Lítið er minnzt á höfuðorð stjórnmála þessa árs í hinni gömlu orðabók Sigfúsar Blöndal. Í þá daga voru hagfætur, verg þjóðarframleiðsla, verðbólga, framleiðni og efnahagsvöxtur ekki mikilvæg hugtök meðal Íslendinga.
Ágæt orðabók Árna Böðvarssonar endurspeglar breyttan orðaforða á sviðum efnahags- og stjórnmála, sem á öðrum sviðum þjóðlífsins. Þar eru knappar skýringar á velflestum þeim orðum, er stjórnmálamenn og hagfræðingar strá um sig í hvert sinn, sem þeir opna munninn.
Segja má, að síðustu þrjátíu árin hafi ruðzt inn nýtt tungumál, sem er sameiginlegt stjórnmálamönnum og hagfræðingum.
Því miður er merking þessara orða ekki eins markviss og ætla mætti af orðabók Árna. Það er ekki málfræðingunum að kenna, heldur hagfræðingunum, sem halda, að þeir geti þjappað flóknum raunveruleika saman í einfalda talnarunu. Oft er notkun orðanna fjarri raunveruleikanum, sem þau eiga að túlka.
Við getum tekið orðið “framleiðni” sem dæmi. Það er notað til að setja misjafnan gæðastimpil á einstakar atvinnugreinar eða þætti innan atvinnugreina. Í rauninni mælir þetta fína orð lítið annað en mismun launagreiðslna í atvinnulífinu.
Nýlega var framleiðni í byggingaiðnaði, sem er að mestu handverk, talin meiri en í fiskiðnaði, sem er að mestu vélvæddur stóriðnaður. Þessi fáránlega niðurstaða byggist á því, að launum er haldið niðri í fiskiðnaði til að mæta alþjóðlegri samkeppni.
Annars vegar er um að ræða marktæka framleiðni, af því að hún stenzt erlenda samkeppni. Hins vegar er marklaus framleiðni, sem nýtur fjarlægðarverndar. Svo er líka til enn marklausari framleiðni, sem byggist á tilbúnu verði án nokkurra markaðssjónarmiða. Þar er landbúnaðurinn fremstur í flokki.
Framleiðni landbúnaðarins er miðuð við verðið, sem ríkið kaupir framleiðsluna á. Það verð er svo hátt, að neytendur geta ekki greitt það. Þess vegna fá þeir framleiðsluna á niðurgreiddu verði. Ef þeir hins vegar ættu kost á innfluttum landbúnaðarafurðum, sem eru mun ódýrari, yrði verð innlendra afurða enn lægra. Hin svonefnda framleiðni yrði þá ekki nema brot af því, sem menn ímynda sér nú, að hún sé.
Annað fínt orð með vafasömu innihaldi er “atvinnuleysi”. Það byggist á samanlagðri, formlegri atvinnuleysisskráningu. Þar eru meðtaldir menn, sem hafa góðar tekjur af trilluútgerð. Þar eru taldar sumar húsmæður, en ekki aðrar. Þar eru ekki taldar lausar stöður, sem gætu verið margfalt fleiri en atvinnuleysingjarnir. Sannleikurinn er því miklu flóknari en ætla mætti af tölunum.
Þriðja dæmið má taka af “vergri þjóðarframleiðslu”, sem byggist á því, að allar tekjur, svo og kaup og sala komi fram á skattskýrslum af ýmsu tagi. Þetta hugtak tekur ekki til neðanjarðarhagkerfisins, sem er óvenju blómlegt hér á landi. Ítalir hafa reynt að áætla, að 20% af sinni þjóðarframleiðslu komi ekki fram á skýrslum. Ástandið á því sviði er tæpast miklu skárra hér.
Þar á ofan gerir þetta hugtak ráð fyrir, að verndaðar vörur á borð við landbúnaðarafurðir séu seljanlegar á því verði, sem ríkið greiðir fyrir þær, án tillits til alþjóðlegs markaðsverðs.
Af þessu má sjá, að hin fínu orð hagfræðinga og stjórnmálamanna eru haldlítil í raun. Þau byggjast á talnaleikjum, mismunandi fjarri raunveruleikanum.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
