Aðskotaorð

Textastíll
Aðskotaorð

Sparaðu lýsingarorð, atviksorð, þolmynd og viðtengingarhátt

Forðastu aðskotaorð, lýsingar og atviksorð, þau veikja söguna. Forðastu: of, mjög, nokkuð, fremur, eins konar, dálítið, allnokkuð, einfaldlega, nokkurs konar). Forðastu aukaorð yfirleitt. “Farið var” komi í stað “Það var farið”.

Ekki þurfa öll nafnorð að hafa lýsingarorð. Ekki þurfa öll lýsingarorð að hafa atviksorð. Mark Twain sagði: “Þegar þú nærð í lýsingarorð, skaltu drepa það.” Þau eru vani og það er eins erfitt að losna við þau og hverja aðra fíkn.

Sterkur fréttastíll reiðir sig á nafnorð og sagnorð. Ef þú velur þau rétt, þarftu ekki aðskotaorð á borð við lýsingarorð og atviksorð. Notaðu lýsingarorð til að skýra mál þitt, en ekki sem skraut eða bakþanka.

Ekki hlaða utan á nafnorð, sem geta staðið sjálf óstudd. Ekki segja: Alvarleg hætta, baneitrað eitur, algerlega sannað, mikil nálægð, fullkomin einokun, alveg fullt, endanleg niðurstaða, nákvæmlega hornrétt, framtíðaráætlun

Ekki heldur segja: Leigður málaliði, líflaust lík, meiningarlaus þvæla, gagnkvæmt samstarf, nýtt met, gömul þjóðsaga, upprunalegur stofnandi, sýnilega augljóst, persónulegur vinur, persónuleg skoðun.

Sama er að segja um atviksorð. Ekki segja: Mjög brýnt, sérstaklega óvenjulegt, afar alvarlegt, fara örugglega, tiltölulega auðvelt, hlutfallslega mikið. Atviksorð auka bara við hávaðann, en segja ekkert í viðbót.

“Tiltölulega fáir þingmenn voru mættir.” “Hlutfallslega eru mikil meiðsli í fótboltanum í sumar.” “Dómstóllinn var sakaður um óþarflega frjálsa túlkun stjórnarskrárinnar.” “Hitinn fór upp í mjög hættulegar gráður.”

Aðskotaorð: Við þurfum þau, ef óvissa er í málinu. Þú getur þurft að nota orðin: Sennilega, ef til vill, næstum, almennt séð, meintur, að grunni til. Margir nota þau samt, þótt textinn sýni að öðru leyti, að ekki sé um neina óvissu að ræða.

“Það má sennilega segja það með fullri vissu.” “Hinir grunuðu játuðu að hafa framið hið meinta afbrot.” “SádiArabía er næstum stefnuföst.” “Að grunni til er Bónus að breyta verðstefnunni.” “Þeir reyna að sleppa við hugsanlegt verkfall.”

Látið sagnorðin vinna: Ekki “urðu fyrir sáru hungri”, heldur “sultu”. Ekki “bærinn sýndi sameiginlega sorg”, heldur “syrgði”. Ekki “ákvað sannleiksgildi”, heldur “sannreyndi”. Ekki “sýndi fram á eindregin sönnunargögn”, heldur “sannaði”.

Ekki “gaf leyfi til að”, heldur “leyfði”. Ekki “héldu fund”, heldur “funduðu”. Ekki “náðu samkomulagi um”, heldur “sömdu um”. Ekki “lagði inn uppsagnarbréf”, heldur “sagði upp”. Ekki “viðskiptabann hafði áhrif á söluna, heldur “minnkaði”.

Vertu stuttur, kunnuglegur, nákvæmur: Taktu stutt orð fram yfir langt. Taktu kunnuglegt orð fram yfir hrifnæmt. Taktu nákvæmt orð fram yfir óhlutlægt. Notaðu ekki fleiri orð en þarf til að gera meininguna skiljanlega.

Íbúð, ekki vistarverur. “Um”, ekki “um það bil”. “Loka”, ekki “gera óvirkt”. “Leita”, ekki “framkvæma leit”. “Þar sem”, ekki “vegna þess að”. “Aðferð”, ekki “aðferðafræði”. “Kaupa”, ekki “versla sér”. “Kanna”, ekki “framkvæma rannsókn”.

Fangaðu aðskotaorðin: Ef þú notar þrengingu, skaltu hafa hana við orðið, sem hún þrengir, ekki langt frá. “Gotbatsjof sást síðast, þegar hann talaði við bandaríska enskukennara í Moskvu” Betra: “… sást síðast í Moskvu, þegar hann talaði við bandaríska …”

Ekki: “Lögreglan fann líkið troðið inn í skúffu með hjálp miðils.” Heldur: “Lögreglan fann líkið með hjálp miðils. Því hafði verið troðið í skúffu.” Ekki “Maður fannst drepinn af konu sinni.” Heldur: “Kona fann líkið af manni sínum.”

Hver er hver? Þjáningu stafar af fornafni, sem finnur ekki nafnorðið, sem það vísar til. Ekki: “Málverkið er eftir Picasso. Þar er nafn hans og það felur í sér þekkt andlit úr málverkum hans”. Andlitin eru ekki í nafninu, heldur í málverkinu.

Barátta gegn nástöðu: Hún gengur út í öfgar, þegar menn reyna að finna samheiti til að þurfa ekki að endurtaka sama nafnorðið í sífellu. Betra er að nota “Hann, það”, sem vísa til nafnorðsins. Ekki nota líkingar úr fornljóðum: “Ölduhestur.”

Forðastu þolmynd: Notaðu germynd, ef þú mögulega getur. Segðu “Jón framdi glæpinn”, ekki “Glæpurinn var framinn af Jóni”. Þolmynd er sérstakt tæki fyrir embættismenn til að þyrla upp ryki og fela sig í móðunni: “Mælt er með.” “Reiknað hefur verið.”

Ekki: “Logandi kerti voru borin af mótmælendum.” Heldur: “Mótmælendur báru logandi kerti.” Ekki: “Frumvarpið var borið fram af þingflokkum stjórnarinnar.” Heldur: “Þingflokkar stjórnarinnar báru fram frumvarpið.”

Að vera eða vera ekki: Varaðu þig á “það voru” og “það eru”, einkum í upphafi málsgreina. “Það” er oft óþarft orð og sögnin að “vera” segir lítið. Ekki: “Það var enginn í hópnum, sem hjálpaði honum.” Heldur: “Enginn í hópnum hjálpaði honum.”

Ekki segja: “Við vorum að spila vel í fyrri hálfleik”. Heldur: “Við lékum vel í fyrri hálfleik.” Ekki segja: “Allir eru að gera það gott”. Heldur: “Allir gera það gott.” Ekki segja: “Þeir voru að nálgast okkur”. Heldur: “Þeir nálguðust okkur.”

Settu neikvæða meiningu í jákvæðan búning. Ekki “Þingið fjallaði ekki um málið”, heldur “Þingið lét málið eiga sig.” Jákvæðni leyfir málinu að flæða, en orðið “ekki” setur í það hraðahindrun, auk þess sem það getur valdið ruglingi aftar.

Ekki: “Hann sagði, að ekki hefðu allar fjarvistir verið skýrðar”, heldur “Hann sagði bara sumar fjarvistir hafa verið skýrðar.” Ekki segja “ófáir”, heldur “margir”. Ekki segja “ekki margir”, heldur “sumir” eða “fáir”.

“Ekki satt” er “logið”, “ekki magur” er “feitur” eða “í meðalholdum”, “ekki hár” er “smár” eða “meðalhár”, “ekki hafinn leikur” er “fyrir leik”, “ekki í samræmi” er “skortir samræmi” eða “sundurleitur”.

Vanstýrður bakgrunnur: Ekki setja bakgrunn inn í texta á óviðkomandi stöðum. Ekki skrifa: “Fæddur á Húsavík var hann mikill frímerkjasafnari.” Ekki skrifa: “Sonur póstmanns, bjó Pétur í Reykjavík, þegar ólánið bar að garði.”

Að vísu er gott að losa nauðsynlegar staðreyndir inn í textann, en þær þarf að vefa snyrtilega í hann á viðeigandi stöðum. Þær mega ekki höggva söguna. Ef þær komast þar ekki fyrir, má setja þær saman í einn málslið, en þó ekki fremst.

Hreinlegar og slípaðar málsgreinar blómstra best í vel skipulagðri sögu. Vanstýrður bakgrunnur setur tyggjó í vélina. Það skapar glundroða að hlaupa fram og aftur í tímanum, framleiðir óþörf orð og þreytir lesendur.

Tegundir frétta:
Öfugi píramídinn, hinn klassíski fréttastíll, getur skapað vanda, þegar tímaröð verður óljós. Oft er píramídinn notaður fremst, en smáatriðin látin koma á eftir í tímaröð.

Ekki skrifa: “Í gær slapp 3ja ára api úr taumi á baklóð og beit konu og son hennar eftir að hafa hoppað inn í bíl þeirra. Nágranni staðfesti, að fyrir árásina hafi krakkar gert aðsúg að apanum. Eftir bitið hoppaði hann upp í tré.”

Betri er tímaröð: “Þriggja ári api slapp í gær úr taumi á baklóð. Nágranni staðfesti, að krakkar gerðu aðsúg að honum. Hann varð hræddur og stökk inn í bíl, beit bílstjórann og son hennar. Síðan stökk hann upp í tré.”

Góð regla:
1) Einfaldaðu.
2) Forðastu ringulreið.
3) Hreinsaðu.
4) Hugsaðu tvisvar

Forðastu tvítekningar. Ekki segja “Hann gnísti tönnum fast”. Að gnísta er fast.
Forðastu langar málsgreinar, skilningur lesenda minnkar. Leitaðu að orðum á borð við “og” og “en”. Settu þar punkt og stóran staf.

Útskýrðu. Ef þú skilur textann ekki, mun lesandinn ekki skilja hann. Margir eiga auðvelt með að bera saman hluti og samhengi, aðrir þurfa að læra það. Ef útskýringar eru ekki þín sterkasta hlið, skaltu ákveða að gera þær að henni.

Reyndu að meta, hvort lesandinn viti mikið um málið. Gerðu ekki ráð fyrir, að hann hafi fylgst með fréttum í gær. Er þetta eitthvað, sem hann getur látið sig varða um? Er fréttin of flókin? Fjallar hún nógu mikið um fólk sem gerendur?

1. Þekking og meðvitund þín hjálpa þér að skilja flóknar aðstæður og lýsa þeim.
2. Æfðu. Lýstu móður þinni svo, að annar noti lýsinguna í flugstöð.
3. Berðu það óþekkta saman við það þekkta. Notaðu hugtök og þekkt dæmi.

Á tíma vefs og farsíma felst texti í auknum mæli í eins konar fyrirsögnum. Til dæmis helstið (“það var helst í fréttum”) í útvarpi og sjónvarpi. Það er bara röð af fyrirsögnum. Skjár í gemsa takmarkar enn frekar fjölda aðskotaorða, sem er til ráðstöfunar.

Vikið hafa gamlar reglur í blaðamennsku, sem gáfu svigrúm til orðavaðals. Lestur á pappír er að víkja fyrir skönnun af skjá. Þeim mun meiri ástæða til að geta skrifað stutt og laggott, geta talað í fyrirsögnum. Kröfur um stuttan texta hafa harðnað á síðustu árum.

Farsímar eru að verða tölvur almennings. Þar er skjárinn lítill. Það eykur kröfur til aukins hraða á textanum. Í forritinu Twitter, sem notað er í fjölpósti í farsíma, er hámarksfjöldi stafa 140. Það jafngildir einni 17-23 orða setningu. Einni skjámynd í farsíma.

Sjöunda regla Jónasar:
Sparaðu lýsingarorð, atviksorð, þolmynd og viðtengingarhátt

Fair Use © Jónas Kristjánsson, 2008

Hlé