Enn einu sinni höfum við verið heppin. Versti kafli Heklugossins er að baki án nokkurs manntjóns og án verulegs eignatjóns. Þetta ætlar að verða einn eitt túristagosið á miklu eldvirkniskeiði tveggja síðustu áratuga.
Áttin var suðlæg og flutti gjóskuna til norðurs yfir eyðimerkur hálendisins. Engar skemmdir urðu á túnum og heimahögum. Afréttur Hrunamanna slapp að verulegu leyti og Þjórsárdalur slapp alveg.
Eyðileggingin var fyrst og fremst á afrétti Holta- og Landmanna. Þar er nú alger hagleysa á stórum svæðum. Ekki var þó vitað um fjártjón, þegar þetta er skrifað. Smölun hafði gengið mjög vel á hættusvæðinu.
Vesturstraumar hraunsins hættu fljótlega og austurstraumarnir ógna ekki byggð. Nú þegar hefur dregið svo úr gosinu, að óhætt er að telja hættuna liðna hjá. Svo framarlega sem menn fara varlega á gossvæðinu.
Eyðileggingin hefði orðið hundraðföld, ef vindátt hefði borið gjóskuna yfir þéttbýl héruð Suðurlands. Hekla sýndi þar sömu tillitssemi og hún hefur oftast sýnt áður, einkum í mestu gosunum. Henni er ekki alls varnað.
Orkuverið við Sigöldu lenti í gjóskufalli á svipaðan hátt og orkuverið við Búrfell í Skjólkvíagosinu 1970. Í hvorugt skiptið varð lát á orkuframleiðslu. Virðist svo sem verin geti staðizt allt nema hraunstraum.
Ísskolunartækin fluttu vikurinn léttilega framhjá stokkum Búrfells. Gosefnamagnið, sem fór um vélarnar, var miklu minna en hættulegt getur talizt. Orkuverið hefði þolað mun meira án þess að stöðvast.
Nú hefur reynsla alvöru Heklugoss bætzt við undirhlíðagosið frá 1970. Þessi reynsla bendir til, að óhætt sé að halda áfram beizlun Þjórsár og Tungnaár og fullvirkja svæðið smám saman, svo sem ráðgert hefur verið.
Hitt er þó jafnsatt, sem margir hafa sagt, að í virku eldfjallalandi er ráðlegt að dreifa orkuverum og reisa þau að öðru jöfnu utan eldvirkra svæða. Við megum ekki hafa of mikið í húfi á einu svæði.
Eldgos eru að verða tíðari hér á landi. Mönnum fannst skammur tími líða milli Heklugossins 1947 og Öskjugossins 1961. En síðan hafa með fárra ára bili dunið yfir okkur tvö Eyjagos, margir Mývatnseldar og tvö Heklugos.
Ef til vill hefur þessi tíðni dreift kröftum undirdjúpanna. Altjend hefur ekkert hinna mörgu gosa síðustu tveggja áratuga náð slíkum hamförum, sem lýst var í gamla daga. Hin nýju gos hafa öll verið tiltölulega mild túristagos.
Hekla kom öllum á óvart í þetta sinn, þótt sumir séu vitrir eftir á. Þetta heimsfræga fjall, sem gaus aðeins fimmtán sinnum á fyrstu þúsund árum Íslandsbyggðar, er nú búið að gjósa þrisvar á einum þriðjungi aldar.
Við höfum alltaf verið að bíða eftir annarri eldstöð, sem átti samkvæmt reglunni að koma á undan Heklu. Katla hefur gosið tiltölulega reglulega á hálfrar aldar fresti og hefur nú ekki látið á sér kræla í rúma sex áratugi.
Okkur er alténd óhætt að taka okkur vara og safna sem mestri reynslu af hverju nýju gosi. Við sleppum líklega vel að þessu sinni. En við lifum áfram í viðkvæmu sambýli við orku undirdjúpa og vitum ekki, hvar hún velur sér næstu útrás.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
