Í þjóðaratkvæðagreiðslum þarf að bera fram skýrar spurningar, sem fólk getur svarað með einföldu jái eða neii. Þetta sagði Gunnar Thoroddsen á alþingi í fyrradag um leið og hann benti á, að efnahagsfrumvarp forsætisráðherra væri margbrotið og margþætt mál.
Fleiri þingmenn úr öllum flokkum voru sömu skoðunar í umræðunni utan dagskrár um þá tillögu Vilmundar Gylfasonar, að þjóðin greiði atkvæði um efnahagsfrumvarpið. Ragnar Arnalds sagði, að erfitt væri fyrir fólk að taka afstöðu til flókins og fjölþætts frumvarps með einu jái eða neii.
Bragi Sigurjónsson taldi ekki rétt að vísa frumvarpinu til þjóðaratkvæðis, en hins vegar væri sjálfsagt að veita afbrigði frá þingsköpum, svo að greiða mætti atkvæði á þingi um hugmynd Vilmundar. Trúlega er meirihluti þingmanna sammála þessari afstöðu Braga.
Dagblaðið hefur í höfuðdráttum lýst stuðningi við efnahagsfrumvarp forsætisráðherra. Það er nauðsynjamál, sem þyrfti að lögfesta sem fyrst. Dagblaðið er einnig sannfært um, að frumvarpið nýtur stuðnings yfirgnæfandi meirihluta þjóðarinnar. Loks er Dagblaðið almennt hlynnt þjóðaratkvæðagreiðslum.
Samt er blaðið andvígt slíkri atkvæðagreiðslu um efnahagsfrumvarp Ólafs Jóhannessonar. Sú andstaða byggist einkum á sömu forsendu og kemur fram hjá þingmönnunum, sem vitnað var í hér að ofan. Þjóðaratkvæðismál verða að vera einföld, en efnahagsfrumvarpið er það ekki.
Í slíkri atkvæðagreiðslu er hægt að spyrja þjóðina, hvort varnarliðið eigi að vera eða fara, hvort leyfa eigi bjór með ákveðinn vínanda eða ekki, hvort veiða megi 250 þúsund tonn eða 300 þúsund tonn af þorski á árinu og hvort kostnaður við heilbrigðismál skuli vera 8% eða 10% þjóðarútgjalda.
Í þjóðaratkvæðagreiðslu mætti raunar líka velja forsætisráðherra, eins og gert er í sumum löndum. Allar slíkar atkvæðagreiðslur færa fólkið í landinu nær valdinu og efla þannig lýðræðið. Í rauninni ætti á hverju ári að vera einn kosningadagur, þar sem fólk geti svarað einföldum spurningum með jái eða neii og gert svörin að lögum.
Efnahagsfrumvarpið er hins vegar langt og flókið mál í mörgum liðum og undirliðum. Menn geta sem hægast verið samþykkir sumu og andvígir öðru. Ef fullnægja ætti réttlæti, yrði að bera hverja málsgrein frumvarpsins fram sérstaklega í atkvæðagreiðslunni. Það væri að vísu framkvæmanleg, en um leið dálítið vafasöm aðferð.
Út úr slíkri kosningu gæti komið lagaslitur, sem ekki væri lengur í samhengi. Frumvarpið væri orðið að lögum, sem ríkisstjórnin gæti ekki framfylgt, af því að nauðsynlegar málsgreinar hefðu verið felldar. Til dæmis hefðu útgjaldaliðir hugsanlega verið samþykktir, en tekjuliðir felldir.
Þá er skynsamlegra að knýja Alþýðubandalagið sagna um, hvort það sé í eðli sínu stjórnarandstöðuflokkur, sem geti ekki í ríkisstjórn tekið ábyrgar ákvarðanir. Þessari kenningu hefur aukizt fylgi á undanförnum árum. Afstaða bandalagsins til efnahagsfrumvarps Ólafs Jóhannessonar er mikilvægasti prófsteinninn á réttmæti þessarar kenningar.
Ef ráðamenn Framsóknarflokksins og Alþýðuflokksins hafa bein í nefinu, geta þeir knúið Alþýðubandalagið til uppgjafar í öllum meginatriðum. Einmitt af því, að annars mundi Alþýðubandalagið stimpla sig sem krónískan stjórnarandstöðuflokk. Hugmyndin um þjóðaratkvæðagreiðslu er raunar hálfgerður flótti frá kjarki til að stilla Alþýðubandalaginu upp við vegg.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
