta myndatökur á almannafæri.
Ljóst er, að blaðamennska á bágt í Bandaríkjunum. Fólk hefur minna álit en áður á fjölmiðlum. Mörk milli frétta og skemmtunar hafa dofnað. Reynt hefur verið að blása til gagnsóknar með samfélagslegri blaðamennsku, “civic journalism”.
Samfélagsleg blaðamennska sinnir notendum sínum meira, setur upp umboðsmenn lesenda, reynir að skjóta rótum í samfélaginu, stofnar til borgarafunda, reynir að útskýra sveitarstjórnafundi, sjónvarpar frá borgarstjórn, frambjóðendafundir.
Melvin Mencher
News Reporting and Writing
10th Edition 2006