Rafmagnsveitur ríkisins hafa riðið á vaðið með eina merkustu nýjung síðustu ára í stjórnun opinberra þjónustustofnana. Þær hafa falið óháðum ráðgjafarfyrirtækjum að meta hinn félagslega þátt framkvæmda sinna.
Kristján Jónsson rafmagnsveitustjóri skýrði frá því á fundi Sambands íslenzkra rafveitna fyrr í þessari viku, að tillögum stofnunarinnar vegna næsta fjárlagafrumvarps ríkisins mundi verða skipt í tvennt, í arðbærar framkvæmdir annars vegar og félagslegar framkvæmdir hins vegar.
Ætlunin er að athuga á einangraðan hátt útstreymi og innstreymi peninga vegna hverrar fjárfestingar fyrir sig. Komi í ljós, að útstreymi peninga sé meira en innstreymi, er að því marki um félagslega framkvæmd að ræða. Félagslega þáttinn má þá raunar mæla í hlutfallstölum.
Rafmagnsveitustjóri nefndi í erindi sínu nokkur dæmi um útreikninga af þessu tagi. Nýja línan milli Grímsár og Reyðarfjarðar, sem tekin var í notkun í fyrrahaust, hefur minnkað flutningstap um heilt megavatt. Hún stendur því sem framkvæmd vel undir sér fjárhagslega.
Háspennulínan milli Þórshafnar og Bakkafjarðar, sem er á framlögum þessa árs og á að kosta 51 milljón krónur, er hins vegar 85% félagsleg framkvæmd. Það þýðir, að Rafmagnsveitur ríkisins geta fengið arð af 7,5 milljón króna eigin framlagi, ef ríkið gefur þeim á móti 43,5 milljón krónur í arðlausu fé. Þessi lína er langt frá því að standa undir sér.
Kristján Jónsson nefndi líka 290 milljón króna nýjan sæstreng til Vestmannaeyja, sem sennilega verður fljótlega lagður, þótt hann muni ekki skila Rafmagnsveitunum neinum tekjum fyrr en árið 1982. Sá tímamismunur felur í sér félagslega framkvæmd, sem veiturnar geta ekki kostað af eigin fé.
Nýjung rafmagnsveitustjóra felur í sér ósk um, að stofnunin verði því aðeins látin leggja í óarðbærar framkvæmdir, að þingmenn og ráðherrar geri sér grein fyrir því, að þær eru óarðbærar og leggi sérstaklega fram fé til þeirra úr hinum sameiginlega sjóði landsmanna.
Skiptingin í arðbærar og félagslegar framkvæmdir er merkust fyrir þá sök, að hún þvingar ráðamenn þjóðarinnar til að gera sér betur grein en áður fyrir verðmæti fjármunanna, sem þeir eru að ráðstafa. Hún varpar kastljósi á hverja ráðagerð fyrir sig, svo sterku, að í augun sker, ef ráðamenn gamna sér við rándýr kjördæmismál.
Vinnubrögðin, sem hinn tiltölulega nýi rafmagnsveitustjóri er að reyna að koma af stað, eiga jafnmikinn rétt á sér í ýmsum öðrum opinberum stofnunum, sem sinna jöfnum höndum arðbærri þjónustu og ýmissi óskhyggju ráðamanna.
Símamálastjórnin getur áætlað tekjur og gjöld af nýjum símalínum og símstöðvum og skipt fjárlagatillögum sínum í tvennt á sama hátt og Rafmagnsveiturnar. Sama er einnig unnt að segja um ýmis opinber fyrirtæki, sem ekki selja þjónustu sína, svo sem um Vegamálastofnunina. Í þeim tilvikum yrði þá að áætla notkunarverðmæti framkvæmdanna.
Nýjungin felst í að beita tvískiptingunni ekki aðeins í ákveðnum verkefnum, heldur kerfisbundið í áætlunum heilla stofnana. Þau vinnubrögð eru þau, sem koma skulu.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
