Eftir tuttugu ára fjáraustur og strit hafa Bandaríkin og stuðningsmenn þeirra farið miklar hrakfarir í Indókína. Ríkisstjórnirnar í Suður-Víetnam, Laos og Kambódíu ramba allar á barmi hruns gagnvart þjóðfrelsishreyfingum þeim, sem kommúnistar ráða að mestu.
Sem afmarkað vandamál skipta þessar ófarir Bandaríkin minna máli en margir halda. Aldrei var nein raunhæf von um, að byggja mætti upp vestrænt lýðræðiskerfi í þessum heimshluta, sem á sér allt aðra siði og sögu en við þekkjum á Vesturlöndum. Þar á ofan voru efnahagslegir hagsmunir Bandaríkjanna ekki mælanlegir í þessum hráefnasnauðu og bláfátæku löndum.
Hagsmunir Bandaríkjanna liggja á allt öðrum stöðum. Þeir liggja fyrst og fremst í Evrópu, Japan og nokkrum öðrum löndum, sem eru virkir þátttakendur í hinu alþjóðlega og viðamikla efnahagskerfi lífsgæða og hagsældar á Vesturlöndum.
Þeir liggja einnig í Suður-Ameríku vegna nálægðarinnar og svo í einstaka þróunarlandi, sem kann auðæfa sinna vegna að geta tekið þátt í þessu mikla efnahagskerfi í náinni framtíð.
Hins vegar skipta ófarirnar í Indókína miklu minna máli, eins og sést á því, að Frakkar hafa styrkzt í trúnni á, að hernaðarlega sé ekki unnt að treysta Bandaríkjunum og að Frakkar verði sjálfir að byggja upp hernaðarlegan mátt sinn og megin.
Nokkuð er til í þessum ugg. Bandaríkjamenn eru að endurmeta samband sitt við umheiminn. Þar gætir vaxandi þreytu á pólitískum og hernaðarlegum afskiptum utan landsteinanna. Til dæmis verður vart sívaxandi óánægju með byrðarnar af skuldbindingum Bandaríkjanna gagnvart Atlantshafsbandalaginu.
Menn gefa minna en áður fyrir hugsjónir Atlantshafssáttmálans um gagnkvæma og sjálfvirka aðstoð vinaþjóða. Bandaríkjamenn eru í vaxandi mæli farnir að spyrja, hvort efnahagur þeirra sé raunverulega svo háður Vestur-Evrópu, að varnarsamstarfið sé virði allra þeirra peninga, sem í það eru lagðir.
Jafnframt hafa vandamálin í Vestur-Evrópu breytzt. Hættan að innan er farin að skyggja á hættuna úr austri. Allir horfa nú á Portúgal sem tilraunastöð hinna nýju vandamála. Og afskiptaleysi Bandaríkjanna af þróuninni í Portúgal er dæmigert fyrir hin nýju viðhorf þar vestra.
Ef öflin, sem eru allra lengst til vinstri og hægri komast til valda, er ekki auðveldlega við snúið í ríkjum, sem hafa áður búið við lýðræðislega hefð. Slík öfl láta ekki bola sér út með kosningum eins og dæmin sýna bæði í Austur-Evrópu og Suður-Evrópu. Spánn og Tékkóslóvakía eru hliðstæð dæmi úr þessum tveimur áttum.
Vinstra einræði getur hæglega tekið við af hægra einræði, ekki aðeins í Portúgal, heldur líka á Spáni. Lýðræðið stendur einnig ótraustum fótum í Grikklandi og á Ítalíu. Vesturlönd eru þess vanbúin að mæta slíkri innri hættu, enda er Atlantshafsbandalagið eingöngu varnarbandalag gegn ytri hættu.
Vaxandi uggur er meðal stjórnmálamanna í Vestur-Evrópu, að þreyta Bandaríkjamanna á óförunum í lndókína kunni að deyfa samstarfsviljann í varnarsambúð Vesturlanda.
Jónas Kristjánsson
Vísir
