Nýmiðlun
Fornir fjandvinir
Sumt sameinar hefðbundna fjölmiðla og annað sundrar þeim. Tregða er innan hefðbundinna fjölmiðla, það er prents, ljósvaka og vefs, við því að mæta ögrun nýmiðlunar. Tregða við að taka þátt í samþættingu hennar.
Fyrir aldamót einkenndu blaðamenn sig eftir tegund miðils. Þeir voru dagblaðsmenn, útvarpsmenn, sjónvarpsmenn, tímaritamenn. Þeir fóru að trúa, að þeir væru mismunandi gerðar, hefðu misjöfn lífsviðhorf og litu misjafnt á fréttir.
Blaðamenn tóku betur eftir því, sem sundraði þeim, en því, sem sameinaði þá. Tilkoma margmiðlunar í lok aldarinnar ögraði þessu viðhorfi. Menn fóru að átta sig á því, sem sameinar.
Það eru nálægð, mikilvægi, áhrif, nytsemi og jafnvægi, sem einkenna frétt, burtséð frá miðli. Allir hafa sömu gildi, nákvæmni, sannleika, óhlutdrægni og jafnvægi. Allir eru að reyna að segja fólki frá umheiminum, hvar í miðli sem þeir standa.
Samþætting reiðir sig á þessi sameiginlegu gildi og markmið. En menn þurfa líka að átta sig á muninum. Spyrja: Er formið virkt eða óvirkt? Er formið línulaga eða geta menn rambað? Er textinn hornsteinninn, eða er það vídeó eða einhver blanda af mörgu?
Miðillinn ræður, hvar áherslan hvílir. Menn þurfa að skilja styrk og veikleika hvers miðils til að geta beitt fréttum á sem virkastan hátt. Í heimi samþættingar verðum við að hugsa um hinar margvíslegu leiðir, sem fólk fer til að ná í fréttir.
26. janúar 1990 varð bein útsending sjónvarps að almannaeign. Þá gat fólk séð Persaflóastríðið í beinni útsendingu hjá CNN. Beinar fréttir hafa ögrað hefðbundnum fjölmiðlum og breytt verkaskiptingu fjölmiðla. Komin er veröld 24/7 fréttamiðlunar, símiðlunar.
Dagblöð geta ekki lengur sagt fréttir í hefðbundnum skilningi um það, sem gerðist í gær. Prentmiðlar hafa orðið að endurskilgreina fréttir sínar og leggja meiri áherslu á ítarefni, úttektir, rannsóknir og samhengi. Íslensk dagblöð eru þó enn að segja fréttir frá því í gær.
Eftir 11. september 2001 leitar fólk að nýjustu fréttum á vefnum, leitar í 24/7 sjónvarpi að núinu og nándinni, leitar í dagblöðum að samhengi og smáatriðum. Blaðamenn keppa ekki bara hver við annan, heldur við óhefðbundna miðla, jafnvel við skemmtiþætti.
Rannsóknir í Bandaríkjunum benda til, að margt ungt fólk sé frábitið fréttum og noti þær ekki. Það fái upplýsingar um gang mála fremur úr fréttatengdum skemmtiþáttum en hefðbundnum fréttum. Jay Leno og Daily Show. Kastljós?
Nú þarf að vekja athygli fólks á fréttum. Til þess þarf að beita ýmsum miðlum á ýmsan hátt. Menn þurfa að vera frumlegri, sveigjanlegri og fylgnari sér til að segja fréttir í mörgum miðlum, svo að þær nái til fleira fólks. Þessi breyting gerist of hægt.
Fréttamiðlar leggja ekki nóg fé í öflun frétta. Það fer í nokkrar stórfréttir, sem fréttamiðlar keppa um. Eftir stendur þörf hópa fyrir klæðskerasaumaðar fréttir. Til viðbótar við fjölmiðlun þarf að koma fámiðlun. Samþætting er eitt verkfærið til þess.
Fréttastofur forðast breytingar. Menning þeirra minnir á herinn. Blaðamenn neita að horfast í augu við samkeppni annarra tegunda fjölmiðla. Gamlar venjur eru lífseigar. Þetta hefur verið samþættingu fjötur um fót í hefðbundnum fjölmiðlum. Líka hér á landi.
Andstæðingar samþættingar segja samstarf ókleift vegna misjafnra menningarheima á misjöfnum tegundum fjölmiðla.
Fylgjendur samþættingar segja, að krafa almennings um fréttir eftir þörfum geri samþættingu brýna. Samþætting mistókst með NFS.
Því stærri sem fréttastofur eru, þeim mun valddreifðari eru þær. Dagblaðastofur eru oft stærri og því valddreifðari en útvarps og sjónvarpsstofur.
Vinnan skiptist í ytri vinnu á vettvangi og innri vinnu á fréttastofu.
Fréttastofur dagblaða:
Flestar eru skipulagðar á svipaðan hátt. Yfirmenn eru tvenns konar: Fréttastjórar vinna með blaðamönnum, ákveða verkefni, fylgja þeim eftir.
Vaktstjórar endurskoða verk blaðamanna, koma þeim á prent.
Yfirmaðurinn er oftast fréttastjóri. Vaktstjórar eru á “deski”, einum eða fleirum eftir aðstæðum. Flestir vaktstjórar koma nálægt umbroti og próförk.
Blaðamenn á dagblöðum eru oft sérhæfðir, hafa hver sína sérgrein, t.d. löggu, dómstóla, borgarstjórn.
Fréttastofur sjónvarps eru meira miðstýrðar:
Verkefnastjórar úthluta verkefnum og fylgja þeim eftir.
Framleiðendur skipuleggja birtingu, höndla myndskeið.
Fréttamenn eru flestir almennir, ekki sérhæfðir.
Verkefnadeskurinn er miðlægur. Hann er brú yfir til fréttamanna á vettvangi og yfir til framleiðenda í vinnslusal. Verkefnastjórar eru mikið í símanum að afla frétta og halda sambandi við menn á vettvangi.
Framleiðendur ákveða sekúndufjölda hverrar sögu og staðsetningu hennar í fréttablokk. Þeir vinna með akkerum, sem segja fréttir og skrifa sumar sjálfir. Þeir vinna líka með tæknifólki í sal og stjórnstöð. Þeir fylgjast með öllum smáatriðum.
Sjónvarp krefst meira samstarfs en dagblöð. Sjaldgæfir eru altmúligmenn, sem gera allt sjálfir, taka myndir og vídeó, ritstýra myndefninu, skrifa handrit, tala yfir myndina og búa til samþætta sögu úr þessu. Breytt tækni hefur þó auðveldað þetta.
Útvarp er enn miðstýrðara en sjónvarp, af því að starfsfólkið er færra. Fréttamenn útvarps eru yfirleitt altmúligmenn. Þeir geta hlaupið í allt.
Mismunur miðla:
Ljósvakinn hefur mörg lokaskil, prentið ein, vefurinn sífelld. Prentið rúmar miklu meira efni. Hálftíma fréttir í sjónvarpi rúma aðeins tvær fréttasíður í blaði.
Fá dagblöð hafa verkefnastjóra.
Þeir, sem reyna í senn að vinna fyrir allar tegundir miðla, lenda oft í hremmingum, til dæmis tæknilegum, og skila oft frá sér efni, sem felur í sér skófluvinnu, endurtekningum milli miðla. Altmúligmaðurinn nær oft ekki tökum á neinum miðlanna.
Samþætting er margs konar, raðað eftir magni hennar, mest neðst:
Gagnkvæm kynning.
Hinn miðillinn sýndur.
Upplýsingum miðlað milli aðila.
Sameiginlegt efni.
Sameiginlegur verkefnastjóri stýrir teymum mismunandi fólks.
Í fullri samþættingu vinna saman teymi manna um að skipuleggja frétt, segja hana og birta hana. Teymin ákveða í leiðinni, hvernig fréttir eru sagðar á bestan hátt á prenti, í ljósvaka og á vef.
Sameiginlegur verkefnastjóri samþættra miðla stjórnar fréttafundi og ákveður, hver gerir hvað. Svara þarf spurningu um, hver sjái um fréttina í hvern miðil, hvaða tækni þurfi að útvega og hverjir séu skilafrestir.
Dæmi: Bæjarstjórnarfundur:
Fundur, hverfi, rannsókn, gröf.
Prentið dekkar sjálfan fundinn. Útvarp fer almennum orðum um hann. Sjónvarp fer í hverfið, sem er til umræðu. Vefurinn er með þetta allt og kemur til viðbótar með gagnvirknina við notendur.
Nýjustu fréttir (breaking news) eru oft unnar af einum manni með farsíma og vídeó. Hann sendir símamyndskeið á fréttastofuna, les upp fyrir afritara og kemur beint fram í útvarpi og sjónvarpi. Þegar málið heldur áfram, koma fleiri aðilar að verkinu.
Oftast er þetta talið vera frétt:
Nýtt:
Flestir telja þetta brýnast. Oft brenna menn sig þó, þegar þeim liggur of mikið á. Með samþættingu er hægt að láta nýjustu fréttir berast til sértækra notenda.
Nálægt:
Öll pólitík er staðbundin. Notendur vilja fréttir af sinni byggð og sínu áhugamáli.
Mikilvægt og áhrifamikið:
Slys og hamfarir, einnig athafnir stjórnvalda, fyrirtækja.
Óvenjulegt og óvænt:
Oft má segja frétt frá óvæntu sjónarhorni.
Áberandi og frægðarlegt:
Sumir eru frægir og verða fréttaefni sem slíkir.
Að þurfa eða vilja:
Blaðamenn reyna að hafa jafnægi milli þess, sem notendur þurfa að vita, og þess, sem þeir vilja vita. Sjónvarp er oft sakað um að leggja ofuráherslu á hraða, nálægð, frægð og óvenjuleg atriði. Ekki erlent efni, nema það sé stríð.
Vefurinn hefur aukið áhuga fólks á fjarlægum viðburðum með því að auðvelda aðgang að þeim.
Blaðamenn þurfa að verða auðmjúkari, hlusta meira á svör, komast í betra samband við grasrótina.
Ofuráhugi fjölmiðla á baktjaldamakki og hugleiðingum spunakarla dregur úr skilningi fólks á pólitík. Mörg skrif beinast að stuðningshópum og blaðamönnum, en ekki að fólki. Samt er fréttaþörf innherja önnur en fólks. Menn bregðast notendum sínum.
Sprenging í bloggi og vefslóðum fyrir sérhæfða hópa vekur athygli á misræmi þess, sem hefðbundnir fjölmiðlar veita, og þess, sem notendur vilja fá. Margir notendur vilja slagsíðu. Taka þarf tillit til margs konar sjónarmiða. Deilt er um slagsíðu, t.d. í útvarpi.
Repúblikanar vilja nota Fox, demókratar vilja nota CNN. Í slíkum flokkadráttum rýrnar traust fólks á fjölmiðlum almennt. Aðeins 44% Bandaríkjamanna telja fjölmiðla geta flutt áreiðanlegar fréttir. Traust manna á fjölmiðlum er um 55%. Minna hér.
Íslenskir fjölmiðlar hafa jafnan verið dregnir i dilka. Minna þó en áður, einkum um pólitíska dilka. Fjölmiðlar eru flokkaðir í Baugsmiðla og Björgólfsmiðla. Spenna er milli 365 og Birtings annars vegar og Morgunblaðsins og 24 stunda hins vegar. Rýrir traustið.
Sjá nánar:
Janet Kolodzy: Convergence Journalism, 2006
Stephen Quinn & Vincent F. Filak: Convergent Journalism, 2005
Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008
Hlé
