Ábyrgðarmenn Þörungavinnslunnar hf. létu loks í sér heyra í lok síðustu viku eftir hina harðvítugu gagnrýni, sem þeir hafa sætt vegna frammistöðu sinnar. Steingrímur Hermannsson þingmaður skrifaði grein í Tímann og Vilhjálmur Lúðvíksson verkfræðingur kom fram í Kastljósi.
Í hvorugu tilvikinu var gerð nokkur tilraun til að svara alvarlegustu þáttum gagnrýninnar, þeim er lúta að brottrekstri Sigurðar V. Hallssonar verkfræðings og skollaeyrum þeim, sem skellt var við aðvörunum hans.
Eftir 17-18 ára rannsóknir taldi Sigurður enn ýmsa annmarka á, að þörungavinnslan gæti orðið arðbær. Þangskurðarprammarnir væru enn svo vanþróaðir, að 24 slíka þyrfti til að anna vinnslunni, og væri það of dýrt spaug.
Þessi niðurstaða hentaði ekki Steingrími Hermannssyni þingmanni, sem taldi sig þurfa verksmiðjuna til atkvæðaveiða. Hann lét því reka Sigurð og fékk sér í staðinn Vilhjálm, sem hélt því fram, að 6 þangskurðarprammar mundu nægja. Þeir urðu síðan 11, en voru samt helmingi of fáir.
Sigurður vildi kaupa hitara, sem nýtt gætu heita vatnið niður í 20-25 gráður. Í stað þess voru keyptir hitarar, sem nýttu beita vatnið aðeins niður í 60 gráður. Fyrir bragðið varð heita vatnið of lítið, án þess að gagnráðstafanir væru gerðar.
Steingrímur og Vilhjálmur voru svo hrokafullir, að þeir neituðu bæði að lesa og borga skýrslur og viðvaranir Sigurðar V. Hallssonar. Í staðinn hafa þeir varpað á glæ einum milljarði króna af almannafé og flutt Reykhólasveit á barm gjaldþrots.
Sérstök nefnd, sem iðnaðarráðherra skipaði til að rannsaka málið, komst að þessari niðurstöðu: “Ákvörðunin um stofnun Þörungavinnslunnar byggðist á lítt prófuðum forsendum um afköst og rekstrarhagkvæmni sérstakra þangskurðarpramma. Þessar forsendur hafa brugðizt gersamlega og er sú staðreynd meginskýringin á þeirri niðurstöðu nefndarinnar, að ekki yrði komizt hjá verulegum rekstrarhalla, ef áfram yrði haldið.”
Án efa er það einsdæmi á Vesturlöndum, að vísindamaður sé rekinn vegna vísindalegra vinnubragða hans, svo að valdamaður í stjórnmálakerfinu geti valsað að vild með einn milljarð króna í útlagðan kostnað og tap ríkis og hlutafélags. Þetta er alvarlegasti þáttur hins mikla þörungahneykslis.
Ekki er nóg með, að þeir Steingrímur og Vilhjálmur gefi engin svör við þessari gagnrýni. Þar á ofan hafa þeir engrar afsökunar beðizt á framgöngu sinni. Þeir hafa ekki einu sinni sagt sig úr stjórn Þörungavinnslunnar hf. Hér á landi telja sumir valdastéttarmenn sig engan reikningsskap þurfa að standa gerða sinna.
Ríkisvaldið verður nú að koma til skjalanna sem eigandi meirihlutans af hlutafé Þörungavinnslunnar hf. Á næsta aðalfundi verður ríkið að skipta um fulltrúa sína í stjórn fyrirtækisins, enda komi Steingrímur og Vilhjálmur þar hvergi nærri.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
