Ólafur Jóhannesson dómsmálaráðherra hefur skipað nefnd til að semja nýtt lagafrumvarp til laga um upplýsingaskyldu stjórnvalda. Þessi ánægjulegu tíðindi fela í sér, að ráðherra hefur hafnað hinu afleita frumvarpi um sama efni, sem Alþingi vísaði til ríkisstjórnarinnar fyrir hálfu öðru ári.
Alþingi óskaði vorið 1972 eftir því, að ríkisstjórnin léti semja slíkt frumvarp. Í greinargerð tillögunnar er talað um, að allt of mikil leynd hvíli yfir starfsemi stjórnvalda og ríkisstofnana og að þessi leynd dragi mjög úr því aðhaldi, sem borgararnir gætu ella veitt.
Svo undarlega fór, að frumvarp það, sem dómsmálaráðuneytið lét þá semja, gekk í berhögg við andann í tillögu Alþingis. Þótt það fjallaði að nafninu til um upplýsingaskyldu stjórnvalda, gaf það stjórnvöldum endalausa möguleika á að halda upplýsingum leyndum að geóþótta.
Þetta frumvarp vakti mikla gremju. Menn voru fljótir að benda á, að náverandi ástand væri skárra en það mundi verða í kjölfar frumvarpsins. Alþingismenn létu ekki bjóða sér þetta og svæfðu frumvarpið með því að vísa því aftur til ríklsstjórnarinnar. Tók allsherjarnefnd Alþingis við þetta tækifæri undir öll helztu atríði þeirrar gagnrýni, sem frumvarpið hafði sætt.
Almenn upplýsingaskylda er nauðsynleg vegna þeirra breytinga, sem orðið hafa á þjóðfélaginu, síðan lýðræði hóf göngu sína. Í upphafi fólst lýðræðið í því, að borgararnir komu saman á aðaltorginu í Aþenu fornaldar og afgreiddu sameiginleg mál sín með atkvæðagreiðslum.
Síðan hafa þjóðfélögin orðið mun flóknari. Skari af embættismönnum, sérfræðingum og atvinnustjórnmálamönnum hefur ýtt borgurunum frá stjórnvelinum. Lýðræðið er orðið óbeint og meira eða minna óvirkt. Borgararnir vita ekkert, hvað gerist frá degi til dags í “kerfinu”.
Virk upplýsingaskylda á að veita borgurunum á nýjan leik eítthvað af fyrri nálægð við valdið í þjóðfélaginu. Hún á að felast í því, að hver sem er geti á hverjum degi komið í skjalasöfn opinberra aðila og fengið að sjá þau gögn, sem hinir opinberu aðilar framleiddu daginn áður. Þessí gögn geta verið bréf frá þessum aðilum og til þeirra, minnisblöð milli manna innan stofnana, skýrslur og greinargerðir, bæði Í bráðabirgðaútgáfum og endanlegri mynd.
Sjálfsagt mundu blaðamenn mest nota slíka þjönustu. Þeir mundu sigta þetta mikla magn upplýsinga og birta það, sem þeir teldu koma lesendum mest að gagni. En upplýsingaskyldan á engan veginn aó vera bundin við blaðamenn. Bezt væri, ef skólar kenndu nemendum að notfæra sér beint þessi borgaralegu réttindi.
Ástæða er til að hvetja hina nýju nefnd til að ganga djarflega og hreinlega til verks á þessu sviði. Ást embættismanna á leynimakki er yfirleitt ástæðulítil eða ástæðulaus, þótt undantekningar séu til á þessu sviði sem öðrum. Enginn réttur embættismanna, sérfræðinga og stjórnmálamanna getur verið æðri rétti fólksins í landinu til að vita. hvað er á seyði.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
