Áratugum saman hefur tíðkazt, að ríkisvaldið beiti hinu mikla valdi sínu til að mismuna atvinnugreinum og hægi þannig óbeint á hagþróuninni. Menn hafa að vísu lengi vitað, að sérstakur stuðningur við ákveðnar forgangsgreinar getur haft hættulegar hliðarverkanir, en stjórnvöld hafa sjaldnast gert sér fulla grein fyrir því, hve alvarlegar hliðarverkanirnar eru, þegar atvinnuvegum er mismunað.
Hagfræðifyrirtækið Hagvangur hefur á vegum samtaka iðnaðarins tekið saman mjög ítarlega 470 blaðsíðna skýrslu um samhengi opinberra aðgerða og þróunar atvinnulífsins á síðustu tveimur áratugum. Hinar köldu tölur skýrslunnar sýna, hve gífurlegt tjón hefur hlotizt af þessari mismunun.
Stjórnvöld hafa beitt alls konar aðferðum til að ýta fjármagni til landbúnaðar og sjávarútvegs, sem lengst af hafa verið taldar forgangsgreinar íslenzks atvinnulífs. Sérstakir sjóðir hafa útvegað þessum atvinnugreinum fjármagn á lágum vöxtum, en aðrar atvinnugreinar hafa ekki átt kost á hliðstæðri fyrirgreiðslu. Ennfremur hafa forgangsgreinarnar mjög verið styrktar með beinum fjárframlögum hins opinbera og sjóða þess.
Í skýrslunni er tekið fram, að varla sé hægt að tala um styrki í sambandi við sjávarútveginn. Röng gengisskráning hefur hvað eftir annað haft gífurlega fjármuni af sjávarútveginum og neytt hið opinbera til að láta styrki koma að einhverju leyti á móti.
Á sama tíma hafa iðnaður og verslun verið öskubuskur atvinnulífsins. Umhyggjan fyrir iðnaði hefur þó smám saman vaxið og bendir margt til þess, að hann komist um síðir í flokk forgangsatvinnuvega. Vatnaskilin á þeirri þróun eru fólgin í þeirri yfirlýsingu Jóhanns Hafsteins, er hann var iðnaðarráðherra árið 1966, að stefnt skyldi að jafnrétti helztu atvinnugreina þjóðarinnar.
Áður hafði iðnaðurinn lengst af verið í svelti og kröftum hans um of beint að þjóðhagslega óhagkvæmri framleiðslu fyrir tollverndaðan innanlandsmarkað. Á sjöunda áratugnum sáu stjórnvöld, að þetta gat ekki gengið lengur, því að það mundi í framtíðinni dæmast á iðnaðinn að standa undir lífskjörum þjóðarinnar, bæði vegna fólksfjölgunarinnar og takmarkaðra vaxtarmöguleika í sjávarútvegi og landbúnaði.
Bæði áður og síðar hafa ótaldir milljarðar króna farið í tiltölulega óarðbæra fjárfestingu í stað þess að byggja upp útflutningsiðnað, er gæti staðið undir lífskjörum sístækkandi þjóðar, þegar fiskaflinn væri kominn í og yfir það hámark, sem náttúran leyfir. Fyrir bragðið er þjóðin nú að ýmsu leyti vanbúin fyrir göngu sína í óráðna framtíð.
Til eflingar þjóðarhags er greinilega hagkvæmast að jafna aðstöðu atvinnuvega þjóðarinnar í lánamöguleikum, vaxtakjörum og annarri fyrirgreiðslu opinberra sjóða og stjórnvalda. Þá mætti vænta þess, að fjármagn þjóðarinnar beindist í auknum mæli til þeirra þátta atvinnulífsins, sem arðsamastar eru, og þannig efldist þjóðarhagur örar en verið hefur á undanförnum áratugum.
Af þessu má ráða, að frelsið sé heppilegra hagstjórnartæki en forgangsflokkun ríkisvalds.
Jónas Kristjánsson
Vísir
