Þegar Indira Gandhi reyndi að verða einræðisherra á Indlandi, beitti hún sér ákaft gegn prentfrelsi. Hún ofsótti óháð blöð á ýmsa lund, einkum með fjármálalegum aðgerðum, en hyglaði sauðtryggum flokksblöðum á kostnað ríkisins.
Við þetta datt Indland af skrá prentfrelsisríkja. Það stóð þó ekki lengi, því að ný stjórn komst til valda í Indlandi og endurreisti hið gróna prentfrelsi þar í landi. Um heim allan vörpuðu stuðningsmenn tjáningarfrelsis öndinni léttar.
Svavar Gestsson viðskiptaráðherra hugleiðir nú að feta hægt og rólega í fótspor Indiru Gandhi. Hann hyggst beita verðlagshöftum til að spilla rekstri dagblaða, sem ekki vilja gerast þátttakendur í samtryggingunni á ríkisjötunni.
Mismunandi reikningsaðferðir sýna, að dagblöðin þurfa nú 20-25% hækkun til að halda stöðu sinni í verðbólgunni. Viðskiptaráðherra hefur hins vegar látið verðlagsnefnd leyfa 10% hækkun.
Afganginn vill hann bæta flokksblöðunum upp með auknum styrkjum af almannafé. Ber þar hæst hugmynd um að auka kaup ríkisins á óseljanlegum flokksblöðum, um 250 eintök af hverju. Einnig er verið að viðra hugmyndir um auknar peningagjafir.
Deila má um, hvort ríkisstyrkir til flokksblaða stríði gegn prentfrelsi. Hitt er óumdeilanlegt, að samhliða höft á verðlagi frjálsra blaða eru skerðing á prentfrelsi í anda Indiru Gandhi.
Rétt er að taka fram, að einnig eru til umfjöllunar aðrar hugmyndir, sem ekki stríða gegn prentfrelsi, af því að þær gera ekki upp á milli málsaðila. Rætt er um, að útvarp og sjónvarp taki aftur upp greiðslu fyrir birtingu dagskrár í dagblöðunum og að blaðataxtar útvarps og sjónvarps verði hagstæðari.
Ein hinna nýju hugmynda er dálitið lymskuleg. Hún er sú, að ríkið greiði fréttasendingar Reuters til blaðanna. Þar með væri Svavar ráðherra búinn að gera Reuter að hinni opinberu fréttastofu ríkisstjórnarinnar. Mönnum yrði gert fjárhagslega ókleift að skipta við aðrar fréttastofur. Í öllu þessu er frystingin á verðlagi blaðanna alvarlegust. Samfara henni mun vafalaust koma boð til Dagblaðsins um að koma í sængina með hinum blöðunum, taka styrk af almannafé í stað eðlilegra viðskipta við lesendur.
Nú byggist tilveruréttur Dagblaðsins einmitt á því, að blaðið taki ekki þátt í svindlbraski hinna blaðanna með fé skattborgaranna. Og væntanlega hefur blaðið nægan siðferðisstyrk til að standast freistingar ráðherrans.
Þar með á blaðið um tvo kosti að velja. Annar er sá að fylgja fyrirmælum kerfisins, selja eintökin undir kostnaðarverði og stefna á þann hátt út í taprekstur, sem um síðir mundi leiða til endaloka óháðrar blaðaútgáfu á Íslandi.
Hinn kosturinn er að verðleggja blaðið á kostnaðarverði í trássi við ráðherrann og treysta því, að rétt verð endurspegli sterka stöðu blaðsins á markaðinum. Því skyldi Dagblaðið ekki kosta 120 krónur, ef Þjóðviljinn kostar 110 krónur?
Eðlilegast væri að gera samblástur gegn prentfrelsisógnunum Svavars Gestssonar. Það mundi vafalaust kosta málaferli og fjártjón. Indversku blöðin börðust með klóm og kjafti fyrir rétti sínum á öllum stigum dómstóla og höfðu sigur að lokum.
Því skyldum við vera minni menn en Indverjar?
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
