Barátta fatlaðra fyrir mannlegra umhverfi er ekki aðeins hagsmunamál þeirra 15% landsmanna, sem eiga við fötlun að stríða. Hún er líka almennt í þágu barna og gamalmenna, andstuttra og fótafúinna, offeitra og þungaðra eða samtals um 40% þjóðarinnar.
Þar á ofan er hún í þágu hinna 60% heilbrigðra, fullorðinna og meðalhárra Íslendinga, sem hús og samgöngutæki hafa hingað til verið gerð fyrir. Þessir síðarnefndu þurfa ekki frekar en annað fólk á að halda þröngum salernum, mjóum hurðum, háum kantsteinum við gangstéttar né þröskuldum og tröppum.
Barátta fatlaðra hefur opnað augu manna fyrir því, hversu fjandsamleg fólki eru flest þau hús, sem byggð eru hér á landi eins og víða annars staðar. Áróðursspjald fatlaðra með myndinni af löngu tröppunum og áletruninni: “Skyldi arkitekt komast hér niður í hjólastól” hitti beint í mark.
Því miður eru Íslendingar töluvert á eftir Norðurlandabúum og Bandaríkjamönnum á þessu sviði. Rúmur áratugur er síðan uppreisn fatlaðra hófst í Bandaríkjunum. Fyrir réttum tíu árum knúðu þeir í gegn staðal, sem bannaði opinber framlög til framkvæmda, sem ekki eru miðaðar við þarfir fatlaðra.
Síðan hefur þessi stefna verið fest í sessi með lögum um mannréttindi fatlaðra. Þau segja m.a., að unnt eigi að vera að ferðast um opinber hús án þess að nota þröskulda og tröppur. Ennfremur, að unnt eigi að vera að snúa hjólastólum á salernum. Einnig, að dyr skuli ekki vera mjórri en 81 sentimetri, bratti hjólastólabrauta ekki meiri en 8,3 gráður og að til skuli vera símar fyrir sitjandi fólk.
Lögin gera einnig ráð fyrir vökvalyftum í strætisvögnum og neðanjarðarlestum, svo og afnámi kantsteina á göngubrautum yfir gatnamót. Margt fleira má nefna, sem hafa þarf í lagi, ef fjárframlög eiga að fást frá ríkinu. Til dæmis má nefna, að nýrri neðanjarðarstöð í Washington var haldið lokaðri með fógetavaldi mánuðum saman, unz ákvæði laganna höfðu verið uppfyllt.
Í dag hefst uppreisn fatlaðra á Íslandi með mótmælagöngu í Reykjavík. Aðgerðirnar eru síðbúnar, en njóta líka almenns stuðnings landsmanna. Nú dugar ekki lengur almennt snakk ráðamanna um réttmæti málstaðarins. Nú þarf að fara að vinna skipulega að endurbótum.
Setja þarf lög í líkingu við hin bandarísku og hliðstæð lög á Norðurlöndum, svo að framar verði ekki byggð opinber hús, þjónustuhús, verzlanir og iðnaðarhús, samgöngumannvirki og -tæki, sem taka ekki tillit til annarra en þeirra 60%, sem eru heilbrigðir, fullorðnir og meðalháir.
Ennfremur þurfa ríki og sveitarfélög að veita árlega verulegu fé til endurbóta á eldri húsum, mannvirkjum og tækjum, svo að lamaðir og fatlaðir, börn og gamalmenni, andstuttir og fótafúnir, offeitir og þungaðar og aðrir með skerta ferðahæfni geti komizt um götur og hús eins og annað fólk. Með aðgerðum á þessu sviði nýtir þjóðfélagið starfskrafta borgara sinna betur en ella.
Ekki má heldur gleyma því, að réttlátar kröfur fatlaðra miða að mannlegra samfélagi, sem auðveldar venjulegu fólki að komast leiðar sinnar. Hinir fötluðu eru því að berjast fyrir almennum borgararéttindum landsmanna allra.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
