Þegar Íslendingar stæra sig af því að vera mesta bókaþjóð í heimi, styðjast þeir við tölur um bókasölu, sem segja ekki allan sannleikann. Umtalsverður hluti seldra bóka er ekki lesinn, heldur notaður til gjafa og er aldrei lesinn fremur en annað veggfóður.
Þessi gjafavöruframleiðsla er alls ekki eins lítils virði og sumir halda fram. Vegna gjafavörumarkaðsins hefur bókaútgefendum reynzt unnt að gefa út merk ritsöfn og margar góðar bækur. Hinir tiltölulega fáu lesendur slíkra bóka hafa notið þess, að útgefendur hafa getað dreift útgáfukostnaðinum á stærra upplag, einmitt vegna gjafavörumarkaðsins.
Bókaútgefendum hefur um langan aldur verið ljóst, að starf þeirra byggist að umtalsverðu leyti á notkun bóka til gjafa. Þeir hafa því lagt áherzlu á eigulegan frágang og útlit bóka. Bækurnar hafa því orðið dýrari en þær þyrftu að vera, ef bókamarkaðurinn væri eingöngu lesendamarkaður.
Þetta kerfi hefur verið að riðlast á undanförnum fimm árum. Góð bók er ekki lengur jafnsjálfsögð gjöf og hún var. Samkeppnin á gjafavörumarkaðnum hefur harðnað verulega og bækurnar hafa orðið undir í samkeppninni. Meðalsala bókar hefur lækkað úr 2000 eintökum í 1000, svo að notaðar séu grófar tölur. Hrun bókagjafamarkaðsins á mestan þátt í þessum mikla samdrætti.
Þessi þróun hefur geigvænleg áhrif á samkeppnishæfni íslenzkrar tungu. Við núverandi aðstæður verða góðar fagurbókmenntir og fræðirit ekki lengur þýdd á íslenzku. Svo virðist sem framvegis verði Íslendingar að kunna til hlítar erlend tungumál til að njóta slíkra bóka.
Ódýrar vasabrotsbækur eru ekki einföld lausn. Hér á landi eru ekki til þær dýru vélar, sem þarf til framleiðslu ódýrra vasabrotsbóka. Og þótt þessar bækur væru prentaðar erlendis, vantar hér nægilegan lesendamarkað til að ná hagkvæmni fjöldaframleiðslunnar.
Nauðsynlegt en ekki nægilegt er að aflétta söluskatti á bókum. Fleira þarf að koma til sögunnar, ef Íslendingar eiga í náinni framtíð að geta drukkið á eigin tungumáli af menntabrunnum veraldar.
Auk afnáms söluskattsins kemur til greina, að ríkið greiði þýðingar sígildra bóka og annarra, sem hafa hlotið útbreidda viðurkenningu á almennum markaði. Þetta kostar að vísu mikið fé, en er nauðsynlegur herkostnaður í baráttunni fyrir framtíð íslenzkrar tungu.
Sjálfsagt er hætt við, að alls kyns pólitík, menningarpólitík og flokkapólitík, komist í spilið, ef ríkið gerist skömmtunarskrifstofa í þýðingum erlendra bóka. Við eðlilegar kringumstæður ber að forðast slíkt kerfi. En ástandið er orðið svo alvarlegt, að ekki er lengur unnt að fást um slíkt.
Íslendingar mega ekki einangrast í kerlingabókum og annarri innlendri bókmenntaframleiðslu af misjöfnum gæðum. Við þurfum betri aðgang að fagurbókmenntum og fræðiritum umheimsins. Þess vegna er orðið tímabært að gera alvarlega tilraun til að gera íslenzkri tungu kleift að halda velli á vettvangi útgáfu góðra og nytsamlegra bóka.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
