Esperanto, tungumálið, sem nú er til umræðu á alþjóðlegri ráðstefnu í Reykjavík, er snjöll uppfinning. Það hefur staðizt tímans tönn, meðan önnur gervimál hafa fallið í gleymsku. Esperanto virðist búa yfir þeim neista, sem geri það að lifandi máli eins og þjóðtungurnar.
Áratugum saman hefur esperanto safnað forða. Heimsbókmenntirnar hafa verið þýddar á málið. Enn mikilvægara er þó, að esperanto hefur orðið vettvangur frumsaminna bókmennta í miklum og vaxandi mæli. Mikilvægast er svo, að esperanto hefur reynzt nothæft hversdagsmál á mörgum heimilum.
Esperanto virðist hafa þá kosti, sem nauðsynlegir eru til að verða vettvangur samskipta þjóða í milli. Það stendur ekki einu sinni á gati í vísindaheimi nútímans. enda er myndun nýrra orða frábærlega auðveld í málinu. Samt er hálfgerð stöðnun í sókn málsins á alþjóðlegum vettvangi.
Tuttugasta öldin hefur reynzt esperanto erfið. Þjóðernisstefna og heimsstyrjaldir hafa risið og hnigið og jafnan verið Þrándur í Götu alþjóðahyggju af ýmsu tagi, þar á meðal alþjóðamálsins esperanto.
Ekki hefur heldur orðið nein sú pattstaða milli heimstungnanna, sem rekið hafi menn til hlutlauss alþjóðamáls. Enskan hefur stungið hinar heimstungurnar af sem alþjóðamál. Forskot enskunnar virðist vaxa hratt með hverju árinu.
Samt er enska miklu erfiðara mál en esperanto. Einkum reynist mönnum torvelt að læra hana til hlítar. Esperanto er hreinn barnaleikur í samanburði við ensku og ætti að geta gert fleirum en hámenntuðum mönnum kleift að vera viðmælandi á erlendum vettvangi
Ekki er fyrirsjáanlegt, að esperanto slái í gegn í nánustu framtíð. Enn er tími enskunnar. Hins vegar kann sú staða að koma upp, að alþjóðamál, sem nú verður að bíða í hliðarsölum, verði leitt til hásætis.
Fulltrúar smáþjóða á opinberum vettvangi finna oft fyrir því, hve slæm er samkeppnisaðstaða þeirra gagnvart þeim, sem hafa ensku að móðurmáli. Þessi tilfinning er líka farin að grípa um sig meðal þeirra, sem hafa aðrar heimstungur að móðurmáli. Franska, spænska og rússneska eru að verða annars flokks heimstungur.
Svo kann að fara, að allt í einu myndist grundvöllur fyrir bandalagi tungna smáþjóðanna og annars flokks heimstungnanna gegn enskunni. Þá verður sett á oddinn krafan um jafna aðstöðu í samtölum á alþjóðlegum vettvangi. Ef þetta gerist, er tími esperantos runninn upp.
Esperanto er hlutlaust alþjóðamál, óháð einstökum ríkjum. Ef það væri notað á alþjóðlegum vettvangi, mundi það stuðla að jafnrétti allra viðmælenda. Enginn þarf að vera minni máttar, þótt hann búi ekki yfir orðaforða Shakespeares í ensku.
Enn um sinn verður esperanto að bíða í hliðarsölum sem tungumál sérvitringa. Esperantistar þurfa ekki að láta það á sig fá. Ef þeir halda hópinn, halda áfram að tala og skrifa esperanto og halda áfram ráðstefnum, er tungumálið tilbúið að taka kallinu, ef það kemur.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
