W.Strunk

Textastíll
W.Strunk

Tíu reglur W. Strunk
Reglur William Strunk um stíl hafa áratugum saman verið biblía bandarískra textahöfunda, jafnt blaðamanna sem rithöfunda.

William Strunk jr & E.B White, The Elements of Style, 3. útgáfa 2005.

1. NOTAÐU BEINAGRIND. Hafðu meginatriðin í huga, þegar þú sest við skriftir og setur hold og blóð á beinagrindina. Því betur sem höfundur gerir sér grein fyrir skipulagi, þeim mun meiri árangurs er að vænta.

Menn byrja ekki að skrifa til að átta sig á, um hvað þeir eru að skrifa. Menn finna ekki rétta þemað á leiðinni. Menn skrifa sig ekki fram til skilning á því, sem þeir eru að skrifa um. Skipulagið er til fyrst, áður en skrifað er.

2. NOTAÐU MÁLSLIÐI SEM EININGAR. Þegar þú hefur skrifað málslið (paragraff), skaltu líta yfir hann og skoða, hvort megi skipta honum. Gættu þín á mjög löngum málsliðum, þeir eru ekki árennilegir fyrir lesandann. skiptu þeim í fleiri málsliði.

Málsliðir mega ekki vera margar málsgreinar að lengd. Og hver málsgrein má ekki vera mörg orð að lengd. Áður var miðað við, að málsgrein væri ekki lengri en 23 orð. En nú er farið að nota töluna 17 orð. Það er fyrir áhrif sjónvarps, netmiðla og gemsamiðla.

3. NOTAÐU GERMYND SAGNA. Ekki skrifa: “Fyrsta heimsókn mín til Akureyrar verður mér alltaf eftirminnileg.” Heldur: “Ég man alltaf eftir fyrstu heimsókn minni til Akureyrar.

Ekki: “Það var mikið af föllnu laufi á jörðinni.” Heldur: “Fallin lauf þöktu jörðina.” Ekki: “Leikritahöfundar rómantíska tímans eru nú í litlum metum.” Heldur: “Lesendur hafa núna litlar mætur á leikritaskáldum rómantíska tímans.”

Ekki: “Um morguninn mátti heyra gal hanans.” Heldur: “Hanagalið heyrðist um morguninn.” Ekki: “Ástæðan fyrir því, að hann hvarf úr háskóla, var sú, að heilsa hans hafði bilað.” Heldur: “Vanheilsa knúði hann til að hverfa úr háskóla.”

4. SKRIFAÐU JÁKVÆTT, STERKT, LITRÍKT. Ekki: “Hann var ekki oft stundvís.” Heldur: “Hann var venjulega seinn.” Ekki: Hún taldi ekki, að það kæmi að gagni að læra latínu.” Heldur: “Hún taldi latínulærdóm óþarfan.”

“Ekki heiðarlegur” verður “óheiðarlegur”. “Ekki mikilvægur” verður “lítilvægur”. “Mundi ekki” verður “gleymdi”. “Treysti ekki” verður “Vantreysti”. Það er betra, að nota orð, sem felur í sér neitun en að nota orðið “ekki”. Orðið “ekki” er veikt orð.

5. NOTAÐU ÁKVEÐIÐ, SÉRTÆKT, HLUTLÆGT MÁL. Ekki segja: “Þetta var tími óhagstæðra veðurskilyrða”. Heldur: “Það rigndi á hverjum degi í viku.” Ekki segja: “Hann virtist ánægður”. Heldur: “Hann brosti.”

Forðast ber óskýrt orðalag, alhæft og óhlutlægt. Forðist “óhagstæðar efnahagsaðstæður”, “kynferðisleg áreitni”, “vopnaður ágreiningur”. Komist að kjarna málsins með sértæku orðavali.

6. STRIKAÐU ÚT ÓÞÖRF ORÐ. Ekki “spurningin um hvort”, heldur “hvort”. Ekki “það er enginn vafi á”, heldur “vafalaust”. Ekki “hann er maður sem”, heldur “hann”. Ekki “þetta er málefni, sem”, heldur “málið”. Ekki “ástæðan fyrir því að”, heldur “þess vegna”.

Ekki “vegna þeirrar staðreyndar að”, heldur “því að”. Ekki “vekja athygli þína á þeirri staðreynd að”, heldur “minna þig á”. Ekki “sú staðreynd að honum hafði mistekist”, heldur “mistök hans”.

7. FORÐASTU RÖÐ LOSARALEGRA SETNINGA. Settu punkt og stóran staf í stað hlutlausra tengingarorða á borð við “og”, “en”, “sem”, “meðan”. Ef þessi orð eru brýn, má nota þau fremst í nýrri málsgrein. Oftast eru óþörf.

8. HAFÐU SAMRÆMI Í ORÐAVALI. “ÁÐUR voru vísindi kennd af bók, NÚ eru þau kennd í tilraunum.” Athugið mismun á föllum: “Ræða hans einkenndist af tillitssemi VIÐ flokksmenn og fyrirlitningu Á andstæðingum.”

9. HAFÐU TENGD ORÐ SAMAN. Ekki: “Hann tók eftir stórum bletti á teppinu, sem var í miðjunni.”. Heldur: “Hann tók eftir stórum bletti í miðjunni á teppinu.” Bletturinn er í miðju, en teppið var ekki miðju.

Ekki skilja sundur frumlag og umsögn. Ekki skrifa: “Hundur, ef þú siðar hann ekki til, verður til vandræða”. Heldur þetta: “Ef hundur er ekki siðaður, verður hann til vandræða.”

Ekki skrifa: “Hann ritaði þrjár greinar um ævintýri sín á Spáni, sem voru birtar í Mannlífi.” Betra: “Hann skrifaði þrjár greinar í Mannlíf um ævintýri sín á Spáni.” Ekki skrifa “allir voru ekki viðstaddir”, heldur “sumir voru fjarstaddir”.

10. NOTIÐ SÖMU TÍÐ ÚT Í GEGN. Ekki: “Hann gekk út úr húsinu og fer síðan upp í bíl.” Heldur: “Hann gekk út úr húsinu og fór síðan upp í bíl.” Eða: “Hann gengur út úr húsinu og fer síðan upp í bíl.”

Hafðu ekki slangur í gæsalöppum. Annað hvort viðurkennir þú slangur sem mál eða notar ekki. Sparaðu upphrópunarmerki. Sterku orðin eru fremst og aftast í málsgreinum.

Þú kemst langt í stíl, ef þú tileinkar þér tíu reglur Strunks.
Skrifaðu eins og fólk, ekki eins og fræðimenn

24 reglur Mallette um stíl
Malcolm F. Mallette, Handbook For Journalists, 1998

1. Íslenska er hratt og hreyfanlegt tungumál, að því leyti lík ensku.
2. Nota eina hugmynd í hverri málsgrein. Flest eru 17 orð í málsgrein. Hemingway.
3. Nota sagnorð, ekki nafnorð (hann kaus, ekki: hann greiddi atkvæði).
4. Nota frumlag, ekki andlag (hann gerði, ekki: það var framkvæmt af honum).
5. Nota sagnorð og nafnorð, ekki lýsingar og atviksorð.
6. Nota einfaldar og stuttar málsgreinar: Frumlag, umsögn, andlag.
7. Nota einföld og stutt orð. (kjör, kosning, ekki: atkvæðagreiðsla).
8. Forðast klisjur, tískufyrirbæri (á ári, ekki: á ársgrundvelli) (kaupa, ekki: versla sér).
9. Nota rétta tíð og mynd (þeir léku vel, ekki: þeir voru að spila vel).
10. Gæta þess, að tíðir, myndir, tölur og föll orða standist á. Lestu yfir.
11. Þjappa ekki of miklu í málsgreinar, einkum í upphafi greinar.
12. Lýsa aðstæðum og bakgrunni, flytja lesandann á vettvang.
13. Skilgreina hugtök, sem lesandinn skilur ekki (ekki: LÍÚ, BNA).
14. Vísa til hliðstæðna, þegar þú útskýrir flókin atriði.
15. Svara öllum spurningum, sem upp kunna að koma.
16. Búa ekki til væntingar, sem þú stendur ekki við. Sýndu dæmin.
17. Vera varfærinn í orðum, þegar sagan sjálf er dramatísk.
18. Sýna í stað þess að segja frá (hann lamdi hnefanum í borðið).
19. Hafa mikilvægustu orðin fremst í málsgrein. Lesandinn nennir ekki að bíða.
20. Fara sparlega með beinar tilvitnanir til að forðast að vera langorður
21. Koma strax með nafn viðmælandans, ekki á eftir tilvitnuninni.
22. Strika út óþörf atriði. Góður stíll er knappur, kraftmikill.
23. Ýkja ekki, láta söguna segja sig sjálfa. Það gera góðar sögur.
24. Lesa söguna upphátt. Það segir þér, þegar textinn fer að ramba.

Aðskotaorð. Forðist lýsingar og atviksorð, þau veikja söguna. Forðastu: of, mjög, nokkuð, fremur, eins konar, dálítið, allnokkuð, einfaldlega, nokkurs konar). Forðastu aukaorð yfirleitt. “Farið var” komi í stað “Það var farið”.

Forðastu tvítekningar. Ekki segja “Hann gnísti tönnum fast”. Að gnísta er fast.
Forðastu langar málsgreinar, skilningur lesenda minnkar. Leitaðu að orðum á borð við “og” og “en”. Settu þar punkt og stóran staf.

Útskýrðu. Ef þú skilur textann ekki, mun lesandinn ekki skilja hann. Margir eiga auðvelt með að bera saman hluti og samhengi, aðrir þurfa að læra það. Ef útskýringar eru ekki þín sterkasta hlið, skaltu ákveða að gera þær að henni.

Reyndu að meta, hvort lesandinn viti mikið um málið. Gerðu ekki ráð fyrir, að hann hafi fylgst með fréttum í gær. Er þetta eitthvað, sem hann getur látið sig varða um? Er fréttin of flókin? Fjallar hún nógu mikið um fólk sem gerendur?

1. Þekking og meðvitund þín hjálpa þér að skilja flóknar aðstæður og lýsa þeim.
2. Æfðu. Lýstu móður þinni svo, að annar noti lýsinguna í flugstöð.
3. Berðu það óþekkta saman við það þekkta. Notaðu hugtök og þekkt dæmi.

Engin reiknar með, að þú komir með eins góðan texta og hér hefur verið lýst. Það er ekki auðvelt eða fljótlegt að koma lit í sögu. Fyrst þarftu að læra að skrifa hratt og vel. Þú hefur ekki marga daga til að skrifa, oftast mínútur eða stund.

Sjá nánar:
Malcolm F. Mallette, Handbook For Journalists, 1998.
William Strunk jr & E.B White, The Elements of Style, 3. útgáfa 2005.

Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008

Hlé