Samþættur ljósvaki

Nýmiðlun
Samþættur ljósvaki

Skrifaðu einfalt, hugsaðu sjónrænt. Ljósvakafréttir eru flóknari en þær virðast. Málsgreinar eru fáar. Þær eru í fókus og eru nákvæmar. Ljósvakasögur færa sögusviðið til notenda með hljóði og sjón. Orð eru notuð til skýringar. Þau eru límið, sem heldur sögunni saman.

Ljósvakinn er tæknilegur. Hljóðnemi og vídeóvél eru meira áberandi og óþægileg og truflandi en blað og blýantur. Ljósvakatækni getur haft áhrif á framvindu fréttar. Ljósvakasögur eru flóknari en textasögur í fréttaöflun og fréttavinnslu.

Ljósvakasögur þurfa að vera einfaldar. Þess vegna geta þær ekki dulið skort á skipulagi. Hann er öllum ljós, sem sjá eða heyra. Þótt textinn sé einfaldur, er sagan flókin og margþætt. Kennsla í ljósvakafræðum gerir textagerð beinskeyttari og gagnorðari.

Texti í sjónvarpi er texti í megrun. Strika ber út lýsingarorð og atviksorð, merkingarlítil sagnorð, flóknar málsgreinar. Megrun táknar, að þú hreinsar út allar slæmar venjur, sem þú hefur tamið þér. Þú leggur niður tungumál háskólaritgerða.

Ljósvakasögur eru lesnar upp. Orðin hljóma öðru vísi þegar þau eru sögð en þegar þau eru skrifuð. Ef þú getur ekki fylgst með sögu, þegar þú heyrir hana, er hún vanskipulögð og út úr fókus. Í ljósvakasögum þarf að muna, að breytt áhersla breytir merkingu.

Ef prentfréttir eru prósi, þá eru ljósvakafréttir ljóð. Ljósvakafréttir fara oft yfir mörkin í ýkjum og viðvörunum. Tilgangur ljósvakatexta er að segja sögu, ekki að vekja athygli á textanum. Í ljósvakanum hefurðu einn séns til að koma meiningu texta á framfæri.

Hafðu það einfalt:
Sagan þarf að fela í sér öll lykilatriði, en ekki svo mörg atriði, að notandinn glatist.
Nota þarf þekkt orðalag, en samt ekki klisjur. Ljósvakafréttir þarfnast einfaldra setninga og einfalds skipulags á sögunni.

Að byrja sterkt:
Í ljósvaka er inngangurinn ein málsgrein. Hún svarar sumum hv-anna. Hún er einföld. Hún notar sértæk sagnorð í germynd og nútíð. Koma verður í veg fyrir, að notandinn hugsi: “Hvað með það.”

Hvað með það?
Þegar höfundar frétta hafa ekki fundið fókusinn, byrja þeir á að tala um það augljósa, fremur en það mikilvæga. Veik orð og flóknar setningar fæla notendur. Þeir fara ekki bara, heldur koma ekki aftur.

S.V.O = frumlag + sögn + andlag:
Þetta er algengasta form setningar og það, sem auðveldast er að skilja. Notandinn þarf ekki að velta hliðarsporum fyrir sér. Ekki má troða öllum upplýsingum í eina málsgrein, það rýrir slagkraft frásagnarinnar.

Germynd og þolmynd:
Germynd táknar að persóna setningarinnar er að gera eitthvað í stað þess að hún sé að þola það, sem henni er gert. Germynd er sú mynd í setningarfræði, sem er alls ráðandi í fréttaskrifum fyrir alla fjölmiðla.

Nútíð og þátíð:
Í ljósvakanum forðast menn þátíð, sem er notuð á prenti. Menn nota ekki “í gær” eða “í nótt”. Menn nota ekki heldur “í dag”, því að það er sjálfgefið. Best er að nota saman germynd og nútíð sagnorða í ljósvakanum.

Tilvitnanir og hljóðbitar:
Nafn þess, sem talar, kemur í ljósvaka á undan tilvitnuninni í hann. Tilvitnanir eru stundum fremst í prentfrétt, en það gengur ekki í sjónvarpi. Gæsalappir virka ekki í sjónvarpi, betra er að nota óbeina ræðu.

Eins varasamt er að byrja frétt í ljósvaka á spurningu. Notendur vænta svara, ekki spurninga. Spurningar eru hins vegar notaðar í kynningarfrétt um væntanlega frétt.

Harður og mjúkur inngangur:
Í ljósvaka þarf harðan inngang með því, sem mestu máli skiptir. Stundum er þó mýkra farið í tilfinningalega frétt.

Ljósvakastíll:
Forðastu staðbundið mál. Forðastu styttingar og upphafsstafi. Fylgdu stílbók AP. Settu titil á undan mannsnafni og hafðu hann styttan. Slepptu stökum stöfum í millinöfnum fólks. Lestu ekki upp nafnalista eða talnarunur.

Notaðu einfaldaðar tölur. Notaðu rétta stafsetningu. Hugsaðu um framburð. Mismæli draga úr nákvæmni og trausti. Notaðu lista um réttan framburð erlendra mannanafna og staðarheita.

Algeng mistök:
*Gleymir að lesa frétt upphátt.
*Notar of margar aukasetningar.
*Þræðir ekki söguna saman.
*Byrjar sögu án þess að kunna hana.
*Vísar ekki í nafngreinda heimild.
*Gleymir að endurrita frétt.

Tímasetningar:
Fréttir i ljósvaka eru “lesarar”, styttri en 30 sek. og “pakkar”, sem eru 90 sek. Fréttir taka gjarna hálftíma, það er 22 mín. fyrir utan auglýsingar. Málsgrein er of löng, ef hún fer yfir átta sekúndur. Ekki vera lengi að koma þér að efninu.

Stundum er nokkrum einnar málsgreinar fréttum pakkað saman í 30 sek. pakka. Hver málsgrein er þá eins og fyrirsögn í blaði. Yfirlit helstu frétta dagsins getur farið niður í 9 sek. og þá má ekki eyða orðum til einskis.

Ljósvaki notar þrenns konar hljóð:
*Upplestur.
*Hljóðbitar.
*Umhverfishljóð.
Hljóðbitar færa notanda á vettvang og koma sérfræði á framfæri til að auka traust.

Góður hljóðbiti fæst úr áhugaverðri framsetningu. Leitaðu að fjölbreytni. Hljóðbiti er 6-15 sek.
Góður hljóðbiti er í miðju 30 sek. fréttar og sker sig úr. Setja þarf upp hljóðbita með formála, svo að notendur átti sig á honum.

Skrifað með hljóði:
Þú þarft að vita, hversu langur hljóðbitinn er, hvernig hann byrjar og hvernig hann endar.
Forðastu að nota svipað orðalag í inngangi hljóðbitans og er notað í honum sjálfum.

Endir fréttar eftir hljóðbita lýkur sögunni og segir notendum, að hún sé búin. Þar mega gjarna vera viðbótarupplýsingar, ekki endurtekning þess, sem áður var sagt.

Grafík og ljósmyndir hreyfast ekki. Þær eiga að sýna umræðuefnið og koma því í samhengi.
SWAP = tal og mynd verður að falla saman.

Samsetningin:
Fréttatími í sjónvarpi hefur blöndu af fréttum og einingum. Pakki sameinar allt, orð, myndir og hljóð. Mikið af fréttum í sjónvarpi er sett fram í pökkum. Pakki byrjar með myndum og hljóði, sem gefur tón, sýnir svið.

Pakki byrjar ekki bara sterkt, heldur endar líka sterkt. Stundum flytur endirinn notendur aftur til upphafsins.
Þegar þú ert búinn að skilja söguna, þarftu aðila í mynd, sem segir lykilatriði málsins.

Sjónvarpspakkar fela oftast í sér stand-up blaðamanns, sem talar í myndavélina. Það samsvarar merkingu prentgreina. Oft eru þessi sand-up brýr milli kafla, frásagnir, sem tengja saman punktana. Eða flytja upplýsingar, sem ekki komast öðru vísi að.

Stand-Up:
* Horfðu ekki beint í sólina
* Vertu slakur, ekki stífur
* Vertu á ská við myndavélina
* Passaðu að hafa rétt baksvið
* Notaðu staðinn til upplýsingar
* Láttu þetta hæfa tóni sögunnar
* Vertu í óhlutdrægum fatnaði
* Hafðu umhverfishljóð á undan og eftir.
* Haltu stöðunni nokkrar sekúndur eftir að stand-up lýkur

Fréttir eru ekki bíó. Bannað er að sviðsetja fréttir eða breyta aðstæðum. Spennan í fréttinni á að nægja út af fyrri sig.
Farðu varlega í víkkun “pan” og þrengingu “zoom”, ekki of hratt.

Sjónvarpssögur eru einfaldar og flóknar í senn. Notandinn þarf að ná fréttinni í fyrstu tilraun. Notaðu frumlag+umsögn+andlag. Engar styttingar. Germynd og nútíð, engar afbrigðilegar tíðir, myndir. Nafn á undan hljóðbita/tilvitnun.

Hljóðbitar eru kjarninn. Fréttir eru smíðaðar um þá. Þeir veita upplýsingar, trúverðugleika og mannlega þætti. Þeir undirstrika fókusinn. Finndu áhugaverð eða einstæð atriði fyrir hljóðbita. Hver frétt hefur einn hljóðbita.

Myndræn atriði auka vídd við sjónvarp. Þau þurfa að tengjast vel orðum og upplýsingum til að rugla notendur ekki í ríminu. Notaðu breytileg horn og víddir.

Að lokum: Lestu kennslubók um ljósvakann.
Nokkrar þðingar hugtaka:

Active voice = germynd
Donut = signoff vantar
Hard lead = hörð byrjun
In cue / out cue = lykilorð
Package = pakki
Pan = víkkun, víðsvið

Reader = lesari, upplesin frétt
Soft lead = mjúk byrjun
SoT = rödd á bandi
Tilt = frávik frá andspænis
TRT = heildartími
Voiceover = rödd yfir mynd
Zoom = þrenging

Bætt við hljóði:
Track = upplesin frétt
Sound bite = hljóðbiti
Nat sound = umhverfishljóð
Wraparound = frétt með hljóðbita
Tag =fréttarlok eftir Hljóði á bandi
Signoff = höfundur, stöð, staður

Bætt við mynd:
BOX = graf í boxi við akkeri
FSG = graf sem fyllir út skjáinn
VO = rödd yfir mynd
VOSOT = rödd yfir hljóðbita
OC = í mynd, beeper = símtal
PKG = tilbúinn pakki

Sjá nánar:
Janet Kolodzy: Convergence Journalism, 2006
Stephen Quinn & Vincent F. Filak: Convergent Journalism, 2005

Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008

Hlé