Ljósvakafréttir

Fréttir
Ljósvakafréttir

Hjálpaðu þulnum: Lestu textann enn einu sinni til að losna við ritvillur og klossað mál og til að koma inn leiðbeiningum við lestur, framburðarskýringum, þar sem akkerið kemur til með að mæta framandi eða erfiðu heiti eða orði.

Walter Cronkite sagði: “Flestar sjónvarpsstöðvar ráða upplesara, ekki blaðamenn eða fréttamenn. Akkeri eru valin samkvæmt mati á persónuleika eða útliti, góðu hári til dæmis. Þeir ættu að vera kallaðir fréttaþulir eins og í Evrópu.”

Á fréttaútvarpsstöð úthlutar fréttastjórinn verkefnum. Blaðamennirnir hafa hver um sig þrjú til fjögur verkefni og eru með segulbandstæki með sér. Þeir hringja inn á stöðina nokkrum sinnum til að bera meðferð mála undir fréttastjórann.

Í útvarpi er nauðsynlegt að fá hljóðbita, bæði til að færa hlustandann nær persónum atburðanna og til að sýna, að stöðin sé á vaktinni. Mikilvægt er að spyrja réttra spurninga, því að það er forsenda góðra viðtala.

Sjónvarpsblaðamaðurinn hugsar alltaf um vídeó, um einhvers konar atburð. Ef hann fer í loftið, sem er talið æskilegt, á hann að tala ofan í atburð. Hann þarf að flétta saman eðlilegu hljóði, myndum og viðtölum.

Sögur fyrir dagblöð eru yfirleitt línulaga, það merkasta fremst, það lítilvægasta aftast. Í útvarpi og sjónvarpi eru sögur hins vegar oft hringlaga, af því að endirinn bítur í upphafið.

Herb Brubaker sagði: “Texti á að bæta vídeó, ekki segja það, sem áhorfandinn sér sjálfur. Ef þú sérð konu gráta, segir þú ekki “konan grætur”, heldur “konan syrgir son sinn”. Leyfðu líka myndinni að anda, þú þarft ekki sífellt að tala.” Þetta er öðru vísi í prentmiðli.

Mervin Block: Reglur útvarps og sjónvarps:
1) Hafðu sterkt upphaf. Hálfnað er verk, þegar hafið er.
2) Lestu og skildu texta heimildarinnar.
3) Strikaðu undir lykilatriði eða settu hring um þau.
4) Hugsaðu. Skrifaðu ekki strax. Hugsaðu.
5) Skrifaðu eins og þú talar.
6) Notaðu reglur textagerðar fyrir útvarp.
7) Hafðu hugrekki til að skrifa einfalt mál.
8) Hafðu upphitunina ekki langorða.
9) Settu nafnið framan við tilvitnunina.
10) Notaðu röðina frumlag umsögn andlag.
11) Hafðu eina hugmynd í hverri málsgrein.
12) Notaðu stutt orð og stuttar málsgreinar.
13) Notaðu vel þekkt orð í vel þekktum samböndum.
14) Gerðu textann mannlegan og staðarvænan.
15) Virkjaðu textann, notaðu germynd og kraftmikil sagnorð.
16) Forðastu upphaf með einhverri mynd sagnorðsins “að vera”.
17) Forðastu “gæti” og “virðist”.
18) Hafðu málsgreinarnar ekki með neitunum.
19) Notaðu nútíð, hvenær sem færi gefst.
20) Forðastu upphaf með tilvitnun eða spurningu.
21) Notaðu samtengingar til að tengja málsgreinar.
22) Settu áhersluorð aftast í málsgreinarnar.
23) Notaðu skammstafanir með varúð.
24) Hristu upp í textanum með: nýr, nú, en, segir.
25) Gættu þín á: Ég, við, okkur, hér, upp, niður.
26) Strikaðu út óþörf orð.
27) Birtu aðeins helstu atriðin.
28) Stældu ekki texta frá heimildinni.
29) Settu tímasetningu eftir sagnorðið.
30) Ef þú ert í vafa, slepptu því.
31) Ekki spyrja spurninga, sem þú svarar ekki.
32) Lestu upphátt, gerðu textann vænni til upplestrar.

Tæpur helmingur áhorfenda sér fréttir. Það stafar af, að alltaf er verið að segja sömu sögur aftur og aftur, að ekki er nóg um fréttir af raunverulegum málum, sem fólk þarf að vita um, að stöðvar bera litla virðingu fyrir greind áhorfenda.

Viðtalstækni:
1) Láttu viðmælandanum líða vel.
2) Lýstu viðfangsefni viðtalsins, en segðu honum ekki spurningarnar.
3) Skýrðu aðstæður, hvaða hljóðnema á að nota, ekki eigi að horfa á myndavélina.
4) Talaðu frjálslega í upphafi til að létta á taugaveiklun, sýndu áhuga.
5) Láttu ekki eins og þú vitir allt um málið, en vertu vel undirbúinn.
6) Vertu viss um, að hverju þú ert að leita.
7) Ekki eyða tíma í spurningar, sem hægt er að fá góð svör við annars staðar.
8) Byrjaðu á spurningum, sem auðvelt er að svara, hafðu þær erfiðu í endann.
9) Forðastu spurningar, sem hægt er að svara með já eða nei.
10) Forðastu langar spurningar.
11) Forðastu að leggja viðmælandanum orð í munn.
12) Byggðu á svörunum, spurðu ekki bara áður undirbúinna spurninga.
13) Spurðu einnar spurningar í einu.
14) Vertu næmur fyrir tíma. Klipptu, ef svörin eru of löng.
15) Haltu þér við eitt efni.
16) Lagaðu tón viðtalsins að reynslu viðmælandans. Oft þarf að ýta á pólitíkusa.

Edward Murrow sagði: “Sjónvarpið getur kennt, skýrt og jafnvel innblásið. En það gerist aðeins að því marki, sem fólk kærir sig um. Annars er það bara vírar og ljós í kassa. Berjast þarf harðri baráttu gegn heimsku, fordómum og áhugaleysi.”

Mervin Block: Viðvaranir: Þú skalt:
1) Ekki hræða hlustendur.
2) Ekki skipa fyrir.
3) Ekki segja að fréttir séu “góðar” eða “slæmar”.
4) Ekki byrja sögu á “eins og búist var við”, “óvænt”, “tók stefnubreytingu í dag”, “aðalfrétt okkar í kvöld er”, “það er”, á viðtengingarhætti, á persónufornafni, á spurningu, á tilvitnun, á óþekktu nafni, á því að einhver “breyti gangi mála”.
5) Ekki nota einhverja mynd sagnorðsins “að vera”.
6) Ekki fela sagnorðið í nafnorði.
7) Ekki nota “í gær” eða “í framhaldi” í fyrstu málsgreininni.
8) Ekki nota “ekki” í fyrstu málsgreininni.
9) Ekki nota dagblaðastíl, dagblaðamál, dagblaðahefðir.
10) Ekki setja of mikið af upplýsingum í eina sögu.
11) Ekki tapa hlustanda eða leiða hann á villigötur.
12) Ekki hleypa inn staðreyndavillu.

Dan Rather sagði: “Vilja þeir bara einhvern grautarhaus, sem kemur hálffimm eða fimm, sem þarf ekki að hugsa um fréttirnar, sem þarf ekki að hafa áhuga á fréttunum? Bara lesa bölvað draslið, er það allt og sumt?”

Lítið kemur í sjónvarpinu af því, sem kemur inn á sjónvarpsstöðvarnar. Viðtöl eru skorin niður í hljóðbita. Bakgrunnsefni er þjappað saman. Stundum vantar gráa tóna í sjónvarpsefni, ef það er flókið.

Gagnrýnendur kvarta mikið yfir, að sjónvarpsblaðamenn leyfi valdamönnum og frambjóðendum að komast alla leið til áhorfenda með því, sem kallaðir eru hljóðbitar, sem séu ekkert annað en auglýsingar.

Opinberar persónur hafa lengi litið á sjónvarp sem tæki til að ná beinu sambandi við kjósendur, notalegri miðil en dagblöð. Þeir geta þá gert hvort tveggja, stýrt umræðunni í þjóðfélaginu eða þyrlað upp ryki, þegar þeir hafa engin svör.

Mario Cuomo sagði við dagblaðamenn: “Látið ykkur ekki dreyma um, að þið séuð besta leiðin til fólks. Þegar ég tala við ykkur, næ ég ekki til fólks, það gerið þið. Þegar ég fer í sjónvarp, næ ég til fólks. Ég ætti ekki að vera að tala við ykkur.”

Heimafréttir í sjónvarpi eru mest notuðu fréttirnar. Þessar fréttir snúast að mestu leyti um glæpi og lítið um pólitík eða mikilvæg mál. Þriðjungur tímans fer í glæpi og sjötti partur í pólitík. Menntun er varla nefnd á nafn.

Marty Haag sagði: “Glæpafréttir eru auðveldasta, fljótlegasta, ódýrasta, virkasta fréttaefni sjónvarps. Fréttastjórar elska glæpi, af því að þá nýtist vinna blaðamannsins best, allar fréttir hans fara í loftið.

Charles Kuralt sagði: Of margar stöðvar fylgja ráði sérfræðinga, sem mundu vilja stytta Ílíonskviðu eða Lear konung niður í 90 sekúndur. Honum fannst lítið koma til fréttaþularins, sem var sætur strákur eða stúlka, með litla fagþekkingu.

Kuralt sagði líka, að góður texti sé eins og hamrað járn, sjónvarpsfréttir eins og límdur pappi. Kirk Winkler sagði: “Vandi stúdenta er, að þeir eru ekki lengur forvitnir. Einn af tíu hefur getu til að verða vel heppnaður blaðamaður.”

Edward Bliss sagði: “Ef fólk, sem horfir á fréttir, verður svo háð meiningarlausu fréttavali, að það fer að líta á fréttir sem skemmtiatriði, hvernig getur það farið að láta sér þykja vænt um fréttir eða fara að hugsa um fréttir.”

Andy Rooney sagði: “Mest af ákvörðunum, sem teknar eru á sjónvarpsstöðvum, snúast ekki um fréttir, þær snúast um peninga.” Joan Barrett sagði: Hvað er fólk að tala um í dag, hvað þarf það að vita, hvað ætti það að vita, hvað vill það vita.

Andrew Lack sagði: “Við erum að fá kynslóð fréttamanna og fréttastjóra, sem meta texta einskis. Allt sem þeir hugsa um eru hinar alvoldugu myndir, vídeóið, tímareikningur frétta. Við hlustum varla lengur á það, sem sagt er.”

Walter Cronkite sagði: “Sum akkeri eru illa menntuð og illa þjálfuð. Hæfni þeirra felst í fötunum og hárgreiðslunni. Þetta á við bæði kynin. Og margir vilja frekar verða stjörnur en blaðamenn. Þeir líta á fréttir sem eins konar sjóbisness.”

Mundu eftir:
1) Undirbúningur. Kannaðu nóturnar og annað efni fyrir útsendingu til að finna lykilatriðin. Setjið þau í kastljósið. Virtu tímamörkin. Veldu innganginn.
2) Skrif. Byrjaðu á því besta. Gerðu það stutt, hnitmiðað og áhugavert. Notaður frumlagumsögnandlag, nútíð, þekkt orð.
3) Síðasta mínútan. Lestu textann aftur. Ef hann er of formlegur, lagaðu hann.

Sjá nánar:
Melvin Mencher
News Reporting and Writing
10th Edition 2006

Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008

Hlé