Þingmenn hafa síðustu daga lagt fram þrjú frumvörp til lagabreytinga, sem miða, hvert á sinn hátt, að auknu jafnrétti landsmanna í kjörklefanum. Öll eru þessi frumvörp nytsamleg, þótt þau falli ekki í sama farveg.
Bezta frumvarpið er flutt af þremur þingmönnum Sjálfstæðisflokksins, Ellerti B. Schram, Guðmundi H. Garðarssyni, Ólafi G. Einarssyni, og einum þingmanni Framsóknarflokksins, Jóni Skaftasyni. Er það í algeru samræmi við tillögur Gunnars G. Schram prófessors, sem Dagblaðið hefur eindregið stutt.
Annað atriði frumvarpsins felst í því, að val uppbótarþingmanna fari eingöngu eftir atkvæðamagni þeirra, en ekki til skiptis eftir atkvæðamagni og hlutfallstölu eins og nú er. Hitt er, að sami flokkur geti fengið fleiri en einn uppbótarþingmann í einu og sama kjördæminu.
Eins og búsetu er nú háttað í landinu má gera ráð fyrir, að þessar breytingar mundu minnka núverandi atkvæðamisrétti eftir landshlutum um nærri því helming. Íbúar Reykjavíkur og Reykjaneskjördæmis fengju einn þriðja hluta úr atkvæðisrétti í stað eins fimmta hluta, sem þeir nú hafa.
Hið haganlegasta við þessa tillögu er, að hana má framkvæma með einfaldri lagabreytingu án stjórnarskrárbreytingar. Gunnar G. Schram hefur rökstutt það ítarlega í bók um endurskoðun stjórnarskrárinnar, sem hann gaf út í vetur.
Einnig er mikilvægt, að tillagan raskar ekki þingmannatölu flokkanna. Það er því fræðilegur möguleiki á samþykkt hennar án flokkadrátta. Hið sama er ekki unnt að segja um hinar tillögurnar og rýrir það óneitanlega gildi þeirra.
Oddur Ólafsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, leggur til, að Reykjaneskjördæmi verði skipt úr einu fimm þingmanna kjördæmi í tvö fimm þingmanna kjördæmi. Ennfremur verði þingmönnum Reykjavíkur fjölgað um tvo. Á móti þessu tvennu komi svo fækkun uppbótarþingmanna úr 11 í 4.
Þetta frumvarp miðar eins og hið fyrra að verulegri minnkun ríkjandi misréttis atkvæðisréttar eftir landshlutum. Hins vegar er hætt við, að stjórnmálaflokkum, sem treysta á uppbótarmannakerfið, þyki hastarlega að sér vegið í tillögunni.
Einkar markverð er hugmyndin um skiptingu Reykjaneskjördæmis. Vísir að slíkri skiptingu hefur mótazt í sveitastjórnarmálum. Þar hefur komið í ljós hin eðlilega skipting sunnan Hafnarfjarðar í Suðurnes annars vegar og Innnes hins vegar. Oddur gerir hins vegar ráð fyrir, að Hafnarfjörður fylgi Suðurnesjum til að jafna íbúatöluna. En hví ekki skipta eðlilega og hafa fjóra þingmenn á suðurnesjum og sex á innnesjum?
Jón Ármann Héðinsson, þingmaður Alþýðuflokksins, leggur til, að flokkar þurfi ekki kjördæmiskosinn þingmann til að fá landskjörna þingmenn, heldur aðeins 5% af heildarkjörfylgi. Minnist hann þess, er Alþýðuflokkurinn var næstum fallinn út af þingi, þótt hann hefði 16% atkvæða. Í hugmynd hans felst sanngirni, þótt deila megi um, hvort setja eigi mörkin við 5% fremur en við 8% eða 10%.
Í öllum þessum tillögum þingmannanna endurspeglast almenn réttlætistilfinning þjóðarinnar.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
