Í þættinum “Vísir spyr” á þriðjudaginn kom í ljós, að enginn hinna spurðu vissi nákvæmlega, hvað mjólkurlítrinn kostar. Þessi athyglisverða niðurstaða er í samræmi við þá skoðun, að Íslendingar séu langt frá því að vera eins næmir fyrir verðlagi og nágrannaþjóðirnar eru.
Þessi sérstaða Íslendinga á rætur sínar í kerfinu. Hér ákveður ríkisvaldið verðlag vöru og þjónustu í landinu. En á Norðurlöndum annast neytendur og samtök þeirra verðlagseftirlitið og njóta til þess stuðnings opinberra stofnana, sem rannsaka og gefa út skýrslur um vöruverð og vörugæði.
Íslenzka kerfið dregur úr samkeppni .milli kaupmanna um hylli neytenda. Vörur eru seldar á föstu verði, sem ríkisvaldið ákveður. Þetta kerfi er ákaflega virkt deyfilyf á tilfinningu neytenda fyrir verðlagi.
Jafnframt tryggir íslenzka kerfið óhagkvæm innkaup heildsala og smásala. Þeir hafa meiri hag af því að flytja inn og selja dýrar vöru en ódýrar, af því að þá fá þeir hærri krónutölu úr álagningunni.
Norðurlandaþjóðirnar hafa fyrir löngu áttað sig á, hve óhagkvæmt er að hafa haftakerfi á borð við það, sem hér ríkir. Skilningur á því, að neytendur muni hafa hag af frjálsu verðlagi, hefur hins vegar átt erfitt uppdráttar hér á landi.
Í stjórnarsáttmála nýju ríkisstjórnarinnar eru boðaðar endurbætur á núverandi ástandi. Þar segir: “Undirbúin sé ný löggjöf um verðmyndun, viðskiptahætti og verðgæzlu. Stefnt sé í átt til almenns eftirlits neytenda með viðskiptaháttum til að tryggja heilbrigða samkeppni og eðlilega verðmyndun verzlunar- og iðnfyrirtækja til bættrar þjónustu fyrir neytendur.”
Í þessu felst, að ríkisstjórnin stefnir að því að læra af reynslu nágrannaþjóðanna á Norðurlöndum og færa verðlagskerfið hér í átt til þess kerfis, sem þar ríkir.
Athyglisvert er, að ritstjórar Tímans eru komnir í stjórnarandstöðu í þessu máli. Í þættinum Á víðavangi í Tímanum í fyrradag er talað af fyrirlitningu um verðlagseftirlit neytenda og vísað til þess, að hinir spurðu í Vísi á þriðjudaginn hafi ekki haft nána vitneskju um mjólkurverðið.
Niðurstaða ritstjóra Tímans er rökfræðilega skökk. Þeir segja, að Íslendingar séu ekki næmir fyrir verðlagi og gefa í skyn, að þess vegna sé væntanlega betra, að þeir annist ekki verðlagseftirlitið sjálfir, heldur ákveði hið opinbera verðið. Rétt er hins vegar að segja, að vegna þess að hið opinbera ákveður verðið eru neytendur sjálfir ekki næmir fyrir verðlagi.
Vonandi tekst Ólafi Jóhannessyni viðskiptaráðherra að leiða ritstjórum Tímans fyrir sjónir, að þeir ruglast á orsökum og afleiðingum. Hann getur bent þeim á, að á Norðurlöndunum eru jafnaðarmenn og samvinnumenn sammála um, að þeirra kerfi sé betra en íslenzka haftakerfið og að upplagt sé fyrir okkur að læra af reynslu þeirra á þessu sviði eins og mörgum öðrum.
Ákvæði stjórnarsáttmálans um verðlagsmál eru vissulega tímabær. Efla þarf samkeppni heildsala og smásala í innkaupum á ódýrum og góðum vörum. Jafnframt þarf að efla hliðstæða samkeppni framleiðenda. 0g loks er mikilvægast að efla verðlagsvitund þjóðarinnar sjálfrar.
Jónas Kristjánsson
Vísir
