Deilur hreintrúarmanna og breiðtrúarmanna í þjóðkirkjunni eru orðnar svo heitar, að nauðsynlegt er orðið að vara við öllu ofstæki í þeim efnum.
Í nýjasta Kirkjuriti fjallar Heimir Steinsson, skólameistari í Skálholti, um tvo andmælendur sína með þessum hætti: “Hjá hinum fyrri skein ljósið með ámóta daufum bjarma og ævinlega. Hjá hinum síðari var það slokknað að fullu og mjög að vonum.”
Það gildir um hreintrúarmenn í kristinni kirkju eins og marxisma og öðrum trúarbrögðum, að þeim hættir til að fara yfir markið, svo sem reynslan sýnir hér. Þeim eru tamari hvöss og persónuleg ámæli en breiðtrúarmönnum, hvar í trú sem þeir standa, enda eru þeir svo sannfærðir í eigin skoðunum, að þeir fyrirlíta skoðanir annarra. Er hér undanskilinn Bolli Gústafsson í Laufási, sem hefur flutt mál sitt frábærlega.
Full ástæða er fyrir hreintrúarmenn að vara sig á ofsa, svo að þeir fæli ekki almenning frá skoðunum sínum. Þorri fólks er frjálslyndur og umburðarlyndur og á bágt með að skilja tillögur á borð við þá, að breiðtrúarmenn eigi að standa sem mest á höfði, svo sem ritstjóri Kirkjuritsins setur fram í síðasta blaði.
Heimspekileg þráttarhyggja í tilverufræði eða marxisma eða á öðrum slíkum sviðum getur verið skemmtileg íþrótt, ef hún er ekki tekin of alvarlega. En því miður leiðir hún oft til ofsatrúar á málstaðinn og skilningsleysis á, að önnur sjónarmið geti komið til greina.
Það kann að vera rétt, að spíritismi eigi ekki heima í þjóðkirkjunni og að trúin á Krist sé mikilvægari en almennur mannkærleikur. Ef hins vegar þjóðkirkjan hyggst ganga að þessari hreinsun með því offorsi og skorti á kærleik í skrifum, sem mjög hefur borið á að undanförnu, slítur hún tengsli sín við hina efagjörnu íslenzku þjóð.
Með þessu er ekki verið að neita því, að breiðtrúarmenn í prestastétt hafi líka skotið yfir markið í deilunum. En fyrir slíku fer minna. 0g satt að segja bar af framlag breiðtrúarmannsins Kristjáns Róbertssonar í margnefndu Kirkjuriti, að því er varðar hófsemi, stillingu og tillitssemi.
Umræður þessar vekja á ný hugsanir um, hvort ekki sé kleift að skilja að ríki og kirkju með skynsamlegum hætti. Ekki er unnt að segja, að trúfrelsi ríki hér á landi, meðan þessar stofnanir eru eins samgrónar og nú er.
Þrátt fyrir aðskilnað gæti ríkið tekið að sér að innheimta kirkjugjöld fyrir íslenzka söfnuði. Enginn kæmist þá undan því að greiða slík gjöld frekar en nú. En menn gætu valið um, til hvaða söfnuða og trúflokka þau rynnu, til viðbótar við þann kost, sem trúleysingjar hafa nú, -að þau renni til háskólans.
Sumir kristnir menn mundu þá láta gjöld sín renna til hreintrúarsafnaða, aðrir til breiðtrúarsafnaða af ýmsu tagi, jafnvel spíritistasafnaða. Þetta gæti leitt til þess,.að fleiri jurtir blómstruðu í akri kristninnar.
Ef til vill er þjóðkirkjan með deilum sínum að stefna rakleiðis til slíks aðskilnaðar. Þá væru deilurnar ekki til einskis, heldur gætu orðið grundvöllur að nýju og fjölbreyttu kristnihaldi hér á landi.
Jónas Kristjánsson
Vísir
