Verzlun og iðnaður hafa gersamlega orðið undir í baráttu þrýstihópanna um völdin í landinu. Þessar greinar eru öskubuskur hins íslenzka efnahags- og fjármálakerfis.
Einkum á þetta við um verzlunina, enda telur fjöldi manna hana vera óþarfan millilið í þjóðfélaginu. Þrýstihópum landbúnaðar og sjávarútvegs hefur tekizt að grunnmúra það sjónarmið í kennslubókum skólabarna, að fái kaupmaður vöru á átta krónur og selji aftur á tíu krónur, þá “græði” hann tvær krónur.
Mikið vatn hefur því runnið til sjávar síðan sjálfstæðisbarátta Jóns Sigurðssonar forseta var einkum barátta fyrir verzlun og verzlunarfrelsi. Iðnaðurinn er hins vegar öskubuskan í hópi vöruframleiðslugreinanna. Eins og verzlunin fær hann að sjálfsögðu ekki styrki, útflutningsuppbætur og niðurgreiðslur á illseljanlegar vörur eins og landbúnaðurinn fær.
Iðnaður og verzlun fá ekki sjálfkrafa fyrirgreiðslu stofnlánasjóða og afurðalánasjóða eins og landbúnaður og sjávarútvegur fá. Sjóðir iðnaðarins eru of veikburða til að vera sjálfvirkir og verzlunin hefur enga lánasjóði fengið.
Þar á ofan eru lánakjör iðnaðarins óhagstæðari en lánakjör annarra vöruframleiðslugreina, og verzlunin þarf að sæta almennum víxlamarkaði.
Athyglisvert er, að árum saman hefur fjárfesting í iðnaði, að frádregnum fiskiðnaði og álveri, verið minni en fjárfesting í landbúnaði. Sama er að segja um verzlunina.
Þessi staðreynd sýnir, hvernig lítt arðbærum forréttindagreinum tekst að soga til sín fjármagn og láta það fara í súginn frá þjóðhagslegu sjónarmiði.
Eina tækifærið, sem iðnaðurinn fær í hinu flókna fyrirgreiðslukerfi ríkisvaldsins, er, þegar hann getur tengt hagsmuni sína hagsmunum þrýstihóps byggðastefnunnar. Ef iðnfyrirtæki eru stofnuð í dreifbýlinu, geta þau fengið stofnlán, annars vart eða ekki.
Þess vegna einkennist íslenzkur iðnaður í of miklum mæli af vanhugsuðum atvinnubótaiðnaði úti á landi,-iðnaði, sem ekki getur staðið undir sér og verður að lifa á byggðastefnunni.
Alvöruiðnaður Íslendinga býr við fjármagnssvelti og verður að taka þátt í því með sjávarútvegi að halda uppi árlegu milljarðatapi þjóðarbúsins á rekstri landbúnaðar í landinu. Iðnaður og verzlun hafa því ekki fengið að þróast með eðlilegum hætti hér á landi.
Velgengni atvinnugreina fer hér á landi ekki eftir þjóðhagslegu gildi þeirra, heldur eftir tangarhaldi þeirra á alþingismönnum og stjórnvöldum. Þetta er meginmunurinn á íslenzku efnahagslífi og efnahagslífi nágrannaþjóðanna.
Ósigur iðnaðar og verzlunar í baráttunni um fyrirgreiðslur og fjármagn er enn bagalegri fyrir þá sök, að hagfræðingar stjórnvalda vita, að þessar greinar verða á næstu áratugum að taka við öllum þorra hins unga fólks, sem kemur úr skólunum og út á vinnumarkaðinn.
Alþingi og ríkisstjórn komast þess vegna ekki hjá því að endurskoða hið gerspillta fjármögnunar- og fyrirgreiðslukerfi sitt og koma í staðinn á jafnrétti atvinnuvega.
Jónas Kristjánsson
Vísir
