Nú er Ingólfskan að springa í loft upp eftir tveggja áratuga feril. Offramleiðslan í hinum hefðbundna landbúnaði kindakjöts og mjólkurafurða hefur keyrt svo úr hófi fram, að bændur eru farnir að borga brúsann.
Ekki er rétt að kenna Ingólfi einum um hina hrikalegu peningabrennslu. En það var þó í ráðherratíð hans, að hið sjálfvirka kerfi styrkja og lána, uppbóta og niðurgreiðslna náði þeirri fullkomnun, sem entist tæpa tvo áratugi.
Allan þennan tíma hafa bændur verið hvattir gegndarlaust til fjárfestingar og framleiðslu. Styrkir og lán sáu um, að þeir framkvæmdu sem mest. Uppbætur og niðurgreiðslur sáu um, að afurðunum yrði jafnan komið í lóg.
Mörg þessi ár hefur fjárfestingin í landbúnaði verið meiri en í iðnaði. Og enn þann dag í dag er hún meiri en í fiskvinnslu. Árið 1980 verður rúmlega 16 milljörðum króna fórnað á altari fjármunamyndunar í landbúnaði.
Í landbúnaði er þannig fjárfest ein Krafla á ári. Þar á ofan borga skattgreiðendur tvær Kröflur á ári til að koma afurðunum út. Í ár nema uppbætur og niðurgreiðslur rúmum 33 milljörðum króna. Og svona hefur þetta verið í tvo áratugi.
Svo fór, að þetta kerfi brast. Í fyrra komst stjórnskipuð nefnd að því, að um áramótin þar á undan voru til í landinu eins árs birgðir af osti, smjöri og dilkakjöti. Hún fann, að af dilkakjöti var framleitt 50% umfram þarfir.
Þessi niðurstaða segir ekki alla söguna. Hún gerir ráð fyrir framhaldi á niðurgreiðslunum, sem skekkja markaðinn, auka sölu niðurgreiddra afurða á kostnað annarra, er gætu komið í staðinn með beinum eða óbeinum hætti.
Óniðurgreidd mundi mjólkin kosta 471 krónur lítrinn, dilkakjötið 3.124 krónur kílóið, smjörið 5.846 krónur kílóið og osturinn 4.000 krónur kílóið. Hætt er við, að salan mundi minnka stórlega, ef menn yrðu að greiða þessar tölur.
Hluti neyzlunnar mundi færast til. Margir mundu drekka vatn eða ávaxtasafa í stað mjólkur. Menn mundu auka neyzlu á fiski og kjúklingum í stað dilkakjöts. Og smjörlíki mundi að hluta koma í stað smjörs.
Ef markaðurinn væri heilbrigður, mundi koma í ljós, að hinn hefðbundni landbúnaður framleiðir ekki helming umfram þjóðarþarfir. Hann framleiðir að minnsta kosti tvöfalt meira en þjóðin mundi torga við eðlilegar aðstæður.
Þar á ofan er ósvarað spurningunni um, hvers vegna landbúnaðurinn ætti endilega að framleiða dilkakjöt og mjólkurvörur í samræmi við þarfir. Af hverju skyldum við ekki kaupa EBE-smjör á 800 krónur í stað innlends á 6.000 krónur?
Einstaka gagnrýnendur hafa árum saman bent á, að hið sjálfvirka fyrirgreiðslukerfi hins hefðbundna landbúnaðar mundi fyrr eða síðar leiða til ófarnaðar allra, ekki síður bænda en annarra. Á þetta var ekki hlustað.
Lagt hefur verið til, að skrúfað verði fyrir fjárfestingu í landbúnaði. Peningarnir verði notaðir til að greiða bændum fyrir að bregða búi og til að reisa iðngarða í kauptúnum strjálbýlisins. Þetta var kallaður fjandskapur við bændur.
Slíkar aðgerðir hefðu leitt til hliðstæðrar fækkunar býla og varð á Norðurlöndum þessa tvo áratugi. En skyldi samdrátturinn ekki hafa orðið bændum farsælli en kvótakerfið og fóðurbætisskatturinn, sem nú koma í stað skynseminnar?
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
