Í hamaganginum á alþingi fyrir jólin, þegar efnahagslög og fjárlög voru keyrð í gegn, hurfu ýmis góð mál í skuggann. Þau verða væntanlega tekin til meðferðar á þessu ári, þótt ljóst sé, að efnahagsmálin munu taka mestan tíma alþingis.
Frumvarp Kjartans Ólafssonar um upplýsingaskyldu banka og annarra lánastofnana er eitt þessara mála. Markmið frumvarpsins er, að almenningur geti kynnt sér og haft á þann hátt eftirlit með útlánum stofnana.
Í frumvarpinu segir, að árlega skuli birta lista yfir öll veðlán, einnig önnur lán hærri en fjórar milljónir og til lengri tíma en tveggja ára, ásamt upplýsingum um lánskjör og fleira. Ennfremur skuli birtur listi yfir þá, sem skulda meira en sex milljónir í viðkomandi lánastofnun.
Upphaflega var þetta frumvarp flutt á síðasta þingi af Ragnari Arnalds, en varð þá ekki útrætt. Hugsunin að baki frumvarpsins er sú, að hvert einasta lán er gjöf að hluta til. Þetta ástand hefur ríkt áratugum saman hér á landi, en einkum keyrt um þverbak í óðaverðbólgu áttunda áratugarins. Ljúflingar lánakerfisins hafa með þessum hætti eignazt skattfrjálsar stóreignir.
Við slíkar aðstæður er bankaleynd greinilega forkastanleg, þótt hún kunni að vera afsakanleg við þær aðstæður, að lán séu endurgreidd með jafngildum verðmætum. Enda eru lán Framkvæmdasjóðs og Byggðasjóðs birt opinberlega, án þess að neinum erfiðleikum hafi valdið.
Í opinberri birtingu felst töluvert viðnám gegn ríkjandi spillingu í lánveitingum á Íslandi. Frumvarpið er því gott og nauðsynlegt.
Afturvirkni verði bönnuð.
Annað jafnþarft mál er frumvarp Matthíasar A. Mathiesen og Geirs Hallgrímssonar um, að hvorki megi setja íþyngjandi reglur um skatta á tekjur eða eignir liðins árs né afturvirkar og íþyngjandi reglur um breytta eða nýja skattstofna.
Frumvarp þetta er flutt að gefnu og alvarlegu tilefni. Ríkisstjórnin hefur brotið af sér á þessu sviði, af því að það er “ekki beinlínis bannað” í stjórnarskránni, svo að notað sé siðklént orðbragð Ólafs Jóhannessonar forsætisráðherra.
Nauðsynlegt er að auka réttaröryggi á þessu sviði. Menn gera á hverjum tíma ráðstafanir um fjármál í trausti þess, að skattlagning á tekjur og eignir verði í samræmi við þágildandi lög. Nýjar og íþyngjandi reglur ætti aðeins að setja fram í tímann, en ekki aftur í tímann.
Núverandi ríkisstjórn er ekki hin eina, sem hefur brotið af sér á þessu sviði. Hún hefur aðeins farið grófar að því. Virðist ljóst, að fórnardýr aðgerða hennar muni hefja prófmál gegn þeim fyrir dómstólum landsins. Hvernig sem því máli kann að lykta, er nauðsynlegt að koma framvegis á réttaröryggi í þessu efni.
Í greinargerð benda flutningsmenn á, að hliðstæð afturvirkni sé vandamál á fleiri sviðum, t.d. í tollum. Menn skuldbinda sig til innflutnings á ákveðinni vöru, sem síðan hækkar í tolli, meðan varan er á leið til kaupanda. Flutningsmenn gera ekki sérstakar tillögur á þessu sviði, þótt þess væri sennilega einnig þörf.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
