Einkar athyglisvert er að skoða viðbrögð Ólafs Jóhannessonar dómsmálaráðherra við tillögum á Alþingi um skipun sérstakrar rannsóknanefndar til að skoða ýmsa þætti dómsmála ofan í kjölinn. Hann byrjar á því að segjast ekkert hafa á móti slíku, en hefur síðan allt á hornum sér.
Hann segir slíkar nefndir vera ameríska aðferð, sem ekki henti hér á landi. Jafnframt gefur hann í skyn, að amerískt lýðræði sé ekki eins fullkomið og evrópskt og eigi slíkar nefndir að brúa bilið yfir í evrópska þingræðið.
Nú þurfa menn ekki að vera prófessorar í lögum til að vita, að ameríska kerfið er yngri meiður á lýðræðishefðinni, byggt á strangari aðgreiningu valdsins. Enda eru bæði dómarar og þingmenn sjálfstæðari þar í landi heldur en hér, þar sem ráðherrar telja sig eiga öllu að ráða. Þótt hér eigi að heita þingræði, er Alþingi samt afgreiðslustofnun, en slíkt hið sama er ekki unnt að segja um bandaríska þingið.
Furðuleg dýrkun framkvæmdavaldsins kemur fram Í þeim svörum ráðherrans, að þingmenn geti fengið allar upplýsingar í formi fyrirspurna og þingsályktana. Annaðhvort er hér á ferðinni blinda eða óskammfeilni. Vandinn er nefnilega annars vegar sá, að menn óttast að þeim sé ekki sagður sannleikurinn í svörum við fyrirspurnum, og hins vegar, að ríkisstjórnir eru ákaflega tregar til að framkvæma þingsályktunartillögur.
Auðvitað eru það ótraustvekjandi ráðherrar á borð við Ólaf Jóhannesson, sem vekja kröfur um skipun rannsóknanefnda Alþingis. Hinir efagjörnu kæra sig ekki um að taka trúanleg svör slíkra ráðherra við fyrirspurnum og vilja heldur fá að rannsaka málin sjálfir.
Ráðherrann beitir líka hinum gömlu alfreðsku brögðum sínum til að gera lítið úr slíkum rannsóknanefndum. Gat hann nefndar McCarthys, þar sem Nixon varð frægur á sínum tíma. En hann nefndi vitanlega ekki nefnd Kefauvers. nefnd Erwins, nefnd Rodinos né neina hinna fjölmörgu nefnda, sem hafa átt verulegan þátt í lýðræðislegri reisn Bandaríkjanna.
Ólafur segir hreinlega, að slíkar nefndir í Bandaríkjunum starfi oft með miklum fyrirgangi og auglýsingaskrumi að undirlagi ungra og framgjarnra formanna, sem vilji vekja á sér athygli. Það er eins gott, að Ólafur er of lítill karl til þess, að Kefauver, Erwin og Rodino móðgist.
Það er út af fyrir sig jafngild skoðun og hver önnur, að Alþingi eigi ekki að skipa rannsóknanefndir. En hins vegar hlýtur það að vekja undrun, þegar dómsmálaráðherra leggst jafnlágt og Ólafur Jóhannesson til að hindra skipun slíkrar nefndar, að hann þarf um leið að lasta mjög gróflega og á ósanngjarnan hátt hinar bandarísku lýðræðishefðir.
Við höfum líka okkar hefðir. Og við óttumst, að óskammfeilnir ráðamenn séu að hola þessar hefðir að innan. Tillögur um rannsóknanefndir eru ein tilraunin til að vernda sjálft innihald hinna lýðræðislegu hefða hér í þessu alræðisríki stjórnmálaforingja. Og við vitum nú alténd, að Ólafur Jóhannesson er andvígur slíkum nefndum.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
