Flestir munu sammála um, að byggðastefna sé eðlileg og nauðsynleg. Flestir telja, að verja þurfi fjármunum úr sameiginlegum sjóðum til að jafna að vissu marki aðstöðu fólks eftir búsetu í landinu. Flestir telja, að hindra beri eftir föngum óhæfilega samþjöppun byggðar í einu horni landsins.
Enginn virðist hins vegar gera sér grein fyrir, hve mikil byggðastefnan eigi að vera, hversu mikið hún eigi að kosta. Menn forðast að nefna tölur í þessu sambandi. Enda er ekki laust við, að sumir talsmenn byggðastefnu vilji koma henni í flokk hinna heilögu kúa, sem menn skuli trúa á í blindni eins og landbúnaðinn og ekki megi mæla með neinum tölum.
Ákveðin prósenta á fjárlögum til byggðasjóðs segir ekki alla söguna um byggðastefnuna. Fjárveitingar til byggðamála koma fram með margvíslegum öðrum hætti. Þjóðhagsstofnunin ætti að rekja þessa þræði og leggja þá saman til að auðvelda fólki að átta sig á, um hversu mikla fjármuni er að ræða.
Byggðastefna kemur meðal annars fram í því, að greiðslur ríkisins miðað við fólksfjölda eru í mörgum tilvikum meiri úti á landi en á Reykjavíkur- og Reykjanessvæðinu. Skólar, einkum heimavistarskólar, eru dýrari í byggingu og rekstri úti á landi. Gerð vega, brúa, hafna og flugvalla er líka dýr í dreifðri byggð í stóru landi. Þannig má rekja ýmis dæmi um, að ríkið hefur meiri kostnað af byggingu og rekstri úti á landi en á suðvesturhorninu.
Byggðastefna kemur líka fram í ýmiss konar verðjöfnun á vörum og þjónustu, sem dýrara er að dreifa í strjálbýlinu en í þéttbýlinu. Rafmagnsnotendur í þéttbýli eru skattlagðir til að borga niður rafmagnið fyrir hina. Olía og bensín eru líka verðjöfnuð, svo og sement og raunar fleiri vörur.
Byggðastefna kemur ennfremur fram í þeim forréttindum, sem landbúnaðurinn hefur fram yfir aðra atvinnuvegi í styrkjum, uppbótum, niðurgreiðslum, fjármagnsútvegun, lánakjörum og innflutningsbanni.
Byggðastefna kemur loks fram í sérstakri peningalegri fyrirgreiðslu Byggðasjóðs og raunar fleiri sjóða. Þessi tegund byggðastefnu hefur stuðlað nokkuð að uppbyggingu atvinnubótafyrirtækja í ýmsum smáiðnaði víða um landið.
Þessir ýmsu þættir byggðastefnunnar eru raktir hér til að minna á, hve víða má finna byggðastefnu í rekstri þjóðfélags okkar, án þess að nokkur sérfræðingur, stjórnmálamaður né almennur borgari hafi hugmynd um heildarmagnið. Enginn hefur hirt um að telja saman einstaka þætti byggðastefnunnar og reikna út, hve mikill hluti þeir eru samanlagt af útgjöldum og tekjum þjóðarinnar.
Þetta mál þarf að rannsaka til að unnt sé að renna stoðum undir raunsætt mat á byggðastefnu. Við þurfum að komast að því, hve mikið hún kostar, svo að við getum metið af einhverri skynsemi, hvort hún er nægileg, of mikil eða of lítil.
Núverandi efnahagsástand ætti að geta sannfært okkur um, að við höfum ekki efni á sjálfvirku stjórnleysi á sviði byggðastefnunnar fremur en á öðrum sviðum. Þeir, sem ekki trúa í blindni á þessa heilögu kú fremur en aðrar slíkar, til dæmis landbúnaðinn, vilja vita, hversu miklu byggðastefnan nemur, í tölum og prósentum talið.
Jónas Kristjánsson
Vísir
